Пос — различия между версиями
Ӧньӧ Лав (сёрнитанін | чӧжӧс) (Полностью удалено содержимое страницы) |
Ӧньӧ Лав (сёрнитанін | чӧжӧс) |
||
Строка 1: | Строка 1: | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | «Изьватас» регионкостса йӧзпӧвст ӧтмунӧмлӧн | ||
+ | Сыктывкарса юкӧн | ||
+ | |||
+ | Сыктывкарское отделение | ||
+ | межрегионального общественного движения «Изьватас» | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Чупров Яков Иванович | ||
+ | (Биа Ӧгыр) | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Поэтлӧн да поэт йылысь бӧрйӧм гижӧдъяс | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Сыктывкар 2013 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Сыктывкарское отделение МОД «Изьватас» выражает глубокую благодарность: | ||
+ | Втюриной Людмиле Зарниевне (Зарни Люся) за участие в создании книги, | ||
+ | ГБУ РК «Национальная библиотека Республики Коми» за предоставление оригинальных изданий, | ||
+ | ГБУ РК «Национальная детская библиотека Республики Коми им. С. Я. Маршака» за помощь в подготовке книги, | ||
+ | Нестеровой (Старцевой) Алёне Николаевне за участие в сборе материалов для книги, | ||
+ | Семяшкину Степану Григорьевичу за репродукцию картины «Бакур сикт». | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | ББК84 (2Рос=Коми) | ||
+ | Ч 92 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Чупров Яков Иванович (Биа Ӧгыр). Поэтлӧн да поэт йылысь бӧрйӧм гижӧдъяс // Небӧгсӧ лӧсьӧдісны Н. Митюшева, С. Терентьев, Э. Чупрова. Сыктывкар: издательство, 2013. – 1?? лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | В первой части книги публикуются собранные из разрозненных публикаций произведения талантливого поэта эпохи коми возрождения Якова Ивановича Чупрова (Биа Ӧгыр). Во вторую часть книги вошли воспоминания лиц, знавших поэта, а также статьи о его творчестве. В заключении приложена пьеса, созданная учителями и учащимися школы села Бакур – родины писателя. | ||
+ | Книга издаётся на средства составителей. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Водзкыв | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Чупров Яков Иванович чужліс 1906-ӧд вося июнь 3-ӧд лунӧ Изьва районса Букур сиктын гӧль крестьянин гозъялӧн. Сылӧн бать-мамыс ёна сьӧкыдпырысь быдтісны квайт чоя-вокаӧс. | ||
+ | Ас йӧз кост тыш кадӧ сылӧн ыджыдджык вокъясыс Илья да Вонифатий мунісны Гӧрд гвардияӧ, тышкасисны еджыдъяслы паныд. Кор Изьва вылӧ пуксис Сӧвет власьт, дас квайт арӧса Чупров Яков лои медводдза комсомолечӧн Букур сиктын. | ||
+ | «Кӧть и арлыднас Яша вӧлі ми кодь жӧ, но челядь пӧвстын, а сэсся и том йӧз пӧвстын, век торъяліс тӧдӧмлуннас, начитанносьтнас, том йӧзӧс котыртны кужӧмнас. Веськӧдліс комсомол ячейкаӧн, – казьтылӧ ӧттшӧтшъя ёртыс И. А. Рочев. – Сэки жӧ сійӧ пырӧдчис творческӧй, гижан уджӧ». | ||
+ | Биа Ӧгыр – татшӧм аслыспӧлӧс мича псевдоним бӧрйӧма аслыс Чупров Яков Иванович. Сӧвет кадся коми литературалы подув пуктысь Нёбдінса Витторлы сьӧлӧм вылӧ воӧма тайӧ нимыс и, Биа Ӧгырлысь медводдза кывбурсӧ донъялігтыр, сьӧлӧмсянь, быттьӧ бать аслас пиыслы, бурсиӧ сылы 1927-ӧд вося коймӧд номера «Ордым» журналын: | ||
+ | «Сьӧлӧмсянь сиам водзӧ уджавны Биа Ӧгырлы: мед ӧгырыс оз кус, мед сійӧ разалӧ паськыд Коми муӧд да ӧзтӧ пемыд войтырлысь сьӧлӧмъяссӧ выль биӧн!» | ||
+ | Ичӧт школаӧ Яков муніс революцияӧдз и велӧдчис сӧмын куим во. 1924-ӧд воӧ Изьваса райкомол вӧзйис Я. Чупровӧс велӧдчыны Изьваса первой тшупӧда совпартшколаӧ, а сійӧс помалӧм бӧрын морттӧ ыстісны Сыктывдінса мӧдӧд тшупӧда совпартшколаӧ, кӧні дасьтісны комсомолса да партияса котыръясын уджалысьясӧс. 1925-ӧд воӧ Яков Чупровӧс босьтӧны ВКП(б) шленӧ кандидатӧн. Велӧдчигас тӧдмасьӧ Кустышева Клавдия Егоровнакӧд, коді бӧрынджык лои сылы гӧтырӧн. Совпартшкола помалӧм бӧрын сійӧс ыстӧны уджавны Изьва районӧ. Уджаліс Йиа саридздорса тундраын, кӧр видзысьяс пӧвстын нуӧдіс культура сӧвмӧдан удж. | ||
+ | 1933-ӧд воын Чупров Яков Иванович помаліс В. М. Молотов нима Войвыв крайса Высшӧй партийнӧй коммунистическӧй сельхозшкола, кӧні велӧдчис 3 во. Комвуз помалӧм бӧрас медводз уджаліс ВКП(б) Емдін райкомын, а сэсся лои «Сыктывса ударник» райгазетын редакторӧн. Поэт Биа Ӧгырлӧн да редактор Я. Чупровлӧн гижысь да журналист уджъяс йитчӧны ӧти чорыд гӧрӧдӧ, но муртса на лоис позянлун тырвыйӧ босьтчыны литературнӧй уджӧ, воис сім сьӧд кымӧръяса 1937-ӧд во. | ||
+ | 1937-ӧд во… Гожӧм шӧрсянь поэт НКВД-саяс киын. Воӧн-джынйӧн сійӧн «занимайтчӧ» следствие: юасьӧмъяс, мыждӧмъяс. Следствиелы коліс медым Я. Чупров ачыс признайтчис аслас «грекъясын», но изьватас зон сулаліс топыда: абу пӧ ме мыжа. 1938-ӧд во помын сійӧс лэдзӧны, а 1939-ӧд воын реабилитируйтӧны. Сэсся, война пансьытӧдз, Яков Иванович уджалӧ «Комилес» трестын. | ||
+ | Зэв и дженьыд вӧлі гижан кадыс Биа Ӧгыр поэтлӧн. Регыд кыптас Айму вӧсна ыджыд тыш, и сылы ковмас вежны гижан бордтывсӧ автомат-пулемёт вылӧ. 1941-ӧд декабр 26-ӧд лунӧ радӧвӧй салдат-пехотинечӧн сійӧ муніс дорйыны лёк вӧрӧгысь Рӧдина. Война вылад и орӧма олӧмыс: 1942-ӧд вося апрель тӧлыссянь лыддьысьӧ юӧртӧг вошӧмаӧн. Сӧмын 35 ар и тыртӧма мортыд… | ||
+ | Я. Чупров аслас кывбуръясын петкӧдлӧ 1920’–30’ воясся йӧзлысь олан туйсӧ да мӧвпъяссӧ, томлунлысь вынсӧ да эбӧссӧ, чуксалӧ найӧс Октябр дӧрапас улӧ, медым ӧтув тэчны выль шуда олӧм – социализм. Уна кывбурын поэт петкӧдлӧ чужан мулысь зэв йиджана да уна рӧма мичлунсӧ. Биа Ӧгырлӧн эм и радейтчӧм йылысь сьӧлӧм вӧрзьӧдана кывбуръяс. А мам дорӧ муслун да сійӧс пыдди пуктӧм век оліс поэтлӧн сьӧлӧмын. | ||
+ | |||
+ | Мед пемыдъяссӧ сиктысь вины, | ||
+ | Мед вайны сиктӧ югыдлун; | ||
+ | Мед отсӧг нывбабалы сетны, | ||
+ | Мед вайны шуда долыдлун… | ||
+ | |||
+ | Ловъя дырйиыс Я. И. Чупров эз удит лэдзны торъя асшӧр небӧг. Эз вӧв некодӧн вӧчӧма тайӧс и бӧртиджык, кӧть эськӧ быд юбилей кежлӧ гоз-мӧд удж сылысь йӧзӧдлісны журнал-газетын да сборникъясын. | ||
+ | Тайӧ небӧгным – медводдза, кӧні ӧти йӧрышӧ ӧтувтӧма Биа Ӧгырлысь медся тӧдчана гижӧдъяссӧ. Автобиография бӧрын мунӧны хронология серти поэтлысь кывбуръяс да поэма, сэсся коми кыв сӧвмӧдӧм серти статья да рочӧдӧм кывбуръясыс. | ||
+ | Мӧд юкӧныысь позьӧ аддзыны поэт олан да гижан кад йылысь пасйӧдъяс, бурджыка тӧдны гижысь судьба йылысь. Эскам, мый автор олӧмӧн тӧдмасьӧм бӧрын ӧнія лыддьысьыслы не сӧмын гӧгӧрвоанаджыкӧсь, но и матынджыкӧсь да донаджыкӧсь лоасны поэтлӧн кывбуръясыс. | ||
+ | |||
+ | Небӧг лӧсьӧдысьяс. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Автобиография | ||
+ | |||
+ | Биа Ӧгыр (Яков Иванӧвич Чупров) | ||
+ | |||
+ | Чужи ме 1906-ӧд воын март тӧлысьын 21-ӧд лунӧ Букур вӧлӧсьтын (Изьва-Печӧра у.). Батьӧй – гӧль крестьянин. | ||
+ | Велӧдчылі сиктса ичӧт школаын куим во (9-сянь 12 арӧсӧдз). Сы бӧрын уджалі асланым овмӧсын 1924-ӧд воӧдз. | ||
+ | 1919-20-ӧд воясӧ пышйылім белӧйясысь Эжва вылӧ став семьяӧн. | ||
+ | 1921-ӧд воын пыри комсомолӧ. 1924-27 воясӧ велӧдчи сӧвет партия уджӧ велӧдан школаын (совпартшколаын), кыкнан ступеняс. | ||
+ | Комиӧн гижны окота вӧлі зэв томысянь, мыйкӧ вӧлі кыскӧ менӧ сійӧ уджас. Сӧмын йӧзлы сы йылысь некор эг висьтавлы: кысь нин мися ми кодь омӧлика велӧдчӧм йӧзыдлы гижны. Мукӧддырйи вӧлі бумага вылӧ гижлывла мыйсюрӧ да, сэсся яндзимла бӧр косявла. Ӧтчыд кыськӧ ичӧтдырйи сюрис ӧти лист кутшӧмкӧ коми азбукаысь да, ме сійӧс киссьытӧдзыс лыддьывлі. Ӧні на мыйсюрӧ тӧда сійӧ гижӧдсьыс: гижӧма вӧлі «Утка сьылі кузь да мый да». | ||
+ | Ёнджыкасӧ гижны босьтси 1926 восянь. Сыысь войдӧр коръясынкӧ гижлывлі сӧмын стенӧ ӧшӧдан газетӧ. Менам коми гижӧдъяс петавлісны «Коми сикт» газетын да «Ордым» журналын. | ||
+ | Ӧні, кор казялі да аддзыны куті коми йӧзлы гижӧд колӧмсӧ, гижны куті сьӧлӧмсянь, воддза моз яндысьтӧг, повтӧг. | ||
+ | Таво гожӧмсяньыс уджала тундраын, яранъяс пӧвстын. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1927. №11. 37’–38’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | I. Биа Ӧгырлӧн гижӧдъяс | ||
+ | |||
+ | Коньӧр нывлӧн сьылӧм | ||
+ | |||
+ | I. | ||
+ | Мый нӧ лои Коми муын? | ||
+ | Мыйла скӧрмис войвыв тӧв: | ||
+ | Мыйла кымӧръясӧн вевттис | ||
+ | Шонді бансӧ сымын пӧв? | ||
+ | Мыйла Изьва сідзи ярмис? | ||
+ | Век тай оліс шы ни тӧв?! | ||
+ | Мыйла сійӧ сідзи гызис? | ||
+ | Оз тай тырмы пыжӧ кӧв 1! | ||
+ | Гашкӧ, кодкӧ кӧнкӧ кулі, | ||
+ | Али ловзис кулӧм морт? | ||
+ | Мыйла кымӧр лэбӧ увті, | ||
+ | Гашкӧ, корсьӧ улысь горт? | ||
+ | Мыйла вичко пытшкын ӧзйӧ | ||
+ | Сэтшӧм уна гырысь сись? | ||
+ | Сэні венеч юрас кутӧ | ||
+ | Мича, томиник Ӧнись. | ||
+ | |||
+ | II. | ||
+ | Коми вӧр топыда узьӧ, | ||
+ | Тӧвлысь шутьлялӧм оз кыв. | ||
+ | Вой тӧв вӧрлысь юрси летӧ, | ||
+ | Читкылялӧ юрси йыв. | ||
+ | Юрси читкыльяснас ворсӧ, | ||
+ | Кыдзи ворслӧ ичӧт ныв; | ||
+ | Ачыс шутьлялӧ да сьылӧ, | ||
+ | Сьылӧ нора сьыланкыв. | ||
+ | Тшелля 2 горувсяньыс ворсӧ | ||
+ | Уна вожа Изьва ю; | ||
+ | Гырысь гыӧн крежӧ 3 нӧйтӧ, | ||
+ | Ворсӧм артмӧ – кӧть эн шу. | ||
+ | Шлывгӧм шутьлялӧмъяс кості | ||
+ | Кӧнкӧ, сьылӧ, кылӧ, ныв. | ||
+ | Эзысь моз жӧ гора юргӧ | ||
+ | Сыӧн сьылӧм сьыланкыв. | ||
+ | Небыд уль вый моз жӧ киссьӧ | ||
+ | Нывлӧн мыла сьылӧм гор. | ||
+ | Сьӧлӧм пытшкӧ ем моз пырӧ, – | ||
+ | Шоглы абу пом ни дор. | ||
+ | |||
+ | III. | ||
+ | Нывлысь сьылӧм пиысь кывны | ||
+ | Позис татшӧм сьылантор: | ||
+ | «Шутьляв, шутьляв войвыв тӧлӧй! | ||
+ | Сьылӧм везйыд оз на ор. | ||
+ | Коми вӧрӧ разӧд сьылӧм, | ||
+ | Менсьым нора сьыланкыв: | ||
+ | Коми вӧрлы чолӧм ыстӧ, | ||
+ | Ыстӧ коньӧр коми ныв. | ||
+ | Изьва гызьы, гызьы ёна, | ||
+ | Аслад гыӧн крежӧ нӧйт; | ||
+ | Коньӧр ныв вылӧ эн скӧрмы, | ||
+ | Коньӧр нылӧс пыдӧ вӧйт. | ||
+ | Локті тэ ордӧ ме гӧсти, | ||
+ | Ассьыд ӧдзӧстӧ мем восьт; | ||
+ | Верӧс сайӧ кӧсъя мунны, | ||
+ | Муса Изьва, менӧ босьт. | ||
+ | Шогсьӧм, бӧрдӧм ме эг тӧдлы, | ||
+ | Менам вӧлі быдман шуд, | ||
+ | Сьыліг-ворсігмоз ме ректі, | ||
+ | Ректі век ме уджлысь куд. | ||
+ | Удж пиын ме томсянь быдми, | ||
+ | Меным муса сьӧкыд удж, | ||
+ | Меным радейтана ньӧвйӧн | ||
+ | Лыйис Ӧлексейлӧн вудж 4. | ||
+ | Меным сьӧлӧм шӧрӧ пырис | ||
+ | Ӧлексейлӧн лэчыд ньӧв: | ||
+ | Аслас радейтӧмӧн гартіс | ||
+ | Менӧ сійӧ уна пӧв. | ||
+ | Эг ме повзьы сійӧ ньӧвйысь, – | ||
+ | Меным муса вӧлі Ӧль… | ||
+ | Сыкӧд кӧсйи нэмӧс кольны, | ||
+ | Кӧть и вӧлі сійӧ гӧль. | ||
+ | Сьывті кутчысьӧмӧн сыкӧд | ||
+ | Миян кольлі уна вой: | ||
+ | Некор миянлы эз ковмыв | ||
+ | Эжӧс вылӧ дона ной. | ||
+ | Лӧсьыд вӧлі муса зонлысь | ||
+ | Кывны небыд шуӧм шы; | ||
+ | Лэдзліс ышловзьӧмъяс уна | ||
+ | Морӧс пытшкын миян ты. | ||
+ | Тувсов рытын ёна сёйліс | ||
+ | Му яг бердын зыньгысь ном; | ||
+ | Сэні Ӧлексейкӧд сьывлім… | ||
+ | Окасьӧмлы эз вӧв пом. | ||
+ | Регыд миян долыдлунлы | ||
+ | Воис виччысьтӧм лёк пом; | ||
+ | Пемыдлунлӧн рушку рекмис, | ||
+ | Восьтіс сійӧ паськыд вом. | ||
+ | Озыр зонлы, мисьтӧм мортлы | ||
+ | Сьӧлӧм вылас вои ме; | ||
+ | – Тӧдлін эн на? – меным шуӧ, – | ||
+ | Ме сайӧ пӧ мунан тэ. | ||
+ | Вынӧн менӧ озыр морткӧд | ||
+ | Венчайтісны талун рыт; | ||
+ | Менсьым бӧрдӧм вичко пытшкын | ||
+ | Видзӧдісны морт сё вит. | ||
+ | Сӧмын ӧтик морт эз видзӧд, | ||
+ | Сійӧ менам Ӧльӧк ёрт; | ||
+ | Сылӧн сьӧлӧмыс эз имит, – | ||
+ | Виис асьсӧ муса морт. | ||
+ | Менам сыкӧд тшӧтш жӧ эштіс | ||
+ | Му выв олӧм, му выв гаж, | ||
+ | Менам сьӧлӧм биӧн ӧзйис, | ||
+ | Сюрис чукри 5 – ныж кӧть важ. | ||
+ | Менам полӧм дзикӧдз воши, | ||
+ | Скӧрмӧм сетіс меным вын… | ||
+ | ………………………………. | ||
+ | ………………………………. | ||
+ | Верӧс сьӧлӧм пытшкӧ пырис | ||
+ | Менам пуртлӧн сімӧм йыв. | ||
+ | Верӧс ышловзис дай кулі, | ||
+ | Весиг эз шу ӧти кыв. | ||
+ | Менсьым петӧм морт эз тӧдлы, | ||
+ | Сӧмын тӧдліс пемыд вой; | ||
+ | Нӧшта тӧдліс верӧс пулӧн | ||
+ | Кулӧм, ловтӧм кӧдзыд шой. | ||
+ | |||
+ | IV. | ||
+ | Дыр на сьыліс тадзи Ӧнись, | ||
+ | Дыр на ва пиӧ эз пӧд; | ||
+ | Дыр на пузьӧм сьӧлӧм оліс, | ||
+ | Эз на вирыс сылӧн кӧйд 6, | ||
+ | Дыр на ӧвтчис гыяс вылын | ||
+ | Сылӧн вир да шоныд яй; | ||
+ | Дыр на скӧраліс скӧр Изьва, | ||
+ | Дыр на Ӧнисьӧс эз вай. | ||
+ | Дыр на окаліс вом сылысь | ||
+ | Изьва гылӧн еджыд быг; | ||
+ | Ёна топӧдліс да кутліс, | ||
+ | Кытчӧдз эз босьт кынӧм тшыг. | ||
+ | Зарни читкыльяссӧ дыр на | ||
+ | Мыськис валӧн небыд ки; | ||
+ | Дыр на олӧмыс эз помась, – | ||
+ | Эз кус сьӧлӧм пиысь би. | ||
+ | Дыр на бумгӧдчис да увгис | ||
+ | Тӧвлӧн бандур 7 – гы да кыр: | ||
+ | Ӧнись бандур бӧрся сьыліс | ||
+ | Ассьыс сьыланкыв зэв дыр. | ||
+ | Вой тӧв шутьляліс да войліс 8 | ||
+ | Изьва вывті кузь войбыд; | ||
+ | Мында шогсис муса Ӧнись, – | ||
+ | Сылы некод эз тӧд лыд. | ||
+ | Пемыд костын кымӧр жӧдзис, | ||
+ | Эз нин воддза кодь вӧв збой; | ||
+ | Сьыланкывсӧ тайӧс кывзіс | ||
+ | Са кодь пемыд арся вой. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1926. № 1. 48’–50’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Велӧдчысь нывъяслы 9 | ||
+ | |||
+ | Зэр киссьӧ кӧшысь моз му вылӧ. | ||
+ | Му мыськӧ зэрӧн ассьыс бан; | ||
+ | Яг бӧрдӧ сыркъялӧмӧн, кылӧ, | ||
+ | Лунвылӧ лэбӧ куваркан 10. | ||
+ | – Шог, гажтӧм коньӧрлы мем, дӧзма, – | ||
+ | Тадз шуӧ чукчилы сьӧд тар,– | ||
+ | Сьӧд, са кодь чужӧма, лӧг синма, | ||
+ | Со локтӧ, кылӧ, пемыд ар. | ||
+ | Лӧнь рытъяс колины зэв ылӧ, | ||
+ | Сьӧд вӧрлӧн паськӧм киссьӧ бӧр; | ||
+ | Кыдзпиян шушкӧдчӧны, кылӧ. | ||
+ | Оз узь, а мӧвпалӧ сьӧд вӧр. | ||
+ | Вӧр кості ветлӧдлӧ тшыг кӧин, | ||
+ | Ён, ыджыд ош сэн сёйӧ чӧд; | ||
+ | Сэт, сьӧд вӧр шӧрті, мунӧ войын | ||
+ | Том нывка: оз тай повны мӧд 11! | ||
+ | Мый корсьӧ сійӧ сэсь, сьӧд вӧрысь? | ||
+ | Мый босьтіс сылысь пемыд вӧр? | ||
+ | Оз жӧ ӧд пышйы, кӧнкӧ? Кодысь? | ||
+ | Код вӧтлӧ сійӧс, кутшӧм ньӧр? | ||
+ | Ас сиктысь мунӧ сійӧ карӧ. | ||
+ | Жаль сылы аслас чужан сикт, | ||
+ | Но сьӧлӧм сылӧн мунны корӧ: | ||
+ | Век карлань кыскӧ – дзикӧдз пик! | ||
+ | Сьӧд пемыд войяс Коми муын, | ||
+ | Гаж пытшкын кывтӧны быд ар. | ||
+ | Сэн ворсан, йӧктан, сьылан шыын | ||
+ | Дум вылӧ оз нин волы кар. | ||
+ | Пӧсь вира сьӧлӧмсӧ том нывлысь | ||
+ | Оз бурмӧд чужан сиктса гаж; | ||
+ | Ӧд гажсӧ вӧчны колӧ выльӧс, | ||
+ | Мый эм сэн гажыс? Ставыс важ. | ||
+ | Лёк сорӧн быдмалӧма важсянь, | ||
+ | Бур костас тырыс сэні пеж; | ||
+ | Гаж нора, шог пыр кыссьӧ лёкысь, | ||
+ | Кӧть босьт да ставсӧ выльӧн веж. | ||
+ | Пельк, мелі сьӧлӧмыс том нывлӧн, | ||
+ | Топ 12 тӧдӧ сиктлысь сьӧкыдлун: | ||
+ | Пель водзас век ӧтарӧ сылӧн, | ||
+ | Топ кодкӧ пискӧ 13: «Мун да мун». | ||
+ | Сьӧд, пемыд олӧмысь ныв пышйӧ: | ||
+ | Со кутшӧм вӧтлӧ сійӧс ньӧр; | ||
+ | Мед югыд вежӧрӧн нин гортӧ, | ||
+ | Сьӧд, пемыд сиктӧ воны бӧр. | ||
+ | Мед пемыдъяссӧ сиктысь вины, | ||
+ | Мед вайны сиктӧ югыдлун; | ||
+ | Мед отсӧг нывбабалы сетны, | ||
+ | Мед вайны шуда долыдлун. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1926. №2. 48’–49’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Тувсов рытӧ | ||
+ | |||
+ | Изъю дорын, веж луд вылын, | ||
+ | Гоннялӧны дзоридзьяс. | ||
+ | Югыдгӧрда, лӧза рӧмӧн | ||
+ | Дзирдалӧны зарнияс. | ||
+ | Шонді зарниалӧ-ворсӧ, | ||
+ | Мича лӧзӧсь кымӧръяс. | ||
+ | Енэж кымӧръясӧн ворсӧ, | ||
+ | Ру пыр кывтӧ енэжтас. | ||
+ | Гажа ваксьӧ ортса сынӧд, | ||
+ | Лолалӧ пӧсь, чӧскыд дук. | ||
+ | Войлӧ 14 нимкодьысла вирыд, | ||
+ | Сьӧлӧм йӧктӧ: юк да юк. | ||
+ | Лун тӧв улльӧв кодь дзик, небыд, | ||
+ | Пӧльтӧ сынӧд пиысь юм 15. | ||
+ | Ыштӧ долыдысла лолыд, | ||
+ | Виччысьӧ век мыйкӧ дум. | ||
+ | Сьылӧ ниа чальяс йылын, | ||
+ | Вежгылясьӧ 16 гажа кай, | ||
+ | Кылӧ пивъяс 17 бердын, вылын, | ||
+ | Гудӧкасьӧ колипкай. | ||
+ | Нывка сьылӧ, бурлак ворсӧ: | ||
+ | «Котӧрті да котӧрті..». | ||
+ | Сынӧд гыяс кузя киссьӧ, | ||
+ | Юргӧ гора йӧла шы. | ||
+ | Бурлак гусьӧникӧн нывлы | ||
+ | Шуӧ: «Нывка, кылан он. | ||
+ | Муса Танюк, ог пӧръявлы, | ||
+ | Менам тэтӧг оз лок он». | ||
+ | Рӧдник 18 лыа пиын бульгӧ, | ||
+ | Топта 19 узьӧ джуджыд сён. | ||
+ | Кутчысьлӧны бердысь-бердӧ, | ||
+ | Окасьӧны ныв да зон. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1927. № 3. 50’–51’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Вуджӧр | ||
+ | |||
+ | Му гӧгӧр кымӧръяс жӧдзисны: | ||
+ | Пемыдӧсь, гажтӧмӧсь, сьӧдӧсь. | ||
+ | Сӧмын сэк кырнышъяс олісны: | ||
+ | Наянӧсь, горшӧсь, тшыгӧсь. | ||
+ | Ад горша кырнышъяс равзісны, | ||
+ | Оландыр вӧлі сэк налы, | ||
+ | Мукӧдӧс лёкысь век пурисны, | ||
+ | Шудалун некор эз волы. | ||
+ | Эмбуртӧм войтырӧс пычкисны, | ||
+ | Мортӧс 20 эз пуктыны пыдди. | ||
+ | Коньӧръяс, коньӧръяс вӧліны | ||
+ | Мукӧдыс, кырнышыс кындзи. | ||
+ | Кымӧръяс ёнджыка сукмисны, | ||
+ | Енэжыс сьӧдасис – кызіс. | ||
+ | Кырнышъяс понъяс моз пурсисны, | ||
+ | Сынӧдыс пӧсяліс, пузис. | ||
+ | Чарӧбтіс, дзирдыштіс югыда | ||
+ | Енэжас кымӧръяс костті. | ||
+ | Ызӧбтіс, гымгысис чорыда, – | ||
+ | Кык пельӧ енэжыс поті. | ||
+ | Енэжас гӧгыльтчис, тупыльтчис | ||
+ | Мичаник гӧрд рӧма тупыль, | ||
+ | Пасьмуні – артмисны шыпасъяс, | ||
+ | Разгӧдчис асык кодь гӧгыль. | ||
+ | Гӧгӧрыс гӧгыляс гижӧма. | ||
+ | Гижӧдыс дзирдалӧ – зарни. | ||
+ | Шыпасъяс зарниӧн кышӧмӧсь 21, | ||
+ | Со кыдзи гижӧма сэні: | ||
+ | «Мувывса коньӧръяс, ӧтувтчӧй, | ||
+ | Ӧтувтчӧй, эмбуртӧм войтыр, | ||
+ | Водзӧ век, водзӧджык котӧртӧй, | ||
+ | Котӧртӧй, инасьтӧм войтыр!» | ||
+ | Ленин ёрт бордъяссӧ шеныштіс, | ||
+ | Варыш моз, лэбач моз лэбзис; | ||
+ | Кысянькӧ котӧрӧн котӧртіс, | ||
+ | Йӧз костӧ веськыда сувтіс. | ||
+ | Сьӧлӧмсянь горӧдіс, | ||
+ | Му пасьта гыалӧ горыс, | ||
+ | Гӧгыльсӧ енэжысь видзӧдліс, | ||
+ | Татшӧмтор найӧлы шуис: | ||
+ | Вуджӧр пӧ ветлӧдлӧ му кузя, | ||
+ | Ӧтувъя олӧмлӧн вуджӧр, | ||
+ | Югӧрӧн лолалӧ кыпыда, | ||
+ | Му пасьта гылалӧ югӧр… | ||
+ | Сэки ӧд сӧмын на енэжын | ||
+ | Лэбаліс вуджӧрыс сылӧн, | ||
+ | Ӧні со вӧчӧны збыльысь нин | ||
+ | Олӧмсӧ выль ногӧн быдӧн. | ||
+ | Тэрыба пышъямӧ югыдлань – | ||
+ | Тырмас нин вошласьны вӧрӧ. | ||
+ | Выль олӧм дорамӧ сьӧлӧмсянь | ||
+ | Ас муӧ – Сэ-Сэ-Сэ-эР-ӧ. | ||
+ | Ӧтувъя олӧмлы топыдӧс | ||
+ | Ас муӧ пыдӧс ми пуктам, | ||
+ | Весалам ёгсӧ да лӧпъяссӧ, – | ||
+ | Социализм сэтчӧ быдтам. | ||
+ | Каланча джуджыдӧс сувтӧдам, | ||
+ | Му пасьта мед сійӧ дӧвзьӧ 22 | ||
+ | Сэтысянь чорыда пӧльыштам, | ||
+ | Став муыс биӧн мед ырзьӧ. | ||
+ | Плагнымӧс вылӧджык лэптамӧ, | ||
+ | Мед сэні дӧлалӧ-тӧвзьӧ. | ||
+ | Гырыся зарниӧн гижамӧ, | ||
+ | Би моз мед югыда ӧзйӧ. | ||
+ | Вуджӧр со ветлӧдлӧ му кузя, | ||
+ | Ӧтувъя олӧмлӧн вуджӧр, | ||
+ | Югыда лолалӧ кыпыда, | ||
+ | Му пасьта гылалӧ югӧр. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1927. №4. 54’–55’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Вын петкӧдлан лун | ||
+ | Тайӧ гижӧдторсӧ сьӧлӧмсянь бурсиа | ||
+ | гижысь ёртлы – «Сук Пармалы», | ||
+ | да мукӧд пионеръяслы | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Гажа тулыс | ||
+ | Бара воис, | ||
+ | Воис | ||
+ | Тӧлысь | ||
+ | Май. | ||
+ | Талун | ||
+ | Праздник, | ||
+ | Ыджыд | ||
+ | Праздник, | ||
+ | Талун | ||
+ | Первой май. | ||
+ | Плагъяс бӧрысь | ||
+ | Улич кузя | ||
+ | Кыссьӧ, быттьӧ | ||
+ | Гез, – | ||
+ | Праздничайтӧ | ||
+ | Ассьыс праздник | ||
+ | Сьӧкыд уджӧн | ||
+ | Олысь йӧз. | ||
+ | Талун | ||
+ | Сьӧкыд уджӧн | ||
+ | Мырсьысь йӧзлӧн | ||
+ | Вын петкӧдлан | ||
+ | Лун. | ||
+ | Тайӧ праздник вӧсна | ||
+ | Виръяс кисьтӧм | ||
+ | Миян | ||
+ | Эз на | ||
+ | Вун. | ||
+ | Йи нин кывтӧ | ||
+ | Кӧнкӧ ылын, | ||
+ | Вежӧдӧ нин | ||
+ | Яг. | ||
+ | Уна, уна | ||
+ | Миян водзын | ||
+ | Мунӧ гырысь | ||
+ | Плаг: | ||
+ | Шпоргӧ-тӧвзьӧ, | ||
+ | Югыд дӧвзьӧ, | ||
+ | Дӧвзьӧ | ||
+ | Быттьӧ | ||
+ | Би. | ||
+ | Праздничайтны | ||
+ | Быдӧн петіс, | ||
+ | Петіс | ||
+ | Бать и | ||
+ | Пи. | ||
+ | Шонді нимкодясьӧ | ||
+ | Ворсӧ: | ||
+ | «Югыд менам | ||
+ | Бан!» | ||
+ | Кылӧ таргӧ, | ||
+ | Збоя сяргӧ | ||
+ | Гора | ||
+ | Барабан: | ||
+ | «Пионерлы, | ||
+ | Комсомоллы – | ||
+ | Та-та, | ||
+ | Ра-та | ||
+ | Там! | ||
+ | Важсӧ, лёксӧ – | ||
+ | Ставсӧ сотны | ||
+ | Гу-ра, | ||
+ | Га-ра, | ||
+ | Гам! | ||
+ | Олӧм вылысь | ||
+ | Бурӧс тэчны – | ||
+ | Та-та, | ||
+ | Ра-та | ||
+ | Там, – | ||
+ | Налы туйсӧ | ||
+ | Выльӧ | ||
+ | Сетны | ||
+ | Тырмас менам | ||
+ | Сям… | ||
+ | Та-та, | ||
+ | Ра-та, | ||
+ | Там!» | ||
+ | Тайӧ | ||
+ | Сяргӧм пиысь | ||
+ | Быдмӧ | ||
+ | Коркӧ | ||
+ | Ыджыд | ||
+ | Гым. | ||
+ | Разьӧбтас да, | ||
+ | Кольӧ сӧмын | ||
+ | Важ олӧмысь | ||
+ | Ним. | ||
+ | Барабанас пионерлӧн | ||
+ | Помтӧм, | ||
+ | Быртӧм | ||
+ | Вын. | ||
+ | Кырныш чукӧр пиысь | ||
+ | Некод | ||
+ | Бурӧн, дерт, | ||
+ | Оз мын. | ||
+ | Став мувывса | ||
+ | Капиталсӧ | ||
+ | Вермас | ||
+ | Ленинизм; | ||
+ | Тайӧ посни, | ||
+ | Томуловыс | ||
+ | Вӧчас | ||
+ | Коммунизм. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1927. №5. 35’–36’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Ӧд талун миян праздник | ||
+ | (Став мувывса том йӧз праздник лун кежлӧ) | ||
+ | |||
+ | Ӧд талун миян праздник – | ||
+ | Важлӧн мыльӧс, бӧрд, | ||
+ | Бӧрд, коді выльысь полӧ, | ||
+ | Миян плагным гӧрд. | ||
+ | Став мувывса том йӧзлы, | ||
+ | Тӧв ныр, чолӧм ну; | ||
+ | Став муыс талун гольӧ 23, | ||
+ | Гольӧ Коми му. | ||
+ | Ёрт, путкыльт, пӧрӧд | ||
+ | Важсӧ, выльӧс вӧч; | ||
+ | Став лёксӧ биӧн сот, | ||
+ | Выль олӧм бурӧс босьт. | ||
+ | Шуд бӧрся вӧтчам ми, | ||
+ | Кӧть пуктам юр. | ||
+ | Став олӧм миян – корсьны | ||
+ | Му выв шуд! | ||
+ | Со, шонді водзын тӧвзьӧ | ||
+ | Миян югыд плаг. | ||
+ | Гӧрд плагысь полӧ, пышйӧ | ||
+ | Озыр – «сюра гаг». | ||
+ | А миян сьылӧм горысь | ||
+ | Тірзьӧ кырныш поз. | ||
+ | Сэн кулӧм сылӧн кылӧ – | ||
+ | Овны оз нин позь! | ||
+ | Ёрт, путкыльт, пӧрӧд | ||
+ | Важсӧ, выльӧс вӧч, | ||
+ | Став лёксӧ биӧн сот, | ||
+ | Выль олӧм бурӧс босьт. | ||
+ | Шуд бӧрся вӧтчам ми, | ||
+ | Кӧть пуктам юр. | ||
+ | Став олӧм миян – корсьны | ||
+ | Му выв шуд! | ||
+ | Ми томӧсь, ёнӧсь, збойӧсь: | ||
+ | Косьын чужлӧм йӧз. | ||
+ | Гӧрд Октябрын ми чужлім, | ||
+ | Миян батьным – мез 24. | ||
+ | Ми Ленин бӧрся мунам, | ||
+ | Корсям шудалун. | ||
+ | Эй, коді том да вына, | ||
+ | Котӧрт, шудлань мун! | ||
+ | Ёрт, путкыльт, пӧрӧд | ||
+ | Важсӧ, выльӧс вӧч; | ||
+ | Став лёксӧ биӧн сот, | ||
+ | Выль олӧм бурӧс босьт. | ||
+ | Шуд бӧрся вӧтчам ми, – | ||
+ | Кӧть пуктам юр. | ||
+ | Став олӧм миян – корсьны | ||
+ | Му выв шуд! | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1927. №7. 33’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Гӧрд Октябр | ||
+ | |||
+ | Ме тӧвлысь сьылӧм пельӧн кыла, | ||
+ | Сы бӧрысь ньӧжйӧникӧн сьыла. | ||
+ | Ме тэныд сьыла, тэнад пи: | ||
+ | Гӧрд Октябр, ӧзъян, кыдзи би. | ||
+ | Тэ сявкъян югӧр сынӧд вывті, | ||
+ | Быд узьысь йӧзлысь вӧтлан ун. | ||
+ | Тэ йӧзлысь кынмӧм вирсӧ сывдін; | ||
+ | Тэ ваян гожся гажа лун. | ||
+ | Тэнад югӧр сявкйӧ ылӧ, | ||
+ | Киссьӧ, быттьӧ зарни бус. | ||
+ | Гора гым – шы ылӧ кылӧ, | ||
+ | Лёкысь йӧктӧ мулӧн пуз 25. | ||
+ | Быд озыр ёна тэнӧ ёрӧ, | ||
+ | Зэв уна пушка тэныд дорӧ. | ||
+ | Но тэнӧ вермӧмыс оз ло, – | ||
+ | Гӧрд Октябр тыртіс нин дас во, | ||
+ | Мед озыр тӧдас: сылы кыам | ||
+ | Ми горшас чорыд, топыд гез. | ||
+ | Гӧрд Октябр, тэныд бурӧс сиам, | ||
+ | Вой саридз бердын олысь йӧз. | ||
+ | Тундра вылӧ гора омра | ||
+ | Быдтін, сетін сылы кыв. | ||
+ | Ӧні сы пыр войвыв тундра | ||
+ | Сьылӧ тэныд сьыланкыв: | ||
+ | «Гӧрд Октябр, гораджыка гымышт, | ||
+ | Мувывса капиталсӧ ньылышт, | ||
+ | Мед пиньсӧ тэ вылӧ оз йир. | ||
+ | Шань. Тырмас. Уна юис вир… | ||
+ | Му пасьта зарни югӧр сявкйы, | ||
+ | Мед дӧвзьӧ 26, кыдзи арся лым. | ||
+ | Чардбиӧн енэж пасьта дзавкйы 27, | ||
+ | Мед гӧгӧр кылас гора гым. | ||
+ | Вывсянь дзирдав, кыдзи шонді, | ||
+ | Узьысь йӧзлысь пальӧд ун. | ||
+ | Налысь сьӧлӧм небзьӧд, шонты, | ||
+ | Вӧля босьтӧм мед оз вун». | ||
+ | «Ордым» журнал. 1927. №11. 43’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Мам | ||
+ | |||
+ | Олӧмыс юмласьӧ 28, | ||
+ | Чӧскыда гумласьӧ. | ||
+ | Нылалӧм сісьмӧ, | ||
+ | Мамавны кисьмӧ, – | ||
+ | Маммӧдчӧ ныв. | ||
+ | Бурсиа мамъяслы, | ||
+ | Мамалысь нывъяслы. | ||
+ | Нывъяссянь йывзьӧ 29, | ||
+ | Мамъяслы сьывсьӧ | ||
+ | Сьылӧдчан кыв. | ||
+ | Нораа сьывсьӧ, | ||
+ | Гораа кывсьӧ: | ||
+ | «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй | ||
+ | Менам потласьӧ, | ||
+ | Бикинь ичӧт вежӧрӧй | ||
+ | Юрын вошласьӧ». | ||
+ | Синваыс виялӧ, | ||
+ | Зарниӧн биалӧ. | ||
+ | |||
+ | I. | ||
+ | Вадорын нӧшасьӧ, | ||
+ | Подолыс кӧтасьӧ, | ||
+ | Сьӧлӧмыс видчӧ, | ||
+ | Кодӧскӧ виччӧ 30, | ||
+ | Мичаник ныв. | ||
+ | Чужӧмыс чардалӧ, | ||
+ | Югыда дзирдалӧ, | ||
+ | Вирыс тай ворсӧ, – | ||
+ | Мусукӧс корсьӧ | ||
+ | Мусаник ныв. | ||
+ | Нораа сьылӧ, | ||
+ | Гораа кылӧ: | ||
+ | «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй | ||
+ | Менам потласьӧ, | ||
+ | Бикинь ичӧт вежӧрӧй | ||
+ | Юрын вошласьӧ». | ||
+ | Синваыс виялӧ, | ||
+ | Зарниӧн биалӧ. | ||
+ | |||
+ | II. | ||
+ | Морӧснас сибыда | ||
+ | Кияснас топыда | ||
+ | Мусаник зонкӧд | ||
+ | Кутчысьӧм повтӧг | ||
+ | Мусаник ныв. | ||
+ | Мусукӧс кутыштӧ, | ||
+ | Чӧскыда окыштӧ. | ||
+ | Морӧсыс кыптӧ, | ||
+ | Быдлаті пыктӧ. | ||
+ | Майбырӧй ныв. | ||
+ | Нораа сьылӧ, | ||
+ | Гораа кылӧ: | ||
+ | «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй | ||
+ | Менам потласьӧ, | ||
+ | Бикинь ичӧт вежӧрӧй | ||
+ | Юрын вошласьӧ». | ||
+ | Синваыс виялӧ, | ||
+ | Кодзув моз биалӧ. | ||
+ | |||
+ | III. | ||
+ | Синъяснас ылалі, | ||
+ | Кытчӧкӧ кылалі, | ||
+ | Нывлунсӧ нуӧ, | ||
+ | Долыдлун юӧ | ||
+ | Томиник ныв. | ||
+ | Быттьӧкӧ вӧтасьӧ, | ||
+ | Кытікӧ кӧтасьӧ, | ||
+ | Нылалӧм нуӧ, | ||
+ | Нэм кежлӧ вунӧ. | ||
+ | Коньӧрӧй ныв. | ||
+ | Нораа сьылӧ, | ||
+ | Гораа кылӧ: | ||
+ | «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй | ||
+ | Менам потласьӧ, | ||
+ | Бикинь ичӧт вежӧрӧй | ||
+ | Юрын вошласьӧ». | ||
+ | Вирыс тай виялӧ, | ||
+ | Дзоридзӧн биалӧ. | ||
+ | |||
+ | IV. | ||
+ | Югыдыс пемдасьӧ, | ||
+ | Пемыдыс вемдасьӧ 31… | ||
+ | Чӧсмасьӧ сьӧлӧм, | ||
+ | Вечмасьӧ олӧм, | ||
+ | Вежласьӧ сям. | ||
+ | Синъясыс раммӧма, | ||
+ | Вир-яйыс сӧвмӧма. – | ||
+ | Мыйкӧ ӧд чужас, | ||
+ | Му вылӧ вуджас… | ||
+ | Майбырӧй мам! | ||
+ | Нораа сьылӧ, | ||
+ | Гораа кылӧ: | ||
+ | «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй | ||
+ | Менам потласьӧ, | ||
+ | Бикинь ичӧт вежӧрӧй | ||
+ | Юрын вошласьӧ». | ||
+ | Синваыс виялӧ, | ||
+ | Дзоридзӧн биалӧ. | ||
+ | |||
+ | V. | ||
+ | Чарлаыс виньдалӧ, | ||
+ | Шепъясӧс чинталӧ, | ||
+ | Идзасӧн йирсьӧ, | ||
+ | Мырсьӧ да шырсьӧ, | ||
+ | Тырмӧ тай сям. | ||
+ | Сьӧлӧмыс пыдзрасьӧ | ||
+ | Быттьӧкӧ кымрасьӧ, | ||
+ | Морӧссӧ сотӧ, | ||
+ | Рушкуыс потӧ. | ||
+ | Коньӧрӧй мам! | ||
+ | Нораа сьылӧ, | ||
+ | Гораа кылӧ: | ||
+ | «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй | ||
+ | Менам потласьӧ, | ||
+ | Бикинь ичӧт вежӧрӧй, | ||
+ | Юрын вошласьӧ». | ||
+ | Синваыс виялӧ | ||
+ | Зарниӧн биалӧ. | ||
+ | |||
+ | VI. | ||
+ | Сьӧлӧмыс потласьӧ, | ||
+ | Вежӧрыс вошласьӧ, | ||
+ | Гӧптын, со, ружтӧ: | ||
+ | Кагаӧс чужтӧ. | ||
+ | Коньӧрӧй, мам! | ||
+ | Кагаӧс тубыртіс, | ||
+ | Мышкусӧ копыртіс: | ||
+ | Бара нин ытшкӧ, | ||
+ | Косаыс витшкӧ. | ||
+ | Тырмӧ тай сям. | ||
+ | Нораа сьылӧ, | ||
+ | Гораа кылӧ: | ||
+ | «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй | ||
+ | Менам потласьӧ, | ||
+ | Бикинь ичӧт вежӧрӧй | ||
+ | Юрын вошласьӧ». | ||
+ | Вирыс тай виялӧ, | ||
+ | Дзоридзӧн биалӧ. | ||
+ | |||
+ | VII. | ||
+ | Лун и вой уджалӧ, | ||
+ | Удж вомӧн вуджалӧ, | ||
+ | Кагаӧс быдтӧ, | ||
+ | Шогъяссӧ пӧдтӧ | ||
+ | Мудзлытӧм мам. | ||
+ | Кагаӧс чӧлӧдӧ, | ||
+ | Бур вылӧ велӧдӧ, | ||
+ | Дыр овны кевмӧ, | ||
+ | Быдлаӧ вевмӧ | ||
+ | Мусаник мам. | ||
+ | Нораа сьылӧ, | ||
+ | Гораа кылӧ: | ||
+ | «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй | ||
+ | Менам потласьӧ, | ||
+ | Бикинь ичӧт вежӧрӧй | ||
+ | Юрын вошласьӧ». | ||
+ | Тюрӧбӧн виялӧ | ||
+ | Синваыс биалӧ. | ||
+ | |||
+ | VIII. | ||
+ | Олӧмыс юмласьӧ, | ||
+ | Чӧскыда гумласьӧ, | ||
+ | Нылалӧм сісьмӧ, | ||
+ | Мамавны кисьмӧ, | ||
+ | Маммӧдчӧ ныв. | ||
+ | Бурсиа мамъяслы, | ||
+ | Мамалан нывъяслы. | ||
+ | Нывъяссянь йывзьӧ, | ||
+ | Мамъяслы сьывсьӧ | ||
+ | Сьылӧдчан кыв. | ||
+ | Нораа сьывсьӧ, | ||
+ | Гораа кывсьӧ: | ||
+ | «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй | ||
+ | Менам потласьӧ, | ||
+ | Бикинь ичӧт вежӧрӧй | ||
+ | Юрын вошласьӧ». | ||
+ | Вирӧй тай виялӧ, | ||
+ | Кывъясӧн биалӧ. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1928. №2. 59’–61’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Узьӧ мича ныв | ||
+ | |||
+ | Изьва дорын, берегын, | ||
+ | Видзьяс вылын, пасекын, | ||
+ | Узьӧ мича ныв. | ||
+ | Турун вылӧ чӧскыда, | ||
+ | Унмовсьӧма топыда – | ||
+ | Шы ни зык оз кыв. | ||
+ | Ӧмидз вира бантасыс, | ||
+ | Оз тусь юмов льӧбъясыс | ||
+ | Нюмъялӧны ньӧж 32. | ||
+ | Кодкӧ сійӧс гильӧдӧ, | ||
+ | Ньӧжйӧникӧн сьылӧдӧ. | ||
+ | Кылӧ узигчӧж. | ||
+ | Юрсияссӧ дзӧвъялӧ 33, | ||
+ | Читкылялӧ-тӧбъялӧ, | ||
+ | Гартӧ зарни тӧб. | ||
+ | Небыдика лолалӧ, | ||
+ | Зэв чӧскыда окалӧ | ||
+ | Сылысь ичӧт льӧб. | ||
+ | Варовитӧ – пушкӧдӧ, | ||
+ | Гусьӧникӧн шушкӧдӧ: | ||
+ | Кывзы, мича ныв! | ||
+ | Войвыв еджыд дзодзӧгӧ, | ||
+ | Шудся долыд дзользьӧгӧй 34, | ||
+ | Он-ӧ мый нӧ кыв? | ||
+ | Дзоридз муса сьӧлӧмыд, | ||
+ | Тэнад сьӧкыд олӧмыд | ||
+ | Вывті, вывті сӧдз. | ||
+ | Тэнӧ, зарни, радейта. | ||
+ | Сьӧлӧм дорам шамырта, – | ||
+ | Некытчӧ ог лэдз, | ||
+ | Енэж бердӧ кыпӧда, | ||
+ | Кымӧръяскӧд лэбӧда, – | ||
+ | Мусаӧй, эн пов. | ||
+ | Тэысь кындзи, ныланӧй, | ||
+ | Зарни мича аканьӧй, | ||
+ | Нинӧм мем оз ков. – | ||
+ | Код нӧ сэтшӧм долыда, | ||
+ | Код нӧ сэтшӧм топыда | ||
+ | Сійӧс окалӧ? | ||
+ | Код нӧ сэтшӧм лемыда 35, | ||
+ | Код нӧ сэтшӧм небыда | ||
+ | Дінас лолалӧ? | ||
+ | Вӧлӧм сідзи долыда, | ||
+ | Чӧсмасигтыр топыда | ||
+ | Окалӧма тӧв. | ||
+ | Век на сідзи сибыда | ||
+ | Визувтӧ зэв небыда | ||
+ | Тӧвлӧн шоныд тӧб. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1928. №4. 32’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Вӧлі шоныд гажа тулыс! | ||
+ | (Позьӧ сьывны «Понапрасну Ванька ходишь» моз. | ||
+ | |||
+ | Вӧлі шоныд гажа тулыс. – | ||
+ | Овны босьтӧ вӧлі лад, | ||
+ | Помасисны гажа лунъяс – | ||
+ | Янсӧдчыны воис кад. | ||
+ | Эн менӧ коль, | ||
+ | Мем ёна шог. | ||
+ | Оз сюр мем тэтӧг | ||
+ | Оланног. | ||
+ | Комлы тӧлын овны долыд, | ||
+ | Сылы муса ичӧт ёль. | ||
+ | Тэнӧ кольны меным сьӧкыд, | ||
+ | Муса дзоридз, муса моль! | ||
+ | Эн ёна бӧрд, | ||
+ | Сьыв сьыланкыв. | ||
+ | Эн ёна шогсьы, | ||
+ | Муса ныв. | ||
+ | Нӧшта медбӧръяысь окышт, | ||
+ | Окышт, окышт менсьым вом. | ||
+ | Топта 36 сьӧлӧм бердад кутышт. | ||
+ | Окасьӧмлы вошис пом. | ||
+ | Сійӧ бурлун | ||
+ | Оз некор вун, | ||
+ | Оз некор вун | ||
+ | Талунъя лун. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1928. №4. 51’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Сальӧ Микулай | ||
+ | (Яранъяслӧн мойд) | ||
+ | |||
+ | 1. | ||
+ | Войвылын, ылын, выйим 37 Из, | ||
+ | Ой, вывті-вывті сійӧ кыз, | ||
+ | Сьӧд кымӧр быттьӧ дӧлалӧ, | ||
+ | Зэв ылӧ сійӧ тыдалӧ. | ||
+ | Сы сайын – важсянь нималӧ, – | ||
+ | Зэв ыджыд кар эм, сулалӧ, | ||
+ | Сэн вина уна юӧны, | ||
+ | Йӧз Обдорскӧйӧн шуӧны. | ||
+ | Зэв ыдждыд ӧксы 38 оліс сэн, | ||
+ | Сэн сійӧ вӧлі му выв ен. | ||
+ | Из сайса йӧзлы вӧлі ай | ||
+ | А нимыс Сальӧ Микулай. | ||
+ | Сы ордын быдмис ӧти зон, | ||
+ | Зон сійӧ вӧлі вывті ён: | ||
+ | Кык керка вӧчис айыслы, | ||
+ | Да куим керка дядьыслы. | ||
+ | Вит керка – ставыс сійӧ из, | ||
+ | Ӧд ставсӧ сійӧ кыпӧдіс, | ||
+ | Да нӧшта сымда перйис сьӧм | ||
+ | Оз бырӧд ӧти мортлӧн нэм. | ||
+ | Сы йылысь быдӧн тӧдісны, | ||
+ | Мир-Кадпучиӧн шуисны. | ||
+ | Бур йӧз, дерт, ставыс ошкисны | ||
+ | Да гусьӧникӧн вежгисны 39. | ||
+ | Кӧть кытчӧ тырмис сылӧн сям, | ||
+ | Да ачыс вӧлі вывті рам. | ||
+ | Ай вӧсна тӧждысис | ||
+ | Да сьӧлӧмсянь век рӧбитіс. | ||
+ | Сы понда Сальӧ Микулай | ||
+ | Эз кедзовт – радейтіс кыдз ай. | ||
+ | Зэв тӧлка вӧліс быдтас пи, | ||
+ | Кыдз шуны, сылӧн веськыд ки. | ||
+ | |||
+ | 2. | ||
+ | Эз на и югды асывводз, | ||
+ | Мир-Кадпучилӧн Ӧндрей дядь | ||
+ | Сы ордӧ воис пукавны… | ||
+ | Дай корис сійӧс гӧститны. | ||
+ | Дерт, кывзіс сійӧ дядьыслысь, | ||
+ | Да юалӧмӧн айыслысь, | ||
+ | Эз тшапитчы, эз ӧтдортчы, | ||
+ | Дядь ордӧ мунны мӧдӧдчис. | ||
+ | Кыдз муніс сійӧ гӧститны, | ||
+ | Эз удит весиг чай юны, | ||
+ | Водз ӧшиньӧдыс видзӧдліс, | ||
+ | Да дядьыслысь друг юаліс: | ||
+ | «Дядь! Видзӧдлы лок, видзӧдлы, | ||
+ | Лок таті, таті видзӧдлы. | ||
+ | Со ми дораным войӧдіс 40, | ||
+ | Код сійӧ сэтшӧм даддяыс 41 ?» | ||
+ | Дядь ӧшиньӧдыс видзӧдліс | ||
+ | Да Кадпучилы висьталіс: | ||
+ | «Зэв ыджыд ӧксы войвылысь, | ||
+ | Став рытыввывса тундраысь. | ||
+ | Сэн сійӧ медся ыджыдыс. | ||
+ | Дзик мукӧд абу вылынджык | ||
+ | Сы кындзи рытыв тундраын | ||
+ | Да тундрабердса ягъясын. | ||
+ | Мед кыв водзвылас веськалам, | ||
+ | Лок мунам ӧдйӧ, тэрмасям. | ||
+ | Мый шуас сійӧ – кывзыштам, | ||
+ | Мый выльыс выйим – юалам». | ||
+ | |||
+ | 3. | ||
+ | Зэв ылӧдз кыссьӧ, быттьӧ гез, | ||
+ | Чим югыдгӧрд да югыдлӧз, | ||
+ | Сод вывсянь паськыд дона ной, | ||
+ | Да сэтшӧм мича – вой, вой, вой! 42 | ||
+ | Сэн сулалӧны пищальӧн | ||
+ | Кык салдат Сальӧ Микуллӧн. | ||
+ | На костті пырӧ нимкодя 43 | ||
+ | Ной кузя пытшкӧс горничӧ 44 | ||
+ | Выль гӧсьтыс Сальӧ Микуллӧн, | ||
+ | Рытвывса Ӧксы тундралӧн 45. | ||
+ | Сы морӧс вылын волялӧ: | ||
+ | Кызь ӧти медаль ӧшалӧ. | ||
+ | Эз вывті манитчыны дыр, | ||
+ | Чай пузьӧдісны пырысь-пыр. | ||
+ | Быдсикас сёян, сёй кӧть мый | ||
+ | А медся уна нянь да вый, | ||
+ | Да дона вина пызан тыр, | ||
+ | Кӧть мында ю, оз некор быр. | ||
+ | Мый колӧ вӧлі юисны, | ||
+ | Дай варовитны мӧдісны. | ||
+ | Гӧсьт оліс чӧв чай юигчӧж, | ||
+ | Медбӧрын заводитіс ньӧж 46: | ||
+ | «Эн скӧрмы Сальӧ Микулай, | ||
+ | Ме эг лок юны тэнсьыд чай. | ||
+ | Тэ тӧдан? – Менӧ суис шог, | ||
+ | Тэ дінӧ выйим ыджыд мог. | ||
+ | Быдторйыс менам уна эм. | ||
+ | А медся уна кӧр да сьӧм. | ||
+ | Ме сьӧмас тӧкӧтьӧ эг пӧд, | ||
+ | Дзик некод сылысь лыд оз тӧд, | ||
+ | Куш кӧрыс менам дас кык сюрс | ||
+ | Кор вӧрзьӧдчасны, кыптӧ бус. | ||
+ | Дзик весьӧ вошӧ менам кӧр: | ||
+ | Зэв уна быд пельӧсын вӧр. | ||
+ | Дзик некодлы сэн ыдждавны. | ||
+ | Ме локті питӧ медавны, | ||
+ | Тэ сійӧс быдтін, тэ и ай, | ||
+ | Вай медав сійӧс, Микулай. | ||
+ | Ӧд тэнад детинаыд ён, | ||
+ | Ог жалит сы вылӧ ме дон. | ||
+ | Ме сета сылы вит сюрс кӧр, | ||
+ | Мед сӧмын кӧрсӧ оз ну вӧр. | ||
+ | Мем лоас сійӧ веськыд ёрт, | ||
+ | Став тундра вылын ыджыд морт». | ||
+ | Оз тэрмась Сальӧ Микулай. | ||
+ | Кыв видзны мӧдіс кыдзи ай: | ||
+ | «Ме быдті сійӧс ичӧтсянь, | ||
+ | Эз весь сёй сійӧ менсьым нянь. | ||
+ | Кыдз ыджыд морт, век лун и вой | ||
+ | Зэв уна уджаліс, зэв збой; | ||
+ | Зэв уна вына, вывті ён, | ||
+ | Дай тӧлка сійӧ менам зон. | ||
+ | Став овмӧс менсьым нуӧдӧ, | ||
+ | Дай кӧръяс бӧрысь видзӧдӧ. | ||
+ | Ӧд сійӧ менам олӧмӧй. | ||
+ | Ог вермы сетны сійӧс ме, | ||
+ | Вай чокнитчам да юыштам!» | ||
+ | «Оз некыдз югды олан сям… | ||
+ | Тэ он кӧ медав, ог и ю. | ||
+ | Ог сэсся нинӧм тэныд шу». | ||
+ | «Он ю кӧ кисьтӧм чаркатӧ, | ||
+ | Он пукты мортӧ менӧ тэ». | ||
+ | «Но юам, юам либӧ вай, | ||
+ | Да медав питӧ, Микулай. | ||
+ | Он жӧ ӧд нэмтӧ сійӧс видз, | ||
+ | Мый прӧста скупитчыны сідз. | ||
+ | Кӧть мында донсӧ менсьым кор, | ||
+ | Сы вылӧ сета ме быдтор. | ||
+ | Ог жалит ме сы вылӧ дон. | ||
+ | Вай висьтав, висьтав сетан, он?» | ||
+ | «Эм менам нянь, эм менам сов, | ||
+ | Мен доныс ньӧти оз и ков; | ||
+ | Эм менам, ен мед видзас, кӧр, | ||
+ | Дай сьӧмыс некытчӧ оз тӧр. | ||
+ | Ме шуи тэныд кыдзи ай. | ||
+ | Кӧть мында дон сы вылӧ вай, | ||
+ | Кӧть мында дон кӧть сет, не сет, | ||
+ | Ог вермы сетны сійӧс тэд. | ||
+ | Дай сійӧ ачыс абу том: | ||
+ | Эм сылӧн юр, эм сылӧн вом. | ||
+ | Тэ юав ассьыс меысь водз, | ||
+ | Мый шуас – окотитас, оз?» | ||
+ | «Эн лӧгась, кывзы муса зон, | ||
+ | Тэ вывті збой, тэ вывті ён, | ||
+ | Тэ верман меным отсавны, | ||
+ | Ме локті тэнӧ медавны | ||
+ | Ме тэныд сета ыджыд дон, | ||
+ | Вай медась меным, муса зон». | ||
+ | «Эн мекӧд сёрнит, айӧкӧд: | ||
+ | Ме нинӧм сы йылысь ог тӧд». | ||
+ | «Он часӧн бергӧд сылысь ныр: | ||
+ | Ме сыкӧд сёрниті нин дыр; | ||
+ | Мед тэнӧ меным медавны, | ||
+ | Водз тшӧктіс тэнсьыд юавны. | ||
+ | Вай ачыд висьтав: кӧсъян-он, | ||
+ | Тэ меным медасьны, бур зон?» | ||
+ | «Ме кӧсйыся тэд медасьны, | ||
+ | Мед сӧмын ай-мам лэдзасны». | ||
+ | «Вай, юав, сідзкӧ, айыдлысь | ||
+ | Да кор сӧглассӧ мамыдлысь. | ||
+ | Ме чайта, сроксӧ куим во | ||
+ | Ми пуктам. Сыысь водз он во». | ||
+ | «Ме мӧда 47 мунны, муса ай, | ||
+ | Эн скӧрмы, лэдзлы менӧ вай, | ||
+ | Лёк, гашкӧ, нинӧм сэсь оз ло, | ||
+ | Кыдз тырас шуӧм куим во | ||
+ | Бӧр воа гортӧ пырысь-пыр | ||
+ | Ӧд сійӧ абу вывті дыр». | ||
+ | «Тэ мӧдан мунны? Ме ог тӧд… | ||
+ | Вай ветлы, сідзкӧ, либӧ мед. | ||
+ | Тэ видзӧд, сійӧс бура видз». – | ||
+ | Выль гӧсьтлы Микул шуис сідз. | ||
+ | Сы бӧрти найӧ мӧдісны | ||
+ | Ньӧж пасьтасьны да кӧмасьны. | ||
+ | Кыдз колӧ йиасялісны 48 | ||
+ | Дай сэсся киасялісны. | ||
+ | Кыдз толькӧ даддяс пуксисны, | ||
+ | Дзик быттьӧ бордйӧн лэбзисны: | ||
+ | Бус, пурга сӧмын кыпавлі… | ||
+ | Эз нинӧм сэсся тыдавлы. | ||
+ | Став керка коли шы ни тӧв, | ||
+ | Эз сӧмын гозъя овны чӧв: | ||
+ | Век бӧрдісны да бӧрдісны | ||
+ | …Нин коркӧ дыр мысьт дугдісны. | ||
+ | «Кӧть яран 49 вӧлі быдтас пи, | ||
+ | А вӧлі миян веськыд ки. | ||
+ | Кӧть бокӧвӧй да быть ӧд бӧрд. | ||
+ | Нянь-солӧн сьӧлӧмтӧ он верд». – | ||
+ | Тадз ӧксы гозъя шуисны, | ||
+ | Кор пиныс понда шогсисны. | ||
+ | |||
+ | 4. | ||
+ | ……………………………………. | ||
+ | Со, локтӧ матын, аддзӧ син, | ||
+ | Мир-Кадпучилӧн оланін | ||
+ | Со, синмӧн тыдалӧ нин чом, | ||
+ | Чом дорас кӧрыс быттьӧ ном. | ||
+ | …………………………………….. | ||
+ | |||
+ | 5. | ||
+ | Выль инын олӧ яран зон. | ||
+ | Век важ кодь вына, важ кодь ён. | ||
+ | Век ноксьӧ, быттьӧ пӧрысь бес. | ||
+ | Кор вайӧ ва, кор вайӧ пес. | ||
+ | Пес вайны ветлас ӧтчыд дзик, | ||
+ | Да тырмас сійӧ тӧлысь кык. | ||
+ | Ӧд сымда ӧтчыдысьӧн пес | ||
+ | Оз вермы вайны ачыс бес. | ||
+ | Оз уджыд тырмы сылы дыр, | ||
+ | Оз виччысь, вӧчас пырысь-пыр. | ||
+ | Зэв паськыд вӧлӧм вежӧртас: | ||
+ | Быдторйыс сылӧн юрас дась. | ||
+ | Эз ов на весиг вежон кык, | ||
+ | А тӧдӧ, коді кутшӧм бык. | ||
+ | Он некор некыдз сійӧс йӧрт. | ||
+ | Сы понда сьӧлӧм вылас, дерт, | ||
+ | Кыдз тӧлка, збой дай вына морт | ||
+ | Сэк воис ӧксылы выль ёрт. | ||
+ | |||
+ | 6. | ||
+ | Сідз дыр-ӧ-недыр олісны, | ||
+ | Дай ӧксы гозъя мунісны. | ||
+ | На пыдди колис яран зон – | ||
+ | Сы вылӧ лача лои ён. | ||
+ | Сы дінӧ коли налӧн ныв, | ||
+ | Кок улас кыссьӧ юрси йыв. | ||
+ | Зэв мича, зэв на ачыс том. | ||
+ | Гӧрд мырпом быттьӧ сылӧн вом, | ||
+ | Зэв тӧлка, велӧдчӧма ныв. | ||
+ | Оз шулы некор прӧста кыв. | ||
+ | Он некыдз сійӧс нылӧн чайт, | ||
+ | А сӧмын сылы ар дас квайт. | ||
+ | Том нывлӧн оланіныс – чом, | ||
+ | Став уджыс чом дор, посни пом 50. | ||
+ | Оз весь ов – уджалӧ лун быд: | ||
+ | Кор пуӧ рок, кор пуӧ шыд. | ||
+ | Пыр вурсьӧ, либӧ пыртлӧ лым, | ||
+ | Кор вурӧ мальча, кор и пим. | ||
+ | Оз прӧста ов и мужик морт, | ||
+ | Войвывса ӧксылӧн бур ёрт. | ||
+ | Кӧр дорӧ ветлывлӧ быд лун | ||
+ | Мед кӧрыс некытчӧ оз мун, | ||
+ | Да вӧчӧ чера-пурта пом. | ||
+ | Сідз олӧ миян мойд выв чом. | ||
+ | Сідз олӧны да вылӧны, | ||
+ | Кор немтор вӧчны – сьылӧны. | ||
+ | Роч ӧксы ныв да яран зон. | ||
+ | Тшӧтш сьылӧ накӧд налӧн пон. | ||
+ | Кӧть яран вӧлі миян зон, | ||
+ | А вӧлі вывті сійӧ ён, | ||
+ | Дай зэв на вӧлі ачыс том, | ||
+ | Дзик роч кодь вӧлі сылӧн вом, | ||
+ | Сы кындзи, рочӧн кодь жӧ ныр, | ||
+ | Дай мича югыд вӧлі вир. | ||
+ | Сы понда нывка, кӧть и роч, | ||
+ | А сылы муса лои проч. | ||
+ | Дай сідз жӧ нывлы лоан ёрт, | ||
+ | Зэв мусмис, воис, кыдзи морт, | ||
+ | Зэв ёна сьӧлӧм вылас, дерт, | ||
+ | Ӧд ассьыд сьӧлӧмтӧ он берт. | ||
+ | Эз найӧ думайтчыны дыр, – | ||
+ | Пи чужис налӧн пырысь-пыр. | ||
+ | |||
+ | 7. | ||
+ | Рыт сёрӧн ӧтчыд Кадпучи | ||
+ | Чом дорын пестіс ассьыс би. | ||
+ | Сы дорӧ воис даддя дас, | ||
+ | Дзик ставыс посни кӧраяс. | ||
+ | Мир-Кадпучилы шуӧны, | ||
+ | Сы ёртысь гусьӧн корӧны | ||
+ | Кӧр дас кымын ли, унджык ли. | ||
+ | «Код гусьӧн корӧ – ни-ни-ни» – | ||
+ | Мир-Кадпучи сідз висьталіс | ||
+ | Да бӧр гортаныс ысталіс: | ||
+ | «Ог сет ме тіян ӧти кӧр». | ||
+ | «Мед гуас тэнсьыд кӧртӧ вӧр» – | ||
+ | Сідз паныд сылы шуисны, | ||
+ | Дай лӧгасисны, мунісны. | ||
+ | Мӧд асыв пастук сувтіс водз. | ||
+ | Кӧр дорас волӧм уна додь. | ||
+ | Пыр тӧдіс: волӧм сэтчӧ вӧр. | ||
+ | Пыр тӧдіс: гуӧмны дас кӧр. | ||
+ | Эз повзьы, муніс пырысь-пыр. | ||
+ | Кок улас чиргӧ 51 арся чир. | ||
+ | Кыдз воис, шуис пырысь-пыр: | ||
+ | «Ті понда эз ло оландыр. | ||
+ | Ті, зонъяс, гуӧмныд тай кӧр. | ||
+ | Эн соссьӧй, вайӧй ӧдйӧн бӧр!» | ||
+ | Сідз – тадз да, мый да – пыксьӧны, | ||
+ | Оз сетны найӧ, соссьӧны. | ||
+ | Мир-Кадпучилӧн пузис вир: | ||
+ | «Эн соссьӧй лучшӧ прӧста дыр!.. | ||
+ | Ог некор гусясь, абу вӧр, | ||
+ | Но тӧда тіянсьыныд кӧр. | ||
+ | Оз пӧръясь некор менам юр: | ||
+ | Со менам кӧрлӧн тайӧ сюр: | ||
+ | Ті сёйӧмныд нин сійӧс … мед. | ||
+ | Ті кӧнкӧ, чайтад, ме ог тӧд. | ||
+ | Ме тӧда аслам кӧрлысь пас | ||
+ | Ті ставсӧ гуӧмыд кӧр дас». | ||
+ | «Тэ мыйла воин? Кутшӧм кӧр | ||
+ | Сідз миян ордысь коран бӧр? | ||
+ | Мый гуим тэнсьыд? Кодыр? Кӧн? | ||
+ | Ми эг на гулӧ весиг гӧн. | ||
+ | Ни гӧн, ни гӧн пом некор эг | ||
+ | Ми босьтлывлӧ на юавтӧг. | ||
+ | Ми костын некод абу вӧр. | ||
+ | Мый сӧран, ас пытшкад он тӧр? | ||
+ | Ми тэныд сетам сэтшӧм кӧр, | ||
+ | Мед некор гортад он во бӧр», – | ||
+ | Тадз гусясьысьяс шуисны | ||
+ | Дай вины сійӧс кутісны. | ||
+ | Эз ёна повзьы Кадпучи, | ||
+ | Эз тірзьы ньӧти сылӧн ки. | ||
+ | Эз тэрмась, ньӧжйӧникӧн зэв, | ||
+ | Эз равзы-горзы: шы ни тӧв | ||
+ | Додь бердӧ найӧс кӧртавліс | ||
+ | Дай туйсӧ ассьыс весаліс, | ||
+ | Кыдз шулывлӧны, мавтіс лызь. | ||
+ | Со гӧгӧр лымъяс, быттьӧ пызь, | ||
+ | Дзоньвидза гортас воис бӧр | ||
+ | Тшӧтш ордас вайис ӧкмыс кӧр. | ||
+ | Сы бӧрын сійӧ пырысь-пыр | ||
+ | Кӧр дорӧ муніс, эз во дыр. | ||
+ | Кӧр гуысьяслӧн гӧтыръяс | ||
+ | Сэк кості локтісны морт дас. | ||
+ | Чом ӧдзӧс мыйӧн восьтісны, | ||
+ | Пыр нылӧс вины босьтчисны, | ||
+ | Эз сёрмы весиг ӧти си 52: | ||
+ | Дзик сэтчӧ воис Кадпучи. | ||
+ | Сы бӧрысь кӧрсӧ гуысьяс | ||
+ | Зэв скӧрӧсь воисны морт дас, | ||
+ | Чом дорӧ мыйӧн воисны | ||
+ | Мир-Кадпучилы шуисны: | ||
+ | «Ог повзьӧй тэ ни ӧксыысь, | ||
+ | Он пышйы ӧні миянысь: | ||
+ | Шань-ӧтчыд сідзи мавтін лызь. | ||
+ | Вай бурӧн миянлы кӧр кызь. | ||
+ | Ӧд бурӧн ми костысь он пет, – | ||
+ | Ми корам, сійӧс он кӧ сет | ||
+ | Вын судзас миян тіянкӧд, | ||
+ | Эн водзсась прӧста миянкӧд. | ||
+ | Оз ликмы 53 тэнад сымда вын. | ||
+ | Он бурӧн миянысь тэ мын». | ||
+ | «Мый прӧста сідзи ошйысяд, | ||
+ | Кыв вылад песад ассьыд гайд 54», – | ||
+ | Сідз шуис налы Кадпучи. | ||
+ | Эз повзьы, некодӧс эз ви, | ||
+ | Кӧть скӧрмис сідзи, быттьӧ би. | ||
+ | (Морт вылӧ эз на лэптыв ки). | ||
+ | Эз гырканыс, эз водзаныс, | ||
+ | Ён нярталаӧн 55 бӧраныс | ||
+ | Кузь кияснысӧ 56 кӧртавліс | ||
+ | Да ӧтилаӧ домаліс. | ||
+ | Да орччӧн ставсӧ разьгӧдіс 57, | ||
+ | Бӧр гортаныс сідз мӧдӧдіс. | ||
+ | Сы бӧрти сэсся некод эз | ||
+ | Кӧр гуны волывлыны йӧз: | ||
+ | Мир-Кадпучиысь полӧны. | ||
+ | Век бурӧн сылысь корӧны. | ||
+ | Дерт, бурӧн сетіс Кадпучи: | ||
+ | Прӧст вӧлі сетны сылӧн ки. | ||
+ | |||
+ | 8. | ||
+ | Сідз найӧ сэні олісны. | ||
+ | Дзонь куим во нин колисны. | ||
+ | Сэн оліс сійӧ куим во, | ||
+ | А кӧрыс содіс уна сё. | ||
+ | Водз вӧліс ставыс сюрс дас кык | ||
+ | А ӧні куим сымда дзик. | ||
+ | Он сійӧс кӧр чукӧрӧн чайт, | ||
+ | Кор лыдыс сэн – сюрс комын квайт. | ||
+ | Мир-Кадпучилы воис кад | ||
+ | Бӧр гортас мунны. Сійӧ рад. | ||
+ | Оз радлы сӧмын ӧксы ныв, | ||
+ | Оз ваксьы некор и оз сьыв. | ||
+ | Оз тӧд, мый вӧчас сыкӧд ай. | ||
+ | «Оз шуд, дерт, сійӧ меным вай. | ||
+ | Ме быдта яран помысь пи. | ||
+ | Юр вылам оз коль ӧти си, | ||
+ | Кор воас гортӧ айӧ бӧр. | ||
+ | Ӧд сійӧ кӧин кодь жӧ скӧр, | ||
+ | Оз жалит айӧ менӧ сэк!» – | ||
+ | Тадз чайтӧ, коньӧр, сійӧ век. | ||
+ | |||
+ | 9. | ||
+ | Со понъяс ёна увтӧны, | ||
+ | Кык даддя чомйӧ рӧдтӧны. | ||
+ | Юр садьыс нывлӧн вошласьӧ, | ||
+ | Вир чужӧм вылас вежласьӧ: | ||
+ | «Вой, дивӧ, тайӧ айӧ тай… | ||
+ | Мый бара шуас меным ай, | ||
+ | Мый шуас меным бара мам… | ||
+ | Оз тырмы менам некыдз сям». | ||
+ | Со ӧксы гозъя воисны. | ||
+ | Со чомйӧ найӧ пырисны. | ||
+ | Со ӧксы гозъя кульсисны 58, | ||
+ | Со найӧ видзаасисны. | ||
+ | Со варовитны мӧдісны, | ||
+ | Кыв-мӧд, кыв-куим вӧйписны 59. | ||
+ | Со ныв да яран кӧні-кыдз, | ||
+ | Став делӧ висьталӧны сідз. | ||
+ | Оз некыдз найӧ пыксьыны, | ||
+ | Оз нинӧмысь дзик соссьыны. | ||
+ | Зэв бура кывзіс ӧксы век, | ||
+ | Век кытчӧдз эз быр сылӧн лек 60 | ||
+ | Друг мыйкӧ – мыйла ме ог тӧд – | ||
+ | Зэв чужӧм лои сылӧн сьӧд. | ||
+ | Сэк ӧксы пыр жӧ котӧртіс, | ||
+ | Кӧр чукӧр ассьыс гӧгӧртіс, | ||
+ | Да кӧрсӧ кодъяс гулісны, | ||
+ | На ордӧ муніс ыдждавны. | ||
+ | Сэсь виис сійӧ ӧти морт, | ||
+ | Код шуис сылы: «Старый чёрт». | ||
+ | Бӧр гортас воис ёна скӧр, | ||
+ | Скӧрлуныс некытчӧ оз тӧр. | ||
+ | «Тэ вӧсна висьӧ менам юр… | ||
+ | Тэ мортӧс виин – кутшӧм бур!» – | ||
+ | Мир-Кадпучилы шуӧ тадз | ||
+ | Сы йылысь лӧга ӧксы-князь. | ||
+ | «Эг некор некодӧс ме ви», – | ||
+ | Тадз шуис воча Кадпучи. | ||
+ | Сы бӧрти шуас ӧксы ныв | ||
+ | Ас айыслы со кутшӧм кыв: | ||
+ | «Ме тӧда – некодӧс эз ви, | ||
+ | Сы вылӧ сета ассьым ки.» | ||
+ | Ныв вылӧ ёна скӧрмис ай, | ||
+ | Зэв скӧра шуис: «Рузяд кай!» | ||
+ | Зэв дыр на ӧксы скӧраліс, | ||
+ | Зэв мисьтӧм кывъяс шуаліс. | ||
+ | Сэк мыйсӧ сійӧ сэн эз сӧр, | ||
+ | Оз ставыс татчӧ мойдас тӧр. | ||
+ | Кор гуысьясӧ муніс бӧр, | ||
+ | Кӧн куйлӧ сылӧн виӧм вӧр. | ||
+ | Сэсь сійӧ виис ӧти зон | ||
+ | Код шуис сылы «Пӧрысь пон». | ||
+ | Сэк кості чомйын шогсьӧны, | ||
+ | Зон нывкӧд ёна шензьӧны. | ||
+ | Оз тӧдны, кӧні, кыдзи, мый. | ||
+ | Сідз оз-ӧ найӧс ӧксы кый? | ||
+ | Быдторсӧ чайтӧ ӧксы ныв | ||
+ | Да оз лысьт шуны ассьыс кыв. | ||
+ | Сэк кості бара воис ай, | ||
+ | Оз дугдыв, матькӧ: мать да мать. | ||
+ | Оз ов, а пуӧ скӧрысь скӧр, | ||
+ | Скӧрлуныс некытчӧ оз тӧр: | ||
+ | «Со кутшӧм бур сьӧлӧма ёрт | ||
+ | Дзик прӧста виӧма кык морт. | ||
+ | Ме тэнӧ сы вылӧ-ӧ мый | ||
+ | Ас пыдди коли, эг сэк лый? | ||
+ | Сэк эськӧ ме тэнӧ эг видз!» – | ||
+ | Мир-Кадпучилы шуӧ сідз. | ||
+ | «Тэ збыльысь ӧмӧй сёрнитан? | ||
+ | Ме чайті прӧста балуйтан. | ||
+ | Ӧд збыль, эг некодӧс ме ви». – | ||
+ | Тадз шуӧ сылы Кадпучи. | ||
+ | «Эг вилы некодӧс на ме, | ||
+ | Оз тырмы сэтчӧ сьӧлӧмӧй». | ||
+ | … Кӧть мый тэ ӧксылы эн шу, | ||
+ | А сійӧ шуас сӧмын: «Ну!». | ||
+ | Он небзьӧд сылысь сьӧлӧмсӧ, | ||
+ | Оз жалит, ёрӧ олӧмсӧ. | ||
+ | Век матькӧ, матькӧ: «Ва и му, | ||
+ | Оз небось чӧртыс тэнӧ ну!» | ||
+ | |||
+ | 10. | ||
+ | Чом пытшкын шогсьӧ ӧксы ныв, | ||
+ | Ньӧж шуӧ зонлы татшӧм кыв: | ||
+ | «Эн повзьы, кывзы, муса зон! | ||
+ | Мый вӧчӧ айӧ, тӧдан он? | ||
+ | Тэ дінӧ сюйӧ сійӧ гыж, | ||
+ | Быд дорысь корсьӧ сійӧ мыж, | ||
+ | Быд ногыс тэнӧ ӧтдортӧ. | ||
+ | Кык мортӧс, шуӧ, виин тэ. | ||
+ | Ӧд найӧс ачыс виалӧм, | ||
+ | Тон 61 шуис инька 62 сійӧс мем. | ||
+ | Мед эськӧ сійӧ ставыс лёк, | ||
+ | Да эм на уджыс сыысь лёк. | ||
+ | Эм сыысь ыджыдджык на мог, | ||
+ | Сы понда меным медся шог: | ||
+ | Тэд кӧсйис сетны сійӧ кӧр. | ||
+ | Мед лоас кӧрыс аслыс бӧр, | ||
+ | Сы понда тэнсьыд босьтны юр | ||
+ | На кындзи кӧсйысьӧ, оз дур. | ||
+ | Ӧд сійӧн корсьӧ тэнсьыд мыж, | ||
+ | Ог, шуӧ, сетӧ ньӧти гыж 63. | ||
+ | Со кутшӧм сійӧ ош кодь дур. | ||
+ | Мед видзны сыысь тэнсьыд юр, | ||
+ | Вай пышъям, кытчӧдз абу сёр. | ||
+ | Сы кындзи вӧчны нинӧмтор». | ||
+ | «Со мыйла сійӧ, енмӧй видз, | ||
+ | Ме вылӧ шуӧ вӧлӧм сідз. | ||
+ | Жаль лоӧм сылы вит сюрс кӧр: | ||
+ | Сы вӧсна сійӧ сэтшӧм скӧр. | ||
+ | Мед, донсӧ сылысь ме ог кор, | ||
+ | Сы понда ме вылӧ быдтор | ||
+ | Сідз дзугӧм. Аттӧ, пӧрысь чӧрт, | ||
+ | Эн радлы, эн на менӧ йӧрт. | ||
+ | Кӧть кӧсъян босьтны менсьым юр, | ||
+ | Ме ог на ӧні тэныд сюр. | ||
+ | Он вермы юны менсьым вир, | ||
+ | Кӧть мында пиньтӧ ассьыд йир. | ||
+ | Он някав 64 менам вирысь юм 65. | ||
+ | Ме ӧні тӧда тэнсьыд дум!..» – | ||
+ | Тадз нуӧ сёрни Кадпучи, | ||
+ | А чужӧм аслас быттьӧ би: | ||
+ | «Ог падъяв 66, веськыд тэнад кыв! | ||
+ | Тэ ногӧн вӧчам, мича ныв, | ||
+ | Тэ лӧсьӧдчы, мый колӧ вӧч, | ||
+ | Мый ковмӧ туйын, ставсӧ тэч, | ||
+ | Кор воас айыд, кӧмкот, пась, | ||
+ | Мед ставыс вӧлі тэнад дась», – | ||
+ | Тадз шуис нывлы Кадпучи, | ||
+ | Ас киас босьтіс сылысь ки: | ||
+ | «Тэ пышъян айсьыд мекӧд тшӧтш | ||
+ | Эн сідзи прӧста сійӧс вӧч. | ||
+ | Ме тэнӧ кольччӧмысь ог кут, | ||
+ | Тэд, гашкӧ, тані лоас шуд? | ||
+ | Сы йылысь думайт – гӧгӧрво, | ||
+ | Мед бӧрас каитчӧм оз ло». | ||
+ | «Эм менам тэсянь ичӧт пи, | ||
+ | Оз медым айӧ сійӧс ви, | ||
+ | Ме коля татчӧ ассьым ай, | ||
+ | Оз немтор кольччӧм бурӧс вай. | ||
+ | Кӧть кытчӧ нуӧд, ме ог пов, | ||
+ | Тэ кындзи некод мем оз ков. | ||
+ | Ме лоа тэнад шуйга ки, | ||
+ | Кӧть кытчӧ мун: кӧть ва, кӧть би. | ||
+ | Горт лоас миян ва да вӧр. | ||
+ | Мун пет да мунны лӧсьӧд кӧр».– | ||
+ | Тадз шуас зонлы татшӧм кыв | ||
+ | Мир-Кадпучилы ӧксы ныв. | ||
+ | Мед мича лоас сёрни пом, | ||
+ | Зэв ёна окыштіс на вом. | ||
+ | |||
+ | 11. | ||
+ | Лӧнь, небыд, мича тӧвся рыт. | ||
+ | Оз ньӧти кынты, ньӧти сыд 67. | ||
+ | Оз некысь кыв ни шы, ни зык. | ||
+ | Вит еджыд гӧна мича бык | ||
+ | Зэв вылӧ лэптӧмаӧсь юр, | ||
+ | Оз тыдав весиг налӧн сюр, | ||
+ | Лым гӧптын сулалӧны сідз. | ||
+ | Оз некод найӧс сэні видз. | ||
+ | Со чомйысь петі яран зон. | ||
+ | Тшӧтш сыкӧд петі сылӧн пон. | ||
+ | На бӧрысь петі ӧксы ныв. | ||
+ | Оз тыдав сылӧн юрси йыв. | ||
+ | Оз кынмы сылӧн ичӧт пи, | ||
+ | Нёнь бердын шонтӧ ассьыс ки. | ||
+ | Эз эшты даддьӧ пуксьыны, | ||
+ | Да места вылысь вӧрзьыны, | ||
+ | Пыр воис кыськӧ нывлӧн ай, | ||
+ | Эз матькы, эз шу ӧти мать. | ||
+ | Эз думайт сійӧ ёна дыр, | ||
+ | Мый керсьӧ гӧгӧрвоис пыр. | ||
+ | Чом дорӧ ӧдйӧ котӧртіс, | ||
+ | Сэсь пищаль киас кватитіс. | ||
+ | Бур лои пышйысьяслы кост: | ||
+ | Оз ӧні пищаль найӧс босьт. | ||
+ | Збой вӧлі Кадпучилӧн ки, | ||
+ | Со лэбӧ сійӧ кыдзи би. | ||
+ | Он сэсся ӧні сійӧс кый, | ||
+ | Оз пищаль сы ылнаысь лый. | ||
+ | Лёк ӧксы лыйліс эськӧ дыр, | ||
+ | Эз кытчӧдз пуля сылӧн быр. | ||
+ | Эз ньӧти пуля пасӧ сюр, | ||
+ | Эз жугӧд Кадпучилысь юр. | ||
+ | Со ӧдйӧ чомйӧ котӧртӧ, | ||
+ | Со кӧлуй кинас гӧгӧртӧ. | ||
+ | Ки улас сюри пуля доз: | ||
+ | Час, энлӧ, энлӧ мути гоз. | ||
+ | Час ёна эн на мекӧд дур. | ||
+ | Кӧть кыдз, а босьта тэнсьыд юр!» – | ||
+ | Тадз песӧ ӧксы ассьыс скӧр, | ||
+ | А ачыс лямкаалӧ кӧр. | ||
+ | Кӧть ӧксы пӧрысь, век на збой, | ||
+ | Со пуксис, муні, равзӧ: «Гой! | ||
+ | Час, эн на радлы, дявӧл шой, | ||
+ | Он весав небось ассьыд туй!.». | ||
+ | Со вӧтчӧ ӧксы – вӧтлӧ кӧр. | ||
+ | Сюр кӧрлӧн вӧрӧ, быттьӧ ньӧр. | ||
+ | Со ӧтчыд лыйис – кыптіс лым. | ||
+ | Оз дугды, лыйлӧ – гым да гым. | ||
+ | Со пуля пырис, кыдзи ув, | ||
+ | Мир-Кадпучилы киняув. | ||
+ | Со шутькӧбтыліс быттьӧ рос, | ||
+ | Сідз пуля нуис мальча сос. | ||
+ | Со ӧти кӧрлӧн петі сюв, | ||
+ | Эз сӧмын мимӧ 68 сійӧ кув. | ||
+ | «Сё енмӧй, отсав меным тон», – | ||
+ | Тадз шуӧ енлы яран зон. – | ||
+ | «Эн скӧрав ме вылӧ, бур ен, | ||
+ | Мед лёк морт менӧ оз жӧ вен!..» | ||
+ | Ен аслас ыджыд милӧсьтӧн | ||
+ | Оз отсав сылы. Аттӧ ен! | ||
+ | Со пуля ёнтыштіс, кыдз йӧн. | ||
+ | Со кыдзи отсасьӧ бур ен. | ||
+ | Дзик матӧ воис пищаль вом, – | ||
+ | Мир-Кадпучилы воӧ пом. | ||
+ | Оз некод сылы отсӧг сет. | ||
+ | Мый вӧчны, Кадпучи оз тӧд. | ||
+ | «Тэ, тӧлӧй, ветлан быдлаын, | ||
+ | Зэв уна выйим тэнад вын, | ||
+ | Эн, тӧлӧй, тэ кӧть менӧ чӧвт; | ||
+ | Мем отсӧг неыджыдӧс сет. | ||
+ | Тэ быд во вайлан уна лым. | ||
+ | Тэ вайлан кымӧр, вайлан гым. | ||
+ | Мем отсав, пальӧд ассьыд ун. | ||
+ | Оз некор менам сійӧ вун!» | ||
+ | Сідз тӧвлы кайтӧ Кадпучи: | ||
+ | «Вай тӧлӧй, тӧлӧй, лэптыв ки!» | ||
+ | Тшӧтш сыкӧд кевмӧ ӧксы ныв, | ||
+ | Со сьылӧ тӧвлы сьыланкыв. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1928. №6. 35’–41’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Тӧлӧй, тӧлӧй | ||
+ | |||
+ | Тӧлӧй, тӧлӧй, муса тӧлӧй, | ||
+ | Шоныд, небыд, югыд тӧлӧй, | ||
+ | Зарни, юмов, чӧскыд тӧлӧй! | ||
+ | Кыті ветлан? | ||
+ | Кытчӧ волан? | ||
+ | Ассьыд нэмтӧ кытчӧ колян? | ||
+ | Кӧні гортыд, кытӧн олан? | ||
+ | Овлӧ тӧвтӧм, | ||
+ | Сэки кытчӧ эськӧ вошлан? | ||
+ | Овлӧ кӧдзыд, | ||
+ | Сэки кутшӧм кышӧн кышлан? | ||
+ | |||
+ | «Кытӧн мольыд, | ||
+ | Кытӧн вольыд, | ||
+ | Кытӧн сьӧлӧмыдлы долыд, | ||
+ | Сэтӧн ме и ола. | ||
+ | Кытӧн кокньыд ветлӧ лолыд, | ||
+ | Быдлаӧ ме вола: | ||
+ | Муяс вылӧ, | ||
+ | Юяс вылӧ, | ||
+ | Кытысь сьӧлӧм меным кылӧ, | ||
+ | Кытӧн лэбач сӧмын сьылӧ, | ||
+ | Ылӧ-ылӧ саридз сайӧ – | ||
+ | Кытысь еджыд ру век кайӧ» | ||
+ | |||
+ | Ветлін ывті, | ||
+ | Юяс йывті, | ||
+ | Юяс йывті, | ||
+ | Муяс вывті, | ||
+ | Ёна уна быдтор тӧдан, | ||
+ | Нӧшта уна тӧдны мӧдан 69, | ||
+ | Висьтав меным, | ||
+ | Кӧні овны сэтшӧм долыд, | ||
+ | Кӧні кокньыд ветлӧ лолыд? | ||
+ | |||
+ | «Овны сэтӧн босьтӧ гаж, | ||
+ | Кытӧн олӧм абу важ, | ||
+ | Овны сэтӧн меным долыд, | ||
+ | Кытӧн овны ме ог мудз. | ||
+ | Кокньыд сэтӧн ветлӧ лолыд, | ||
+ | Кытӧн вӧчны выйим 70 удж. | ||
+ | Мыйкӧ кӧть да век ме вӧча: | ||
+ | Джуджыд тола тӧлын тэча, | ||
+ | Верма лэдзны уна лым, | ||
+ | Верма вайны ыджыд гым; | ||
+ | Тьӧскӧн вевт выв лёкысь нӧйта, | ||
+ | Либӧ мортӧс ваӧ вӧйта, | ||
+ | Либӧ мыйкӧ мукӧдтор; | ||
+ | Арын бадьлысь, | ||
+ | Либӧ кыдзлысь | ||
+ | Лета кор. | ||
+ | Либӧ поводдясӧ вежа – | ||
+ | Лунсянь асыв-войӧ кежа; | ||
+ | Либӧ лета турун йыв, | ||
+ | Либӧ лэбачлысь бордтыв; | ||
+ | Либӧ мортӧс | ||
+ | Саридз сайӧ йӧрта, | ||
+ | Либӧ мыйкӧ кыськӧ берта; | ||
+ | Либӧ гыӧн кыркӧтш дорӧ варта, | ||
+ | Либӧ изки бордъяс гарта, | ||
+ | Либӧ пыжа дорӧ лэчча, | ||
+ | Парус бӧрысь ӧдйӧ вӧтча, | ||
+ | Либӧ саридзвывса гыкӧд | ||
+ | Топта 71 кутчысьла да ворса; | ||
+ | Либӧ звер моз лёкысь горза, | ||
+ | Либӧ йики идйысь шердъя; | ||
+ | Либӧ нораа зэв бӧрда, | ||
+ | Кодыр бӧрдӧм кыськӧ кыла; | ||
+ | Либӧ сьыла, шутьляла, ог пов | ||
+ | Сӧмын некор весь ог ов. | ||
+ | Сійӧн кокньыд ветлӧ лов». | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1929. №3. 50’–51’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Тӧвся мотивъяс | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | 1.Вӧрас кӧ ме петала | ||
+ | |||
+ | Вӧрас кӧ ме петала, | ||
+ | Джуджыд вӧрас. | ||
+ | Вӧр шӧрас кӧ пырала, | ||
+ | Сьӧд вӧр шӧрас. | ||
+ | Сьӧлӧмӧн кӧ бордъясьла, – | ||
+ | Удж вын босьтчас. | ||
+ | Кодкӧ, дерт жӧ, | ||
+ | Ордйысьны | ||
+ | Мекӧд босьтчас. | ||
+ | Мӧдӧдчылӧй | ||
+ | Ме бӧрысь, | ||
+ | Мӧдӧдчылӧй. | ||
+ | Вӧтӧдчылӧй | ||
+ | Ме бӧрысь, | ||
+ | Вӧтӧдчылӧй. | ||
+ | Вӧрас кӧ ме петала, | ||
+ | Джуджыд вӧрас. | ||
+ | Вӧр шӧрас кӧ пырала, | ||
+ | Сьӧд вӧр шӧрас. | ||
+ | |||
+ | 2. Черӧс кӧ ме кеслышта | ||
+ | |||
+ | Черӧс кӧ ме кеслышта, | ||
+ | Емдон черӧс, | ||
+ | Керъяс кӧ ме керышта, | ||
+ | Пожӧм керъяс. | ||
+ | Сьӧлӧмӧн кӧ томмӧдча, | ||
+ | Томмӧдча ме. | ||
+ | Ударникӧ воӧдча, | ||
+ | Воӧдча ме. | ||
+ | Качествоӧн медводзӧ, | ||
+ | Сё збыль, пета, | ||
+ | Медыджыдӧс петкӧдлас | ||
+ | Уджын сета. | ||
+ | Ударникӧн шедӧдча | ||
+ | Гӧрд пӧв вылӧ, | ||
+ | «Вӧрлэдзысьын» петкӧдча | ||
+ | Газет вылӧ. | ||
+ | Мед сэк кодкӧ мекӧдӧ | ||
+ | Мӧдӧдчылас. | ||
+ | Мед сэк кодкӧ ме бӧрысь | ||
+ | Вӧтӧдчылас. | ||
+ | |||
+ | 3. Газетысь талун ме | ||
+ | |||
+ | Газетысь талун ме | ||
+ | Выльтор лыдди, | ||
+ | Премия пӧ сетӧны | ||
+ | Козин пыдди. | ||
+ | Колӧ сӧмын уджавны, | ||
+ | Колӧ ёна. | ||
+ | Витсё шайта гудӧк пӧ | ||
+ | Вермам воны. | ||
+ | Гудӧк босьтан премия, | ||
+ | Зільыштан кӧ; | ||
+ | Ворсны кутам гудӧкнас, | ||
+ | Велӧдчан кӧ. | ||
+ | Зэлӧдча жӧ керасьныс, | ||
+ | Зэлӧдча ме. | ||
+ | Велӧдча жӧ гудӧкнас | ||
+ | Ворснысӧ ме. | ||
+ | |||
+ | 4. Мича пусӧ | ||
+ | |||
+ | Мича пусӧ | ||
+ | Ачым бӧрйи, | ||
+ | Ачым кута | ||
+ | Керавны. | ||
+ | Норма тыртны | ||
+ | Ог кӧ вермы, | ||
+ | Мужик кутас | ||
+ | Серавны. | ||
+ | Ачым черӧс | ||
+ | Ассьым кеслі, | ||
+ | Ачым кута | ||
+ | Керасьны. | ||
+ | Чер нуд пусӧ | ||
+ | Ачым вӧчлі, | ||
+ | Ачым кута | ||
+ | Керасьны. | ||
+ | Премиясӧ | ||
+ | Ачым перйи, | ||
+ | Ачым кута | ||
+ | Владейтны. | ||
+ | Муса зонсӧ | ||
+ | Ачым бӧрйи, | ||
+ | Ачым кута | ||
+ | Радейтны. | ||
+ | |||
+ | 1934 во. | ||
+ | «Ударник» журнал. 1934. №6-7. 18’ лб. | ||
+ | «Вӧрлэдзысь» газет. 1934’ вося сентябр 10’ лун. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Петыр Паш | ||
+ | |||
+ | 1. | ||
+ | Петыр Пашӧс шуисны | ||
+ | Сьылысь Пашӧн, | ||
+ | Сьылысь Пашӧн шуисны | ||
+ | Да ворсысь Пашӧн. | ||
+ | Ворсысь Пашӧн шуисны, | ||
+ | Йӧктысь Пашӧн. | ||
+ | Йӧктысь Пашӧн шуисны | ||
+ | Да удал Пашӧн. | ||
+ | Гажа гажӧн оліс Паш, | ||
+ | Гора гажӧн. | ||
+ | Гудӧкыс кор лоис важ, | ||
+ | Ворсіс важӧн. | ||
+ | Важыс киссис – эз ло гаж | ||
+ | Ворсысь Пашлӧн. | ||
+ | Гажӧдчыны кутіс Паш | ||
+ | Вина гажӧн. | ||
+ | Вина гажӧн гажӧдчӧ, | ||
+ | Гажтӧм гажӧн. | ||
+ | Шуны Пашӧс кутісны | ||
+ | Юысь Пашӧн. | ||
+ | |||
+ | 2. | ||
+ | Дугдіс Павел ворсӧмысь, | ||
+ | Дугдіс важӧн. | ||
+ | Дугдіс Павел сьылӧмысь, | ||
+ | Дугдіс важӧн. | ||
+ | Дугдіс Павел йӧктыны, | ||
+ | Дугдіс важӧн. | ||
+ | Дугдіс Павел уджавны, | ||
+ | Дугдіс важӧн. | ||
+ | Шуны Пашӧс дугдісны | ||
+ | Удал Пашӧн. | ||
+ | Шуны Пашӧс кутісны | ||
+ | Лодыр Пашӧн. | ||
+ | Петыр Пашӧс шуӧны | ||
+ | Лодыр Пашӧн. | ||
+ | Лодыр Пашӧн шуӧны | ||
+ | Да юысь Пашӧн. | ||
+ | Кытчӧдз вермӧ, трасича, | ||
+ | Мортыд воны; | ||
+ | Чудеса тай му вылас | ||
+ | Вермӧ лоны. | ||
+ | |||
+ | 3. | ||
+ | Лодыр нимысь дӧзмис Паш, | ||
+ | Дӧзмис ёна; | ||
+ | Ударникӧ сетіс кыв | ||
+ | Регыд воны. | ||
+ | Аттӧ, шуӧ, трасича, | ||
+ | Аттӧ, зонмӧ. | ||
+ | Абу ли мый менам вын, | ||
+ | Ме ӧд том на. | ||
+ | Ог жӧ кольччы лодырӧн, | ||
+ | Лодыр нимӧн, | ||
+ | Ог ли мый ме вермы | ||
+ | Лоны ударникӧн. | ||
+ | Воштіс менӧ винаыс, | ||
+ | Воштіс пикӧдз. | ||
+ | Дугда, шуӧ, юӧмысь, | ||
+ | Дугда дзикӧдз. | ||
+ | Пузяс менам олӧмӧй, | ||
+ | Уна вына. | ||
+ | Лодыр нимысь дӧзмис Паш, | ||
+ | Дӧзмис ёна. | ||
+ | Часлы, шуӧ, петала ме | ||
+ | Джуджыд вӧрас; | ||
+ | Джуджыд вӧрас петала | ||
+ | Да сьӧд вӧр шӧрас. | ||
+ | |||
+ | 4. | ||
+ | Лэчыд черӧн керасьӧ | ||
+ | Джуджыд вӧрын. | ||
+ | Кодкӧ кылӧ керасьӧ | ||
+ | Сьӧд вӧр шӧрын. | ||
+ | Йӧзыс ставыс шуӧны: | ||
+ | Код нӧ тайӧ? | ||
+ | Лун шӧрӧдз пӧ кералӧ | ||
+ | Норма сайӧ. | ||
+ | Код нӧ тайӧ татшӧмыс, | ||
+ | Татшӧм ёныс? | ||
+ | Код нӧ тайӧ татшӧмыс, | ||
+ | Удал зонмыс? | ||
+ | Кысь нӧ тайӧ татшӧмыс, | ||
+ | Кытысь воис? | ||
+ | Код нӧ тайӧ татшӧмыс, | ||
+ | Татшӧм збойыс? | ||
+ | Быттьӧ черыс чӧсмасьӧ, | ||
+ | Чӧскыд керйӧн | ||
+ | Сійӧ Павел керасьӧ | ||
+ | Аслас черйӧн. | ||
+ | |||
+ | 5. | ||
+ | Регыд Пашӧс пасйисны | ||
+ | Гӧрд пӧв вылӧ. | ||
+ | Гӧрд пӧв вылӧ пасйисны | ||
+ | Да газет вылӧ. | ||
+ | Тадзи Павел петкӧдчис | ||
+ | «Вӧрлэдзысьӧн». | ||
+ | Ӧні Павел уджалӧ | ||
+ | Бригадирӧн. | ||
+ | Вӧзйысьӧны Павеллы | ||
+ | Бригадаӧ. | ||
+ | Видзӧдӧны ставӧн тшӧтш | ||
+ | Газетаӧ: | ||
+ | «Кутшӧм зон нӧ петӧма | ||
+ | Газет вылас? | ||
+ | Кутшӧм зон нӧ шедӧма | ||
+ | Гӧрд стен вылас?» | ||
+ | |||
+ | 6. | ||
+ | Газетаысь талун Паш | ||
+ | Выльтор лыддис: | ||
+ | Премия пӧ сетӧны | ||
+ | Козин пыдди. | ||
+ | Колӧ сӧмын уджавны, | ||
+ | Колӧ ёна: | ||
+ | Витсё шайта гудӧк пӧ | ||
+ | Вермас воны. | ||
+ | Вежыс петіс Павеллӧн | ||
+ | Козин вылӧ. | ||
+ | Вежыс петіс Павеллӧн | ||
+ | Гудӧк вылӧ. | ||
+ | Часлы, шуӧ, сьӧлӧмӧн | ||
+ | Бордъясьла кӧ… | ||
+ | Ордйысьны жӧ петала – | ||
+ | Скӧрмӧдча кӧ. | ||
+ | Ыджыд теш ме петкӧдла, | ||
+ | Ыджыд дивӧ, | ||
+ | Куим норма пӧрӧда | ||
+ | Ӧтнам вылӧ. | ||
+ | Тіянлӧн кӧ кодлӧнкӧ | ||
+ | Вежныд петӧ, | ||
+ | Вӧтӧдчылӧй ме бӧрысь, | ||
+ | Унджык сетӧй. | ||
+ | Вӧтӧдчылӧй ме бӧрысь, | ||
+ | Вӧтӧдчылӧй. | ||
+ | Мӧдӧдчылӧй ме бӧрысь, | ||
+ | Мӧдӧдчылӧй. | ||
+ | Гудӧк босьта премия, | ||
+ | Босьта выльӧс. | ||
+ | Петіс Павел ордйысьны, | ||
+ | Петіс збыльысь. | ||
+ | |||
+ | 7. | ||
+ | Быд лун лыддьӧ Петыр Паш | ||
+ | Газетаысь | ||
+ | Кодлӧн мунӧ медводзын | ||
+ | Бригадаыс. | ||
+ | Мунны лӧсьӧдчӧма Саш | ||
+ | Верӧс сайӧ… | ||
+ | – Гӧтрасьны пӧ кӧсйӧ Паш – | ||
+ | Кодӧс вайӧ?.. | ||
+ | Йӧзыс ставыс шуӧны: | ||
+ | Код нӧ тайӧ: | ||
+ | Бара Павел сюрӧма | ||
+ | Газетаӧ. | ||
+ | |||
+ | 8. | ||
+ | Нывъяс талун мыйлакӧ | ||
+ | Ёна ярӧсь. | ||
+ | Павел локтӧ слёт вылысь | ||
+ | Сыктывкарысь. | ||
+ | Козин пыдди сетӧмны – | ||
+ | Гудӧк вайӧ, | ||
+ | Гудӧкыс пӧ сулалӧ | ||
+ | Витсё сайӧ. | ||
+ | Код нӧ татшӧм козинсӧ | ||
+ | Кодыр босьтліс? | ||
+ | Код нӧ татшӧм гудӧкнас | ||
+ | Кодыр ворсліс? | ||
+ | Бӧр нин Пашӧс | ||
+ | Шуӧны | ||
+ | Удал Пашӧн, | ||
+ | Бӧр нин Пашӧс | ||
+ | Шуӧны | ||
+ | Ворсысь Пашӧн. | ||
+ | |||
+ | «Ударник» журнал. 1934. №8–10. 61’–62’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Ме радейта | ||
+ | |||
+ | Ме радейта | ||
+ | Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны, | ||
+ | И мичаджык пуяс век | ||
+ | Бӧрйыны-корсьны. | ||
+ | Со вӧр шӧрад | ||
+ | Пожӧмысь-пожӧмӧ | ||
+ | Кежлӧдла. | ||
+ | Вӧрыс зэв озыр, | ||
+ | Зэв коръя. | ||
+ | Но мичаджык пу | ||
+ | Век ме корсьыся, | ||
+ | Быттьӧкӧ невеста | ||
+ | Аслым сэсь бӧръя. | ||
+ | Ме радейта | ||
+ | Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны | ||
+ | И мичаджык пуяс век | ||
+ | Бӧрйыны-корсьны. | ||
+ | Ӧд мича кӧ пожӧмыс – | ||
+ | Любӧ и керавны, | ||
+ | Любӧ и кыпӧдны | ||
+ | Чертӧ. | ||
+ | Мед вӧчан да – | ||
+ | Кӧсйыссьӧ серавны, | ||
+ | Колӧ вот сэтшӧмӧс | ||
+ | Бӧрйыны кертӧ. | ||
+ | Ме радейта | ||
+ | Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны | ||
+ | И мичаджык пуяс век | ||
+ | Бӧрйыны-корсьны. | ||
+ | Кор воан да | ||
+ | Сетыштан чер тышкӧн | ||
+ | Кымӧсас, | ||
+ | Чеччыштас | ||
+ | Чер тышкыд бӧрӧ. | ||
+ | А кералан мыйӧн | ||
+ | Да йӧткыштан – | ||
+ | Ымӧстас, | ||
+ | Сэсся и | ||
+ | Дзуртігтыр пӧрӧ. | ||
+ | Ме радейта | ||
+ | Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны | ||
+ | И мичаджык пуяс век | ||
+ | Бӧрйыны-корсьны. | ||
+ | А кудриа юрсӧ кор | ||
+ | Пожӧмыс пыркнитас – | ||
+ | Видзӧдан сӧмын | ||
+ | Пу йылӧ, | ||
+ | Кӧть синмад | ||
+ | И чужӧмад | ||
+ | Пургаӧн ыркнитас – | ||
+ | Любуйтчан | ||
+ | Сэки сы вылӧ. | ||
+ | Ме радейта | ||
+ | Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны | ||
+ | И мичаджык пуяс век | ||
+ | Бӧрйыны-корсьны. | ||
+ | Кыдз багатыр | ||
+ | Рутшкысяс, | ||
+ | Ратшкысяс – | ||
+ | Ньӧжйӧник | ||
+ | Ружтігтыр водас. | ||
+ | А меным сэк любӧ… | ||
+ | Ме ӧдйӧджык увйышта… | ||
+ | Меным кубометра | ||
+ | Содас. | ||
+ | Ме радейта | ||
+ | Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны | ||
+ | И мичаджык пуяс век | ||
+ | Бӧрйыны-корсьны. | ||
+ | |||
+ | * | ||
+ | Но медся мем | ||
+ | Ёнджыка кажитчӧ – | ||
+ | Пила кор пиньяснас | ||
+ | Пожӧмсӧ йирӧ. | ||
+ | Ок, долыда лолыштӧ | ||
+ | Менам сэк морӧсӧй, | ||
+ | Пузьылӧ | ||
+ | Сьӧлӧмын вирӧй. | ||
+ | Ме радейта | ||
+ | Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны. | ||
+ | И мичаджык пожӧм век | ||
+ | Бӧрйыны-корсьны. | ||
+ | |||
+ | «Ударник» журнал. 1935. №2. 32’ лб. | ||
+ | «Вӧрлэдзысь» газет, 1934’ вося октябр 15’ лун. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Ыджыд ним | ||
+ | |||
+ | Ыджыд ним, | ||
+ | Ыджыд слава | ||
+ | Кыптӧма: | ||
+ | Петыр Маш | ||
+ | Куим норма | ||
+ | Тыртӧма. | ||
+ | Сетам туй – | ||
+ | Паськыд кытшсӧ | ||
+ | Орӧдлам. | ||
+ | Сетам чесьт – | ||
+ | Сьывны гора | ||
+ | Горӧдлам. | ||
+ | Разьлам кытш, | ||
+ | Петыр Машӧс | ||
+ | Янсӧдам, | ||
+ | Босьтам мел, | ||
+ | Гӧрд пӧв вылӧ | ||
+ | Пасйӧдам. | ||
+ | Сетам туй – | ||
+ | Паськыд кытшсӧ | ||
+ | Орӧдлам, | ||
+ | Сетам чесьт – | ||
+ | Сьывны гора | ||
+ | Горӧдлам. | ||
+ | Ректам джодж, – | ||
+ | Стулъяс бокӧ | ||
+ | Йӧткамӧй: | ||
+ | Петыр Маш | ||
+ | Кӧсйӧ петны | ||
+ | Йӧктыны. | ||
+ | Сетам туй – | ||
+ | Паськыд кытшсӧ | ||
+ | Орӧдлам. | ||
+ | Сетам чесьт – | ||
+ | Сьывны гора | ||
+ | Горӧдлам. | ||
+ | Паськыд кытшсӧ | ||
+ | Орӧдлам, | ||
+ | Сьыланкывсӧ | ||
+ | Горӧдлам. | ||
+ | Гора-гажа | ||
+ | Сьыланкыв, | ||
+ | Сӧмын ворс | ||
+ | Да сӧмын сьыв. | ||
+ | |||
+ | 1934 во. | ||
+ | «Ударник» журнал. 1935. №3. 7’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Нывбабаяс съезд кежлӧ | ||
+ | |||
+ | Некод на эз вунӧд важъя оланног. | ||
+ | Ӧні на век уна сылӧн кольӧм ёг. | ||
+ | Кырныш чукӧр пычкис нужнӧй 72 мортлысь вир. | ||
+ | Некод сэк эз аддзыв шойччӧг, шойччандыр. | ||
+ | Уджыслы эз бырлы некор пӧсь да быг, | ||
+ | Уджыс кӧть и сьӧкыд – кынӧм вӧлі тшыг. | ||
+ | |||
+ | Ставыс сійӧ сідзи вӧлі, муса ёрт, | ||
+ | Важ олӧмлысь лёксӧ тӧдліс нужнӧй морт. | ||
+ | Кодлы медся сьӧкыд овны вӧлі сэк? | ||
+ | Нывбабалы вӧлі медся лёкджык рӧк 73 | ||
+ | Коньӧръяс ми, аньяс, медся пемыд йӧз, | ||
+ | Лэчкын моз жӧ кутіс пемыдлунлӧн вез. | ||
+ | |||
+ | Некор ми эг тӧдлӧй гажа оланног, | ||
+ | Некор эз на бырлы сьӧлӧм вылысь шог. | ||
+ | Нывбаба эз вермыв шуны ӧти кыв, | ||
+ | Олӧм-вылӧм йылысь «оз судз сылӧн сыв!» | ||
+ | Нывбабалӧн вӧлі сӧмын ӧти мог: | ||
+ | Мужикыс мый шуас, вӧчны век сы ног, | ||
+ | |||
+ | Кӧтшас джоджын жӧдзны – нэмӧвӧйся стаж, | ||
+ | Кӧні бӧрдӧм кывны вӧлі ӧти гаж. | ||
+ | Права сылӧн вӧлі – чӧвтны пернапас, | ||
+ | Да корсюрӧ (шоча) ӧдзӧс водзӧ тас. | ||
+ | Ӧні олӧм бурлань вежсис, муса ань. | ||
+ | Гӧрд Октябрын сійӧ лои выль да шань. | ||
+ | |||
+ | Ӧні век на киссьӧ сэтысь вир да ор. | ||
+ | Выль олӧмлӧн абу некӧн пом ни дор. | ||
+ | Озыр ӧні абу – ставныс: «муса ёрт». | ||
+ | Олӧм выльӧс вӧчӧ выль ног олысь морт. | ||
+ | Нывбабалы петіс ӧткодь оланног. | ||
+ | Сьӧлӧм вылысь быри, косьмис курыд шог. | ||
+ | |||
+ | Нывбаба тшӧтш аддзис олӧм пиысь гаж. | ||
+ | Права ӧткодь лои – олӧм абу важ. | ||
+ | Олӧм выльӧс вӧчны сувтам ставным тшӧтш. | ||
+ | Съездъяс вылын лыддям мужикъяслы реч. | ||
+ | Ёна важӧн мудзліс миян ки да кок. | ||
+ | Ӧні карӧ мунам сыкӧд, карӧ – лок! | ||
+ | |||
+ | Нывбабалысь восьтам обласьтувса съезд, | ||
+ | Важ олӧмлы пуктам нэм чӧж кежлӧ крест. | ||
+ | Олӧм пиысь мыськам важлысь лӧп да ёг. | ||
+ | Нывбабаяс кӧть да! Кодлы кутшӧм мог. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | «Коми сикт» газет. 1926’ вося сентябр 25’ лун. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Сюсьлунным мед вӧлі ёсь! | ||
+ | |||
+ | I. | ||
+ | Радио | ||
+ | Дженьыда висьталіс – | ||
+ | Йиа ва кӧдзыдӧн кисьталіс: | ||
+ | «...Кулӧма квайт часӧ рытын | ||
+ | Предательскӧй пуляысь Киров… | ||
+ | Кулӧма квайт часӧ рытын | ||
+ | Предательскӧй пуляысь Киров». | ||
+ | Дрӧгнитіс сьӧлӧм. | ||
+ | И думъяс | ||
+ | Котӧрӧн мунісны юрын: | ||
+ | «Радио! | ||
+ | Гашкӧ нӧ прӧста тэ дурин? | ||
+ | Татшӧмыс оз вермы лоны». | ||
+ | Но радио пырыс тай | ||
+ | Кывъясыс прӧста оз воны. | ||
+ | Сьӧлӧмлы морӧсын дзескыд, | ||
+ | Кывзыны татшӧмсӧ сьӧкыд, | ||
+ | Но кылӧ нин юӧртӧм выль, | ||
+ | Вӧлӧма Кировлӧн кулӧмыс збыль: | ||
+ | Кулӧма квайт часӧ рытын | ||
+ | Предательскӧй пуляысь Киров... | ||
+ | Предательскӧй пуляысь кулӧма Киров… | ||
+ | Лыйысьыс, гадина, кытӧн? | ||
+ | Лыйысьсӧ аддзисны эз? | ||
+ | Лыйысьсӧ кутісны эз? | ||
+ | |||
+ | II. | ||
+ | Кулӧма – сійӧс он ловзьӧд. | ||
+ | Но лыйнысӧ Кировлы | ||
+ | Кутшӧм нӧ вир юысь змейлӧн | ||
+ | Эз сьӧлӧмыс повзьы, | ||
+ | Кутшӧм пеж пучӧйлӧн, | ||
+ | Номырлӧн, | ||
+ | Морт сёйысь гаглӧн, | ||
+ | Кутшӧм отъявленнӧй | ||
+ | Классӧвӧй враглӧн? | ||
+ | |||
+ | III. | ||
+ | Ӧшыбка? – Оз вермы лоны. | ||
+ | Татшӧм лёк ӧшыбка оз вермы лоны. | ||
+ | Гӧрд Ленинградын нӧ Кировлысь | ||
+ | Коді оз ним-овсӧ тӧдны, | ||
+ | Коді оз чужӧмсӧ Кировлысь помнит, | ||
+ | Коді оз сьӧлӧмсянь Кировӧс радейт? | ||
+ | Кодлӧн нӧ киыс эз дрӧгнит, | ||
+ | Кутшӧм гадиналӧн, гадлӧн? | ||
+ | Кутшӧм предательскӧй сьӧлӧм нӧ | ||
+ | Радлӧ, мый Кировлы сылӧн | ||
+ | Предательскӧй пуляыс инмис? | ||
+ | Сьӧлыштны эськӧн | ||
+ | Пеж чужӧмас гадлы! | ||
+ | Сійӧ предательскӧй пуляысь | ||
+ | Дас миллионъяслӧн | ||
+ | Вийыштіс синва, | ||
+ | Дрӧгнитіс сьӧлӧмыс | ||
+ | Дас миллионъяслӧн, | ||
+ | Кодъяслы Киров ёрт вӧлі | ||
+ | Зэв дона, | ||
+ | Кодъясӧс Киров ёрт | ||
+ | Радейтіс ёна, | ||
+ | Кодъяслы Киров ёрт, | ||
+ | Кыдз большевик, | ||
+ | Социализм вӧсна | ||
+ | Классӧвӧй врагъяскӧд тышын | ||
+ | Сетіс став вынсӧ, | ||
+ | Став сьӧлӧмсӧ, | ||
+ | Мудзлытӧг уджаліс нэмсӧ, | ||
+ | Вийӧдіс вирсӧ | ||
+ | И пуктіс тшӧтш юрсӧ, | ||
+ | Кодъяс оз вунӧдны некор | ||
+ | Важ большевикъяслысь-вождьяслысь | ||
+ | Бурсӧ. | ||
+ | |||
+ | IV. | ||
+ | Кировӧс лыйны | ||
+ | Удайтчис кутшӧмкӧ гадлы, | ||
+ | Но классӧвӧй враг | ||
+ | Мед оз радлы. | ||
+ | Морт сёйысь гад | ||
+ | Сьӧлӧмъяс миянлысь дойдіс, | ||
+ | Но ни ӧти миянӧс сійӧ эз повзьӧд. | ||
+ | Ми ёнджыка нӧшта на | ||
+ | Косьын да удж вылын | ||
+ | Зэлӧдчам, | ||
+ | Киров моз классӧвӧй врагъяскӧд | ||
+ | Косясьны велӧдчам. | ||
+ | |||
+ | V. | ||
+ | Дона ёрт кулӧма, | ||
+ | Курыд шог суӧма: | ||
+ | Гажтӧм… | ||
+ | Сьӧкыд, | ||
+ | Шог... | ||
+ | Но ми ог вунӧдӧ | ||
+ | Ассьыным мог: | ||
+ | Партия радъясын кодкӧ кор чинӧ, | ||
+ | Сё миллионъясӧн локтам ми | ||
+ | Матӧджык партия дінӧ. | ||
+ | Ёрт! Эз на личавмы | ||
+ | Классӧвӧй врагъяскӧд кось, | ||
+ | Классӧвӧй сюсьлуныд вӧлі мед ёсь! | ||
+ | |||
+ | Пустӧш, декабр 2’ лун, 1934’ во. | ||
+ | |||
+ | «Вӧрлэдзысь» газет. 1934’ вося декабр 6’ лун. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Мый колӧ вӧчны 74. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Ёна вензялісны комиӧдан удж нуӧдны заводитігӧн. Мукӧдлы на эз кажитчыв сійӧ уджыд. Ӧні сы йылысь некод нин оз вензьы. Сійӧн ми сы йылысь ёнасӧ ог и кутӧ сёрнитны. Шуам сӧмын: комиӧдан уджсӧ колӧ ёнджыка йӧткыны водзӧ, вынсьӧдны. | ||
+ | Ӧні быд ужалысь нин тӧдӧ – комиӧдӧмыд отсалӧ миянлы овмӧс лӧсьӧдны: отсалӧ комилы быдмыны, ёнмыны, сюсьмыны. | ||
+ | Ёна шулывлӧны: «миянлы ӧд колӧ кыссьыны интернациональнӧй кывйӧдз, оз ков бӧрӧ кыскыны. Тайӧ бара жӧ абу сідз: ӧти-кӧ комиӧдӧмыс да коми культураыс 75 оз бӧрӧ миянӧс вӧтлыны, а водзӧ йӧткӧны; ми сідзинад кокньыдджыка, регыдджыка матысмам, воам интернациональнӧй кывйӧ, интернациональнӧй 76 культура. Мӧд-кӧ, интернациональнӧй кывйыс да интернациональнӧй культураыс воасны оз на аски либӧ аскомысь, а коркӧ, дыр мысти на. Сідзи шуысьясыс мед, колӧкӧ, синныс кунясны да вомнысӧ паськӧдӧмӧн виччысясны, кор локтас на дінӧ интернациональнӧй культура. | ||
+ | |||
+ | Мый медъёна торкалӧ комиӧдӧмсӧ. | ||
+ | |||
+ | Мукӧд шулывлӧны (дерт, зэв шоч сэтшӧм мортыд): комиӧдӧмыслӧн (зыранизация) да коми гижӧдыслӧн пӧ (коми литература) нинӧм абу ӧтласаыс; найӧ пӧ абу кӧртасьӧмаӧсь ёрта-ёртыскӧд. Тадзисӧ шуны вермасны, дерт, сӧмын нинӧм тӧдтӧм мортъяс. | ||
+ | Колӧ шуны: комиӧдӧм да коми гижӧд зэв топыда йитчӧмаӧсь ёрта-ёртаныс. Комиӧдан удж оз вермы мунны бура, оз кӧ кут быдмыны, паськавны коми гижӧд, а медся ёнджыка мича, шыльыд гижӧд. Зэв на этша миян гижӧдыс – сійӧ медъёнасӧ торкӧ комиӧдчӧмсӧ. | ||
+ | |||
+ | Колӧ оз лӧсьӧдны коми гижӧд? | ||
+ | |||
+ | Ме шуи нин: коми гижӧдтӧгыс оз вермы мунны комиӧдан удж. Ӧти-кӧ, тайӧ. Да, но тайӧ абу на ставыс. Мӧд-кӧ, унджык йӧзыс на миян велӧдчӧны кык-куим во, нёльӧд да. Найӧ роч гижӧдсӧ гӧгӧрвоны оз на велавны кык-куим вонад. Коми гижӧдыс абу. Сэсся налы и немтор лоӧ лыддьыны. Сідзи сэсся ньӧжйӧникӧн налӧн и вунласясны шыпасъясыс. Мортыд бӧр неграмотнӧйӧ пӧрӧ. Сэтшӧм неграмотнӧй велӧдчӧм мортыд коми костад ӧд уна эм. Тай зэв ыджыдтор. Та вылӧ видзӧдтӧг миянлы уджавны оз позь. Сэсся, ми тӧдам – коми йӧз ёна да сьӧлӧмсяньыс радейтӧ коми гижӧдтӧ. Мукӧдыс ачыс сійӧ оз казяв, ылалӧма роч пӧртӧмнас да. Мукӧдыс ёна видӧ комиӧдчӧмсӧ (медся ёнджыка кулакъяс, озырджык йӧз). Мыйла? – Коммунист партия да Сӧвет власьт нуӧдӧны сійӧ уджсӧ да. | ||
+ | А коми мича гижӧдъяс кӧ лыддьыны налы кутан, либӧ сьывны, кӧть помтӧг сьыв да лыддьы – кывзасны. Тайӧ медся лӧсьыда петкӧдлӧ: коми йӧзлы колӧ мича шыльыд коми гижӧд. Колӧ лӧсьыд коми гижӧд! | ||
+ | |||
+ | Эм абу коми гижӧд да лоас оз коркӧ сійӧ? | ||
+ | |||
+ | Мукӧд шуӧны: некутшӧм коми гижӧд пӧ абу да, оз и лоны пӧ найӧ некор. Тайӧ кывъясыс сынӧдсӧ сӧмын пежалӧны, збыльысь некытчӧ оз инмыны. Миян коми гижӧдыд эм. Дерт, абу рочьяслӧн кодь, но эм. | ||
+ | Эм эськӧ да ичӧт на. Дзик на кага кодь. Да ӧд ыджыдӧн некод оз и чужлы. Рочыдлӧн ӧд ичӧт жӧ зэв да гӧль вӧлі гижӧдыс. Быдӧнлӧн ӧд сідзи. Миян коми гижӧдыд, позьӧ шуны, сӧмын на революция бӧрын мам кынӧмсьыс петіс. Дай сэтысянь быдмис нин вель ёна. Коми гижӧд миян пыр водзӧ ӧдйӧджыка быдмӧ. Миян нин петӧ коми кыв вылын быдтӧлысся журнал. Эм миян коми гижысь чукӧр – КАПП 77. Сэсся ӧні петны кутісны зэв уна выль гижысьяс. Найӧ унджыкыс омӧля на велӧдчӧмаӧсь, зэв на томӧсь. Колӧ виччысьны – на костысь петасны бур гырысь коми гижысьяс. Ӧнія неыджыд гижысь чукӧрыс быттьӧ потан, кӧні быдмасны выль бур гижысьяс. Быдмас, шылялас выль коми гижӧд! | ||
+ | |||
+ | Кутшӧмджык нога колӧ гижӧд? | ||
+ | |||
+ | Гижӧдыд колӧ выль, пролетариат думъяс нога. Сійӧн миян коми гижысь чукӧрыд и шусьӧ пролетарскӧйӧн. Мукӧд шуӧны, миян пӧ комиын пролетариатыс абу да. Мед абу кӧ. Ми ӧд ӧні овмӧссӧ, ас кост оласногсӧ, став олӧмсӧ лӧсьӧдам пролетариат чуйдӧдӧм серти. | ||
+ | Олӧмас веськӧдлӧ пролетариат (сылӧн партия). Пролетариат миянӧс нуӧдӧ социализмӧ, сэсся коммунизмӧ. Гижӧдыд торйӧн олӧмысь мунны оз вермы. Гижӧдыд мед тшӧтш отсасьӧ выль олӧмлань мунны. Миян гижӧд мунас оз бара водзӧ олӧмыскӧд тшӧтш пролетариат индӧм туйӧд. | ||
+ | |||
+ | Мыйясджык колӧ гижны? | ||
+ | |||
+ | Миян ӧні ыджыд гижӧдъяс: романъяс да мыйяс да абуӧсь на. Найӧ эськӧ: романъясыс да, поэмаясыс да, висьтъясыс да мый да ёна колӧны. Найӧ эськӧ унджык лоӧны коми кыв вылад, сэки эськӧ велӧдчыштӧм мортыд оз кут бӧр неграмотнӧяд пӧрны. Лоӧ нин мый лыддьыны. Майбыр, гӧгӧрвоас… | ||
+ | Сідз кӧ колӧ гижавны романъяс да, гырысьджык поэмаяс да, висьтъяс да. Шуӧны, уна пӧ сьӧм колӧ да. Мед. Унджык кӧ сьӧм видзан, унджыка буртор артмас. | ||
+ | Сэсся миян век на абу коми театрыд. Сійӧ ёна зэв колӧ. Рочнад ворсігӧн коми дядьӧыд сӧмын ворсӧмсӧ видзӧдӧ. А пьесасьыс немтор оз гӧгӧрво. Сідз кӧ, колӧ гижны унджык да бурджык коми ворсанторъяс (пьесаяс). Мед миян лоас бур коми театр. | ||
+ | |||
+ | Колӧ гижны сьылан-лыддянъяс да, сьыланкывъяс да. | ||
+ | |||
+ | Сиктъясын том йӧз: нывъяс да, зонъяс да сьылӧны роч сьыланкывъяс. Асьныс, мый йылысь сьылӧны, немтор оз гӧгӧрвоны. Мукӧддырйи быдсяма омӧльторсӧ сэтчӧ гудраласны, а мукӧддырйи рочсӧ комиӧн гудраласны да, артмӧ рок нисьӧ шыд, – курччавны ни панявны оз позь. Гижӧм коми сьыланкывйыс этша зэв (сьылӧмыд ӧд мед асшӧр, матыса гаж), сы вӧсна том йӧзыд асьныс лӧсьӧдлӧны да сьылӧны. Тайӧ медся ёна петкӧдлӧ кутшӧм ёна колӧ коми йӧзыдлы коми сьыланкывйыд. | ||
+ | |||
+ | Мый йылысь гижны. | ||
+ | |||
+ | Эмӧсь йӧз, шуӧны: ме пӧ эськӧ гижныс кужа да – немтор йылысь пӧ гижныс, сюжетыс 78 оз сюр. Сюжетыс оз сюр! Меным дивӧ петӧ, кыдзи бара сійӧ мукӧд гижысьлы сюжетыс оз сюр. | ||
+ | Миян оландыръя кад медся озырджык сійӧ бокнас. Некор на сэтшӧм кад эз вӧвлы. Некор на олӧмыс эз вежсьыв пыдысянь йылӧдзыс. Некор на эз татшӧма олӧмыс котӧртлы водзӧ. Олӧмыс кор пуӧ, сэк майбыр эм нин мый йылысь гижныд! Ӧнія олӧм йывсьыд, олӧм котӧртӧм йывсьыд, позьӧ шуны, ньӧти на эз гижны. Сы йылысь колӧ ёна на гижны. | ||
+ | Мыйда позьӧ гижны важъя коми йӧз олӧм йывсьыд. Ой уна на позьӧ и колӧ гижныд, да сійӧ и лёкыс, мый бур гижысьясыс миян абу на уна. | ||
+ | |||
+ | Мый колӧ вӧчны ӧнія гижысьяслы да гижны заводитысьяслы? | ||
+ | |||
+ | Мед став олӧмсӧ комилысь петкӧдлыны коми йӧзлы сьылӧм да ворсӧм пыр, мича коми гижӧд пыр; став олан ногсӧ, выльсӧ и важсӧ; мыччӧдны олӧмыслысь котӧртӧмсӧ сэтшӧм мичаӧн, кутшӧм сійӧ эм; индыны веськыд туй социализмӧ – ӧнія гижысьлы колӧ зэв уна тӧдны да быдтор гӧгӧрвоны. Сідзкӧ, гижны заводитысьяслы ёна колӧ велӧдчыны. | ||
+ | |||
+ | Мый колӧ тӧдны – кытчӧ велӧдчыны? | ||
+ | |||
+ | Мед олӧмсӧ петкӧдлыны сэтшӧмӧн, кутшӧм сійӧ эм, колӧ зэв бура тӧдны сійӧ олӧмсӧ. | ||
+ | Уна йӧз эмӧсь, шуӧны: асьным пӧ ӧд олам да, омӧликатӧ быдӧн жӧ тӧдыштам. Омӧлика тӧдыштам – сійӧ и эм, – зэв омӧлика. Колӧ тӧдны бура, лӧсьыда, – бурасӧ тӧдмавны вермам сӧмын велӧдчӧмӧн. Ёна колӧ велӧдчыны, мед тӧдмавны олӧмсӧ. Бара жӧ куш тӧдмалӧмыс этша на ещӧ. Колӧ гӧгӧрвоны олӧмсӧ. Тӧдмавны олӧмсӧ абу сэтшӧм сьӧкыд, кутшӧм сьӧкыд сійӧс гӧгӧрвоны. Гӧгӧрвоны вермам бура жӧ сӧмын зэв ёна велӧдчӧмӧн. | ||
+ | Колӧ велӧдчыны тӧдмавны да гӧгӧрвоны овмӧссӧ, оланногсӧ, олӧм мунӧмсӧ; тӧдмавны межаяссӧ, рӧвъяссӧ, код кузя мун олӧмыд: тӧдмавны, кутшӧм вын-эбӧс йӧткалӧ олӧмсӧ водзӧ, кутшӧм вын-эбӧс торкалӧ. | ||
+ | |||
+ | Ӧнія гижысьлы колӧ велӧдчыны школаясын, велӧдчыны и олӧмын. | ||
+ | |||
+ | Тӧдӧмыс да гӧгӧрвоӧмыс сійӧ бара этша гижысьлы. Сылы кужны ещӧ колӧ петкӧдлыны сійӧ ставсӧ. Кужны кутны бара жӧ сӧмын велӧдчӧмӧн. Велӧдчыны колӧ важ бур гижысьяслысь. Сідз кӧ колӧ лыддьыны налысь гижӧдъяссӧ. Дерт, медводз колӧ лыддьыны бурджык роч гижысьяслысь: Пушкинлысь, Лермонтовлысь, Некрасовлысь, Толстӧйлысь, Гогольлысь, Максим Горькӧйлысь, Демьян Беднӧйлысь, мукӧдлысь (рочлӧн гырысь гижысьыс зэв уна вӧлі). | ||
+ | Сідз жӧ колӧ тӧдмавны и ставмувывса бурджык мича гижӧдъяссӧ, выльсӧ, важсӧ. Тайӧ ставыс зэв сьӧкыд удж, сӧмын тайӧс ставсӧ тӧдмавтӧг бур гижысь, кутшӧм колӧ ӧнія кадӧ, кутшӧмӧс корӧ олӧмыс, петны оз вермы. | ||
+ | |||
+ | Эмӧсь абу ӧні коми йӧзлӧн бур гижысьяс? | ||
+ | |||
+ | Гижысьыд эмӧсь. Ёна лӧсьыда мукӧдыс гижӧны. Лоасны бур гижысьяс. Ме шулі нин – зэв уна выль гижысь петны кутіс. Сӧмын найӧ ставныс ичӧтика велӧдчыштӧм йӧз. Сійӧн сэсся унатор оз артмы, унатор тшыкласьӧ, унатор оз веськыда гижсьы. | ||
+ | Босьтам кӧть Спира Прокӧлысь «Октябр йылысь» гижӧдсӧ («Ордым» журнал медводдза №). Коймӧд строкаас сійӧ гижӧ: «Ӧкмыс во тыригӧн быри нин шогъяс»… Ӧкмысӧд строкаын сэні жӧ гижӧ: «Ӧкмыс во бура нин лӧсьыда олам». Тайӧ кык строкаыд люкалӧны ёрта-ёртнысӧ плешканыс. Кӧртавны найӧс некыдз оз позь. Найӧ вензьӧны мӧда-мӧдныскӧд. | ||
+ | Сэсся водзӧ кӧ лыддьыны кутам, Спира Прокӧ гижӧ: «Сӧвет власьт ёнмӧма, бырны оз вермы. Мед тайӧ власьтлы помыс оз ло!» Дерт, Спира Прокӧыс кӧсйис тадзинас шуны мӧдтор: «Мед пӧ Сӧвет власьтсӧ оз вермыны озыръяс». Сӧмын тайӧ гижӧд серти вермасны чайтны лыддьысьысьясыд: «Сӧвет власьтыд помтӧг кутас овны, некор оз помась, некор оз быр». Тадзнад оз нин ло пролетариат индалӧм-велӧдӧм серти. Пролетариат шуӧ: «коммунизм дырйи некутшӧм власьт оз ло». А ми ӧд мунам коммунизмӧ. | ||
+ | «Октябр» йывсьыд ӧд гижны зэв сьӧкыд, – сійӧ ӧтитор; мӧд-кӧ, Спира Прокӧыд зэв на том дай ичӧтика велӧдчыштӧма. Татшӧм ылалӧмыд вермас лоны миян быдӧнлӧн. | ||
+ | Зэв эськӧ бур татшӧм мукӧд пӧлӧс ылалӧмъяссӧ, сідз жӧ и бур бокъяссӧ кӧ, веськӧдлыны кутасны коми гижӧд лыддьысьясыс. | ||
+ | Сэсся гижны заводитысьяслы первойсӧ колӧ гижны посньыдик торъяс, ас кост олӧм йылысь да, мый да. | ||
+ | Миянӧс мед ёнасӧ торкалӧ гижнысӧ сійӧ, мый гижан кывйыс 79 кажитчӧ зэв гӧль. Миян коми кывйыд абу сэтшӧм гӧль, кутшӧмӧн ми чайтам, а сӧмын гижысьясыс асьныс оз тӧдны спутю став кывсӧ, сэсся разалӧма, киссьӧма быд пельӧсӧ, гижӧдас абу на чукӧрмӧма. Гижан кывйыс абу на дзикӧдз шылялӧма, артмӧма, абу на дзик став коми кывнас озырмӧма. Выль гижысьяс водзын сулалӧ удж – тӧдмасьны коми кывйӧн, бура тӧдмавны. Чукӧртны-котыртны кывсӧ. | ||
+ | |||
+ | Колӧ отсавны коми гижӧд кыпӧдны. | ||
+ | |||
+ | Гижӧд кыптӧмыд сійӧ зэв топыда кӧрталӧма овмӧс кыптӧмкӧд. | ||
+ | Ӧдйӧджык кӧ кутас кыптыны овмӧс – ӧдйӧджык кыптас и гижӧд, ӧдйӧджык кыптас культура. Сійӧ, паськыда кӧ шуны, сідзи. Ӧні мый миян колӧ? | ||
+ | Медводз миянлы колӧны гижысьяс. Гижысьяс миян эмӧсь, сэсся ӧні выль гижысьяс петны заводитӧны. Найӧс колӧ котыртны. Котыртӧ КАПП. КАПП-ын колӧ ёна тӧждысьны аслас шленъяс вӧсна да выль гижны заводитысьяс вӧсна, мед эськӧ найӧ оз пондыны джӧмдавны, отсавны быд ногӧн налы кыпӧдчыны. КАПП-лы эськӧ колӧ тшӧкыдджыка чукӧртчывлыны. Ёнджыка видлавны да сёрнитны выль гижӧдъяс йылысь; индавны лёкджыксӧ, бурджык бокъяссӧ выль гижӧдъясыслысь. Со, ме ногӧн кӧ, кутшӧм уджъяс ӧні кежлӧ сулалӧны коми гижысьяс водзын. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1926. №2. 56’–60’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Я. Чупровлӧн роч кыв вылӧ вуджӧдӧм кывбуръяс. | ||
+ | |||
+ | Стихотворения Якова Ивановича Чупрова были негромкими, но искренними и задушевными. В коми поэзию он вошёл как самобытный, взыскательный автор. Как читатели, так и литературная критика быстро заметили произведения молодого поэта. Критик Мария Йоль в статье «Что даёт журнал «Ордым» писала о Чупрове: «Мы мало ещё у него читали, а с первых произведений он стал рядом с лучшими коми писателями». | ||
+ | Очень тепло о творчестве Я. Чупрова (Биа Ӧгыр) отзывался основатель коми советской литературы Виктор Савин | ||
+ | Стихотворения Якова Ивановича Чупрова пронизаны оптимизмом, уверенностью в дне завтрашнем и этим они дороги и современному читателю. Многие его лирические стихи стали народными песнями, которые звучат и сегодня. | ||
+ | |||
+ | Красный Октябрь | ||
+ | |||
+ | Я слышу в буйном пеньи ветра | ||
+ | Слова октябрьского завета | ||
+ | И подпеваю Октябрю: | ||
+ | «Твой сын, я, как и ты, горю!» | ||
+ | |||
+ | Ты засиял над сонным миром. | ||
+ | Прогнав души былую лень, | ||
+ | Прогнав почтение к кумирам, | ||
+ | Навеял миру летний день. | ||
+ | |||
+ | В твоих лучах земли пространство – | ||
+ | Как в шитом золотом убранстве. | ||
+ | Ты вертишь так земную ось, | ||
+ | Что всюду эхо отдалось. | ||
+ | |||
+ | Грозят оружием буржуи | ||
+ | И шлют проклятия вослед, | ||
+ | Но, несмотря на брань чужую, | ||
+ | Тебе сегодня десять лет. | ||
+ | |||
+ | Но для тебя – не детство это, | ||
+ | Коль ты дремавшую планету | ||
+ | Сумел так быстро всколыхнуть | ||
+ | И новый проложил нам путь. | ||
+ | |||
+ | Топор ли слышу лесоруба | ||
+ | Оленевода ли дуду – | ||
+ | Во всем твои гремят мне трубы | ||
+ | Призывом к бою и труду. | ||
+ | |||
+ | Во всем, что близко мне и мило, | ||
+ | Твоя мне чувствуется сила, | ||
+ | Твоя особенная стать, | ||
+ | Побед одержанных печать. | ||
+ | |||
+ | И мир, тобой объятый, светел, | ||
+ | Как будто окунут в зарю. | ||
+ | И я пою под буйный ветер: | ||
+ | «Я сын твой, я, как и ты, горю!» | ||
+ | |||
+ | Учащимся девушкам | ||
+ | |||
+ | Не устает на землю литься | ||
+ | Как из ведра осенний дождь. | ||
+ | Летят к теплу и солнцу птицы, | ||
+ | Лес от тоски бросает в дрожь. | ||
+ | А в чаще тетерев унылый | ||
+ | Ворчит на ухо глухарю: | ||
+ | – Беда нам с осенью постылой, | ||
+ | Я это время не хвалю. | ||
+ | Вон даже юные березы | ||
+ | Раздела осень догола. | ||
+ | Весь лес уже повергли в слезы | ||
+ | Её недобрые дела. | ||
+ | Теперь в лесу раздолье волку, | ||
+ | Медведь в черничник забредёт. | ||
+ | А человеку нет здесь толку… | ||
+ | Но глянь-ка – девушка идёт! | ||
+ | Иль убегает от кого-то, | ||
+ | Не смея и передохнуть? | ||
+ | Другая ль срочная забота | ||
+ | Её толкнула в дальний путь? | ||
+ | Какая же, какая горесть | ||
+ | Девчушку эту повела | ||
+ | В далёкий незнакомый город | ||
+ | Вдруг – из родимого села? | ||
+ | Иль чье приворожило зелье? | ||
+ | Хоть на селе и в эту ночь | ||
+ | Из девичьей души веселье | ||
+ | Могло б прогнать все думы прочь. | ||
+ | Но нет! Ночами то и дело | ||
+ | Её терзало до утра, | ||
+ | Что и веселье устарело, | ||
+ | Что и его менять пора. | ||
+ | Что плохо всё-таки живётся | ||
+ | Крестьянам в стороне родной, | ||
+ | Где даже праздник обернётся | ||
+ | Порою тёмной стороной. | ||
+ | И переделать всё охота, | ||
+ | И жажда нового в груди, | ||
+ | Как бы нашептывает кто-то: | ||
+ | «Иди, родимая, иди!» | ||
+ | Из мрака ночи убегает | ||
+ | Туда, где от огней светло, | ||
+ | Чтобы учёная, другая, | ||
+ | Потом вернулось на село. | ||
+ | Чтобы плоды её ученья | ||
+ | Односельчанам помогли | ||
+ | В освобожденьи от мучений | ||
+ | И в обновлении земли. | ||
+ | 1926 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Весенним вечером | ||
+ | |||
+ | На лугу зелёном, свежем, | ||
+ | Алые и синие | ||
+ | Распустились цветом нежным | ||
+ | Все цветы весенние. | ||
+ | |||
+ | Солнце светит-золотится; | ||
+ | По небу бескрайнему | ||
+ | Облака, как лебедицы, | ||
+ | Проплывают стаями. | ||
+ | |||
+ | Воздух полнится весельем, | ||
+ | Запахами пряными. | ||
+ | В сердце кровь, как сок веснний, | ||
+ | Бьёт толчками пьяными. | ||
+ | |||
+ | Не остудит тёплый ветер | ||
+ | Жаркую головушку. | ||
+ | Да ещё в кустах весь вечер | ||
+ | Так поёт соловушка. | ||
+ | |||
+ | И кукушка так кукует – | ||
+ | Тоже нету грусти ей, – | ||
+ | Что душа сама ликует | ||
+ | В радостном предчувствии. | ||
+ | |||
+ | Парень сыплет на гармошке, | ||
+ | Девушка – частушками: | ||
+ | «Как на узенькой дорожке | ||
+ | Встретили друг дружку мы!» | ||
+ | |||
+ | Ей потом шепнул украдкой | ||
+ | Развесёлый Ванечка: | ||
+ | «Без тебя, подружки сладкой, | ||
+ | Не уснуть мне, Танечка!» | ||
+ | |||
+ | Задремала вся округа, | ||
+ | Потемнело небушко. | ||
+ | Обнимаются друг с другом | ||
+ | Паренёк и девушка. | ||
+ | 1927 | ||
+ | |||
+ | Кывбуръяссӧ вуджӧдіс Ионов Юрий. | ||
+ | «Антология коми литературы». | ||
+ | Коми книжное издательство, 1985. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | II. Биа Ӧгыр (Я. И. Чупров) йылысь. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Нёбдінса Виттор 80 | ||
+ | |||
+ | Выль коми гижысьяс | ||
+ | |||
+ | Во сизим сайын кымын, кор коми гижӧдыд муртса на кок йылас кутіс сувтны, кодсюрӧ вӧлі шуӧны: комияслӧн пӧ оз артмыв мича шыльыд гижӧд, оз лолы коми поэзия; коми кыв пӧ вывті гӧль да, он вермы сійӧн паськыдджыка бергӧдчыны, сӧмын пӧ артмас, гашкӧ, омӧлик «черӧн лӧсйӧм» кодь проза, татшӧм кымын: «пон увтӧ, мӧс баксӧ, вӧв гӧрдлӧ, кань нявзӧ». | ||
+ | Тадзи серавлісны кодсюрӧ (комияс жӧ) медводдза коми стикотворенньӧястӧ, позьӧ шуны, коми поэзиялысь медводдза воськовъяссӧ. | ||
+ | Дерт, эз ло сідзи дай эз вермы лоны: быд йӧзлӧн эм кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ культура, кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ поэзия,– сідз жӧ и коми йӧзлӧн эм. Код тӧдас: войдӧр кӧ эськӧ вӧлі слӧйыс коминад гижны да коми гижӧдсӧ печатайтны, колӧкӧ, мый вылнаын нин ӧні вӧлі художествоа коми литератураыд? | ||
+ | Босьтам кӧ ми бӧръя вит восӧ, сэтысь нин аддзам, кутшӧма быдмис, озырмис, шаньмис-мичаммис коми гижӧдыд (проза да поэзия). Коми йӧз пӧвстысь вочасӧн петӧны выль гижысьяс – коми беллетристъяс, коми поэтъяс. Сӧмын и ӧні на абу тыр слӧйыс налысь став гижӧдсӧ печатайтныыс – оз тырмы миян унатор на, кӧть книга лэдзанінын да журнал редакцияын гижӧдъясыс куйлӧны (гырысь моздоръясӧн!). | ||
+ | Паськыд Коми муад вӧлӧмаӧсь прамӧй гижысь вынъяс. Гижан туйыс (слӧйыс) налы этша воссис сӧмын на во джын сайын, КАПП лӧсьӧдӧмсянь да кор кутіс петны «Ордым» журнал. | ||
+ | Выль гижӧдъяс пӧвстысь ёнджыка тӧдчӧ: | ||
+ | |||
+ | БИА ӦГЫР. | ||
+ | |||
+ | «Небыд уль вый моз жӧ киссьӧ | ||
+ | Нывлӧн мыла сьылӧм гор: | ||
+ | Сьӧлӧм пытшкӧ ем моз пырӧ,– | ||
+ | Шоглы абу пом ни дор..». | ||
+ | |||
+ | «Пӧсь вира сьӧлӧмсӧ том нывлысь | ||
+ | Оз бурмӧд чужан сиктса гаж; | ||
+ | Ӧд гажсӧ вӧчны колӧ выльӧс, | ||
+ | Мый эм сэн гажыс – ставыс важ..». | ||
+ | |||
+ | Сідзи и чайтан: быттьӧ тайӧ кӧкъямыс гижӧд визьсӧ (строка) босьтӧма ӧти стикотворенньӧысь – сэтшӧма ӧтлаасьӧ налӧн «мотивыс» (неуна толькӧ размерыс торъялӧ). Тайӧ босьтӧма Биа Ӧгырлысь кык стикотворенньӧысь: «Коньӧр нывлӧн сьылӧм» (1 № «Ордым») да «Велӧдчысь нывъяслы» (2 № «Ордым»). | ||
+ | |||
+ | Вит номерын «Ордым» журналын Биа Ӧгырлӧн сомын на тайӧ кык стикотворенньӧыс и петаліс. Дерт, та серти он вермы гӧгӧрбоксянь Биа Ӧгырлысь гижан сямсӧ «судитны». Но позьӧ аддзыны: Биа Ӧгырлӧн эм гижан морттуйыс, кужӧ вӧдитчыны кывнас (дай кывйыс озыр), гижӧ тӧлка, «кыза мавтӧмӧн» (сочно), мичаа серпасалӧмӧн (картинно, образно) бура шыльӧдӧмӧн. Тӧдчӧ, техникаыс Биа Ӧгырлӧн абу зэв омӧль,– босьтам кӧть: | ||
+ | |||
+ | Участники I конференции писателей. В.А. Савин во втором ряду третий слева. Я.И. Чупров в верхнем ряду третий справа. Фотография 1934 г. | ||
+ | |||
+ | «Кӧнкӧ сьылӧ, кылӧ, ныв; | ||
+ | Эзысь моз жӧ гора юргӧ | ||
+ | Сылӧн сьылӧм сьыланкыв | ||
+ | |||
+ | Небыд уль вый моз жӧ | ||
+ | Нывлӧн мыла сьылӧм гор». | ||
+ | |||
+ | «Шутьляв, шутьляв, войвыв тӧлӧй! | ||
+ | Сьӧлӧм везйыд оз на ор... | ||
+ | |||
+ | Изьва, гызьы, гызьы ёна, | ||
+ | Аслад гыӧн крежӧ нӧйт; | ||
+ | Коньӧр ныв вылӧ эн скӧрмы, | ||
+ | Коньӧр нылӧс пыдӧ вӧйт..». | ||
+ | |||
+ | Нывлӧн сьыланкывйыс эзысь моз юргӧ – сӧдзӧ мичаа: нывлӧн сьылӧм горыс уль вый моз киссьӧ,– оз ва моз шоргы-бузгы – киссьӧ уль вый моз: небыда, оръясьлытӧг, мылаа (нежнӧя). Тані зэв джуджыд поэзия, рочӧн кӧ шуны – красота! Водзӧсӧ сэсся абу нин прӧстӧй стикотворенньӧ, абу куш гижан кывъяс – сэні сьылан кывъяс: «Шутьляв, шутьляв, войвыв тӧлӧй», «Изьва, гызьы, гызьы»,– татшӧм кывъясыд овлӧны сӧмын сьыланкывъясын. | ||
+ | Позьӧ шуны: ортсыладорсяньыс Биа Ӧгырлӧн гижӧдъясыс зэв бурӧсь. Паныдасьлӧны, дерт, кӧнсюрӧ и ёгторъяс – роч йитӧдъяс (союзъяс). | ||
+ | |||
+ | «Оз узь, а мӧвпалӧ сьӧд вӧр». | ||
+ | «Жаль сылы аслас чужан сикт, | ||
+ | Но сьӧлӧм сылӧн мунны корӧ». | ||
+ | |||
+ | Мукӧдлатіыс рифма пондаыс гижӧдыс «страдайтӧ»: | ||
+ | |||
+ | «Ворсӧм артмӧ – кӧть эн шу..». | ||
+ | «Том нывка – оз тай повны мӧд». | ||
+ | «Ректі век ме уджлысь куд». | ||
+ | |||
+ | Артмывлӧны весиг (ме чайта, рифма понда жӧ) и вывті кусыньяс: | ||
+ | |||
+ | «Меным муса сьӧкыд удж..». | ||
+ | |||
+ | Зэв «муса» сьӧкыд уджыд оз овлы, гашкӧ, «тӧдса»-а. | ||
+ | |||
+ | «Менсьым бӧрдӧм вичко пытшкын | ||
+ | Видзӧдісны морт сё вит..». | ||
+ | |||
+ | Вывті уна йӧзыс, ме чайта, вӧлӧма вичко пытшкас – витсё морт: ог тӧд, кутшӧм сиктын Изьва вожсьыс сы мында йӧзыс видзӧдісны венчайтчигӧн нывлысь бӧрдӧмсӧ?.. Эмӧсь, мися, кӧнсюрӧ ёгъяс, сӧмын сійӧ – ичӧтиктор став гижӧд пытшкас. Ньӧти ёгтӧм гижӧдыд ӧд зэв шоча артмылӧ, торъя нин миян томиник коми литератураад. Став ёгыс вочасӧн весассьӧ, коркӧ кутас петны и сӧдз, пожналӧм-мольӧдӧм коми гижӧд. | ||
+ | Ӧні видзӧдлам сэсся пытшкӧсладорсӧ Биа Ӧгыр гижӧдъяслысь (кык стикотворенньӧыслысь). Пытшкӧсыд кӧ тӧщӧ (тыртӧм), гижӧдыд нинӧм оз сулав, вывсяньыд кӧть эськӧ зарниӧн дзирдалӧ да. Кыкнан стикотворенньӧыс Биа Ӧгырлӧн петкӧдлӧ коми йӧзлысь гажтӧм олӧмсӧ, шог пыкӧмсӧ, пемыдлунсӧ. | ||
+ | |||
+ | «Сьӧд, са кодь чужӧма, лӧг синма... | ||
+ | Сьӧд, пемыд войяс Коми муын... | ||
+ | Лёк сорӧн быдмалӧма важсянь | ||
+ | Бур костас тырыс сэні пеж..». | ||
+ | |||
+ | Воддза стикотворенньӧас (1 № «Ордым»–«Коньӧр нывлӧн сьылӧм») Биа Ӧгыр висьталӧ, кыдзи томиник ныв Ӧнись да гӧлиник зон Ӧлексей радейтлӧмаӧсь мӧда-мӧднысӧ. Сэсся нывтӧ мырдӧн сетасны «озыр зонлы, мисьтӧм мортлы». Ӧлексейлӧн сьӧлӧмыс оз имит да виас асьсӧ, Ӧнись венчайтчӧм бӧрас сімӧм йыла чукриӧн (векньыдик пурт) сьӧлӧмас сутшкас мустӧм верӧссӧ, ачыс вӧйтчас Изьва юӧ. Сы йылысь и сьылӧ Ӧнисьыд небыд уль вый мозыд, Изьва юӧ пӧдтӧдзыс. | ||
+ | |||
+ | «Дыр на бумгӧдчис да увгис | ||
+ | Тӧвлӧн бандур – гы да кыр, | ||
+ | Ӧнись бандур бӧрся сьыліс | ||
+ | Ассьыс сьыланкыв зэв дыр». | ||
+ | |||
+ | Тайӧ сьыланкывйыслы Биа Ӧгыр сюрӧссӧ босьтӧма важ лёк олӧмысь – вывті уна вӧвлі важӧн сэтшӧм шогыс нывъяслӧн, нывбабаяслӧн. | ||
+ | Мӧд гижӧдыс (2 № «Ордым»–«Велӧдчысь нывъяслы») пытшкӧсладорсяньыс ёна нин бур воддза дорсьыс. Тані уналаын нин эм символизм 81. | ||
+ | Сьӧд вӧр шӧрті мунӧ войын том нывка. Кытчӧ мунӧ, мыйла? | ||
+ | |||
+ | «Ас сиктысь мунӧ сійӧ карӧ, | ||
+ | Сьӧд, пемыд олӧмысь ныв пышйӧ. | ||
+ | Топ тӧдӧ сиктлысь сьӧкыдлун; | ||
+ | Лёк сорӧн быдмалӧма важсянь | ||
+ | Бур костас тырыс сэні пеж, | ||
+ | Гаж нора, шог пыр кыссьӧ лёкысь, | ||
+ | Кӧть босьт да ставсӧ выльӧн веж..». | ||
+ | |||
+ | Том нывка сійӧн и пышйӧ сьӧд вӧр шӧрті (пемыд олӧм пӧвстӧд) карӧ, мед велӧдчыны, | ||
+ | |||
+ | «Мед югыд вежӧрӧн нин гортӧ, | ||
+ | Сьӧд, пемыд сиктӧ воны бӧр. | ||
+ | Мед пемыдъяссӧ сиктысь вины, | ||
+ | Мед вайны сиктӧ югыдлун». | ||
+ | |||
+ | Миян коми сиктъясад, дерт на, медсьӧкыд овны нывбабаяслы. Сы понда торйӧн и мунӧ велӧдчыныыс нылыс, | ||
+ | |||
+ | «Мед отсӧг нывбабалы сетны, | ||
+ | Мед вайны шуда долыдлун». | ||
+ | |||
+ | Биа Ӧгыр (Яков Чупров, Изьваысь) ачыс зэв на том, велӧдчӧ совпартшколаын. Сыысь вермас лоны бур гижысь – поэт, морттуйыс сы вылӧ ӧні нин тӧдчӧ. Оз ков сӧмын сылы выль олӧм туйсьыс бокӧ кежны, гижныыс колӧ ёнджыкасӧ выль олӧм сям йылысь. Сэсся, дерт на, ковмас бурджыка шыльӧдны ассьыс гижӧдъяссӧ, мед эз лоны вывті ёгӧсь, друг кусыньясаӧсь да дӧзмана кузьӧсь. Сідз жӧ оз ков шыбласьны вывті посниторъяс вылӧ,– посниторйыд ӧд оз сулав шыльыд гижӧдъяс доныд, сӧмын увтыртӧ найӧс,– эмӧсь тай, майбыр, ӧні и гырысьторъяс, гижан сюрӧсыд сюрас. | ||
+ | Сьӧлӧмсянь бурсиам водзӧ уджавны Биа Ӧгырлы: мед ӧгырыс эз кус, мед сійӧ разаліс паськыд Коми муӧд да ӧзтіс пемыд войтырлысь сьӧлӧмъяссӧ выль биӧн, ӧтвылысь сэсся ми, став коми гижысь-котырыс, кыдз шуліс Ӧ. Ӧ. Чеусов,– | ||
+ | |||
+ | Югъялысь бияссӧ | ||
+ | Водзӧлань нуалам; | ||
+ | Разӧдам ӧгырсӧ, | ||
+ | Разӧдам югыдсӧ | ||
+ | Чорыда гӧгӧр. | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журнал. 1927. №3 (6). 54’–57’ лб. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Сергей Морозов 82 | ||
+ | |||
+ | Биа Ӧгыр | ||
+ | (дженьдӧдӧмӧн) | ||
+ | |||
+ | Биа Ӧгыр – оригинальнӧй мича литературнӧй псевдоним: сійӧ ызйӧдана и ӧзйӧдана. Колӧ чайтны, комсомолеч Яков Чупров, коми литератураӧ сюртчыны заводиттӧдз, эз этша бӧрйӧдлы аслас вежӧрын быд пӧлӧс нимъяс, кытчӧдз эз сӧдзны сылӧн юрын тайӧ кык кывйыс. А Нёбдінса Витторлы пырысь-пыр жӧ воӧма сьӧлӧм вылас тайӧ нимыс, и сійӧ, Биа Ӧгырлысь медводдза кывбуръяссӧ дженьыда донъяліг, сьӧлӧмсянь, кыдз бать аслас пилы, тӧдчӧдӧ, кутшӧм благороднӧйтор вылӧ синӧ том гижны босьтчысьӧс сыӧн бӧрйӧм мичаа юргысь литературнӧй нимыс: | ||
+ | «Сьӧлӧмсянь сиам водзӧ уджавны Биа Ӧгырлы; мед ӧгырыс оз кус, мед сійӧ разалӧ паськыд Коми муӧд да ӧзтӧ пемыд войтырлысь сьӧлӧмъяссӧ выль биӧн!» – тадз кӧрталӧ ассьыс статьясӧ Нёбдінса Виттор, кодӧс вӧлі йӧзӧдӧма «Ордым» журналлӧн 1927 вося коймӧд номерын. | ||
+ | Совпартшколаса велӧдчысь Яков Чупров, коді лӧсьӧдчис нин воськовтны школа помалӧм бӧрын олӧмӧ, йӧз пӧвстӧ, крепыда сюркняліс пель саяс Нёбдінса Витторлысь тайӧ бур сӧветсӧ. | ||
+ | Яков Чупров чужліс 1906 вося июнь 3 лунӧ Изьваын, Бакур сиктын гӧль крестьянин семьяын. Сылӧн бать-мамыс быдтісны квайт чоя-вокаӧс, быдтісны ёна сьӧкыдпырысь: «Бать унджык кадсӧ батрачитіс кулак кӧр видзысьяс ордын да асланым овмӧсын бура уджавны эз вермы. Ичӧтик овмӧсным медсясӧ ӧшаліс мам вылын, коді сідз жӧ тшӧкыда батрачитіс кулакъяслы: гортын вӧчис налы няр (рочӧн – замша) гижӧ аслас автобиографияын поэт. Школаӧ сійӧ муніс революцияӧдз на, и сӧмын велӧдчис куим во. | ||
+ | Гражданскӧй войналӧн гыяс воисны и ылі войвылӧдз. Белӧй бандаяс кутісны зыртчыны тшӧтш и Ижмалань, кодъяссянь Чупровъяслӧн семьялы бурсӧ виччысьны вӧлі немтор, сы вӧсна мый Яков Чупровлӧн ыджыдджык Илья да Вонифатий вокъясыс ас вӧляысь мунісны служитны Краснӧй гвардияӧ, и найӧ тышкасисны белӧй бандитъяслы паныд. 1919-20 воясӧ Чупровъяслӧн семьялы быть лои пышйыны рӧднӧй сиктсьыс Эжва йылӧ. | ||
+ | |||
+ | Я. И. Чупровлӧн Елизавета Ивановна чойыс, Вонифатий Иванович да Илья Иванович вокъясыс. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | «1919 вося мартын ме, менам чой, пӧрысь да висьысь мам, и посни челядя невесткаӧй Краснӧй войскаяскӧд эвакуируйтчим Эжва йылӧ. Тулыссӧ, гожӧмсӧ да арсӧ коллялім Кулӧмдінын, Ульяновскӧй манастырын да сэсся лэччим Отйӧдз, кысянь заводитім эвакуируйтчыны Усть-Сысольск пыр Мурашиӧ, но миянӧс Выльгортын суисны белӧйяс. Выльгортсянь белӧйяс ыстісны миянӧс бӧр Ижмаӧ, кытчӧ и ми мӧдӧдчим подӧн, мӧдӧдчим милӧстина коригтыр да дадьяс вылын кӧлуйсӧ кыскиг», – татшӧм сьӧкыд казьтылӧмъяс ми лыддям аслас челядьдырся олӧм йылысь Яков Чупровлӧн автобиографияысь. | ||
+ | Гражданскӧй война помассьӧм бӧрын Я. Чупров уджаліс асланыс овмӧсын, вӧчис сійӧс, мый нарадитлісны мам-батьыс. Но Сӧветскӧй власьт пуксьӧм кутіс тӧдчыны лунысь-лун, воысь-во пыр ёнджыка. Ӧти бӧрся мӧд выльторъяс кутісны сюртчыны и сиктса олӧмӧ. Сідз, ыджыд событиеӧн лои том йӧз пӧвстын комсомольскӧй организацияяс котыртӧм. Комсомоллӧн III съезд вылын Ленинлӧн речыс регыд да ӧдйӧ паськаліс странаса быд пельӧсӧдз. «Велӧдчыны, велӧдчыны, велӧдчыны!» – сылӧн ызйӧдана чукӧстӧмыс йиджис томъяслӧн сьӧлӧмӧдз. | ||
+ | Яков Чупров асланыс Бакур сиктын лои дзик медводдза комсомолечӧн. Со мый висьталӧ сэкся вояс йывсьыс Я. Чупровлӧн челядьдырся ёртыс, И. А. Рочев, коді бӧрынджык кыптіс зэв вылӧдз: КПСС обкомса секретарӧдз, а сэсся и Коми АССР-са Верховнӧй Сӧвет Президиумса председательӧдз. | ||
+ | «Тайӧ вӧлі 1920-ӧд гожӧмын, – казьтыліс Иван Алексеевич, – интервентъясӧс да белогвардеечьясӧс войвылысь вӧтлӧм бӧрын. Белӧйяслӧн жуглӧм колясъясыс орудуйтісны на Урал-Из ӧтар-мӧдарса сиктъясын да тундраын. | ||
+ | Миян сиктса том йӧз пӧвстын дыр нин сёрнитісны, мый регыд лоӧ том йӧзлӧн собрание. Та йылысь мем юӧртіс челядьдырся друг Алёша … | ||
+ | (И. А. Рочевлӧн тайӧ казьтылӧмыс вайӧдсьӧ «Юность огневая» гижӧдын. Сэні сійӧс сетӧма рочӧн, но паськыдджыка.) | ||
+ | Кыдз активнӧй да водзӧ велӧдчыны сюртчысь комсомолечӧс, Ижмаса райкомол рекомендуйтіс Я. Чупровӧс 1924 воӧ велӧдчыны Ижмаса первой тшупӧда совпартшколаӧ, а сійӧс помалӧм бӧрын ыстісны Усть-Сысольскса мӧдӧд тшупӧда совпартшколаӧ, коді гӧтӧвитіс комсомольскӧй да партийнӧй организацияясын уджалысьясӧс. Уна буртор сетіс Я. Чупровлы совпартшколаын велӧдчӧм, кӧні сійӧ первойысь паныдасис да серьёзнӧя тӧдмасис общественно-политическӧй наукаяскӧд. Зэв сьӧлӧмсяньыс кывзіс марксизм-ленинизм йылысь лекцияяс, велӧдчис лыддьыны да гӧгӧрвоны Маркслысь, Энгельслысь да Ленинлысь книгаяс. | ||
+ | 1925 воӧ Яков Чупровӧс примитісны ВКП(б) членӧ кандидатӧн, а велӧдчӧмсӧ помалӧ нин партияса членӧн. Сэки жӧ паныдасис Клавдия Егоровна Кустышевакӧд, гӧтырпуыскӧд. | ||
+ | |||
+ | Совпартшколаса курсантъяс. Медводдза радас шӧрас Я.И.Чупров. Веськыдвылас К.Е.Чупрова | ||
+ | |||
+ | Совпартшкола помалӧм бӧрын том гозъяӧс ыстісны уджавны Ижемскӧй районӧ. Но налы сэні ковмис во кежлӧ янсӧдчывны. Яков Чупровӧс ВЛКСМ обком ыстіс тундраӧ инструкторӧн, медым нуӧдны кӧр видзысьяс пӧвстын культурно-просветительскӧй удж, а сэк кості Клава Чупрова уджаліс Усть-Ухтаын женорганизаторӧн. | ||
+ | 1928 воӧ Я. Чупров воис уджавны «Гӧрд Печӧра» районнӧй газет редакцияӧ. Первой вӧлі ответственнӧй секретарӧн, а сэсся и – редакторӧн. Но Я. Чупровӧс водзӧ велӧдчӧм йылысь мӧвп эз эновтлы редакторӧн уджалан воясӧ. Ачыс олӧмыс тшӧктіс озырмӧдны тӧдӧмлунъяс. И вот, кык во мысти, сійӧс ыстӧны велӧдчыны комвузӧ – Архангельскӧ. Комвузын велӧдчан вояс – марксизм-ленинизм наукаӧн вежӧр озырмӧдан вояс, кодъяс журналист Я. Чупровӧс кыпӧдісны нӧшта ӧти тшупӧд вылӧ вылӧджык. | ||
+ | Комвуз помалӧм бӧрын Я. Чупров первой уджаліс ВКП(б) Усть-Вымскӧй райкомын, а сэсся бара лои районнӧй газетын редакторӧн, но тайӧ пӧрйӧ эз Ижмаын, а «Сыктывса ударник» редакцияын. Поэт Биа Ӧгырлӧн да редактор Я. Чупровлӧн писательскӧй да журналистскӧй уджъясыс йитчӧны ӧти чорыд гӧрӧдӧ. | ||
+ | Редактор удж вылысь сійӧс сэсся вуджӧдісны «Комилес» трест аппаратӧ, кӧні вӧлі война заводитчытӧдз. | ||
+ | Рӧдинаӧс дорйыны фашистскӧй захватчикъясысь Я. Чупров муніс Великӧй Отечественнӧй война заводитчӧм бӧрын пыр жӧ. Сійӧ участвуйтіс войналӧн медводдза воясӧ медся сьӧкыд бойясын радӧвӧй салдат-пехотинечӧн да Москваӧс дорйигӧн пӧгибнитіс геройяслӧн смертьӧн ӧти чорыд тышын 1942 вося февральын... Яков Чупров помӧдз пӧртіс Рӧдина водзын ассьыс долгсӧ. | ||
+ | Кор да кӧні заводитіс Я. Чупров ассьыс творческӧй туйсӧ? Та йылысь ми муртса казьтыштлім нин водзын, а ӧні тайӧ мӧвпсӧ нуӧдам водзӧ. | ||
+ | |||
+ | Я. И. Чупровлӧн семьяыс: гӧтырыс – Клавдия Егоровна, Володя пиыс да Эмилия нылыс. | ||
+ | |||
+ | Ме листалі кызьӧд воясса коми газетъяслысь да журналъяслысь вурӧм чукӧръяс. «Коми сикт» газетлӧн 1926 вося сентябрь 4-ӧд лунся номерысь казялі неыджыд кывбур, кодлӧн нимыс «Ми! Эн равзӧй ті», но сійӧ лӧсялӧ содержаниеыслы. Том поэт ӧлӧдӧ гораа да мисьтӧма равзӧмысь кыдзи страна пытшкӧсса, сідзи и границасайса врагъясӧс, кодъяс кӧсйисны торкны выль олӧм стрӧитӧм. Кӧть и тайӧ том авторлӧн медводдза печатайтӧм кывбур, но гижӧма быд боксянь грамотнӧя, шыльыда. Сійӧс автор весиг сӧветуйтӧ сьывны «Мы крестьянские ребята» роч сьыланкыв мотив серти. | ||
+ | |||
+ | Клавдия Егоровна Чупрова, Эмилия Яковлевна нылыс да сылӧн пи да верӧс. | ||
+ | |||
+ | Тадзи Я. Чупров заводитіс ассьыс творческӧй туйсӧ кывбуръяс гижӧмсянь да мӧд жанрӧ эз кутчысьлы, не кӧ лыддьыны сылысь журналистскӧй уджсӧ, кор ковмис гижны не этша статья да очерк. | ||
+ | Коми сӧветскӧй литература историяын ыджыд событиеӧн вӧлі литературно-художественнӧй «Ордым» журнал печатайтны заводитӧм, кӧні Я. Чупров кутіс участвуйтны журналлӧн первой номерсяньыс жӧ. | ||
+ | Мый йылысь гижис коми поэт Биа Ӧгыр? Кутшӧм тематикаыс, содержаниеыс, мӧвпъясыс сійӧ кывбуръясын? | ||
+ | Босьтны кӧ Я. Чупровлысь гижӧд чукӧрсӧ дзоньнас ӧтлаын, сылӧн медводдза кывбуръяссяньыс жӧ лыддьысьысьяс син водзын, вежӧрын кыптӧны кызьӧд-комынӧд воясса поколениелӧн олан туйыс да мӧвпъясыс, поэт петкӧдлӧ томлунлысь вынсӧ да эбӧссӧ, чуксалӧ найӧс Октябрлӧн знамя улӧ, а сідз жӧ поэт петкӧдліс чужан мулысь серпасъяс. | ||
+ | Уна кывбуръяс Я. Чупров гижис тӧвся мотивъяс серти. Нёль неыджыд кывбур, кодъяс содержание сертиыс матынӧсь ӧта-мӧд дорас, сідзи и нимтӧма: «Тӧвся мотивъяс». Кӧдзыд Коми мулӧн серпасъясыс Я. Чупров кывбуръясын зэв сьӧлӧм йиджанаӧсь, уна рӧмаӧсь. Ӧд Я. Чупров чужис-быдмис ылі войвылын, уджаліс Йиа саридздорса тундраын, вуджӧдіс ас вывтіыс кочуйтан олӧмлысь став сьӧкыдлунъяссӧ. Но быдӧнлы муса аслад рӧднӧй местаясыд, и паметьын век сійӧ, мый сэні медмичаыс, сьӧлӧм бурмӧданаыс, некор вунӧдны позьтӧмыс. Со поэтлӧн «Тӧлӧй, тӧлӧй» кывбур, кӧні сійӧ шыӧдчӧ тӧв дорӧ: | ||
+ | |||
+ | Тӧлӧй, тӧлӧй, муса тӧлӧй, | ||
+ | Шоныд, небыд, югыд тӧлӧй, | ||
+ | Зарни юмов, чӧскыд тӧлӧй… | ||
+ | Овлӧ кӧдзыд, | ||
+ | Сэки кутшӧм кышан новлан? | ||
+ | |||
+ | Кывбурыс дзоньнас зэв оригинальнӧй, прочувствованнӧй поэтическӧй произведение. | ||
+ | Босьтны кӧ кызьӧд воясса том коми поэтъяссӧ ставнысӧ ӧтлаын да быдӧнӧс торйӧн, абу сьӧкыд казявны сэтшӧмтор, мый найӧ колисны коми поэзия сӧвман историяын тӧдчана визь. И медвойдӧр тӧдчанаторнас тайӧ поколениелы лоӧ сійӧ, мый найӧ став сьӧлӧмнас кылісны выль олӧмлысь чукӧстӧмсӧ, чорыда эскисны сыӧ, мый выль петасъяс быдман, паськалан да ёнман-зумыдман туй вылын оз вермы падмӧдны найӧс некутшӧм вын. | ||
+ | Историко-революционнӧй тематика вылӧ Я. Чупров гижис «Гӧрд Октябр», «Вуджӧр», «Вын петкӧдлан лун» да мукӧд кывбуръяс. Сідз, «Гӧрд Октябр» кывбурын, кодӧс сиӧма Великӧй Октябрьскӧй социалистическӧй революциялӧн дасӧд вося юбилейлы, поэт ыджыд кыпыдлунӧн ыдждӧдлӧ сійӧс: | ||
+ | |||
+ | Тэ сявкъян югӧр сынӧд вывті, | ||
+ | Быд узьысь йӧзлысь вӧтлан ун, | ||
+ | Тэ йӧзлысь кынмӧм вирсӧ сывдін, | ||
+ | Тэ ваян гожся гажа лун. | ||
+ | |||
+ | Быд озыр ёна тэнӧ ёрӧ, | ||
+ | Зэв уна пушка тэныд дорӧ, | ||
+ | Но тэнӧ вермӧмыс оз ло: | ||
+ | Гӧрд Октябр тыртіс нин дас во. | ||
+ | |||
+ | Кор ми сёрнитам Я. Чупровлӧн историко-революционнӧй тематика вылӧ гижӧм кывбуръяс йылысь, оз позь не пасйыны сэтшӧм тырмытӧмторъяс, кыдзи гора фразаяс да штамп, риторичносьт да абстрактносьт, образъяслӧн схематизм. Тайӧ тырмытӧмторъясыс синмӧ шыбитчӧны кызьӧд воясса том коми поэтъяслӧн творчествоын пӧшти быдӧнлӧн. Тайӧ абу куш налӧн мыж, а прӧстӧ сэкся поэтическӧй мастерствоыс эз на удит тырвыйӧ кисьмыны да вӧлі быдман-сӧвман туй вылын. Но та вылӧ видзӧдтӧг, найӧ смела нин заводитісны вынсьӧдны олӧмын выль петасъяс, сьӧлӧмсяньыс гижисны революциялӧн водзӧ зумыда восьлалӧм йылысь. И прозаикъяс, и поэтъяс, и драматургъяс выльӧ эскӧмсӧ вӧчисны важсӧ отрицайтӧм пыр. Татшӧмторйысь эз ло бокын и Я. Чупров, коді важ олӧм петкӧдлӧмлы сиӧ татшӧм кывбуръяс, кыдзи «Мам», «Коньӧр нывлӧн сьылӧм» «Тӧлӧй, тӧлӧй», «Велӧдчысь нывъяслы» да ыджыд мойд «Сальӧ Микулай». | ||
+ | Я. Чупровӧс, кыдзи поэтӧс, воысь-во пыр ёнджыка и ёнджыка ас дорас кыскис быд лунъя олӧм, быдмысь выль йӧз да налӧн удж, мӧвпъяс, кӧсйӧмъяс, тӧждысьӧмъяс йылысь тема. Сідз, «Ыджыд ним» да «Петыр Паш» кывбуръясын сетсьӧны сэкся том йӧзлӧн конкретнӧй образъяс, налысь ошкана и кулитана чертаяс петкӧдлӧмӧн. Петыр Паш да Петыр Маш абу абстрактнӧй образъяс, а збыльысь выль олӧм тэчысь-стрӧитысь йӧз. Со, Петыр Маш йылысь лыддям: | ||
+ | |||
+ | Ыджыд ним, | ||
+ | Ыджыд слава | ||
+ | Кыптӧма. | ||
+ | Петыр Маш | ||
+ | Куим норма | ||
+ | Тыртӧма. | ||
+ | |||
+ | Петыр Паш йылысь сё комын строка кывбурын сетсьӧ дзонь висьт сылӧн, сӧветскӧй том мортлӧн, томдырся гаж да том пӧра коллялӧм йылысь, правильнӧй туй вылысь вина юӧм вӧсна конйыштчӧм йылысь. Но Петыр Паш лодырӧн эз ло, эз дзикӧдз лэччысь, сы вылӧ действуйтӧ ёртъясыслӧн критика и сійӧ бӧр лоӧ уджын ударникъяс лыдын. | ||
+ | Радейтчӧм, любов йылысь – «Тувсов рытӧ», «Вӧлі шоныд гажа рыт», «Вӧрас кӧ ме петала», «Мича пусӧ» да мукӧд кывбуръяс, кодъяс чужисны йӧзкостса устнӧй творчествокӧд да коми йӧзкӧд топыд йитӧдъяс подув вылын. | ||
+ | Паськыд бордъясӧн шеныштчис Биа Ӧгырлӧн ичӧтик лирическӧй кывбур «Тувсов рытӧ», кодӧс поэт гижис аслас нимлун кузя, кор тыри сылы буретш кызь арӧс. Медвойдӧр тайӧ кывбур дорӧ кутчысис композитор Нёбдінса Виттор. Народнӧй мотивъяс вылӧ мыджсьӧмӧн мелодичнӧй музыка гижӧм бӧрын композитор сійӧс нимтіс «Из ю дорын» сьыланкывйӧн, нимтіс кывбурысь медводдза кывъяснас: | ||
+ | |||
+ | Из ю дорын, веж луд вылын | ||
+ | Гоннялӧны дзоридзьяс. | ||
+ | Югыд гӧрда-лӧза рӧмӧн | ||
+ | Дзирдалӧны зарнияс. | ||
+ | |||
+ | Тайӧ сьыланкывйыс кык во мысти веськалі «Коми сьыланкывъяс» сборникӧ, кодӧс 1929 воӧ лэдзис Коми госиздат. Но сьыланкывлӧн олан туйыс сборникын печатайтӧмӧн сӧмын на заводитчис. Сійӧ аслас мыла юргӧмӧн йиджас пыдӧ сьӧлӧмӧ не сӧмын прӧстӧй йӧзлы, но и томджык поколениеса поэтъяслы да композиторъяслы. Сійӧс роч кыв вылӧ вуджӧдіс Я. Шведов, кодлӧн нимыс лои «Как над Вычегдой рекой», а музыкальнӧй обработка сылы вӧчис композитор В. Шафранников да сюйис «Коми народнӧй сьыланкывъяс» сборникӧ, кодӧс лои издайтӧма Москваын, а 1970 воӧ сійӧс лои сюйӧма «Коми композиторъяслӧн сьыланкывъяс» сборникӧ, кодӧс лӧсьӧдіс композитор Я. Перепелица, но тані «Из ю дорын» сьыланкывлӧн композиторыс бӧр В. Савин. | ||
+ | Бур козин козьналіс Я. Чупровлы тундра, кӧні сійӧ уджаліс совпартшкола помалӧм бӧрын ВЛКСМ обкомса инструкторӧн. Во гӧгӧр чӧж сійӧ кочуйтіс кӧра-даддяяскӧд чумысь-чум войвывса йиа берег пӧлӧн уна сё километр кузьта да пасьта шыльквидзысь тундраті. Майбыр, удитіс тӧдмавны тундралысь кӧрсӧ, удитіс дзик-дзик матыстчыны тундраті кочуйтысь йӧз дорӧ, бура тӧдмавны налысь оланногсӧ, мӧвпъяссӧ, гажсӧ и шогсӧ, кывзыны налысь мойдъяс, сьыланкывъяс, легендаяс. Ненечьяс да комияс пӧвстын нуӧдіс ыджыд культурно-просветительскӧй удж. | ||
+ | Тундраын Я. Чупровлӧн вежӧрын чужис «Сальӧ Микулай» мойд-поэма, коді лои поэтлӧн творчествоын идейно-художественнӧй боксянь медся тӧдчана произведениеӧн. Тайӧ мойд-поэмасӧ «Ордым» журналлӧн 1929 вося квайтӧд номерын печатайтӧм бӧрын пыр жӧ казялісны не сӧмын писательяс, но и лыддьысьысьяслӧн паськыд масса, общественносьт, а Коми облисполкомлӧн президиум аслас постановлениеӧн сетіс премия, кыдзи медбур художественнӧй гижӧдлы, Коми автономиялы кӧкъямыс во тырӧм кузя. Облисполкомлӧн президиум премируйтіс сэки жӧ бур гижӧдъяс Нёбдінса Витторлысь, Тима Веньлысь, Ичӧт Иванлысь. Том поэт Чупровӧс тайӧ нӧшта ышӧдіс творческӧй талантсӧ ёнджыка ӧзтӧм вылӧ, идейно-художественнӧй боксянь бурджык кывбуръяс гижӧм вылӧ. | ||
+ | Мый йылысь да мыйын идейно-художественнӧй доныс «Сальӧ Микулай» мойдлӧн? Мыйла вылӧ донъялісны кызьӧд воясӧ тайӧ художественнӧй гижӧдсӧ? Татшӧм законнӧй юалӧмъяс кыптӧны талун, кор мойд-поэма печатьын йӧзӧдӧмсянь коли ветымын во. | ||
+ | Сувтӧдӧм юасьӧмъяс вылӧ вочавидзӧм вӧзйысьӧ ачыс. «Сальӧ Микулай» мойд вӧлі ненечьяс йылысь первой ыджыд поэтическӧй произведение коми литератураын. Мед кӧть и сійӧ мойд, но темаыс сылӧн сэки нин вӧлі зэв колана – ылі войвывса народлӧн, ненечьяслӧн, либӧ, кыдзи важӧн шулісны, яранъяслӧн, важъя историяысь тор. | ||
+ | |||
+ | Войвылын ылын выйим из, | ||
+ | Ой, вывті-вывті сійӧ кыз, | ||
+ | Сьӧд кымӧр быттьӧ дӧлалӧ, | ||
+ | Зэв ылӧ сійӧ тыдалӧ. | ||
+ | Сы сайын – важсянь нималӧ – | ||
+ | Зэв ыджыд кар эм, сулалӧ. | ||
+ | Сэн вина уна юӧны, | ||
+ | Йӧз Обдорскӧйӧн шуӧны. | ||
+ | Зэв ыджыд ӧксы оліс сэн, | ||
+ | Сэн сійӧ вӧлі му выв ен, | ||
+ | |||
+ | – тадз заводитӧ «Сальӧ Микулай» мойдсӧ Я. Чупров. | ||
+ | Батрак ненеч Кадпучи – мойдса герой – быдмӧ озыр кӧр видзысь Сальӧ Микулай ордын. | ||
+ | Но озыр кӧр видзысь Сальӧ Микулай сетӧ Кадпучиӧс батрачитны вит сюрс кӧр дон куим во кежлӧ мӧд озыр кӧр видзысьлы – роч ӧксылы. Тадз Кадпучи веськалӧ мӧд кӧзяин ордӧ. Но роч ӧксы гозъя мунӧны овны карӧ, – сылысь кӧръяс видзны кольӧ Кадпучи. Батраккӧд тшӧтш кольӧ овны тундраын ӧксылӧн нылыс. Дерт жӧ, том ныв да зон радейтчӧны, и налӧн чужӧ пи. Кадпучилӧн батрачитан срок помын локтӧны тундраӧ ӧксы гозъя. И заводитчӧ драма, коді трагическӧя помассьӧ. Кыдз нӧ сідз, гӧтрасьӧмны ненеч зон да роч ӧксылӧн ныв? Да и куим вося батрачитӧм срок помасьӧм бӧрын озыр кӧр видзысьлы лои жаль сетны вит сюрс кӧр, кодӧс кӧсйысьліс Кадпучиӧс медалігӧн. Тайӧ вӧлі главнӧй помкаыс батраклы паныд сыр-бор панӧмысь, сійӧс лӧжнӧя мыжалӧмысь, быттьӧкӧ Кадпучи виис кык мортӧс, кор виысьнас вӧлі ӧксы ачыс. Тайӧс бура гӧгӧрвоӧ ӧксылӧн нылыс да Кадпучилы шуӧ: | ||
+ | |||
+ | – Тэныд кӧсйис сійӧ кӧр. | ||
+ | Мед кӧрыс лоас аслыс бӧр, | ||
+ | Сы понда тэнсьыд юр | ||
+ | На пыдди кӧсйыссьӧ – оз дур. | ||
+ | Вай пышъям, кытчӧдз абу сёр, | ||
+ | Сы кындзи вӧчны нинӧмтор… | ||
+ | |||
+ | Гӧгӧрвоӧ тайӧс и Кадпучи да нывлы воча шуӧ: | ||
+ | |||
+ | – Со мыйла сійӧ, енмӧй видз, | ||
+ | Ме вылӧ шуӧ вӧлӧм сідз. | ||
+ | Жаль лоӧм сылы вит сюрс кӧр, | ||
+ | Сы вӧсна сійӧ сэтшӧм скӧр. | ||
+ | |||
+ | И том гозъя пышйӧны озыр ӧксы ордысь. Но морт вир вылӧ горш ӧксы вӧтчӧ на бӧрся да, пищальысь на кузя, унаысь лыйӧм бӧрын виӧ том Кадпучиӧс... | ||
+ | Татшӧм фабулаыс, татшӧм социальнӧй подулыс «Сальӧ Микулай» мойдлӧн. | ||
+ | Мойд-поэмалӧн идейно-художественнӧй достоинствоыс сыын, мый сылӧн познавательнӧй да воспитательнӧй тӧдчанлуныс некор оз вош, оз быр, а сійӧ кутас велӧдны том поколениеӧс тышкасьны быд пӧлӧс нартитӧмлы да несправедливосьтлы паныд. | ||
+ | Районнӧй газетса редактор, профессия серти журналист Я. Чупров кутіс быд лунъя топыд йитӧдъяс йӧзкӧд. Татӧг газет эськӧ эз артмы. Но кыдз поэт, писатель, сійӧ эз ӧтдортчыв и наысь, кодъяс пырӧдчисны литератураӧ кӧнкӧ ылын, Коми му пельӧсын. Тайӧс вынсьӧдӧ будущӧй писатель Яков Митрофанович Рочевкӧд тӧдмасьӧмыс, ӧта-мӧд дорас матыстчӧмыс, кор Я. Чупров уджаліс «Гӧрд Печӧра» газетса редакторӧн. | ||
+ | Мохчаса мӧдӧд тшупӧда школаын велӧдчигас Яков Рочевлы син улӧ веськавлісны «Ордым» журналысь Изьва ю йылысь да сы гӧгӧрса серпасъяс йылысь мича коми кывйӧн гижӧм кывбуръяс, кодъяс помын сулаліс Биа Ӧгыр кырымпас. | ||
+ | – Биа Ӧгырлысь нимсӧ, кыдзи дона талисман, новлӧдлі да кута новлӧдлыны морӧс бердын аслам олӧмын медбӧръя лунъясӧдз, – тадзи заводитіс ассьыс казьтылӧмъяссӧ Яков Рочев поэт Яков Чупровлы чужан лунсянь сизимдас во тырӧм кузя сиӧм юбилейнӧй рытын. Яков Митрофанович зэв сьӧлӧмсяньыс водзӧ содтіс и татшӧм кывъяс: – Ме век зіли, медым кӧнкӧ, кутшӧмкӧ аслам произведениеын казьтыштны Яков Ивановичлысь сӧстӧм, благороднӧй нимсӧ. | ||
+ | И Яков Рочев пӧртіс олӧмӧ ассьыс кӧсйӧмсӧ. Со миян водзын сылӧн «Паськыд туй вылӧ ме пета» повесьт, кӧні сійӧ гижӧ: «Ӧтчыд, урокъяс кежлӧ гӧтӧвитчӧм бӧрын, ме сёрӧдз лыддьыси. Вой шӧр бӧрын воис кӧзяинӧй. | ||
+ | – Пыр на пукалан? | ||
+ | – Быть колӧ, – книгаӧс бокӧ пуктӧм бӧрын шуи ме, – Кытчӧ вошлін? | ||
+ | – Карлӧ Ваньӧ ордын мойд кывзім, – нюммуніс Ӧлексей. – Сійӧ дась асылӧдз мойдны, да аски водз чеччыны колӧ | ||
+ | Кольӧм во литературно-художественнӧй «Ордым» журналын йӧзӧдісны менам ыджыдджык друг коми поэт Яков Чупровлысь стихотворнӧй формаӧн гижӧм ненецкӧй мойд «Сальӧ Микулай». Авторлы сыысь весиг премия сетісны. Меным сідз жӧ окота лои кывзыштны ненечьяслысь мойд. Ме Ӧльӧксейлы шуи: | ||
+ | – Жаль, эг тӧд. Ӧтлаын эськӧ ветлім. | ||
+ | – Кӧсъян, вӧскресенньӧ рытӧ корла Иванӧс? Табакӧн гӧститӧдан – ненеч асылӧдз кутас мойдны. | ||
+ | – Кор! – радпырысь шуи ме. – Ог сӧмын табакӧн гӧститӧд, нӧшта верма и рубль сетны». | ||
+ | (Яков Рочевлӧн тайӧ казьтылӧмыс относитчӧ 1931-ӧд воӧ, кор сійӧ уджаліс велӧдысьӧн Усва вывса Абезь грездын.) | ||
+ | Биа Ӧгырлӧн олан туйыс вӧлі дженьыд – 35 во. Великӧй Отечественнӧй война заводитчӧм бӧрын сылы, кыдзи и уна коми писательяслы да журналистъяслы, гижан перӧсӧ ковмис вежны автомат, карабин, пулемёт вылӧ. | ||
+ | И война туй салдат-пехотинеч Яков Чупровлы сідз жӧ вӧлі дженьыд. «Ми ӧні неуна шойччыштім, но регыд выльысь мунам фронт вылӧ. Кытчӧ, стӧча висьтавны ог вермы. Но фашистскӧй зверъяссӧ кутам нӧйтны нем жалиттӧг», – татшӧм медбӧръя письмӧ ыстіс семьяыслы фронтовик Я. Чупров. Бӧрынджык лои тӧдса: налӧн часьтыс, кӧні воюйтіс Яков Чупров, тшӧтш дорйис Рӧдиналысь столица – Москва кар. Сійӧс дорйигӧн ӧти сьӧкыд, чорыд бойын 1942 вося февральын героическӧя пӧгибнитіс поэт Биа Ӧгыр. Сійӧ ассьыс олӧмсӧ сетіс миян талунъя да выль том поколениеяслӧн шуда олӧм вӧсна, да тшӧтш и сы вӧсна, медым некор не вунӧдны сылысь, кыдзи шуліс Нёбдінса Виттор, «и ӧзйӧдана, и небыда, оръясьлытӧг, мылаа (нежнӧя)» юргысь кывбуръяссӧ да сьыланкывъяссӧ. | ||
+ | |||
+ | Сергей Морозов «Паметьын и син водзын». | ||
+ | Коми книжнӧй издательство,1976. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Надежда Митюшёва 83 | ||
+ | |||
+ | Биа Ӧгыр олӧмысь ӧти лист бок | ||
+ | |||
+ | «Ордым» журналын, 1927-ӧд вося 11-ӧд номерас, Биа Ӧгыр юӧртӧ ас йывсьыс: комиӧн пӧ гижны окота вӧлі зэв томысянь, мыйкӧ пӧ ӧтарӧ кыскӧ вӧлі тайӧ уджас. Ӧтчыд, ичӧт дырйиыс на, сылы кытыськӧ сюрлӧма ӧти лист кутшӧмкӧ коми азбукаысь да сійӧс киссьытӧдзыс лыддьылӧма. Ӧні на пӧ мыйсюрӧ тӧда сійӧ гижӧдсьыс: гижӧма вӧлі «Утка сьылі кузь» да мый да. | ||
+ | Ме велӧда чужан мулысь история да бӧръя кадӧ, изьватас кузя материал туялігтыр, гӧгӧрвои, мыйсяма лист веськавлӧма Чупров Яков киӧ. Тайӧ листыс – «Азбука для зырян-ижемцев, живущих в Печорском уезде Архангельской губернии» нима небӧгысь. Йӧзӧдлӧмаӧсь 1895-ӧд воын. Кызтаыс – 35 лист бок. | ||
+ | Небӧгыс тӧдмӧдӧ шыпасъясӧн, петкӧдлӧ кыдзи кык-куим шыпас йитчӧны да артмӧдӧны кыв, да кыдзи колӧ ӧтлаӧдны некымын кыв, медым артмис сёрникузя (предложение). | ||
+ | Лыддям небӧгысь гоз-мӧд сёрникузя, ӧнія гижанногӧ лӧсьӧдӧмӧн. | ||
+ | Шар вом ота. Печӧра да Мезень визувтӧныс войӧ. Комму каюкӧн вайӧны нянь. Сюмӧд кульӧныс тулыс. Енлы колӧ юрбитны. Матысь пуяс быриныс. Пызь быдсӧн быри, колӧ бара изны. Ді бӧжын быдмӧ ньыв пу. Кӧр сӧнӧн вурсьӧныс. Миян мӧсным йӧла. Ньӧби мича йи, да йиаси. Мезень козяль ыджыд, Изьва козяль ляпкыд. | ||
+ | Шыпасъясӧ велӧдӧм бӧрын небӧгас сетӧма «Бур вылӧ вӧйпӧмъяс» ним улын содтӧд лыддьысянтор. Быд шусьӧг татчӧ босьтӧма бара жӧ изьваса сёрниысь. | ||
+ | Енмӧс пов, а сарӧс пӧчтит. Пустӧй сёрни Ен водзӧ грек. Бур сёрни кывзы, да сьӧлӧмӧ пукты, а лёк сёрниысь пельястӧ тупкы, да бокӧ пышйы. Понъясьӧм кывъяс сісьтӧныс лолӧс, а бур кывъяс югдӧдӧныс. Кыпӧдчысьясӧс Ен дзольӧдӧ, а рамъясӧс ыдждӧдӧ. Дышӧдчӧм быд лёклы мам. | ||
+ | Чупров Яковлӧн челядьдырся велӧдчан пӧраӧ вичкобердса школаясад велӧдісны рочӧн. Коми кывсӧ быдсяма чинаяс увтыртлісны, весиг матӧ эз сибӧдлыны школаясӧ ни, канкеркаясӧ ни, эз морт кывйӧн, а пон кывйӧн лыддьывлісны. А ичӧтсянь сюсь да енбиа детинкаыдлы уна оз и ков вӧлӧм, медым вежны сылысь видзӧдлассӧ чужан кыв дорӧ. Матӧ кызь во сайын изьваса ног комиӧн гижлӧм вӧсньыдик небӧгысь ӧти лист сӧмын и веськавлӧма Чупров Яков киӧ, а вежӧма мортӧс – ышӧдӧма гижны комиӧн. И тайӧ кӧсйӧмыс збыльмис Сыктывдінса совпартшколаын велӧдчигӧн. Кыдзи ачыс казьтылӧ, Букур сиктын пӧ ёртъяскӧд лэдзлім киӧн гижӧм «Труды юного ума» журнал и вӧчлім сійӧс рочӧн на, но яндысьӧм да полӧм ӧдйӧ пӧ и быри, кор казялім коми гижӧдлысь йӧзлы колӧмсӧ. 1926-ӧд восянь Биа Ӧгыр ассьыс гижӧдъяссӧ ысталӧ нин коми газет-журналӧ. | ||
+ | Октябрся революция орйӧдліс важ чепъяссӧ став Россияса уджалысь йӧз вылысь, восьтіс туй быд ас сёрниа посни йӧзлы тшӧтш кыпӧдчыны аслас кывйӧн паськыда вӧдитчӧмӧн, сетіс ӧткодь права сылы. Вӧрзис сэки и коми кыв, пондіс быдмыны коми гижӧд, коми литература. Зэв аслыспӧлӧс, сьӧлӧм пыр лэдзӧм кывбура гижӧдъясӧн пуктіс татчӧ ассьыс пайсӧ и Изьва ю вывса Букур сиктысь петлӧм поэт – Биа Ӧгыр (Чупров Яков Иванович). | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Михаил Семяшкин 84 | ||
+ | |||
+ | Биа Ӧгыр | ||
+ | |||
+ | Яков Чупров, | ||
+ | «Биа Ӧгыр» – | ||
+ | Изьва мулӧн варыш пи, | ||
+ | Тэӧн восьтӧм | ||
+ | тундра шӧрын | ||
+ | Важ моз югзьӧ олӧм би. | ||
+ | |||
+ | Кӧръяс чӧсмасьӧны | ||
+ | нитшкӧн, | ||
+ | Чомйын вошлӧ | ||
+ | мудзлун дзик. | ||
+ | Пуӧ радлун быд лов | ||
+ | пытшкын, | ||
+ | Оз вун сӧмын Бакур сикт. | ||
+ | |||
+ | Зэр кӧть турӧб – | ||
+ | кӧркӧд орччӧн, | ||
+ | Стада видзны – | ||
+ | помтӧм тӧжд. | ||
+ | Теля чужис – | ||
+ | вунӧд шойччӧм. | ||
+ | Вежӧр, сюсьлун, | ||
+ | кужӧм чӧж. | ||
+ | |||
+ | Руа кӧдзыд саридз дорын | ||
+ | Овлӧ пӧтӧн войвыв кӧр. | ||
+ | Гажыс сӧдзмӧ | ||
+ | Изьва зонлӧн, | ||
+ | Гортлань мӧдӧдчӧ | ||
+ | кор бӧр. | ||
+ | |||
+ | Не кӧ чарда-гыма вояс, | ||
+ | Лоин ыджыд, бур поэт. | ||
+ | Сё ар тыртін, | ||
+ | збодер, ловъя… | ||
+ | Тэ кодь гижысьсӧ, Ен сет. | ||
+ | |||
+ | Ӧнӧдз шонтӧ сьӧлӧм дор, | ||
+ | Войвыв мулӧн | ||
+ | сьылысь пиыс | ||
+ | Ставлы меджаль, | ||
+ | мада морт. | ||
+ | |||
+ | «Коми му» газет. 10/Х – 2006 во. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Геннадий Беляев 85 | ||
+ | |||
+ | «Кыза мавтӧма», мичаа да шыльыда 86 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | … Ог куж шуны, вӧліны-ӧ Сим Ваньлӧн аслас «серьёзнӧй» да лирическӧй сьыланкывъяс. Частушка гижны вӧлӧма сюсь, сылӧн ёсь кывйысь колӧма повны! Дай Выль Паш друг-землякыскӧд пӧшти челядь арлыдаӧн на нималӧмаӧсь кыдзи сьылысь-гудӧкасьысьяс. Война дырйи нин военнӧй училищеса ёртыс (Казаньысь Куприянов) казьтылӧ, медбӧръяысь пӧ тіянлысь коми поэттӧ аддзылі фронт вылас мунӧм водзын: пукаліс сійӧ казармаса нар вылын да гудӧкасис, и сэтшӧм лӧсьыда. Быттьӧ гудӧкыскӧд сёрнитіс… | ||
+ | Гашкӧ, и норасис сылы, гудӧкыслы. Ӧд Иван Николаевич сідзи и мунӧма Комисьыс «маскируйтчӧм троцкист» нимаӧн. Абу жӧ эськӧ нач быдӧнлы сэтшӧмӧн вӧлӧма. Аддзысьлӧмаӧсь тшӧтш ӧтка-ӧтка смел дорйысьяс, на пиысь ӧти, Акинь пи (Зосима Старцев), та вӧсна ачыс лоӧма «сісь либералӧн» да «буржуазнӧй адвокатӧн». Но, да ладнӧ… | ||
+ | А вот сьылан вылад Биа Ӧгырлӧн абу этша лӧсьыд кывбур артмылӧма. Тайӧс сылысь, тыдалӧ, медводдзаӧн казялӧма бара жӧ Нёбдінса Виттор. И зэв сюся видзӧдӧма сы бӧрся. Петас «Ордым» журналлӧн вит номер. А квайтӧдас Савин видлалӧ нин воддзаяссӧ, медводз поэзия. Торйӧдӧма ӧтнассӧ Я. Чупровӧс, да сӧмын петӧм кык кывбур серти! «Выль гижӧдъяс пӧвстысь ёнджыка тӧдчӧ: «Биа Ӧгыр». И нимкодясьӧ, мый «паськыд коми муад вӧлӧмаӧсь прамӧй гижысь вынъяс. Журналын кык кывбур йӧзӧдысьӧс коми литература лелькуйтысь босьтӧ торйӧн: «…Кужӧ вӧдитчыны кывнас (дай кывйыс озыр), гижӧ тӧлка, «кыза мавтӧмӧн» (сочно), мичаа серпасалӧмӧн (картинно, образно), бура шыльӧдӧмӧн». Видлалӧ гижӧдсӧ визьысь визьӧ, кывйысь кывйӧ да кывкӧрталӧ: «Водзӧсӧ сэсся абу нин прӧстӧй стихотворение, абу куш гижан кывъяс – сэні сьыланкывъяс» (тӧдчӧдӧма Савиныслӧн). | ||
+ | Виктор Алексеевич вӧлӧма сэтшӧм пеляӧн став «сьылана» дінас! Сылы любӧ, мый Биа Ӧгырлы сьӧлӧмӧдзыс йиджӧ «Коньӧр нывлӧн сьылӧм» (сьыланкыв нимыс), коді «небыд уль вый моз жӧ киссьӧ», «эзысь моз жӧ гора юргӧ». И миянӧс тшӧтш дойдӧ ныв шогыс, сідзи сійӧс сяммӧма восьтыны поэт. Я. Чупров ӧд вевъялӧма йӧзӧдны зэв этша. Нылыс, Эмилия Яковлевна, меным шуис, петаліс пӧ ичӧтик юкӧн сӧмын. Но йӧзӧдӧма лыдас «Вӧлі шоныд гажа тулыс» (бӧрын шуасны: «народнӧй сьыланкыв»). «Тувсов рытӧ» кывбур вылӧ музыкасӧ гижӧма ачыс Нёбдінса Виттор (а сійӧ та вылӧ эз усьласьлы, гашкӧ, нӧшта Выль Пашлӧн кывъяслы шыладсӧ лӧсьӧдліс). Бӧрын «Тувсов рытӧ» кутӧма ветлӧдлыны «Из ю дорын» нимаӧн, сэсся коймӧд нима «Луд вылын», а рочӧдӧмаӧсь кывъяссӧ да лоӧма «Как над Вычегдой-рекой»… Биа Ӧгыр и збыльысь нырвизьсӧ поэзияас кутӧма йӧзкостса творчество-фольклор вылӧ. Видзӧдлӧй, шысӧ-ладсӧ кывзыштӧй: | ||
+ | |||
+ | Вӧрас кӧ ме петала, | ||
+ | Джуджыд вӧрас, | ||
+ | Вӧр шӧрас кӧ пырала, | ||
+ | Сьӧд вӧр шӧрас. | ||
+ | Сьӧлӧмӧн кӧ бордъясьла… | ||
+ | |||
+ | Кӧр видзысьяскӧд тундраті во гӧгӧр войлігас Я. Чупровлы гӧгӧрвоана, сюрис аслас тема, выль мӧвпъяс. Комисянь и ненечсянь уна кывлӧмыс да аддзывлӧмыс кутас вӧзйысьны гижӧдӧ. 1928 воӧ облисполкомлӧн сьӧм вылӧ «Ордым» да «Югыд туй» нуӧдасны художествоа медбур гижӧд вылӧ конкурс. Премияӧн пасйӧмаяс лыдын лоӧ Яков Чупровлӧн «Сальӧ Микулай» тундраса мойд. | ||
+ | Этша кад сюри гижны Биа Ӧгырлы. Зэв этша. Да и тайӧ кадсӧ сылы пычкис-нюжӧдіс, кевмысис-корис В. А. Савин. 1929 вося рака тӧлысьӧ (кымынӧдысь нин!) сійӧ шыасьӧ партия Коми обкомӧ. Норасьӧ, воддза моз пӧ оз сетны гижны. Редакторсьыд эськӧ мездісны да облоноӧ вуджӧдісны, быттьӧ сӧмын ӧти удж вылӧ – театрын коми труппаӧн веськӧдлыны. Но ме вылӧ бара вожӧдісны муртса эз став политико-просветительскӧй могъяссӧ, и менам медшӧр удж вылӧ – литература вылӧ кад, кыдзи и войдӧр, оз коль. | ||
+ | Витторлӧн шогыс абу ас йывсьыс сӧмын – дзоньнас коми литература вӧсна. Сійӧ пӧ эськӧ и туӧ, гижысь содӧ. А художествоа литература оз тырмы, матӧ 80-90 прӧчентыс омӧль. И бара жӧ сувтлӧ медсясӧ Чупров да Симаков вылӧ, кодъяс «ыджыд лача вӧлі сетӧны». Изьвасяньыс норасьӧны, юр вывтіным пӧ тырим мӧд уджӧн да художествоа творчество йылысь некор весиг мӧвпыштлыны. «И, збыль, кыкнанныс ӧні нинӧм оз гижны» (тӧдчӧдӧма ачыс Савин). Найӧ пӧ веськыда нетшкысьӧны творческӧй удж вылӧ. | ||
+ | Гашкӧ, тайӧс тшӧтш артыштӧмаӧсь, но 1930 воас кык друг мунӧны «Гӧрд Печӧра» редакцияысь. Кыкнанныс кутасны велӧдчыны. Яков пырӧ Кардорса видз-му овмӧс кузя Комвузӧ, партийно-сӧветскӧй юкӧнӧ. Иван, «Вӧрлэдзысьын» уджыштӧм бӧрын, 1932-1935 воясӧ велӧдчӧ Москваса литературнӧй рабфакын. Кыкнанныс нин КАПП-ынӧсь. 1930 вося арнас сэні вӧлӧма чорыд «чистка», и кыкнансӧ ассоциацияас кольӧмаӧсь. | ||
+ | Йӧзӧдлытӧм снимок: коркӧ 1933 воясӧ Я. Чупров вевъялӧма сӧмын «мерайтлыны» энкэвэдэшник паськӧм. | ||
+ | 1934 воӧ Сим Вань лоӧ СССР гижысь союзса шленӧ кандидатӧн. Москва бӧрас босьтӧны уджавны Коми гижысь котырлӧн правлениеӧ. А во мысти – «троцкист» и с.в. мукӧд сӧрӧм – вотлӧны и компартияысь, и удж вывсьыс. Сэки и мездӧма кӧм вуран сямыс. И век жӧ, бара стӧч во мысти, арест. Кык вочӧжся (весиг кузьджык) допросъяс. Куимысь (!) судитласны срок урчитӧмӧн, но куимнанысьсӧ шуасны, нинӧмысь пӧ (бур адвокат вылӧ ли прӧстӧ бур морт вылӧ веськалӧма, – ӧд и «органъясад» эз жӧ ставныс вӧвны кык кока зверъясӧн). Война вылас босьтӧмны 1942 вося март 5 лунӧ. Фронтӧвиклӧн туй помыс Мариуполь кар дорын. | ||
+ | А Биа Ӧгырӧс велӧдчӧм бӧрас ыстылӧмаӧсь ВКП(б) Емдін райкомӧ. Сэні мыйӧнкӧ, тыдалӧ, абу лӧсялӧма, регыд – НКВД органъясын, Човйын, политработник (видзӧдӧй снимок вылас). Но тані нӧшта на «абу лӧсялӧма», уджалӧма сӧмын тӧдмасьӧм дыра, некымын тӧлысь. Ме чайта, Яков Иванович, изьватасыд да поэтыд – вывті веськыд сёрниа вӧлӧма, мӧвпъяссӧ дзебны абу кужлӧма. Тыдалӧ, кодлыкӧ тӧд вылас усьӧма, мый «энкеведэшникӧ» шогмытӧм мортыд вӧвлі нин редакторӧн. А буретш сэки «Сыктывса ударник» газетӧ ковмӧма редактор. Индӧмаӧсь сійӧс. | ||
+ | Вель дыр, сэкся «кадрӧвӧй политика» серти кӧ, уджалӧма Сыктывса райгазетад. 1937 воӧдз. Тӧлысь-мӧд мысти Яков Чупров НКВД-са УГБ киын. Сійӧс босьтӧмаӧсь гожӧм шӧрнас. Регыд мысти и Сим Вань другсӧ – моз тӧлысь-августын. Кодкӧ быттьӧ шулӧма налы дженьыдик нэмнысӧ ӧтмоза вуджны… Воӧн-джынйӧн кыссяс Чупровлӧн делӧ, «следствие» да допрос. Мед пӧ ачыс шуас: мыжа, грека… Абу шуӧма! 1938 во помас бӧр лэдзӧмаӧсь, а во джын мысти лоӧма аслыныс тешитчысьясыслы шуны, абу пӧ мыжа вӧлӧма. | ||
+ | Мобилизацияӧдзыс Сим Вань кустпром мастерскӧйын сапӧг вурӧ, Биа Ӧгыр «Комилес» трестын чӧла пукалысь служака. Иван Николаевич, военнӧй училищеад курсъяс вылӧ веськавлӧма да, век жӧ лоӧма сержантӧн. А Яков Иванович, войнаӧдзыс на вӧвлӧм офицер, сідзи радӧвӧй чинӧн и вошӧма некутшӧм юӧртӧг пӧ 1942 вося кос му (апрель) тӧлысьӧ. | ||
+ | Со татшӧм судьба кык коми поэтлӧн. Кыкнансяньыс Савин уна виччысьӧма. Но артмӧма сідз, мый торйӧн гижлӧма, буракӧ, сӧмын Чупров йылысь да ёна кӧсйӧма ышӧдны сійӧс: | ||
+ | «…Мед ӧгырыс оз кус, мед сійӧ разаліс паськыд Коми муӧд да ӧзтіс пемыд войтырлысь сьӧлӧмъяссӧ выль биӧн». | ||
+ | Литературнӧй батьныслӧн бурсиӧмыс и джынвыйӧ эз збыльмы. Медся биа ӧгырсӧ тай сяммылӧмаӧсь кусӧдны-ваймӧдны. | ||
+ | |||
+ | «Коми му» газет. 2003’ вося май 13’ лун. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Диана Холопова 87 | ||
+ | |||
+ | Биа Ӧгыр | ||
+ | (дженьдӧдӧмӧн) | ||
+ | |||
+ | И.А. Куратовлӧн литературно-мемориальнӧй музейса фондъясын эм Биа Ӧгырлӧн архивысь ӧткымын документ – снимокъяс, удостоверение, членскӧй билетъяс да 1937 вося со татшӧм гижӧда справка: «Дана настоящая справка Сысольским райисполкомом о том, что бывший редактор районной газеты «Сыктывса ударник» Чупров Я.И. действительно работал ответственным редактором с ноября месяца 1934 года по 31 мая 1937 года. Уволен на основании приказа за № 6 31 мая 1937 года». | ||
+ | Мыйла жӧ вештӧмаӧсь удж вывсьыс Биа Ӧгырӧс? Тайӧ юалӧмнас ми шыӧдчим поэтлӧн ныв Эмилия Яковлевна дорӧ, коді олӧ Сыктывкарын. Вӧлӧмкӧ, и Я.И. Чупровӧс тайӧ мустӧм кадас мыжтӧг мыжалӧмаӧсь да 1937 вося июнь тӧлысьӧ медводдзаяс лыдын пуксьӧдӧмаӧсь Сыктывкарса НКВД-лӧн тюрьмаӧ. И бара жӧ висьталӧ справка: «Дана Чупрову Я.И. о том, что действительно содержался в тюрьме НКВД г. Сыктывкара с 6 YI-37 г., из-под стражи освобождён 8 ХII-38. 15 июня 1939 г. Уголовное дело на Чупрова Я.И. прекращено согласно статьи 4 п. 5 ЦК РСФСР (за отсутствием в его действиях состава преступления)». | ||
+ | Тайӧ документъясыс (йӧзӧдам медводдзаысь) висьталӧны поэтлӧн олӧмын шуштӧм 1937-39 вояс йылысь. Сэсся сійӧ эз нин бергӧдчы журналистлӧн удж вылӧ, войнаӧдз уджаліс «Комилес» трест аппаратын. | ||
+ | 1930-35 воясӧ Я. Чупровлысь кывбуръяссӧ вӧлі йӧзӧдӧма «Ордым» да «Ударник» журналъясын и газетъясын, но торъя книгаӧн найӧ петны эз и удитны. | ||
+ | Эскыссьӧ, мый Биа Ӧгырлӧн кывбуръясыс и поэмаыс оз вунны, найӧ пыр кутасны ӧзтыны йӧз сьӧлӧмъясын чужан му, вӧр-ва да морт дорӧ муслун. | ||
+ | |||
+ | «Войвыв кодзув» журнал. 1996. №6. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Эмилия Чупрова | ||
+ | |||
+ | О моём отце | ||
+ | |||
+ | Мои воспоминания об отце относятся в основном к двум предвоенным годам. Тогда мне было семь-восемь лет. И запомнились мне, конечно же, моменты жизни, когда было много смеха и веселья. Так я очень долго помнила и смеялась над тем, как отец пересказывал нам с братом сказку «По щучьему велению, по моему хотению». Обладая даром перевоплощения, он изображал всё в лицах, и было очень смешно. | ||
+ | Любил устраивать всевозможные шутки, розыгрыши, как сейчас перед глазами стоит такая сцена. Купил папа для мамы новое зимнее пальто с песцовым воротником – шалью. Принёс домой. Надел это пальто на себя, сел на стул (нога на ногу). На нос напялил пенсне с цепочкой, на голову надел шляпу-«пирожком» (тогда так носили) и говорит мне: «Сбегай за мамой, попроси ненадолго придти». А мама работала рядом с домом, где мы жили. Приходит мама и видит: перед ней сидит «представитель власти» и говорит строгим голосом, что им необходимо поговорить с глазу на глаз. Мама, конечно, поначалу заволновалась, но потом пригляделась, узнала папу, и мы все вместе долго смеялись. | ||
+ | У меня в детстве часто болели зубы. Папа старался «заговорить» боль, шутил, а я сердилась и ещё больше лила слёзы. И тогда, отвлекая меня от боли, он начинал петь: «У меня такой характер, ты со мною не шути», – и заставлял так засмеяться. | ||
+ | Отец был музыкально одаренным человеком. Хорошо пел, играл на гитаре, а работая в тундре – купил себе гармошку. Иногда папа усаживал меня на плечи и, расхаживая по комнате, напевал песни. Очень любил он русские народные песни «Ой, да ты, калинушка», «Меж крутых берегов», «Во поле берёза стояла» и др. У папы был приятного тембра баритон. Участвовали папа с мамой и в самодеятельном хоре при «Комилесе», где папа работал в последние годы. И эта музыкальность родителей, видимо, передалась и нам с братом. Мой брат был одним из первых студентов открывшегося в 1943 г. Музыкального училища в Сыктывкаре. Проучился там три года, а затем оттуда ушел в лётное училище. Я тоже с детства тяготела к музыке. В школьные и в студенческие годы пела в самодеятельности. И многие годы проработала в музыкальном отделе Коми Республиканской библиотеки имени В. И. Ленина (ныне Национальная библиотека). | ||
+ | С поэзией отца мне удалось соприкоснуться в 1958 году. Работая в библиотеке, получила возможность прочитать его стихи в журналах «Ордым» и «Ударник», которые давно стали библиографической редкостью. В те же годы со слов друга и ровесника, Якова Митрофановича Рочева, узнала, что отец собирался писать прозу, повесть о девушке с русой косой. Но война помешала осуществить этот замысел. В декабре 1941 года он был призван на фронт, а в феврале 1942 года мы получили его последнее письмо. Годы спустя получили извещение из военкомата республики о нём, как без вести пропавшем. | ||
+ | |||
+ | Яков Чупровлӧн бӧръя письмӧысь. | ||
+ | |||
+ | 1942 вося февраль 6-ӧд лун. | ||
+ | |||
+ | Бур рыт, Клава, Вова да Эммочка! | ||
+ | Час сайын ме тіянлы гижи письмӧ. Сэні инді, мый тіянсянь воча кыв век абу и абу. А со ӧні тіянсянь вайисны ӧтпырйӧ кык письмӧ, кодъясӧс гижӧмныд январ 24 лунӧ: ӧтиыс Вовалӧн, мӧдыс тэнад, Клава. | ||
+ | …Клава, гиж, воис эз менам кӧм-пась, кодӧс ыстылі тэнад ним вылӧ Вӧлӧгдасянь. | ||
+ | …Ми ӧні неуна шойччыштім да бара мунам фронт вылӧ. Кытчӧджык – стӧчасӧ ог на тӧдӧй. Но фашистскӧй зверъяссӧ, морт сёйысь Гитлерсӧ кута нӧйтны нем жалиттӧг. | ||
+ | Вова! Кывзысь мамыдлысь да велӧдчы отличнӧ вылӧ, ме кӧсйыся лоны тышын повтӧмӧн, отличнӧя кута нӧйтны врагӧс. | ||
+ | Крепыда окала ставнытӧ. Тіян бать. | ||
+ | Я. Чупров | ||
+ | |||
+ | «Войвыв кодзув» журнал. 1965. №5. 42’ лб. | ||
+ | Перевод письма из фонда №493 дело №100. | ||
+ | Письмо на русском языке. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Иван Рочев 88 | ||
+ | |||
+ | «Отречёмся от старого мира!.». | ||
+ | |||
+ | |||
+ | В один из погожих летних дней 1920 года по нашему селу Бакур, только что освобождённому от белогвардейцев, разнеслась весть, что скоро будет созвано собрание молодёжи. Для нас эта весть была большим и радостным событием. | ||
+ | Ранним утром прибежал ко мне мой товарищ Алёша Репин. | ||
+ | – Ваня, вставай! В такой день, и так долго валяться в постели?! – удивился Алёша. | ||
+ | – А что такое? | ||
+ | – А разве ты забыл? Сегодня же собрание молодёжи. Понимаешь, будут записывать в комсомол. | ||
+ | Я вскочил с постели и испуганно остановил Алёшу: | ||
+ | – Тише, не кричи! Бабушка услышит и задаст нам с тобой такое собрание! | ||
+ | Бабушка моя была религиозной женщиной. Я знал, что если она узнает о моих намерениях, плохо мне будет и вряд ли удастся побывать на собрании. | ||
+ | Мы с Алёшей пошли к Яше Чупрову. По пути к нему захватили своего товарища Митю Чупрова. | ||
+ | У Яши Чупрова мы застали секретаря партийной ячейки Канева и учителя Семяшкина. Они вели разговор о предстоящем собрании молодёжи. | ||
+ | У Яши на столе лежали какие-то книги и среди них одна маленьная красная книжечка. Это был комсомольский билет. Яша ездил в уездный центр – Усть-Цильму, и ему в укоме комсомола вручили билет, как первому комсомольцу нашего села. | ||
+ | Я искренне позавидовал Яше, хотя знал, что он вполне заслужил такое почётное имя – комсомолец! Ему многое о Советской власти рассказывали его братья, которые были в красных партизанах. Мать Яши тоже была в эвакуации и недавно вернулась. Жили они бедно. Среди молодёжи Яша Чупров выделялся грамотностью, рассудительностью, знанием жизни. Вот и сейчас он, одногодок с нами, а уже комсомолец, понимает почему вступил в комсомол, хорошо мог разъяснять о комсомоле, о революции и т.д. | ||
+ | Секретарь партийной ячейки поручил нам развешивать по деревням объявления о собрании молодёжи (село объединяло пять деревень). | ||
+ | – Заклеивайте объявления как можно крепче, – посоветовал нам тов. Канев. – Учтите, что классовые враги могут попытаться сорвать их. | ||
+ | Объявления были написаны на старой газете чернилами из древесного угля. Объявление гласило: | ||
+ | «Дорогие товарищи! | ||
+ | Сегодня для молодёжи нашего села важный и торжественный день. | ||
+ | Сегодня в 6 часов вечера в доме Егор Ваня (в Верхнем Бакуре) состоится собрание молодёжи. На собрании будем обсуждать об организации комсомольской ячейки в нашем селе. | ||
+ | Приходите, дорогие парни и девушки! | ||
+ | Двери для вас открыты!» | ||
+ | Мне было поручено через Сидор пойти в Варыш – в самый дальний участок села. | ||
+ | В деревне Сидор меня окружили местные ребята и стали спрашивать, что за объявление приклеиваю. Коротенько им рассказал о предстоящем собрании молодёжи, на котором будут записывать в союз молодёжи, что Коммунистический союз молодёжи будет учить нас, как лучше жить. Больше я ничего не мог сказать, так как и сам ещё не знал. | ||
+ | Вокруг меня собралось около 15 человек. Уходя, я строго наказал им: | ||
+ | – Объявление не трогать, а если кто попытается сорвать, надавайте ему тумаков. | ||
+ | – А нам можно прийти на собрание? – спросил один из ребят. | ||
+ | – Приходите, все приходите! Посмотрите что написано: «Двери для вас открыты». | ||
+ | Молодёжь охотно обещала мне стеречь объявление. Один сын кулака хотел сорвать его, но парни так накинулись на него, что он еле ноги унёс. | ||
+ | Когда я пришёл в Варыш, солнце уже поднялось высоко. В том месте, где обычно вывешивались объявления, стояли ребята и кого-то поджидали. | ||
+ | Подходя к ним, я поздоровался. Они меня сразу же окружили и с любопытством оглядывали. Среди них был и Мануй, сын деревенского сапожника Лазаря. Его дядя был коммунист и знал, что будет собрание молодёжи. Он сказал об этом Маную, и тот с раннего утра известил молодёжь, которая и собралась сюда. | ||
+ | А моему товарищу, Мите Чупрову, не повезло. Ему было поручено вывесить объявление в дер. Брика. На него кулаки напустили собак. Собаки разорвали у Мити штаны, искусали ноги, в клочья порвали газету с объявлением. Мы написали новое объявление, и с Алёшей Репиным вывесили в дер. Брика. Правда, и это наше объявление пытался сорвать подкулачник Андрон. Но один брикинский парень, участник гражданской войны, не подпустил его к забору, где развешивались извещения. | ||
+ | Собрание молодёжи было назначено на воскресный вечер. В воскресные дни юноши и девушки обычно собирались на лугу Иван ді, где в хороводе распевали песни или устраивали танцы. Здесь Яша чупров собрал вокруг себя группу молодёжи и провёл беседу о предстоящем собрании, рассказал о целях и задачах комсомола. | ||
+ | Собрание молодёжи созывалось в двухэтажном доме Егор Ваня, в котором был открыт сельский клуб. Вечером сюда пришло много молодёжи. Две комнаты, коридор и лестница были заполнены до отказа. Стульев не было, и молодёжь сидела на полу. Лишь в передней комнате, где намечался президиум собрания, стояло несколько скамеек, где плотно расселась часть присутствующих. | ||
+ | На собрание пришли только юноши. Ни одной девушки здесь не было. Родители не отпустили своих дочерей. Сказывались дореволюционные порядки, когда женщины были лишены всяких общественных прав. Не обошлось здесь и без влияния кулаков и духовенства, которые противодействовали организации комсомола, распускали контрреволюционные слухи, угрожали бандой белогвардейского офицера Рочева. Эта банда в тот период скрывалась в лесу и совершала вооружённые налёты на печорские сёла, учиняя зверские расправы над коммунистами, красными партизанами и советскими служащими. | ||
+ | Собрание молодёжи открыл секретарь партийной ячейки тов. Канев. С докладом выступил представитель оргкомитета комсомола Печорского уезда. Он говорил о значении и задачах Коммунистического Союза Молодёжи. Несмотря на то, что докладчик говорил очень долго, моложёжь слушала его внимательно. Все в докладе для нас было ново, интересно и увлекательно. | ||
+ | Докладчику было задано много вопросов. В частности, задавали вопрос, почему в комсомол принимают только с 14 лет? А что делать 13-летнему мальчику, куда ему пойти? | ||
+ | На все вопросы отвечал не докладчик, а комсомолец нашего села – Яша Чупров. | ||
+ | Затем была открыта запись желающих вступать в комсомол. В это время с собрания демонстративно ушла небольшая группа – дети белогвардейцев и кулаков. Они хотели увлечь за собой остальную молодёжь, но это им не удалось. | ||
+ | Собрание молодёжи очень внимательно и требовательно отнеслось к приёму в комсомол. Кандидатуры ряда юношей были по тем или иным причинам отведены. | ||
+ | Так, например, Семён Артеев не был записан в комсомол потому, что он пил самогон и хулиганил. | ||
+ | Изъявил желание вступить в комсомол парень из Верхнего Бакура некто Филиппов. Алёша Репин дал ему отвод, заявив, что он помогал белогвардейцам. Молодёжь с гневом и единодушием отказала в приёме в комсомол Филиппова. | ||
+ | Всего на этом первом собрании молодёжи записались в члены комсомола 36 человек. Желающих вступить в ряды комсомола моложе 14 лет записали сочувствующими. Их было 12 человек. | ||
+ | В тот же вечер было проведено первое организационное собрание комсомольской ячейки села Бакур. Председателем ячейки был выбран Яков Чупров, секретарем – Мануй Артеев. | ||
+ | |||
+ | «Юность огневая». История коми комсомола. | ||
+ | Коми книжное издательство, 1958 г. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Ижма помнит Поэта | ||
+ | |||
+ | В годы Советской власти именами знатных земляков, прославивших себя трудовыми или ратными подвигами, называли улицы, школы и пионерские отряды. В декабре 1984 года для поощрения лучшего комсомольско-молодёжного коллектива в Бюро райкома ВЛКСМ был учреждён переходящий Кубок имени Я. И. Чупрова. | ||
+ | Ижемцы и в наши дни свято хранят память о своём талантливом земляке. К 100-летию со дня рождения Я. И. Чупрова в районном Доме культуры был сделан фотостенд, рассказывающий о жизни и деятельности поэта. Учащиеся Бакуринской школы вместе с учителями М. А. Липиным и Ю. Е. Артеевым выпустили 20 книг со стихами, сохранёнными его дочерью, Эмилией Яковлевной Чупровой. А на основе рассказа-воспоминания И. А. Рочева «Отречёмся от старого мира!» учителя Бакуринской средней школы Канева Галина Михайловна, Канева Лариса Константиновна и Чупрова Ольга Григорьевна написали сценарий пьесы «Букур сиктын медводдза комсомольскӧй собранньӧ» (Первое комсомольское собрание в селе Бакур). 23 марта 2006 года режиссёром-постановщиком Каневой Г. М. пьеса была поставлена на сцене сельского клуба. В спектакле приняли участие 23 учащихся и педагога. | ||
+ | |||
+ | Канева Г.М., Канева Л.К.,Чупрова О.Г. | ||
+ | |||
+ | Букур сиктын медводдза комсомольскӧй собранньӧ | ||
+ | (Сцена вылын ворсӧм) | ||
+ | |||
+ | Ворсысьяс: | ||
+ | |||
+ | Яша Чупров – Семяшкин Анатолий | ||
+ | Мануй – Рочев Коля | ||
+ | Митя – Семяшкин Вова | ||
+ | Ваня-Иван – Терентьев Сергей | ||
+ | Алёша Репин – Семяшкин Юрий | ||
+ | Дарья – Рочева Марина | ||
+ | Микул – Канев Руслан | ||
+ | Зонъяс – Чупров Денис, Терентьев Вася, Артеев Вася, Семяшкин Максим, Артеев Денис, Чупров Тимофей, Кожевин Денис, Терентьев Женя, Артеев Иван. | ||
+ | Канев, партийнӧй ячейка секретарь – Липин Михаил Алексеевич | ||
+ | Уездса комсомол комитетысь представитель – Хозяинов Егор | ||
+ | Пӧрысь морт – Чупров Саша | ||
+ | Том морт – Семяшкин Федя | ||
+ | Семен – Вокуев Яков | ||
+ | Терентьев – Филиппов Владислав | ||
+ | Семяшкин, учитель – Терентьев Юрий | ||
+ | |||
+ | 1 петкӧдчӧм. | ||
+ | |||
+ | Том йӧз чукӧртчӧны да пуксялӧны видзвыв луд вылӧ. Шӧрас Яша Чупров. Сьылӧны песня «Сад йӧрын пӧ ныв гуляйтӧ». Локталӧны и ӧткымын пӧрысь йӧз. Видз вывті вугыр шайтъясӧн мунӧны посни челядь. | ||
+ | |||
+ | Детинка: Зонъяс, нывъяс мунам, вуграсям, пока гырысьяс сёрнитӧны. | ||
+ | Яша: Ёртъяс, талун миян кык пӧвста праздник: ӧтиыс – гожся уджъяс заводитчӧм водзын гулянньӧ, а рытнас лоас том йӧзлӧн собранньӧ. Сёрниыс кутчас мунны комсомол йылысь. | ||
+ | Пӧрысь морт: Зонъяс, а миянлы, дедъяслы, позьӧ пукалыштны тіянкӧд, кывзыштны комсомол йылысь? | ||
+ | Яша: Позьӧ, позьӧ, пуксялӧй матӧджык. | ||
+ | Дарья: А код нӧ сійӧ комсомолыс? | ||
+ | Яша: Комсомолыс – абу морт, а вына, ыджыд том йӧз чукӧр, коді отсалӧ миян партиялы стрӧитны выль шуда олӧм. | ||
+ | Дарья: Кытысь нӧ татшӧм дивӧыс ми дораным воис, Яша? | ||
+ | Яша: Тайӧ абу дивӧ, а збыльтор. Россияын и Комиын уна нин татшӧм котырыс. И, ме думысь, тайӧ зэв колана. Сӧвет власьтлы колӧны сюсь вежӧра да велӧдчӧм том войтыр, медым стрӧитны фабрикаяс да заводъяс, восьтыны выль школаяс, медым бурмӧдны народыслысь олӧмсӧ да дорйыны рабочӧй-крестьяналысь власьтсӧ. Ме ачым комсомолеч. Неважӧн ветлі уезднӧй центрӧ, Усть-Цильмаӧ, и сэн менӧ примитісны тайӧ котырас да сетісны меным комсомольскӧй билет. Вот кутшӧм. Сійӧ ӧні менам медся донаторйыс, коді югзьӧдӧ менсьым син да вежӧр. Тайӧ билетыс пыр менам сьӧлӧм бердын. | ||
+ | Ставыс: Петкӧдлы, петкӧдлы! | ||
+ | Митя: Бур, молодеч тэ, Яша! Тэ, ме думысь, век нин заслужитін комсомолеч нимсӧ. Том на, а олӧмсӧ бура нин тӧдан. Кужан и чукӧртны ас гӧгӧрыд том йӧзсӧ. | ||
+ | Ваня: А кодӧс нӧ примитӧны комсомолас? | ||
+ | Яша: Примитӧны сэтчӧ ныв-зонмӧс, кодлы тырӧма дас нёль ар. Босьтасны быдӧнӧс, мортыслӧн кӧ рӧбитысь йӧз водзын сӧвесьтыс чистӧй. Локталӧ собранньӧ вылас, сэні ставсӧ бура висьталасны, ӧбӧсыс ставыслы восьса. Код локтас? | ||
+ | Ставыс: И ме, и ме… | ||
+ | Яша: Локтӧй, локтӧй, и ёртъяснытӧ коралӧ. | ||
+ | (Чукӧртчӧмаяс дорӧ матыстчӧ Канев ёрт.) | ||
+ | Канев: Здоровоте, том йӧз. | ||
+ | Яша: Лок видза, Канев ёрт. | ||
+ | Канев: Ме тіянтӧ быдлаысь корся, а ті татӧнӧсь, кыдз коркӧ вӧвлі, луд вылынӧсь. Мӧдасыв видз вылӧ петан лун. Правильнӧ, важъя народнӧй обычайсӧ оз ков вунӧдны. А ме вот татшӧм могӧн: Яша, собранньӧ йылысь колӧ объявленньӧяс лепитавны Улыс Букурӧ, Вылыс Букурӧ, Куштысьӧ, Сидӧрӧ, Варышӧ да Брикаӧ. | ||
+ | Яша: Объявлениеясыс гижӧмаӧсь нин. Нате, босьтӧ. | ||
+ | (Сеталӧ объявлениеяс) | ||
+ | Канев: Бур сідзкӧ. Вайӧ нӧ юкам, код кытчӧ найӧс ӧшӧдлас. Тэ, Ӧлексей, мун Вылыс Букурӧ, Ваньӧлы Сидӧрӧ ковмас мунны, а Варышӧ гортас мунігмоз Мануй нуас. | ||
+ | Дарья: А Брикаас нӧ код ветлас? | ||
+ | Зоя: Митя мед ветлас, Брикаас уна пон лои, а сійӧ миян медся повтӧм. | ||
+ | Митя: Но, ветла инӧсь. | ||
+ | Канев: Лепиталӧй объявленньӧяссӧ кыдз позьӧ топыдджыка. Классӧвӧй врагыд вед миян гӧгӧр на жуӧ, кӧть и белӧйястӧ важӧн кодь нин вӧтлім-а. Орлаласны. | ||
+ | Микул: А мыйӧн нӧ лепитам? | ||
+ | Пӧрысь морт: Менам, зонъяс, кӧр сюр клей выйим. Волӧй, сета ставныдлы. Бур делӧ вылӧ абу жаль. Клейыс бур, юӧръястӧ топыда лепитас, ни ӧти лёк пон оз вермы оровтны. | ||
+ | Яша: Пасибӧ, Тима дед, отсавны мӧдӧмсьыд. Но, ёртъяс, разӧдчам сэсся, аддзысям рытнас, клубын. Дарья, Зоя, собранньӧ вылас нывъёртъястӧ вайӧдӧй. Комсомолӧ пырны налӧн ӧні зонъяслӧн кодь жӧ ӧткодь право, мед оз некодысь повны ни яндысьны! | ||
+ | |||
+ | 2 петкӧдчӧм. Объявлениеяс ӧшӧдлӧм. | ||
+ | |||
+ | 1 зон: Ваньӧ, кутшӧм бумагаясӧн нӧ ветлалан? | ||
+ | Иван : Тайӧ абу прӧстӧ бумага, а объявленньӧяс. | ||
+ | 2 зон: Но, объявленньӧ? А мый йылысь нӧ? | ||
+ | Иван: Тон рытнас лоас том йӧзлӧн собранньӧ. Сэн кутчасны гижӧдны комсомолӧ. Волӧ, тӧдмаланныд, мый сэтшӧмыс. Комсомолын велӧдӧны, кыдз бурджыка овны. Вайӧ видзӧдлам, кытчӧ бурджык ӧшӧдны объявленньӧсӧ, мед пон оз косяв? | ||
+ | 3 зон: Татчӧ и ӧшӧдам, потшӧсас, быдӧнлы кутчас тыдавны, ставыс лыддясны. (Ӧшӧдӧны объявленньӧсӧ) | ||
+ | Иван: Ті, зонъяс, татӧн караулитыштӧ, мед некод оз вӧрзьӧдлы. А кодкӧ кӧ кутчас косявны, сьылі тшупас тшукӧдӧ. | ||
+ | Зонъяс: Караулитам, эн пов. (Ваня мӧдӧдчӧ мунны) | ||
+ | 1 зон: Волӧ, волӧ зонъяс, мый татчӧ гижӧма: «Ӧбӧсыс ставыслы восьса». Мый нӧ сійӧ сэтшӧмыс? | ||
+ | 2 зон: Мый, мый. Гижӧма, мый быдӧнлы позьӧ локны. И тэныд, и меным, и ставыслы. Ваня тай висьталіс: «Волӧ». | ||
+ | Войӧдӧ детинка. Мӧдӧ косявны объявленньӧсӧ. | ||
+ | 3 зон (босьтӧ кошукӧдыс да нуӧдӧ бокланьӧ) Ок, тэ, балябӧж, мый каран?.. Пышйы гортад, пока эг нӧйт. | ||
+ | 1 зон: Видзӧдӧ, зонъяс, Брикасянь тіянӧ Митя локтӧ. Чотӧ тай, мыйкӧ, буракӧ, лоӧма сыкӧд?.. | ||
+ | 2 зон: Паськӧмыс тай мыйлакӧ сап орласьӧма-и. | ||
+ | 3 зон: Митя, мый нӧ лои? Мый нӧ сэтшӧм гажтӧм? Код нӧ паськӧмтӧ косявліс? | ||
+ | Митя: Андронъяс поннысӧ чеп йылысь лэдзисны. Нарошнӧ лэдзисны. Лёк звер кодь пон. Гачӧс и дӧрӧмӧс косявліс. Кокӧс, визьлӧ, вирӧдз курччис. Оз кӧ орд, гӧтрасьтӧдз ранаыс, колӧкӧ, бурдас, да сатанаыс объявленньӧсӧ тшытшӧдз орлаліс, – тайӧ лёк. Ок эськӧ, вынӧ кӧ тырмис, – песовті сьылісӧ да!.. | ||
+ | Иван: Нинӧм, Митя, эн шогсьы, выль объявленньӧ гижам. Брыкаын сійӧс непременнӧ колӧ ӧшӧдны. Сэтӧн уна вӧвлӧм краснӧй партизан да красноармееч. А сідз жӧ морт кызь кымын ныв-зон сэтӧн олӧны, ставныс комсомольскӧй арлыда том йӧз. Нуам да кутам караулитны. Мӧдысьсӧ сэсся оз нин лысьтыны вӧрзьӧдны миянтӧ. А ӧні лок, Митя, миянӧ ветлам, сӧстӧм дӧраӧн бабӧ гаровтас ранатӧ. | ||
+ | |||
+ | 3 петкӧдчӧм. Медводдза собранньӧ. | ||
+ | |||
+ | Клубын. Пызан, лабичьяс. Стенын Ленин портрет. Гӧрд дораӧн вевттьӧм пызан сайын Канев, Яков Чупров, том йӧз союзлӧн Уезднӧй оргкомитетса член да Алёша Репин. Лабичьяс вылын да джоджын – том йӧз. Сцена сайын кылӧ сьылӧм «У зори, у зореньки». | ||
+ | |||
+ | Канев: Бур рыт, дона ёртъяс. Зэв бур, мый та мындаӧн чукӧртчинныд. Собранньӧлӧн президиумын пукалӧны... А кӧнӧсь нӧ Зоя да Даръя, мыля нӧ ни ӧти ныв абу? | ||
+ | Репин Алёша: Найӧс мамъясныс эз лэдзны. | ||
+ | Канев: Да-а, пемыд вежӧраӧсь на миян мам-бабъяс. Этша на нывъяслӧн правоясыс ас юрӧн овны-и. Да и мый та вылӧ шуан: Рочевлӧн белобандаыс пыр на дзебсясьӧ миян ягъясын, усьласьӧ коммунистъяс да гӧрд партизанъяс вылӧ. А кулакъяс да вичко роботникъяс повзьӧдлӧны наӧн йӧзсӧ. Сы серти и оз лэдзны нывъяссӧ. | ||
+ | Митя: Ме гусьӧн жӧ пышйи гортысь. Бабӧ кӧ кыліс, эз и лэдз менӧ, бур пуж эськӧ петкӧдліс. Сійӧ мӧдӧ, медым ме енлы верита да вичкоӧ ветла. А ме сідз овны ог мӧд, менӧ сьӧлӧмӧ выль олӧмлань кыскӧ. | ||
+ | Канев: Ёртъяс, собранньӧ лыддям восьсаӧн. Коді за? Протоколсӧ гижны колӧ бӧрйыны секретарӧс. Кутшӧм тіян лоасны предложенньӧяс? | ||
+ | – Лазар Мануӧс! | ||
+ | – Сійӧс, сійӧс. Сійӧ медводз висьталіс собранньӧ йывсьыс, сійӧ грамотнӧй, кужас гижнысӧ. | ||
+ | Канев: Мануй, пуксьы татчӧ, тайӧ нӧ тэныд бумага, карандаш. Ставсӧ гиж бура. | ||
+ | (Мануй пуксьӧ да босьтчӧ гижны.) | ||
+ | Канев: Первой кывсӧ сетам Уездса комсомоллӧн представительлы. Сійӧ тӧдмӧдас тіянтӧ комсомоллӧн уставӧн, комсомол водзын сулалысь могъясӧн. | ||
+ | Представитель: Коммунистическӧй союз молодёжи – коммунистическӧй партиялӧн отсасьысь. Партиялӧн веськӧдлӧм улын том йӧзлӧн союз кутчас стрӧитны выль олӧм – социализм. (Водзӧ сэсся лыддьӧ комсомол Уставысь юкӧнъяс). | ||
+ | Залсянь: Кутшӧм ставыс выль да дельнӧй. | ||
+ | Канев: Кодлы мый абу понятнӧ, юасьӧй. | ||
+ | Ваня: Мый кутчас карны комсомолыс миян сиктын? | ||
+ | Яша: Миян сиктын комсомолыдлы уджыс лоас юр выв тыр. Первой ковмас став йӧзсӧ велӧдны грамотаӧ. Та могысь восьтам керка, кӧн позяс быд рыт-лун чукӧртчыны, и кутам сэтӧн лыддьыны налы газет-книгаяс. Колӧ нуӧдны и сэтшӧм удж, медым аньяс да нывъяс тӧдісны, пӧльзуйтчисны правоясӧн, кодӧс сетіс налы Сӧвет власьт. | ||
+ | Канев: Комсомолӧ кутчам принимайтны медся буръяссӧ. Поп-дяклӧн, купечьяслӧн да контрреволюционеръяслӧн челядьлы абу места. Кодӧс примитам комсомолӧ, сылы сэсся оз нин позь ветлыны вичкоӧ, оз позь юрбитны-и. | ||
+ | Семён Артеев: (Серамсорӧн) Тэ, колӧкӧ, Александр Семенович, ачыд на гусьӧн пернапасасьлан да? | ||
+ | Канев: Ог. Ме германскӧй фронт вылын на гӧгӧрвои, мый аслыным шудсӧ колӧ перйыны асланым киясӧн. Некутшӧм чӧрт ни ен миянлы оз отсав. | ||
+ | Семён: Ме ӧд прӧста шутита. Ме ачым моряк. Ог верит некутшӧм чӧртлы ни енлы. | ||
+ | 2 зон: Кутшӧм нӧ тэ моряк, кор пароходыд куш Изьвасӧ тӧдӧ. | ||
+ | Семён: Чӧвлы, зонмӧ, Изьваыс тулыснас моресьыс паськыдджык! | ||
+ | 1 зон : Мыля комсомолас примитӧны 14 арсянь? | ||
+ | 4 зон : А мый миян карны, 13 арӧсаясыдлы? | ||
+ | Представитель: Сэтшӧмъяссӧ ми ӧні гижалам торъя списокӧ. Кор налы лоӧ 14 ар, сэк сетам билетъяс. | ||
+ | Иван: Кылан, Митя, миянтӧ комсомолас оз на и, колӧкӧ, босьтны на, миянлы вед неважӧн на дас нёльыс тырис. | ||
+ | Митя: Босьтасны, абу вед нин дас куимаӧсь, быдса кык лунӧн ыджыдджыкӧсь нин. | ||
+ | (Пырӧ пӧрысь баб.) | ||
+ | Пӧрысь баб: Ок, тэ дыш парпонь! Мӧскыд пыр на вайӧдтӧм, лысьтытӧм, а тэ кутшӧмкӧ собранньӧ вылын пукалан. Антихристъяс чукӧртчӧмаӧсь, енмысь он полӧ. Том йӧзсӧ муклюйтанныд. Стыд синманыд абу. | ||
+ | Яша: Ӧкуль баб, эн пинясь. Ми бур делӧ сёрнитам, мӧдан кӧ, тшӧтш пуксьы да кывзы? | ||
+ | Ӧкулина: Тьфу, бесстыднӧйяс. Сувт, Митрей, мунам татысь!.. (Ки пӧлӧд кыскӧ упритчысь Митяӧс.) | ||
+ | Канев: Зонъяс, аддзылінныд, кыдзи Митрейлӧн бабыс пинясьӧ? Уналӧн тадз жӧ ай-мамыс кутчасны ёрччыны, а кодсюрӧӧс, колӧкӧ, и гачсӧ лэдзӧмӧн ньӧръяласны. Ми вынӧн некодӧс ог кыскӧ. Бура думыштӧ да он кӧ полӧ и код мӧдӧ пырны комсомолӧ, ӧтиӧн-ӧтиӧн петӧ собранньӧ водзас. Мануй гижас ставнытӧ. | ||
+ | Зонъяс костысь звирк чеччӧ Микул. | ||
+ | Микул: Ӧкуль баб правдасӧ висьталӧ, ті еретникъяс, – вичколы паныд мунанныд!.. Ме тіян чукӧрӧ ог пыр. Кутшӧмкӧ комсомол придумайтӧмаӧсь. Светлӧй будущӧй стрӧитӧны. Ха-ха-ха. Ставыс тайӧ пустӧй сёрни. Толькӧ времясӧ мыйта воштім. Эй, Ӧсько, Федько, вай муналам да лутшӧ Гульӧй Ельӧ дорӧ бокъяссӧ шамравны ветлам, вина штоф на пӧрӧдам-и. Вот кытӧн шудыс!.. | ||
+ | Мунӧны некымын морт, петігас Микул горӧдӧ. | ||
+ | Микул: А ті, выль шуд корсьысьяс, кутчанныд кӧ сиктса нывъяссӧ комсомолавны, сюранныд ми костӧ да велӧдам дорын узьлыны!.. | ||
+ | Яша: Нывъяслӧн асланыс юр выйим и кывтӧ зра эн пес, асьтӧ мед оз велӧдны! | ||
+ | Мануй : Позьӧ меным первойӧн гижсьыны? | ||
+ | Яков : Позьӧ, Мануй. Лок татчӧ сувт. | ||
+ | Мануй: Ме мӧда лоны комсомолечӧн, дядьӧ моз вераӧн и правдаӧн служитны рӧбочӧй народыслы да бурмӧдны налысь олӧмсӧ. | ||
+ | Яша: Гӧлӧсуйтам. Ставыс – за. Мануй, поздравляйтам. Пуксьы да асьтӧ первойӧн гиж списокас. | ||
+ | Алёша Репин: Менӧ гиж, Мануй. Ме тэкӧд тшӧтш мӧда пуктыны пай общӧй делӧӧ. | ||
+ | Яша: Код – за? Единогласнӧ. Бур, Алёша, пуксьы, тэ он подведит ёртъястӧ. | ||
+ | Иван: Ме тожӧ мӧда лоны тіянкӧд ӧти радын, комсомолын. Позьӧ? | ||
+ | Яша: Позьӧ, Ваня! Тэ миян повтӧм, сӧвесьта морт, бур ёрт быдӧнлы. Код сы понда, мед гижны Иванӧс комсомолӧ? | ||
+ | Семён Артеев: Кора, братва, примитны и менӧ том йӧзлӧн союзас. Айӧ да мачекаӧ енмӧ веритӧны, вичкоӧ ветлӧны, а месӧ – безбожник, чистӧй пролетарий. | ||
+ | Мануй: Тэ, Семён, висьтав: уна-ӧ талун самӧгонсӧ юин? | ||
+ | Семён: (балябӧжсӧ гыжъялӧ) Ог суськы. Медым лоны збойджыкӧн, корсюрӧ горш кӧтӧдла. Но вед самӧгоныскӧд ме абу венчайтчӧма: верма и торйӧдчыны. | ||
+ | Миша Артеев: Ме кӧть и абу на комсомолеч, но Семёнӧс комсомолӧ примитны ог сӧгласитчы. Сійӧ частӧ юӧ, тышкасьӧ. | ||
+ | Зонъяс: Ог, ог примитӧ. | ||
+ | Семён: Он примитӧй?.. Аттӧ кутшӧм «святошъяс»: ог куритӧ, ог юӧ! Но да ладнӧ. Муна Кардорӧ рӧбитны, бравӧй моряктӧ сэтӧн рад душой примитасны!.. | ||
+ | Миша Артеев: Кыйтӧм ошлысь кусӧ эн куль, йӧзыс сэтӧн абу жӧ синтӧмӧсь. Кутшӧма асьтӧ петкӧдлан, сэтшӧмӧн и тыдовтчан. | ||
+ | Канев: Зонъяс, активнӧйджыка, код водзӧ? | ||
+ | (Керкаӧ чотігтыр пырӧ ньылӧдӧм чужӧма Митя) | ||
+ | Митя: Фу, ӧдва и мынтӧдчи бабӧ киысь. Думайті, мый ог нин удит собранньӧ выланыд. Ме мӧда жӧ лоны комсомолечӧн, отсасьны тышкасьны кулакъяскӧд. | ||
+ | Яша: Молодеч, Митя. Ме думайта – ставыс тэ понда? Кыпӧдӧй кинытӧ. | ||
+ | (Йӧз водзӧ петӧны кык дзоля зонка). | ||
+ | – А ми быдмыштам да комсомолас босьтанныд? | ||
+ | Семяшкин: Тіянторныд, Петра да Миша, ӧні бура велӧдчыны, а комсомолас пырны успейтанныд на. | ||
+ | Зонъяс: А местаыс кӧ оз ло ? | ||
+ | Семяшкин: Коляс, мадаяс, эн полӧ. Комсомол радъясыс пыр кутчасны содны, местаыс быдӧнлы лоас. | ||
+ | Яша: Гижам тіянтӧ сочувствующӧйяс списокӧ. | ||
+ | Филиппов: Менӧ гиж, Мануй. | ||
+ | 2 зон: Белӧйяс дырйи тэ вӧлін челядьлӧн белогвардейскӧй «штабса» начальникӧн. | ||
+ | Филиппов: Эн пӧръясь, эн лӧсьӧдлы ме вылам. | ||
+ | Алёша Репин: Тэ вунӧдчин али мый, кыдзи Васька Шурупкӧд миянтӧ нагайкаӧн нӧйтлін. Нинӧм тэн карны комсомолас. | ||
+ | Филиппов: Ӧні тай челядьыс «краснӧй штабысь» ворсӧны, а мыля мен сэк сідз эз позь? Ме ӧні краснӧйяс дор жӧ. | ||
+ | Алёша Репин: Найӧ некодӧс оз нӧйтны, а мӧдар ни карӧны, дорйӧны тэ кодьсьыс! | ||
+ | Филиппов: Ме ог жӧ кутчы некодӧс ӧбижайтны. Шуа тай, ме краснӧйяс дор. Найӧ тай вынаджыкӧсь вӧлӧмаӧсь. Нянь да карасин сеталӧны-и. Краснӧй ме, краснӧй!.. | ||
+ | Залсянь: Нинӧм сыысь, мед гортас мунас. | ||
+ | Филиппов: Босьтӧ!.. Местаыс тай, шуанныд, выйим!.. | ||
+ | 2 зон: Мый сэн кевмысян, ми абу попъяс. Висьталӧны тай: гортад мун. (юрсӧ лэдзӧмӧн Филиппов петӧ керкаысь) | ||
+ | Алёша: Тайӧ «кык банатӧ» матӧ оз позь сибӧдны комсомол дорӧ. | ||
+ | Яша: Вернӧ. Филиппов кодьыд ӧні, сетан кӧ воля, радпырысь дзебсясны комсомолад. Колӧ видзны комсомольскӧй ячейкатӧ татшӧм йӧзсьыд. | ||
+ | Вася Семяшкин: Ме, ёртъяс, дыр думайті да решиті. Тіянкӧд тшӧтш лоны мен сьӧлӧмӧ тшӧктӧ, пӧльза жӧ мӧда вайны йӧзлы. | ||
+ | Яша: Ми ставным тӧдам Васьӧӧс кыдз бур рӧбочӧй мортӧс. И надейтчам, мый комсомолас тэ пыран сознательнӧя. Гӧлӧсуйтам. | ||
+ | (Пызан дорӧ локтӧ том зон Терентьев). | ||
+ | Терентьев: Меным 18 арӧс нин, но, тыдалӧ, абу на сёр пырны комсомолӧ. Ме дас квайт арӧсӧн заводиті участвуйтны партизанскӧй движенньӧын. Первой уджалі бакуринскӧй отрядса штабын, сэсся воюйті белогвардеечьяслы паныд. | ||
+ | Мужик рӧд, партизанскӧй отрядса ӧти участник: Висьтав, кыдзи тэ штабсӧ видзин, кор ми наступайтім Діюр вылӧ? | ||
+ | Терентьев: Мый сэн висьтавнысӧ. Кор отрядса став верстьӧ йӧз мунісны Діюрӧ, менӧ да Никифорӧс колисны видзны штаб. Ме сувтӧдалі постъяс да муні патрулируйтны. Феофан кыськӧ аддзӧма бомба. Вошйӧмаӧсь сійӧн ноксьыны, а бомбаыд кутчас дзужгыны. Челядь – челядь и выйим. Повзясны да шыбитасны сійӧс. Осколокъяснас кодӧссюрӧ вӧлі парсыштӧма. Таысь менӧ накажитлісны нин. | ||
+ | Яша: (нюмъёвтӧмӧн) Мыжаясыс вӧлім ми. Мамӧ рытнас «луддзӧдліс» пукалан местаӧс. Но мый, примитам Терентьевӧс? | ||
+ | Зонъяс: Примитам. Примитам. | ||
+ | – Мануй, менӧ гиж! | ||
+ | – Менӧ! | ||
+ | – Артеев Пронь. | ||
+ | – Канев Илля. | ||
+ | Яша: Гижав, Мануй, гижав, ставныс найӧ бур йӧз!.. | ||
+ | Канев босьтӧ Мануй киысь собранньӧ протоколсӧ да гораа лыддьӧ комсомолӧ пырысьяслысь ним-овсӧ. | ||
+ | Канев: Талун собранньӧ дырйи комсомолӧ пырис комын квайт морт. Зэв бур. Поздравляйтам тіянӧс и надейтчам, мый ті лоанныд честнӧй, активнӧй том йӧзӧн, кутчанныд пӧртны олӧмӧ комсомоллысь устав. Радъясыс комсомоллӧн кутчасны на содны. 12 морт миян гӧтовӧсь нин пырны комсомолӧ. Ми найӧс гижим торъя списокӧ, кыдз сочувствующӧйясӧс. Ӧні колӧ бӧрйыны выль артмӧм комсомольскӧй ячейкалысь председательӧс да секретарӧс. Кодӧс вӧзъянныд? | ||
+ | Иван: Ме предлагайта председательнас бӧрйыны Яков Чупровӧс, кыдз сиктса медводдза комсомолечӧс. | ||
+ | 2 зон: Ме думайта сідз жӧ. | ||
+ | Залсянь: Яковӧс, Яковӧс. Сійӧ бур морт, сылы ми веритам. | ||
+ | Канев: Код мӧдӧ, мед комсомольскӧй ячейкалӧн председательнас вӧлі Яков Чупров? (Ставыс ки кыпӧдӧмӧн гӧлӧсуйтӧны) | ||
+ | Канев: Яков, поздравляйтам тэнӧ и думайтам, мый тэ лоан бур юрнуӧдысьӧн. | ||
+ | Семяшкин: Ме поздравляйта тэнӧ, Яша, став школьнӧй коллективсянь. Ми, велӧдысьяс, веритам, мый тэ кутчан нуӧдны активнӧй удж и школаса том йӧз костын. | ||
+ | Яша: Ыджыд пасибӧ, ёртъяс, ме старайтча ӧправдайтны дӧверьенытӧ. А ӧні вай бӧръям ячейкаса секретарӧс. | ||
+ | Залсянь гӧлӧсъяс: Мануӧс, Мануӧс, сійӧ кужӧ нин. | ||
+ | Яша: Код мӧдӧ бӧрйыны секретарӧн Мануӧс? | ||
+ | (Гӧлӧсуйтӧны) | ||
+ | Яша: Ставыс сы дор. Поздравляйтам тэнӧ, Мануй. Бура уджавны! И тайӧн, ёртъяс, помалам талунъя собранньӧсӧ. Помалам сідз, кыдз и восьтылім – сьылӧмӧн. | ||
+ | |||
+ | Пом | ||
+ | |||
+ | Сценарийсӧ гижисны Канева Галина Михайловна, Канева Лариса Константиновна и Чупрова Ольга Григорьевна – Букур сиктса школаын велӧдысьяс. Режиссёр-постановщик – Г.М. Канева. Сиктса клуб сцена вылын велӧдчысьясӧн да велӧдысьясӧн спектакльсӧ пуктӧма 2006 вося 23-ӧд мартӧ. Йӧзӧдны лӧсьӧдісны Семён Терентьев да Людмила Втюрина (Зарни Люся). | ||
+ | |||
+ | Семён Терентьев | ||
+ | |||
+ | Виктор Савин да Яков Чупров дінӧ «инмӧдчылӧмъяс». | ||
+ | (бӧркыв пыдди) | ||
+ | |||
+ | Стӧча ог вермы шуны, корджык лыддьывлі Яков Чупров йылысь Виктор Савинӧн шулӧм ошкана кывъяссӧ, но Изьва вылысь да кӧр видзӧмкӧд йитчӧм семьяысь петлӧм гижысь мортлӧн псевдонимыс сэксянь йиджис паметьӧ и тадзи ме медпервойысь «инмӧдчылі», рочӧн кӧ – «соприкоснулся», Биа Ӧгырӧдз. А кор Яков Рочевлӧн «Паськыд туй вылӧ ме пета» повестьыс казялі, мый сійӧ гижлӧма ненецкӧй мойд «Сальӧ Микулай», то зэв окота вӧлі кытыськӧ аддзывны да лыддьыны тайӧ мойдсӧ. Сы вӧсна, мый чужи-быдми тожӧ кӧрдорын и челядьдырйи тожӧ кывлі яран мойдъяс. Но тӧдмасьны «Сальӧ Микулайӧн» удайтчис толькӧ таво, пӧшти комын во мысти. Но вермис и не удайтчыны сӧвсем, эз кӧ ас кадӧ мойвилы ёртасьны сыктывкарса «Изьватас» землячествоӧ чукӧртчӧм бур йӧзкӧд. | ||
+ | Тавося 22-февральӧ сыктывкарса «Изьва керкаын» ижемскӧй диалекта «Сьӧлэм гаже – изьва кыы» небӧг презентация дырйи воим сёрниӧ нималана краевед Н.А. Митюшёвакӧд. И сійӧ шуис мый эм пӧ Букур сиктса школаын велӧдысьясӧн асланыс земляк Я.И. Чупров йылысь чукӧртӧм ыджыд материал. И бур эськӧ вӧлі, кодкӧ кӧ босьтчис найӧс лӧсьӧдыштны (сортируйтны-верстайтны, кӧні колӧ – содтыштны-чинтыны да уберитны опечаткаяссӧ и сідз водзӧ), а сэсся Ен отсӧгӧн, – ловъя дырйиыс абу удитлӧма да, – лоас, гашкӧ, коркӧ позянлун лэдзны поэтлысь кывбуръяссӧ торъя книгаӧн. | ||
+ | Дедӧ менам, Ёвка Вась, чужлӧма Букур сиктса Варыш грездын. А Иван Рочевлӧн казьтылӧм «Отречёмся от старого мира!». 1959 воын петавлӧма комиӧн «Войвыв Кодзув» №1 журналын «Первой воськовъяс» ним улын и сэні висьтавсьӧ, мый медводдза комсомольскӧй собраниеыс налӧн вӧлӧма Иёвка Ёгор Ваньлӧн кык судта керкаын. Прӧзвище серти кӧ – сійӧ вӧвлӧма менам рӧдысь, а педагогъясӧн гижӧм пьесаын Ваня-Иванлысь рольсӧ ворсӧ Вылыс Букурын олысь племешлӧн пиыс. Вот кутшӧм аслыспӧлӧс «связь времён» артмӧ. И та вӧсна окотапырысь босьтчи Надежда Алексеевнаӧн вӧзйӧм уджӧ. И тайӧ лои Биа Ӧгыр дінӧ мӧд, топыдджык нин, «соприкосновение-инмӧдчылӧм» и лоа рад, отсыштас кӧ менам уджӧй да удайтчас лэдзны-йӧзӧдны чукӧртӧм материалсӧ торъя мича кӧрыша небӧгӧн. | ||
+ | А Виктор Савин дінӧ татшӧм аслыссяма «инмӧдчывлӧмыс» менам олӧмын вӧлі куимысь. Медпервойсӧ на пиысь зэв на дзоляӧн, мӧдӧд классын велӧдчигӧн, 1955-ӧд вося 1 майӧ, со кыдзи: | ||
+ | Школааным, Усва вывса Ярпияк грездын Немка Ваньӧ крестьянин керкалӧн ичӧтик торъя жырйын, пуктім концерт. Ме лыддьышті стишок (видзӧдысь-кывзысьяслысь клопайтӧмсӧ ӧнӧдз кыла), а сэсся Ӧльӧ вок да сылӧн ёртъяс, Ижмаса сельхозшколаысь кӧр видзысьяс дорӧ гожся практика вылӧ воӧм курсантъяс, кык ныв да зон, сьылісны «Каховка» сьыланкыв, а сы бӧрын лыддисны «Ту-ту-ру-ту Семӧ» кывбур. Ме ачым – Семӧ, батьӧ – Кӧсьта, мамӧ – Марфа, перняньӧ – Надя, чойӧ – Марья и эм воча вок Педӧр. И кывбурсӧ кывзӧм бӧрад зэв дыр майшаси, код да мый понда лӧсьӧдлӧма менам рӧд йылысь татшӧм серамсӧ. Авторсӧ тӧдмалі дӧза сёрӧн нин. | ||
+ | Мӧдысьсӧ Виктор Савин дінӧ «инмӧдчылі» 1988-ӧд воӧ, кор паськыда пасйисны чужӧмсяньыс 100 во тырӧм и ноябр тӧлысьӧ нуӧдісны Конкурс памятник вылӧ. | ||
+ | Филармония залын, выставка вылас, петкӧдлісны татчӧс и мукӧд карса скульпторъяслысь уджъяссӧ. Медводдза видзӧдлассянь сьӧлӧм вылӧ воис проект, коді бӧрти ӧкажитчис Воркута карса скульптор И. Пылаевлӧн уджӧн. Виктор Савинлӧн судьбаыс тӧдса. И сувтӧдны кӧ сійӧ проектсӧ драмтеатр водзӧ вӧчӧм площадка вылӧ, то, ме думысь, видзӧдчис эськӧ сійӧ тадзи: | ||
+ | «Из далёкого далёка вернулся человек к родному дому. Уставший, взволнованный предстоящей встречей, он, прежде чем войти в дом, присел на скамейку отдохнуть, взглянуть на свой родной дом. Каким он стал за долгие годы? Какими выросли его дети? Продолжают ли они его дело? Помнят ли его?.. | ||
+ | Сильная, устало откинутая рука Савина лежит на спинке скамейки. Бережно положена рядом, сохраненная в невзгодах, книга. Добрая, мудрая улыбка озаряет его лицо. | ||
+ | Спешащие по тропинке люди замечают усталого путника, узнают: | ||
+ | «Здравствуй, Виттор! Мы тебя так долго ждали!.». Ласково прикасаются они к откинутой руке, идут далее или присаживаются рядом поделиться о прожитом и будущем…» (газета «Красное Знамя», 11-ХI-1988 г.) | ||
+ | Тайӧ проектсӧ вӧзйӧм-ошкӧмӧн удайтчыліс сэки сёрнитны и радио пыр, весиг гортӧдзыс ветлӧмӧн кори кыв шуны сы дор жюриӧ пырысь ӧти тӧдса мортӧс, а бӧрйисны, кыдзи тӧдам, мӧдӧс. Но дивӧ, колис кызь вит во, а сійӧ пыр на син водзам ловъя. А ӧнія сулалысь кузя ӧти гижысь морт «Коми муын» тӧлысь мысти и ойӧстіс: «Мыйла нӧ татшӧм мортыслы мичаджык памятник эз аддзысь!.». | ||
+ | А коймӧдысь В. Савин дінӧ «инмӧдчылӧмӧн» лыддя со мый: | ||
+ | Гижны босьтчи 1988-ӧд вося арӧ, а 1990-ӧд вося тулысӧдз «Войвыв кодзулын» йӧзӧдлісны нин ӧти ыджыд очерк и некымын висьт. Но гижи ме сэки эг кыдзи ӧні, компьютерӧн, а ки помысь и бӧрти найӧс перепечайтлісны коми кыв гӧгӧрвотӧм уджвывса роч машинисткаяс. Содтӧд уджысь вештыси юмовторъясӧн и, кор сэсся шӧвктугъяс «умисны» наысь, шыӧдчи Сыктывкарса механическӧй заводын Снабжение отделса начальникӧс вежысь В.М. Голиков дінӧ: | ||
+ | – Оз-ӧ позь кытыськӧ судзӧдны ме вылӧ пишущӧй машинка? | ||
+ | А сійӧ шуӧ: – Новолучинский вузалӧ, ньӧб сылысь. | ||
+ | – Коді, кутшӧм Лучинский?.. | ||
+ | – Чумбаров Новолучинский, код бать йылысь 1926-ӧд воӧ Виктор Савин гижліс аслас «Луча» нима висьтын! | ||
+ | Котӧрті комиссионнӧй магазинӧ и, кор 200 шайтсянь донтӧммӧдісны 112 шайтӧдз, ньӧби «Украина-2» машинкасӧ. Заводса нумерыс – 1461260. Новолучинский Иванович оліс сэки Куратов улич вывса 35-ӧд керкаын. Тел.2-39-79 | ||
+ | Вот кутшӧм «козин» эм ылӧ кольӧм кызьӧд вояссянь и со кутшӧм «инмӧдчылӧмъяс», рочӧн кӧ – «соприкосновения», вӧліны менам олӧмын 1920-30 воясса нималана поэтъясӧдз, Виктор Савинӧдз да Биа Ӧгырӧдз, и таысь – шуда. | ||
+ | |||
+ | 2013 вося 5-ӧд май | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Юриндалысь: | ||
+ | |||
+ | Водзкыв. | ||
+ | Автобиография | ||
+ | I. Биа Ӧгырлӧн гижӧдъяс | ||
+ | Коньӧр нывлӧн сьылӧм | ||
+ | Велӧдчысь нывъяслы | ||
+ | Тувсов рытӧ | ||
+ | Вуджӧр | ||
+ | Вын петкӧдлан лун | ||
+ | Ӧд талун миян праздник | ||
+ | Гӧрд Октябрь | ||
+ | Мам (поэма) | ||
+ | Узьӧ мича ныв | ||
+ | Вӧлі гажа шоныд тулыс | ||
+ | Сальӧ Микулай (Яранъяслӧн мойд) | ||
+ | Тӧлӧй, тӧлӧй | ||
+ | Тӧвся мотивъяс | ||
+ | Петыр Паш | ||
+ | Ме радейта | ||
+ | Ыджыд ним | ||
+ | Нывбабаяс съезд кежлӧ | ||
+ | Сюсьлунным мед вӧлі ёсь! | ||
+ | Гижысь ёртъяслы вӧзйӧмъяс | ||
+ | Я. Чупровлӧн роч кыв вылӧ вуджӧдӧм кывбуръяс | ||
+ | |||
+ | II. Биа Ӧгыр (Я.И. Чупров) йылысь | ||
+ | Нёбдінса Виттор. Выль коми гижысьяс | ||
+ | С. Морозов. Биа Ӧгыр (дженьдӧдӧмӧн) | ||
+ | Н. Митюшева. Биа Ӧгыр олӧмысь ӧти лист бок | ||
+ | М. Семяшкин. Биа Ӧгыр (кывбур) | ||
+ | Г. Беляев. «Кыза мавтӧма», мичаа да шыльыда | ||
+ | Д. Холопова. Биа Ӧгыр (дженьдӧдӧмӧн) | ||
+ | Э. Чупрова. О моём отце. | ||
+ | И. Рочев. «Отречёмся от старого мира!.». | ||
+ | Ижма помнит Поэта. Букур сиктын медводдза комсомольскӧй собрание (пьеса) | ||
+ | С. Терентьев. Виктор Савин да Яков Чупров дінӧ «инмӧдчылӧмъяс» (бӧркыв пыдди). | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Литературно-художественное издание | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Яков Иванович Чупров (Биа Ӧгыр) | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Стихи, поэмы, воспоминания на коми и русском языках. | ||
+ | Использованы публикации газет, журналов и литературных сборников. | ||
+ | |||
+ | Монтаж обложки выполнил Александр Терентьев | ||
+ | На четвёртой обложке – акварельная картина «Бакур сикт. Мартин чой. (село Бакур, Мартина горка)» самодеятельного художника С.Г. Семяшкина из серии «Поселения коми-ижемцев». | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Составители: Семён Терентьев, Эмилия Чупрова. | ||
+ | Редактор – Надежда Митюшева. | ||
+ | Набор текста: учащиеся Бакуринской школы, Семён Терентьев. | ||
+ | Корректор коми текста – Ӧньӧ Лав. | ||
+ | Компьютерная вёрстка – Борис Терентьев, Татьяна Акаёмова, Николай Вахнин. |
Версия 11:14, 1 тӧв шӧр 2016
«Изьватас» регионкостса йӧзпӧвст ӧтмунӧмлӧн
Сыктывкарса юкӧн
Сыктывкарское отделение межрегионального общественного движения «Изьватас»
Чупров Яков Иванович (Биа Ӧгыр)
Поэтлӧн да поэт йылысь бӧрйӧм гижӧдъяс
Сыктывкар 2013
Сыктывкарское отделение МОД «Изьватас» выражает глубокую благодарность:
Втюриной Людмиле Зарниевне (Зарни Люся) за участие в создании книги,
ГБУ РК «Национальная библиотека Республики Коми» за предоставление оригинальных изданий,
ГБУ РК «Национальная детская библиотека Республики Коми им. С. Я. Маршака» за помощь в подготовке книги,
Нестеровой (Старцевой) Алёне Николаевне за участие в сборе материалов для книги,
Семяшкину Степану Григорьевичу за репродукцию картины «Бакур сикт».
ББК84 (2Рос=Коми) Ч 92
Чупров Яков Иванович (Биа Ӧгыр). Поэтлӧн да поэт йылысь бӧрйӧм гижӧдъяс // Небӧгсӧ лӧсьӧдісны Н. Митюшева, С. Терентьев, Э. Чупрова. Сыктывкар: издательство, 2013. – 1?? лб.
В первой части книги публикуются собранные из разрозненных публикаций произведения талантливого поэта эпохи коми возрождения Якова Ивановича Чупрова (Биа Ӧгыр). Во вторую часть книги вошли воспоминания лиц, знавших поэта, а также статьи о его творчестве. В заключении приложена пьеса, созданная учителями и учащимися школы села Бакур – родины писателя. Книга издаётся на средства составителей.
Водзкыв
Чупров Яков Иванович чужліс 1906-ӧд вося июнь 3-ӧд лунӧ Изьва районса Букур сиктын гӧль крестьянин гозъялӧн. Сылӧн бать-мамыс ёна сьӧкыдпырысь быдтісны квайт чоя-вокаӧс.
Ас йӧз кост тыш кадӧ сылӧн ыджыдджык вокъясыс Илья да Вонифатий мунісны Гӧрд гвардияӧ, тышкасисны еджыдъяслы паныд. Кор Изьва вылӧ пуксис Сӧвет власьт, дас квайт арӧса Чупров Яков лои медводдза комсомолечӧн Букур сиктын.
«Кӧть и арлыднас Яша вӧлі ми кодь жӧ, но челядь пӧвстын, а сэсся и том йӧз пӧвстын, век торъяліс тӧдӧмлуннас, начитанносьтнас, том йӧзӧс котыртны кужӧмнас. Веськӧдліс комсомол ячейкаӧн, – казьтылӧ ӧттшӧтшъя ёртыс И. А. Рочев. – Сэки жӧ сійӧ пырӧдчис творческӧй, гижан уджӧ».
Биа Ӧгыр – татшӧм аслыспӧлӧс мича псевдоним бӧрйӧма аслыс Чупров Яков Иванович. Сӧвет кадся коми литературалы подув пуктысь Нёбдінса Витторлы сьӧлӧм вылӧ воӧма тайӧ нимыс и, Биа Ӧгырлысь медводдза кывбурсӧ донъялігтыр, сьӧлӧмсянь, быттьӧ бать аслас пиыслы, бурсиӧ сылы 1927-ӧд вося коймӧд номера «Ордым» журналын:
«Сьӧлӧмсянь сиам водзӧ уджавны Биа Ӧгырлы: мед ӧгырыс оз кус, мед сійӧ разалӧ паськыд Коми муӧд да ӧзтӧ пемыд войтырлысь сьӧлӧмъяссӧ выль биӧн!»
Ичӧт школаӧ Яков муніс революцияӧдз и велӧдчис сӧмын куим во. 1924-ӧд воӧ Изьваса райкомол вӧзйис Я. Чупровӧс велӧдчыны Изьваса первой тшупӧда совпартшколаӧ, а сійӧс помалӧм бӧрын морттӧ ыстісны Сыктывдінса мӧдӧд тшупӧда совпартшколаӧ, кӧні дасьтісны комсомолса да партияса котыръясын уджалысьясӧс. 1925-ӧд воӧ Яков Чупровӧс босьтӧны ВКП(б) шленӧ кандидатӧн. Велӧдчигас тӧдмасьӧ Кустышева Клавдия Егоровнакӧд, коді бӧрынджык лои сылы гӧтырӧн. Совпартшкола помалӧм бӧрын сійӧс ыстӧны уджавны Изьва районӧ. Уджаліс Йиа саридздорса тундраын, кӧр видзысьяс пӧвстын нуӧдіс культура сӧвмӧдан удж.
1933-ӧд воын Чупров Яков Иванович помаліс В. М. Молотов нима Войвыв крайса Высшӧй партийнӧй коммунистическӧй сельхозшкола, кӧні велӧдчис 3 во. Комвуз помалӧм бӧрас медводз уджаліс ВКП(б) Емдін райкомын, а сэсся лои «Сыктывса ударник» райгазетын редакторӧн. Поэт Биа Ӧгырлӧн да редактор Я. Чупровлӧн гижысь да журналист уджъяс йитчӧны ӧти чорыд гӧрӧдӧ, но муртса на лоис позянлун тырвыйӧ босьтчыны литературнӧй уджӧ, воис сім сьӧд кымӧръяса 1937-ӧд во.
1937-ӧд во… Гожӧм шӧрсянь поэт НКВД-саяс киын. Воӧн-джынйӧн сійӧн «занимайтчӧ» следствие: юасьӧмъяс, мыждӧмъяс. Следствиелы коліс медым Я. Чупров ачыс признайтчис аслас «грекъясын», но изьватас зон сулаліс топыда: абу пӧ ме мыжа. 1938-ӧд во помын сійӧс лэдзӧны, а 1939-ӧд воын реабилитируйтӧны. Сэсся, война пансьытӧдз, Яков Иванович уджалӧ «Комилес» трестын.
Зэв и дженьыд вӧлі гижан кадыс Биа Ӧгыр поэтлӧн. Регыд кыптас Айму вӧсна ыджыд тыш, и сылы ковмас вежны гижан бордтывсӧ автомат-пулемёт вылӧ. 1941-ӧд декабр 26-ӧд лунӧ радӧвӧй салдат-пехотинечӧн сійӧ муніс дорйыны лёк вӧрӧгысь Рӧдина. Война вылад и орӧма олӧмыс: 1942-ӧд вося апрель тӧлыссянь лыддьысьӧ юӧртӧг вошӧмаӧн. Сӧмын 35 ар и тыртӧма мортыд…
Я. Чупров аслас кывбуръясын петкӧдлӧ 1920’–30’ воясся йӧзлысь олан туйсӧ да мӧвпъяссӧ, томлунлысь вынсӧ да эбӧссӧ, чуксалӧ найӧс Октябр дӧрапас улӧ, медым ӧтув тэчны выль шуда олӧм – социализм. Уна кывбурын поэт петкӧдлӧ чужан мулысь зэв йиджана да уна рӧма мичлунсӧ. Биа Ӧгырлӧн эм и радейтчӧм йылысь сьӧлӧм вӧрзьӧдана кывбуръяс. А мам дорӧ муслун да сійӧс пыдди пуктӧм век оліс поэтлӧн сьӧлӧмын.
Мед пемыдъяссӧ сиктысь вины, Мед вайны сиктӧ югыдлун; Мед отсӧг нывбабалы сетны, Мед вайны шуда долыдлун…
Ловъя дырйиыс Я. И. Чупров эз удит лэдзны торъя асшӧр небӧг. Эз вӧв некодӧн вӧчӧма тайӧс и бӧртиджык, кӧть эськӧ быд юбилей кежлӧ гоз-мӧд удж сылысь йӧзӧдлісны журнал-газетын да сборникъясын. Тайӧ небӧгным – медводдза, кӧні ӧти йӧрышӧ ӧтувтӧма Биа Ӧгырлысь медся тӧдчана гижӧдъяссӧ. Автобиография бӧрын мунӧны хронология серти поэтлысь кывбуръяс да поэма, сэсся коми кыв сӧвмӧдӧм серти статья да рочӧдӧм кывбуръясыс. Мӧд юкӧныысь позьӧ аддзыны поэт олан да гижан кад йылысь пасйӧдъяс, бурджыка тӧдны гижысь судьба йылысь. Эскам, мый автор олӧмӧн тӧдмасьӧм бӧрын ӧнія лыддьысьыслы не сӧмын гӧгӧрвоанаджыкӧсь, но и матынджыкӧсь да донаджыкӧсь лоасны поэтлӧн кывбуръясыс.
Небӧг лӧсьӧдысьяс.
Автобиография
Биа Ӧгыр (Яков Иванӧвич Чупров)
Чужи ме 1906-ӧд воын март тӧлысьын 21-ӧд лунӧ Букур вӧлӧсьтын (Изьва-Печӧра у.). Батьӧй – гӧль крестьянин. Велӧдчылі сиктса ичӧт школаын куим во (9-сянь 12 арӧсӧдз). Сы бӧрын уджалі асланым овмӧсын 1924-ӧд воӧдз. 1919-20-ӧд воясӧ пышйылім белӧйясысь Эжва вылӧ став семьяӧн. 1921-ӧд воын пыри комсомолӧ. 1924-27 воясӧ велӧдчи сӧвет партия уджӧ велӧдан школаын (совпартшколаын), кыкнан ступеняс. Комиӧн гижны окота вӧлі зэв томысянь, мыйкӧ вӧлі кыскӧ менӧ сійӧ уджас. Сӧмын йӧзлы сы йылысь некор эг висьтавлы: кысь нин мися ми кодь омӧлика велӧдчӧм йӧзыдлы гижны. Мукӧддырйи вӧлі бумага вылӧ гижлывла мыйсюрӧ да, сэсся яндзимла бӧр косявла. Ӧтчыд кыськӧ ичӧтдырйи сюрис ӧти лист кутшӧмкӧ коми азбукаысь да, ме сійӧс киссьытӧдзыс лыддьывлі. Ӧні на мыйсюрӧ тӧда сійӧ гижӧдсьыс: гижӧма вӧлі «Утка сьылі кузь да мый да». Ёнджыкасӧ гижны босьтси 1926 восянь. Сыысь войдӧр коръясынкӧ гижлывлі сӧмын стенӧ ӧшӧдан газетӧ. Менам коми гижӧдъяс петавлісны «Коми сикт» газетын да «Ордым» журналын. Ӧні, кор казялі да аддзыны куті коми йӧзлы гижӧд колӧмсӧ, гижны куті сьӧлӧмсянь, воддза моз яндысьтӧг, повтӧг. Таво гожӧмсяньыс уджала тундраын, яранъяс пӧвстын.
«Ордым» журнал. 1927. №11. 37’–38’ лб.
I. Биа Ӧгырлӧн гижӧдъяс
Коньӧр нывлӧн сьылӧм
I. Мый нӧ лои Коми муын? Мыйла скӧрмис войвыв тӧв: Мыйла кымӧръясӧн вевттис Шонді бансӧ сымын пӧв? Мыйла Изьва сідзи ярмис? Век тай оліс шы ни тӧв?! Мыйла сійӧ сідзи гызис? Оз тай тырмы пыжӧ кӧв 1! Гашкӧ, кодкӧ кӧнкӧ кулі, Али ловзис кулӧм морт? Мыйла кымӧр лэбӧ увті, Гашкӧ, корсьӧ улысь горт? Мыйла вичко пытшкын ӧзйӧ Сэтшӧм уна гырысь сись? Сэні венеч юрас кутӧ Мича, томиник Ӧнись.
II. Коми вӧр топыда узьӧ, Тӧвлысь шутьлялӧм оз кыв. Вой тӧв вӧрлысь юрси летӧ, Читкылялӧ юрси йыв. Юрси читкыльяснас ворсӧ, Кыдзи ворслӧ ичӧт ныв; Ачыс шутьлялӧ да сьылӧ, Сьылӧ нора сьыланкыв. Тшелля 2 горувсяньыс ворсӧ Уна вожа Изьва ю; Гырысь гыӧн крежӧ 3 нӧйтӧ, Ворсӧм артмӧ – кӧть эн шу. Шлывгӧм шутьлялӧмъяс кості Кӧнкӧ, сьылӧ, кылӧ, ныв. Эзысь моз жӧ гора юргӧ Сыӧн сьылӧм сьыланкыв. Небыд уль вый моз жӧ киссьӧ Нывлӧн мыла сьылӧм гор. Сьӧлӧм пытшкӧ ем моз пырӧ, – Шоглы абу пом ни дор.
III. Нывлысь сьылӧм пиысь кывны Позис татшӧм сьылантор: «Шутьляв, шутьляв войвыв тӧлӧй! Сьылӧм везйыд оз на ор. Коми вӧрӧ разӧд сьылӧм, Менсьым нора сьыланкыв: Коми вӧрлы чолӧм ыстӧ, Ыстӧ коньӧр коми ныв. Изьва гызьы, гызьы ёна, Аслад гыӧн крежӧ нӧйт; Коньӧр ныв вылӧ эн скӧрмы, Коньӧр нылӧс пыдӧ вӧйт. Локті тэ ордӧ ме гӧсти, Ассьыд ӧдзӧстӧ мем восьт; Верӧс сайӧ кӧсъя мунны, Муса Изьва, менӧ босьт. Шогсьӧм, бӧрдӧм ме эг тӧдлы, Менам вӧлі быдман шуд, Сьыліг-ворсігмоз ме ректі, Ректі век ме уджлысь куд. Удж пиын ме томсянь быдми, Меным муса сьӧкыд удж, Меным радейтана ньӧвйӧн Лыйис Ӧлексейлӧн вудж 4. Меным сьӧлӧм шӧрӧ пырис Ӧлексейлӧн лэчыд ньӧв: Аслас радейтӧмӧн гартіс Менӧ сійӧ уна пӧв. Эг ме повзьы сійӧ ньӧвйысь, – Меным муса вӧлі Ӧль… Сыкӧд кӧсйи нэмӧс кольны, Кӧть и вӧлі сійӧ гӧль. Сьывті кутчысьӧмӧн сыкӧд Миян кольлі уна вой: Некор миянлы эз ковмыв Эжӧс вылӧ дона ной. Лӧсьыд вӧлі муса зонлысь Кывны небыд шуӧм шы; Лэдзліс ышловзьӧмъяс уна Морӧс пытшкын миян ты. Тувсов рытын ёна сёйліс Му яг бердын зыньгысь ном; Сэні Ӧлексейкӧд сьывлім… Окасьӧмлы эз вӧв пом. Регыд миян долыдлунлы Воис виччысьтӧм лёк пом; Пемыдлунлӧн рушку рекмис, Восьтіс сійӧ паськыд вом. Озыр зонлы, мисьтӧм мортлы Сьӧлӧм вылас вои ме; – Тӧдлін эн на? – меным шуӧ, – Ме сайӧ пӧ мунан тэ. Вынӧн менӧ озыр морткӧд Венчайтісны талун рыт; Менсьым бӧрдӧм вичко пытшкын Видзӧдісны морт сё вит. Сӧмын ӧтик морт эз видзӧд, Сійӧ менам Ӧльӧк ёрт; Сылӧн сьӧлӧмыс эз имит, – Виис асьсӧ муса морт. Менам сыкӧд тшӧтш жӧ эштіс Му выв олӧм, му выв гаж, Менам сьӧлӧм биӧн ӧзйис, Сюрис чукри 5 – ныж кӧть важ. Менам полӧм дзикӧдз воши, Скӧрмӧм сетіс меным вын… ………………………………. ………………………………. Верӧс сьӧлӧм пытшкӧ пырис Менам пуртлӧн сімӧм йыв. Верӧс ышловзис дай кулі, Весиг эз шу ӧти кыв. Менсьым петӧм морт эз тӧдлы, Сӧмын тӧдліс пемыд вой; Нӧшта тӧдліс верӧс пулӧн Кулӧм, ловтӧм кӧдзыд шой.
IV. Дыр на сьыліс тадзи Ӧнись, Дыр на ва пиӧ эз пӧд; Дыр на пузьӧм сьӧлӧм оліс, Эз на вирыс сылӧн кӧйд 6, Дыр на ӧвтчис гыяс вылын Сылӧн вир да шоныд яй; Дыр на скӧраліс скӧр Изьва, Дыр на Ӧнисьӧс эз вай. Дыр на окаліс вом сылысь Изьва гылӧн еджыд быг; Ёна топӧдліс да кутліс, Кытчӧдз эз босьт кынӧм тшыг. Зарни читкыльяссӧ дыр на Мыськис валӧн небыд ки; Дыр на олӧмыс эз помась, – Эз кус сьӧлӧм пиысь би. Дыр на бумгӧдчис да увгис Тӧвлӧн бандур 7 – гы да кыр: Ӧнись бандур бӧрся сьыліс Ассьыс сьыланкыв зэв дыр. Вой тӧв шутьляліс да войліс 8 Изьва вывті кузь войбыд; Мында шогсис муса Ӧнись, – Сылы некод эз тӧд лыд. Пемыд костын кымӧр жӧдзис, Эз нин воддза кодь вӧв збой; Сьыланкывсӧ тайӧс кывзіс Са кодь пемыд арся вой.
«Ордым» журнал. 1926. № 1. 48’–50’ лб.
Велӧдчысь нывъяслы 9
Зэр киссьӧ кӧшысь моз му вылӧ. Му мыськӧ зэрӧн ассьыс бан; Яг бӧрдӧ сыркъялӧмӧн, кылӧ, Лунвылӧ лэбӧ куваркан 10. – Шог, гажтӧм коньӧрлы мем, дӧзма, – Тадз шуӧ чукчилы сьӧд тар,– Сьӧд, са кодь чужӧма, лӧг синма, Со локтӧ, кылӧ, пемыд ар. Лӧнь рытъяс колины зэв ылӧ, Сьӧд вӧрлӧн паськӧм киссьӧ бӧр; Кыдзпиян шушкӧдчӧны, кылӧ. Оз узь, а мӧвпалӧ сьӧд вӧр. Вӧр кості ветлӧдлӧ тшыг кӧин, Ён, ыджыд ош сэн сёйӧ чӧд; Сэт, сьӧд вӧр шӧрті, мунӧ войын Том нывка: оз тай повны мӧд 11! Мый корсьӧ сійӧ сэсь, сьӧд вӧрысь? Мый босьтіс сылысь пемыд вӧр? Оз жӧ ӧд пышйы, кӧнкӧ? Кодысь? Код вӧтлӧ сійӧс, кутшӧм ньӧр? Ас сиктысь мунӧ сійӧ карӧ. Жаль сылы аслас чужан сикт, Но сьӧлӧм сылӧн мунны корӧ: Век карлань кыскӧ – дзикӧдз пик! Сьӧд пемыд войяс Коми муын, Гаж пытшкын кывтӧны быд ар. Сэн ворсан, йӧктан, сьылан шыын Дум вылӧ оз нин волы кар. Пӧсь вира сьӧлӧмсӧ том нывлысь Оз бурмӧд чужан сиктса гаж; Ӧд гажсӧ вӧчны колӧ выльӧс, Мый эм сэн гажыс? Ставыс важ. Лёк сорӧн быдмалӧма важсянь, Бур костас тырыс сэні пеж; Гаж нора, шог пыр кыссьӧ лёкысь, Кӧть босьт да ставсӧ выльӧн веж. Пельк, мелі сьӧлӧмыс том нывлӧн, Топ 12 тӧдӧ сиктлысь сьӧкыдлун: Пель водзас век ӧтарӧ сылӧн, Топ кодкӧ пискӧ 13: «Мун да мун». Сьӧд, пемыд олӧмысь ныв пышйӧ: Со кутшӧм вӧтлӧ сійӧс ньӧр; Мед югыд вежӧрӧн нин гортӧ, Сьӧд, пемыд сиктӧ воны бӧр. Мед пемыдъяссӧ сиктысь вины, Мед вайны сиктӧ югыдлун; Мед отсӧг нывбабалы сетны, Мед вайны шуда долыдлун.
«Ордым» журнал. 1926. №2. 48’–49’ лб.
Тувсов рытӧ
Изъю дорын, веж луд вылын, Гоннялӧны дзоридзьяс. Югыдгӧрда, лӧза рӧмӧн Дзирдалӧны зарнияс. Шонді зарниалӧ-ворсӧ, Мича лӧзӧсь кымӧръяс. Енэж кымӧръясӧн ворсӧ, Ру пыр кывтӧ енэжтас. Гажа ваксьӧ ортса сынӧд, Лолалӧ пӧсь, чӧскыд дук. Войлӧ 14 нимкодьысла вирыд, Сьӧлӧм йӧктӧ: юк да юк. Лун тӧв улльӧв кодь дзик, небыд, Пӧльтӧ сынӧд пиысь юм 15. Ыштӧ долыдысла лолыд, Виччысьӧ век мыйкӧ дум. Сьылӧ ниа чальяс йылын, Вежгылясьӧ 16 гажа кай, Кылӧ пивъяс 17 бердын, вылын, Гудӧкасьӧ колипкай. Нывка сьылӧ, бурлак ворсӧ: «Котӧрті да котӧрті..». Сынӧд гыяс кузя киссьӧ, Юргӧ гора йӧла шы. Бурлак гусьӧникӧн нывлы Шуӧ: «Нывка, кылан он. Муса Танюк, ог пӧръявлы, Менам тэтӧг оз лок он». Рӧдник 18 лыа пиын бульгӧ, Топта 19 узьӧ джуджыд сён. Кутчысьлӧны бердысь-бердӧ, Окасьӧны ныв да зон.
«Ордым» журнал. 1927. № 3. 50’–51’ лб.
Вуджӧр
Му гӧгӧр кымӧръяс жӧдзисны: Пемыдӧсь, гажтӧмӧсь, сьӧдӧсь. Сӧмын сэк кырнышъяс олісны: Наянӧсь, горшӧсь, тшыгӧсь. Ад горша кырнышъяс равзісны, Оландыр вӧлі сэк налы, Мукӧдӧс лёкысь век пурисны, Шудалун некор эз волы. Эмбуртӧм войтырӧс пычкисны, Мортӧс 20 эз пуктыны пыдди. Коньӧръяс, коньӧръяс вӧліны Мукӧдыс, кырнышыс кындзи. Кымӧръяс ёнджыка сукмисны, Енэжыс сьӧдасис – кызіс. Кырнышъяс понъяс моз пурсисны, Сынӧдыс пӧсяліс, пузис. Чарӧбтіс, дзирдыштіс югыда Енэжас кымӧръяс костті. Ызӧбтіс, гымгысис чорыда, – Кык пельӧ енэжыс поті. Енэжас гӧгыльтчис, тупыльтчис Мичаник гӧрд рӧма тупыль, Пасьмуні – артмисны шыпасъяс, Разгӧдчис асык кодь гӧгыль. Гӧгӧрыс гӧгыляс гижӧма. Гижӧдыс дзирдалӧ – зарни. Шыпасъяс зарниӧн кышӧмӧсь 21, Со кыдзи гижӧма сэні: «Мувывса коньӧръяс, ӧтувтчӧй, Ӧтувтчӧй, эмбуртӧм войтыр, Водзӧ век, водзӧджык котӧртӧй, Котӧртӧй, инасьтӧм войтыр!» Ленин ёрт бордъяссӧ шеныштіс, Варыш моз, лэбач моз лэбзис; Кысянькӧ котӧрӧн котӧртіс, Йӧз костӧ веськыда сувтіс. Сьӧлӧмсянь горӧдіс, Му пасьта гыалӧ горыс, Гӧгыльсӧ енэжысь видзӧдліс, Татшӧмтор найӧлы шуис: Вуджӧр пӧ ветлӧдлӧ му кузя, Ӧтувъя олӧмлӧн вуджӧр, Югӧрӧн лолалӧ кыпыда, Му пасьта гылалӧ югӧр… Сэки ӧд сӧмын на енэжын Лэбаліс вуджӧрыс сылӧн, Ӧні со вӧчӧны збыльысь нин Олӧмсӧ выль ногӧн быдӧн. Тэрыба пышъямӧ югыдлань – Тырмас нин вошласьны вӧрӧ. Выль олӧм дорамӧ сьӧлӧмсянь Ас муӧ – Сэ-Сэ-Сэ-эР-ӧ. Ӧтувъя олӧмлы топыдӧс Ас муӧ пыдӧс ми пуктам, Весалам ёгсӧ да лӧпъяссӧ, – Социализм сэтчӧ быдтам. Каланча джуджыдӧс сувтӧдам, Му пасьта мед сійӧ дӧвзьӧ 22 Сэтысянь чорыда пӧльыштам, Став муыс биӧн мед ырзьӧ. Плагнымӧс вылӧджык лэптамӧ, Мед сэні дӧлалӧ-тӧвзьӧ. Гырыся зарниӧн гижамӧ, Би моз мед югыда ӧзйӧ. Вуджӧр со ветлӧдлӧ му кузя, Ӧтувъя олӧмлӧн вуджӧр, Югыда лолалӧ кыпыда, Му пасьта гылалӧ югӧр.
«Ордым» журнал. 1927. №4. 54’–55’ лб.
Вын петкӧдлан лун Тайӧ гижӧдторсӧ сьӧлӧмсянь бурсиа гижысь ёртлы – «Сук Пармалы», да мукӧд пионеръяслы
Гажа тулыс
Бара воис,
Воис
Тӧлысь
Май.
Талун
Праздник,
Ыджыд
Праздник,
Талун
Первой май.
Плагъяс бӧрысь
Улич кузя
Кыссьӧ, быттьӧ
Гез, –
Праздничайтӧ
Ассьыс праздник
Сьӧкыд уджӧн
Олысь йӧз.
Талун
Сьӧкыд уджӧн
Мырсьысь йӧзлӧн
Вын петкӧдлан
Лун.
Тайӧ праздник вӧсна
Виръяс кисьтӧм
Миян
Эз на
Вун.
Йи нин кывтӧ
Кӧнкӧ ылын,
Вежӧдӧ нин
Яг.
Уна, уна
Миян водзын
Мунӧ гырысь
Плаг:
Шпоргӧ-тӧвзьӧ,
Югыд дӧвзьӧ,
Дӧвзьӧ
Быттьӧ
Би.
Праздничайтны
Быдӧн петіс,
Петіс
Бать и
Пи.
Шонді нимкодясьӧ
Ворсӧ:
«Югыд менам
Бан!»
Кылӧ таргӧ,
Збоя сяргӧ
Гора
Барабан:
«Пионерлы,
Комсомоллы –
Та-та,
Ра-та
Там!
Важсӧ, лёксӧ –
Ставсӧ сотны
Гу-ра,
Га-ра,
Гам!
Олӧм вылысь
Бурӧс тэчны –
Та-та,
Ра-та
Там, –
Налы туйсӧ
Выльӧ
Сетны
Тырмас менам
Сям…
Та-та,
Ра-та,
Там!»
Тайӧ
Сяргӧм пиысь
Быдмӧ
Коркӧ
Ыджыд
Гым.
Разьӧбтас да,
Кольӧ сӧмын
Важ олӧмысь
Ним.
Барабанас пионерлӧн
Помтӧм,
Быртӧм
Вын.
Кырныш чукӧр пиысь
Некод
Бурӧн, дерт,
Оз мын.
Став мувывса
Капиталсӧ
Вермас
Ленинизм;
Тайӧ посни,
Томуловыс
Вӧчас
Коммунизм.
«Ордым» журнал. 1927. №5. 35’–36’ лб.
Ӧд талун миян праздник (Став мувывса том йӧз праздник лун кежлӧ)
Ӧд талун миян праздник – Важлӧн мыльӧс, бӧрд, Бӧрд, коді выльысь полӧ, Миян плагным гӧрд. Став мувывса том йӧзлы, Тӧв ныр, чолӧм ну; Став муыс талун гольӧ 23, Гольӧ Коми му. Ёрт, путкыльт, пӧрӧд Важсӧ, выльӧс вӧч; Став лёксӧ биӧн сот, Выль олӧм бурӧс босьт. Шуд бӧрся вӧтчам ми, Кӧть пуктам юр. Став олӧм миян – корсьны Му выв шуд! Со, шонді водзын тӧвзьӧ Миян югыд плаг. Гӧрд плагысь полӧ, пышйӧ Озыр – «сюра гаг». А миян сьылӧм горысь Тірзьӧ кырныш поз. Сэн кулӧм сылӧн кылӧ – Овны оз нин позь! Ёрт, путкыльт, пӧрӧд Важсӧ, выльӧс вӧч, Став лёксӧ биӧн сот, Выль олӧм бурӧс босьт. Шуд бӧрся вӧтчам ми, Кӧть пуктам юр. Став олӧм миян – корсьны Му выв шуд! Ми томӧсь, ёнӧсь, збойӧсь: Косьын чужлӧм йӧз. Гӧрд Октябрын ми чужлім, Миян батьным – мез 24. Ми Ленин бӧрся мунам, Корсям шудалун. Эй, коді том да вына, Котӧрт, шудлань мун! Ёрт, путкыльт, пӧрӧд Важсӧ, выльӧс вӧч; Став лёксӧ биӧн сот, Выль олӧм бурӧс босьт. Шуд бӧрся вӧтчам ми, – Кӧть пуктам юр. Став олӧм миян – корсьны Му выв шуд!
«Ордым» журнал. 1927. №7. 33’ лб.
Гӧрд Октябр
Ме тӧвлысь сьылӧм пельӧн кыла, Сы бӧрысь ньӧжйӧникӧн сьыла. Ме тэныд сьыла, тэнад пи: Гӧрд Октябр, ӧзъян, кыдзи би. Тэ сявкъян югӧр сынӧд вывті, Быд узьысь йӧзлысь вӧтлан ун. Тэ йӧзлысь кынмӧм вирсӧ сывдін; Тэ ваян гожся гажа лун. Тэнад югӧр сявкйӧ ылӧ, Киссьӧ, быттьӧ зарни бус. Гора гым – шы ылӧ кылӧ, Лёкысь йӧктӧ мулӧн пуз 25. Быд озыр ёна тэнӧ ёрӧ, Зэв уна пушка тэныд дорӧ. Но тэнӧ вермӧмыс оз ло, – Гӧрд Октябр тыртіс нин дас во, Мед озыр тӧдас: сылы кыам Ми горшас чорыд, топыд гез. Гӧрд Октябр, тэныд бурӧс сиам, Вой саридз бердын олысь йӧз. Тундра вылӧ гора омра Быдтін, сетін сылы кыв. Ӧні сы пыр войвыв тундра Сьылӧ тэныд сьыланкыв: «Гӧрд Октябр, гораджыка гымышт, Мувывса капиталсӧ ньылышт, Мед пиньсӧ тэ вылӧ оз йир. Шань. Тырмас. Уна юис вир… Му пасьта зарни югӧр сявкйы, Мед дӧвзьӧ 26, кыдзи арся лым. Чардбиӧн енэж пасьта дзавкйы 27, Мед гӧгӧр кылас гора гым. Вывсянь дзирдав, кыдзи шонді, Узьысь йӧзлысь пальӧд ун. Налысь сьӧлӧм небзьӧд, шонты, Вӧля босьтӧм мед оз вун». «Ордым» журнал. 1927. №11. 43’ лб.
Мам
Олӧмыс юмласьӧ 28, Чӧскыда гумласьӧ. Нылалӧм сісьмӧ, Мамавны кисьмӧ, – Маммӧдчӧ ныв. Бурсиа мамъяслы, Мамалысь нывъяслы. Нывъяссянь йывзьӧ 29, Мамъяслы сьывсьӧ Сьылӧдчан кыв. Нораа сьывсьӧ, Гораа кывсьӧ: «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй Менам потласьӧ, Бикинь ичӧт вежӧрӧй Юрын вошласьӧ». Синваыс виялӧ, Зарниӧн биалӧ.
I. Вадорын нӧшасьӧ, Подолыс кӧтасьӧ, Сьӧлӧмыс видчӧ, Кодӧскӧ виччӧ 30, Мичаник ныв. Чужӧмыс чардалӧ, Югыда дзирдалӧ, Вирыс тай ворсӧ, – Мусукӧс корсьӧ Мусаник ныв. Нораа сьылӧ, Гораа кылӧ: «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй Менам потласьӧ, Бикинь ичӧт вежӧрӧй Юрын вошласьӧ». Синваыс виялӧ, Зарниӧн биалӧ.
II. Морӧснас сибыда Кияснас топыда Мусаник зонкӧд Кутчысьӧм повтӧг Мусаник ныв. Мусукӧс кутыштӧ, Чӧскыда окыштӧ. Морӧсыс кыптӧ, Быдлаті пыктӧ. Майбырӧй ныв. Нораа сьылӧ, Гораа кылӧ: «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй Менам потласьӧ, Бикинь ичӧт вежӧрӧй Юрын вошласьӧ». Синваыс виялӧ, Кодзув моз биалӧ.
III. Синъяснас ылалі, Кытчӧкӧ кылалі, Нывлунсӧ нуӧ, Долыдлун юӧ Томиник ныв. Быттьӧкӧ вӧтасьӧ, Кытікӧ кӧтасьӧ, Нылалӧм нуӧ, Нэм кежлӧ вунӧ. Коньӧрӧй ныв. Нораа сьылӧ, Гораа кылӧ: «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй Менам потласьӧ, Бикинь ичӧт вежӧрӧй Юрын вошласьӧ». Вирыс тай виялӧ, Дзоридзӧн биалӧ.
IV. Югыдыс пемдасьӧ, Пемыдыс вемдасьӧ 31… Чӧсмасьӧ сьӧлӧм, Вечмасьӧ олӧм, Вежласьӧ сям. Синъясыс раммӧма, Вир-яйыс сӧвмӧма. – Мыйкӧ ӧд чужас, Му вылӧ вуджас… Майбырӧй мам! Нораа сьылӧ, Гораа кылӧ: «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй Менам потласьӧ, Бикинь ичӧт вежӧрӧй Юрын вошласьӧ». Синваыс виялӧ, Дзоридзӧн биалӧ.
V. Чарлаыс виньдалӧ, Шепъясӧс чинталӧ, Идзасӧн йирсьӧ, Мырсьӧ да шырсьӧ, Тырмӧ тай сям. Сьӧлӧмыс пыдзрасьӧ Быттьӧкӧ кымрасьӧ, Морӧссӧ сотӧ, Рушкуыс потӧ. Коньӧрӧй мам! Нораа сьылӧ, Гораа кылӧ: «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй Менам потласьӧ, Бикинь ичӧт вежӧрӧй, Юрын вошласьӧ». Синваыс виялӧ Зарниӧн биалӧ.
VI. Сьӧлӧмыс потласьӧ, Вежӧрыс вошласьӧ, Гӧптын, со, ружтӧ: Кагаӧс чужтӧ. Коньӧрӧй, мам! Кагаӧс тубыртіс, Мышкусӧ копыртіс: Бара нин ытшкӧ, Косаыс витшкӧ. Тырмӧ тай сям. Нораа сьылӧ, Гораа кылӧ: «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй Менам потласьӧ, Бикинь ичӧт вежӧрӧй Юрын вошласьӧ». Вирыс тай виялӧ, Дзоридзӧн биалӧ.
VII. Лун и вой уджалӧ, Удж вомӧн вуджалӧ, Кагаӧс быдтӧ, Шогъяссӧ пӧдтӧ Мудзлытӧм мам. Кагаӧс чӧлӧдӧ, Бур вылӧ велӧдӧ, Дыр овны кевмӧ, Быдлаӧ вевмӧ Мусаник мам. Нораа сьылӧ, Гораа кылӧ: «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй Менам потласьӧ, Бикинь ичӧт вежӧрӧй Юрын вошласьӧ». Тюрӧбӧн виялӧ Синваыс биалӧ.
VIII. Олӧмыс юмласьӧ, Чӧскыда гумласьӧ, Нылалӧм сісьмӧ, Мамавны кисьмӧ, Маммӧдчӧ ныв. Бурсиа мамъяслы, Мамалан нывъяслы. Нывъяссянь йывзьӧ, Мамъяслы сьывсьӧ Сьылӧдчан кыв. Нораа сьывсьӧ, Гораа кывсьӧ: «Идтусь йиа сьӧлӧмӧй Менам потласьӧ, Бикинь ичӧт вежӧрӧй Юрын вошласьӧ». Вирӧй тай виялӧ, Кывъясӧн биалӧ.
«Ордым» журнал. 1928. №2. 59’–61’ лб.
Узьӧ мича ныв
Изьва дорын, берегын, Видзьяс вылын, пасекын, Узьӧ мича ныв. Турун вылӧ чӧскыда, Унмовсьӧма топыда – Шы ни зык оз кыв. Ӧмидз вира бантасыс, Оз тусь юмов льӧбъясыс Нюмъялӧны ньӧж 32. Кодкӧ сійӧс гильӧдӧ, Ньӧжйӧникӧн сьылӧдӧ. Кылӧ узигчӧж. Юрсияссӧ дзӧвъялӧ 33, Читкылялӧ-тӧбъялӧ, Гартӧ зарни тӧб. Небыдика лолалӧ, Зэв чӧскыда окалӧ Сылысь ичӧт льӧб. Варовитӧ – пушкӧдӧ, Гусьӧникӧн шушкӧдӧ: Кывзы, мича ныв! Войвыв еджыд дзодзӧгӧ, Шудся долыд дзользьӧгӧй 34, Он-ӧ мый нӧ кыв? Дзоридз муса сьӧлӧмыд, Тэнад сьӧкыд олӧмыд Вывті, вывті сӧдз. Тэнӧ, зарни, радейта. Сьӧлӧм дорам шамырта, – Некытчӧ ог лэдз, Енэж бердӧ кыпӧда, Кымӧръяскӧд лэбӧда, – Мусаӧй, эн пов. Тэысь кындзи, ныланӧй, Зарни мича аканьӧй, Нинӧм мем оз ков. – Код нӧ сэтшӧм долыда, Код нӧ сэтшӧм топыда Сійӧс окалӧ? Код нӧ сэтшӧм лемыда 35, Код нӧ сэтшӧм небыда Дінас лолалӧ? Вӧлӧм сідзи долыда, Чӧсмасигтыр топыда Окалӧма тӧв. Век на сідзи сибыда Визувтӧ зэв небыда Тӧвлӧн шоныд тӧб.
«Ордым» журнал. 1928. №4. 32’ лб.
Вӧлі шоныд гажа тулыс! (Позьӧ сьывны «Понапрасну Ванька ходишь» моз.
Вӧлі шоныд гажа тулыс. – Овны босьтӧ вӧлі лад, Помасисны гажа лунъяс – Янсӧдчыны воис кад. Эн менӧ коль, Мем ёна шог. Оз сюр мем тэтӧг Оланног. Комлы тӧлын овны долыд, Сылы муса ичӧт ёль. Тэнӧ кольны меным сьӧкыд, Муса дзоридз, муса моль! Эн ёна бӧрд, Сьыв сьыланкыв. Эн ёна шогсьы, Муса ныв. Нӧшта медбӧръяысь окышт, Окышт, окышт менсьым вом. Топта 36 сьӧлӧм бердад кутышт. Окасьӧмлы вошис пом. Сійӧ бурлун Оз некор вун, Оз некор вун Талунъя лун.
«Ордым» журнал. 1928. №4. 51’ лб.
Сальӧ Микулай (Яранъяслӧн мойд)
1. Войвылын, ылын, выйим 37 Из, Ой, вывті-вывті сійӧ кыз, Сьӧд кымӧр быттьӧ дӧлалӧ, Зэв ылӧ сійӧ тыдалӧ. Сы сайын – важсянь нималӧ, – Зэв ыджыд кар эм, сулалӧ, Сэн вина уна юӧны, Йӧз Обдорскӧйӧн шуӧны. Зэв ыдждыд ӧксы 38 оліс сэн, Сэн сійӧ вӧлі му выв ен. Из сайса йӧзлы вӧлі ай А нимыс Сальӧ Микулай. Сы ордын быдмис ӧти зон, Зон сійӧ вӧлі вывті ён: Кык керка вӧчис айыслы, Да куим керка дядьыслы. Вит керка – ставыс сійӧ из, Ӧд ставсӧ сійӧ кыпӧдіс, Да нӧшта сымда перйис сьӧм Оз бырӧд ӧти мортлӧн нэм. Сы йылысь быдӧн тӧдісны, Мир-Кадпучиӧн шуисны. Бур йӧз, дерт, ставыс ошкисны Да гусьӧникӧн вежгисны 39. Кӧть кытчӧ тырмис сылӧн сям, Да ачыс вӧлі вывті рам. Ай вӧсна тӧждысис Да сьӧлӧмсянь век рӧбитіс. Сы понда Сальӧ Микулай Эз кедзовт – радейтіс кыдз ай. Зэв тӧлка вӧліс быдтас пи, Кыдз шуны, сылӧн веськыд ки.
2. Эз на и югды асывводз, Мир-Кадпучилӧн Ӧндрей дядь Сы ордӧ воис пукавны… Дай корис сійӧс гӧститны. Дерт, кывзіс сійӧ дядьыслысь, Да юалӧмӧн айыслысь, Эз тшапитчы, эз ӧтдортчы, Дядь ордӧ мунны мӧдӧдчис. Кыдз муніс сійӧ гӧститны, Эз удит весиг чай юны, Водз ӧшиньӧдыс видзӧдліс, Да дядьыслысь друг юаліс: «Дядь! Видзӧдлы лок, видзӧдлы, Лок таті, таті видзӧдлы. Со ми дораным войӧдіс 40, Код сійӧ сэтшӧм даддяыс 41 ?» Дядь ӧшиньӧдыс видзӧдліс Да Кадпучилы висьталіс: «Зэв ыджыд ӧксы войвылысь, Став рытыввывса тундраысь. Сэн сійӧ медся ыджыдыс. Дзик мукӧд абу вылынджык Сы кындзи рытыв тундраын Да тундрабердса ягъясын. Мед кыв водзвылас веськалам, Лок мунам ӧдйӧ, тэрмасям. Мый шуас сійӧ – кывзыштам, Мый выльыс выйим – юалам».
3. Зэв ылӧдз кыссьӧ, быттьӧ гез, Чим югыдгӧрд да югыдлӧз, Сод вывсянь паськыд дона ной, Да сэтшӧм мича – вой, вой, вой! 42 Сэн сулалӧны пищальӧн Кык салдат Сальӧ Микуллӧн. На костті пырӧ нимкодя 43 Ной кузя пытшкӧс горничӧ 44 Выль гӧсьтыс Сальӧ Микуллӧн, Рытвывса Ӧксы тундралӧн 45. Сы морӧс вылын волялӧ: Кызь ӧти медаль ӧшалӧ. Эз вывті манитчыны дыр, Чай пузьӧдісны пырысь-пыр. Быдсикас сёян, сёй кӧть мый А медся уна нянь да вый, Да дона вина пызан тыр, Кӧть мында ю, оз некор быр. Мый колӧ вӧлі юисны, Дай варовитны мӧдісны. Гӧсьт оліс чӧв чай юигчӧж, Медбӧрын заводитіс ньӧж 46: «Эн скӧрмы Сальӧ Микулай, Ме эг лок юны тэнсьыд чай. Тэ тӧдан? – Менӧ суис шог, Тэ дінӧ выйим ыджыд мог. Быдторйыс менам уна эм. А медся уна кӧр да сьӧм. Ме сьӧмас тӧкӧтьӧ эг пӧд, Дзик некод сылысь лыд оз тӧд, Куш кӧрыс менам дас кык сюрс Кор вӧрзьӧдчасны, кыптӧ бус. Дзик весьӧ вошӧ менам кӧр: Зэв уна быд пельӧсын вӧр. Дзик некодлы сэн ыдждавны. Ме локті питӧ медавны, Тэ сійӧс быдтін, тэ и ай, Вай медав сійӧс, Микулай. Ӧд тэнад детинаыд ён, Ог жалит сы вылӧ ме дон. Ме сета сылы вит сюрс кӧр, Мед сӧмын кӧрсӧ оз ну вӧр. Мем лоас сійӧ веськыд ёрт, Став тундра вылын ыджыд морт». Оз тэрмась Сальӧ Микулай. Кыв видзны мӧдіс кыдзи ай: «Ме быдті сійӧс ичӧтсянь, Эз весь сёй сійӧ менсьым нянь. Кыдз ыджыд морт, век лун и вой Зэв уна уджаліс, зэв збой; Зэв уна вына, вывті ён, Дай тӧлка сійӧ менам зон. Став овмӧс менсьым нуӧдӧ, Дай кӧръяс бӧрысь видзӧдӧ. Ӧд сійӧ менам олӧмӧй. Ог вермы сетны сійӧс ме, Вай чокнитчам да юыштам!» «Оз некыдз югды олан сям… Тэ он кӧ медав, ог и ю. Ог сэсся нинӧм тэныд шу». «Он ю кӧ кисьтӧм чаркатӧ, Он пукты мортӧ менӧ тэ». «Но юам, юам либӧ вай, Да медав питӧ, Микулай. Он жӧ ӧд нэмтӧ сійӧс видз, Мый прӧста скупитчыны сідз. Кӧть мында донсӧ менсьым кор, Сы вылӧ сета ме быдтор. Ог жалит ме сы вылӧ дон. Вай висьтав, висьтав сетан, он?» «Эм менам нянь, эм менам сов, Мен доныс ньӧти оз и ков; Эм менам, ен мед видзас, кӧр, Дай сьӧмыс некытчӧ оз тӧр. Ме шуи тэныд кыдзи ай. Кӧть мында дон сы вылӧ вай, Кӧть мында дон кӧть сет, не сет, Ог вермы сетны сійӧс тэд. Дай сійӧ ачыс абу том: Эм сылӧн юр, эм сылӧн вом. Тэ юав ассьыс меысь водз, Мый шуас – окотитас, оз?» «Эн лӧгась, кывзы муса зон, Тэ вывті збой, тэ вывті ён, Тэ верман меным отсавны, Ме локті тэнӧ медавны Ме тэныд сета ыджыд дон, Вай медась меным, муса зон». «Эн мекӧд сёрнит, айӧкӧд: Ме нинӧм сы йылысь ог тӧд». «Он часӧн бергӧд сылысь ныр: Ме сыкӧд сёрниті нин дыр; Мед тэнӧ меным медавны, Водз тшӧктіс тэнсьыд юавны. Вай ачыд висьтав: кӧсъян-он, Тэ меным медасьны, бур зон?» «Ме кӧсйыся тэд медасьны, Мед сӧмын ай-мам лэдзасны». «Вай, юав, сідзкӧ, айыдлысь Да кор сӧглассӧ мамыдлысь. Ме чайта, сроксӧ куим во Ми пуктам. Сыысь водз он во». «Ме мӧда 47 мунны, муса ай, Эн скӧрмы, лэдзлы менӧ вай, Лёк, гашкӧ, нинӧм сэсь оз ло, Кыдз тырас шуӧм куим во Бӧр воа гортӧ пырысь-пыр Ӧд сійӧ абу вывті дыр». «Тэ мӧдан мунны? Ме ог тӧд… Вай ветлы, сідзкӧ, либӧ мед. Тэ видзӧд, сійӧс бура видз». – Выль гӧсьтлы Микул шуис сідз. Сы бӧрти найӧ мӧдісны Ньӧж пасьтасьны да кӧмасьны. Кыдз колӧ йиасялісны 48 Дай сэсся киасялісны. Кыдз толькӧ даддяс пуксисны, Дзик быттьӧ бордйӧн лэбзисны: Бус, пурга сӧмын кыпавлі… Эз нинӧм сэсся тыдавлы. Став керка коли шы ни тӧв, Эз сӧмын гозъя овны чӧв: Век бӧрдісны да бӧрдісны …Нин коркӧ дыр мысьт дугдісны. «Кӧть яран 49 вӧлі быдтас пи, А вӧлі миян веськыд ки. Кӧть бокӧвӧй да быть ӧд бӧрд. Нянь-солӧн сьӧлӧмтӧ он верд». – Тадз ӧксы гозъя шуисны, Кор пиныс понда шогсисны.
4. ……………………………………. Со, локтӧ матын, аддзӧ син, Мир-Кадпучилӧн оланін Со, синмӧн тыдалӧ нин чом, Чом дорас кӧрыс быттьӧ ном. ……………………………………..
5. Выль инын олӧ яран зон. Век важ кодь вына, важ кодь ён. Век ноксьӧ, быттьӧ пӧрысь бес. Кор вайӧ ва, кор вайӧ пес. Пес вайны ветлас ӧтчыд дзик, Да тырмас сійӧ тӧлысь кык. Ӧд сымда ӧтчыдысьӧн пес Оз вермы вайны ачыс бес. Оз уджыд тырмы сылы дыр, Оз виччысь, вӧчас пырысь-пыр. Зэв паськыд вӧлӧм вежӧртас: Быдторйыс сылӧн юрас дась. Эз ов на весиг вежон кык, А тӧдӧ, коді кутшӧм бык. Он некор некыдз сійӧс йӧрт. Сы понда сьӧлӧм вылас, дерт, Кыдз тӧлка, збой дай вына морт Сэк воис ӧксылы выль ёрт.
6. Сідз дыр-ӧ-недыр олісны, Дай ӧксы гозъя мунісны. На пыдди колис яран зон – Сы вылӧ лача лои ён. Сы дінӧ коли налӧн ныв, Кок улас кыссьӧ юрси йыв. Зэв мича, зэв на ачыс том. Гӧрд мырпом быттьӧ сылӧн вом, Зэв тӧлка, велӧдчӧма ныв. Оз шулы некор прӧста кыв. Он некыдз сійӧс нылӧн чайт, А сӧмын сылы ар дас квайт. Том нывлӧн оланіныс – чом, Став уджыс чом дор, посни пом 50. Оз весь ов – уджалӧ лун быд: Кор пуӧ рок, кор пуӧ шыд. Пыр вурсьӧ, либӧ пыртлӧ лым, Кор вурӧ мальча, кор и пим. Оз прӧста ов и мужик морт, Войвывса ӧксылӧн бур ёрт. Кӧр дорӧ ветлывлӧ быд лун Мед кӧрыс некытчӧ оз мун, Да вӧчӧ чера-пурта пом. Сідз олӧ миян мойд выв чом. Сідз олӧны да вылӧны, Кор немтор вӧчны – сьылӧны. Роч ӧксы ныв да яран зон. Тшӧтш сьылӧ накӧд налӧн пон. Кӧть яран вӧлі миян зон, А вӧлі вывті сійӧ ён, Дай зэв на вӧлі ачыс том, Дзик роч кодь вӧлі сылӧн вом, Сы кындзи, рочӧн кодь жӧ ныр, Дай мича югыд вӧлі вир. Сы понда нывка, кӧть и роч, А сылы муса лои проч. Дай сідз жӧ нывлы лоан ёрт, Зэв мусмис, воис, кыдзи морт, Зэв ёна сьӧлӧм вылас, дерт, Ӧд ассьыд сьӧлӧмтӧ он берт. Эз найӧ думайтчыны дыр, – Пи чужис налӧн пырысь-пыр.
7. Рыт сёрӧн ӧтчыд Кадпучи Чом дорын пестіс ассьыс би. Сы дорӧ воис даддя дас, Дзик ставыс посни кӧраяс. Мир-Кадпучилы шуӧны, Сы ёртысь гусьӧн корӧны Кӧр дас кымын ли, унджык ли. «Код гусьӧн корӧ – ни-ни-ни» – Мир-Кадпучи сідз висьталіс Да бӧр гортаныс ысталіс: «Ог сет ме тіян ӧти кӧр». «Мед гуас тэнсьыд кӧртӧ вӧр» – Сідз паныд сылы шуисны, Дай лӧгасисны, мунісны. Мӧд асыв пастук сувтіс водз. Кӧр дорас волӧм уна додь. Пыр тӧдіс: волӧм сэтчӧ вӧр. Пыр тӧдіс: гуӧмны дас кӧр. Эз повзьы, муніс пырысь-пыр. Кок улас чиргӧ 51 арся чир. Кыдз воис, шуис пырысь-пыр: «Ті понда эз ло оландыр. Ті, зонъяс, гуӧмныд тай кӧр. Эн соссьӧй, вайӧй ӧдйӧн бӧр!» Сідз – тадз да, мый да – пыксьӧны, Оз сетны найӧ, соссьӧны. Мир-Кадпучилӧн пузис вир: «Эн соссьӧй лучшӧ прӧста дыр!.. Ог некор гусясь, абу вӧр, Но тӧда тіянсьыныд кӧр. Оз пӧръясь некор менам юр: Со менам кӧрлӧн тайӧ сюр: Ті сёйӧмныд нин сійӧс … мед. Ті кӧнкӧ, чайтад, ме ог тӧд. Ме тӧда аслам кӧрлысь пас Ті ставсӧ гуӧмыд кӧр дас». «Тэ мыйла воин? Кутшӧм кӧр Сідз миян ордысь коран бӧр? Мый гуим тэнсьыд? Кодыр? Кӧн? Ми эг на гулӧ весиг гӧн. Ни гӧн, ни гӧн пом некор эг Ми босьтлывлӧ на юавтӧг. Ми костын некод абу вӧр. Мый сӧран, ас пытшкад он тӧр? Ми тэныд сетам сэтшӧм кӧр, Мед некор гортад он во бӧр», – Тадз гусясьысьяс шуисны Дай вины сійӧс кутісны. Эз ёна повзьы Кадпучи, Эз тірзьы ньӧти сылӧн ки. Эз тэрмась, ньӧжйӧникӧн зэв, Эз равзы-горзы: шы ни тӧв Додь бердӧ найӧс кӧртавліс Дай туйсӧ ассьыс весаліс, Кыдз шулывлӧны, мавтіс лызь. Со гӧгӧр лымъяс, быттьӧ пызь, Дзоньвидза гортас воис бӧр Тшӧтш ордас вайис ӧкмыс кӧр. Сы бӧрын сійӧ пырысь-пыр Кӧр дорӧ муніс, эз во дыр. Кӧр гуысьяслӧн гӧтыръяс Сэк кості локтісны морт дас. Чом ӧдзӧс мыйӧн восьтісны, Пыр нылӧс вины босьтчисны, Эз сёрмы весиг ӧти си 52: Дзик сэтчӧ воис Кадпучи. Сы бӧрысь кӧрсӧ гуысьяс Зэв скӧрӧсь воисны морт дас, Чом дорӧ мыйӧн воисны Мир-Кадпучилы шуисны: «Ог повзьӧй тэ ни ӧксыысь, Он пышйы ӧні миянысь: Шань-ӧтчыд сідзи мавтін лызь. Вай бурӧн миянлы кӧр кызь. Ӧд бурӧн ми костысь он пет, – Ми корам, сійӧс он кӧ сет Вын судзас миян тіянкӧд, Эн водзсась прӧста миянкӧд. Оз ликмы 53 тэнад сымда вын. Он бурӧн миянысь тэ мын». «Мый прӧста сідзи ошйысяд, Кыв вылад песад ассьыд гайд 54», – Сідз шуис налы Кадпучи. Эз повзьы, некодӧс эз ви, Кӧть скӧрмис сідзи, быттьӧ би. (Морт вылӧ эз на лэптыв ки). Эз гырканыс, эз водзаныс, Ён нярталаӧн 55 бӧраныс Кузь кияснысӧ 56 кӧртавліс Да ӧтилаӧ домаліс. Да орччӧн ставсӧ разьгӧдіс 57, Бӧр гортаныс сідз мӧдӧдіс. Сы бӧрти сэсся некод эз Кӧр гуны волывлыны йӧз: Мир-Кадпучиысь полӧны. Век бурӧн сылысь корӧны. Дерт, бурӧн сетіс Кадпучи: Прӧст вӧлі сетны сылӧн ки.
8. Сідз найӧ сэні олісны. Дзонь куим во нин колисны. Сэн оліс сійӧ куим во, А кӧрыс содіс уна сё. Водз вӧліс ставыс сюрс дас кык А ӧні куим сымда дзик. Он сійӧс кӧр чукӧрӧн чайт, Кор лыдыс сэн – сюрс комын квайт. Мир-Кадпучилы воис кад Бӧр гортас мунны. Сійӧ рад. Оз радлы сӧмын ӧксы ныв, Оз ваксьы некор и оз сьыв. Оз тӧд, мый вӧчас сыкӧд ай. «Оз шуд, дерт, сійӧ меным вай. Ме быдта яран помысь пи. Юр вылам оз коль ӧти си, Кор воас гортӧ айӧ бӧр. Ӧд сійӧ кӧин кодь жӧ скӧр, Оз жалит айӧ менӧ сэк!» – Тадз чайтӧ, коньӧр, сійӧ век.
9. Со понъяс ёна увтӧны, Кык даддя чомйӧ рӧдтӧны. Юр садьыс нывлӧн вошласьӧ, Вир чужӧм вылас вежласьӧ: «Вой, дивӧ, тайӧ айӧ тай… Мый бара шуас меным ай, Мый шуас меным бара мам… Оз тырмы менам некыдз сям». Со ӧксы гозъя воисны. Со чомйӧ найӧ пырисны. Со ӧксы гозъя кульсисны 58, Со найӧ видзаасисны. Со варовитны мӧдісны, Кыв-мӧд, кыв-куим вӧйписны 59. Со ныв да яран кӧні-кыдз, Став делӧ висьталӧны сідз. Оз некыдз найӧ пыксьыны, Оз нинӧмысь дзик соссьыны. Зэв бура кывзіс ӧксы век, Век кытчӧдз эз быр сылӧн лек 60 Друг мыйкӧ – мыйла ме ог тӧд – Зэв чужӧм лои сылӧн сьӧд. Сэк ӧксы пыр жӧ котӧртіс, Кӧр чукӧр ассьыс гӧгӧртіс, Да кӧрсӧ кодъяс гулісны, На ордӧ муніс ыдждавны. Сэсь виис сійӧ ӧти морт, Код шуис сылы: «Старый чёрт». Бӧр гортас воис ёна скӧр, Скӧрлуныс некытчӧ оз тӧр. «Тэ вӧсна висьӧ менам юр… Тэ мортӧс виин – кутшӧм бур!» – Мир-Кадпучилы шуӧ тадз Сы йылысь лӧга ӧксы-князь. «Эг некор некодӧс ме ви», – Тадз шуис воча Кадпучи. Сы бӧрти шуас ӧксы ныв Ас айыслы со кутшӧм кыв: «Ме тӧда – некодӧс эз ви, Сы вылӧ сета ассьым ки.» Ныв вылӧ ёна скӧрмис ай, Зэв скӧра шуис: «Рузяд кай!» Зэв дыр на ӧксы скӧраліс, Зэв мисьтӧм кывъяс шуаліс. Сэк мыйсӧ сійӧ сэн эз сӧр, Оз ставыс татчӧ мойдас тӧр. Кор гуысьясӧ муніс бӧр, Кӧн куйлӧ сылӧн виӧм вӧр. Сэсь сійӧ виис ӧти зон Код шуис сылы «Пӧрысь пон». Сэк кості чомйын шогсьӧны, Зон нывкӧд ёна шензьӧны. Оз тӧдны, кӧні, кыдзи, мый. Сідз оз-ӧ найӧс ӧксы кый? Быдторсӧ чайтӧ ӧксы ныв Да оз лысьт шуны ассьыс кыв. Сэк кості бара воис ай, Оз дугдыв, матькӧ: мать да мать. Оз ов, а пуӧ скӧрысь скӧр, Скӧрлуныс некытчӧ оз тӧр: «Со кутшӧм бур сьӧлӧма ёрт Дзик прӧста виӧма кык морт. Ме тэнӧ сы вылӧ-ӧ мый Ас пыдди коли, эг сэк лый? Сэк эськӧ ме тэнӧ эг видз!» – Мир-Кадпучилы шуӧ сідз. «Тэ збыльысь ӧмӧй сёрнитан? Ме чайті прӧста балуйтан. Ӧд збыль, эг некодӧс ме ви». – Тадз шуӧ сылы Кадпучи. «Эг вилы некодӧс на ме, Оз тырмы сэтчӧ сьӧлӧмӧй». … Кӧть мый тэ ӧксылы эн шу, А сійӧ шуас сӧмын: «Ну!». Он небзьӧд сылысь сьӧлӧмсӧ, Оз жалит, ёрӧ олӧмсӧ. Век матькӧ, матькӧ: «Ва и му, Оз небось чӧртыс тэнӧ ну!»
10. Чом пытшкын шогсьӧ ӧксы ныв, Ньӧж шуӧ зонлы татшӧм кыв: «Эн повзьы, кывзы, муса зон! Мый вӧчӧ айӧ, тӧдан он? Тэ дінӧ сюйӧ сійӧ гыж, Быд дорысь корсьӧ сійӧ мыж, Быд ногыс тэнӧ ӧтдортӧ. Кык мортӧс, шуӧ, виин тэ. Ӧд найӧс ачыс виалӧм, Тон 61 шуис инька 62 сійӧс мем. Мед эськӧ сійӧ ставыс лёк, Да эм на уджыс сыысь лёк. Эм сыысь ыджыдджык на мог, Сы понда меным медся шог: Тэд кӧсйис сетны сійӧ кӧр. Мед лоас кӧрыс аслыс бӧр, Сы понда тэнсьыд босьтны юр На кындзи кӧсйысьӧ, оз дур. Ӧд сійӧн корсьӧ тэнсьыд мыж, Ог, шуӧ, сетӧ ньӧти гыж 63. Со кутшӧм сійӧ ош кодь дур. Мед видзны сыысь тэнсьыд юр, Вай пышъям, кытчӧдз абу сёр. Сы кындзи вӧчны нинӧмтор». «Со мыйла сійӧ, енмӧй видз, Ме вылӧ шуӧ вӧлӧм сідз. Жаль лоӧм сылы вит сюрс кӧр: Сы вӧсна сійӧ сэтшӧм скӧр. Мед, донсӧ сылысь ме ог кор, Сы понда ме вылӧ быдтор Сідз дзугӧм. Аттӧ, пӧрысь чӧрт, Эн радлы, эн на менӧ йӧрт. Кӧть кӧсъян босьтны менсьым юр, Ме ог на ӧні тэныд сюр. Он вермы юны менсьым вир, Кӧть мында пиньтӧ ассьыд йир. Он някав 64 менам вирысь юм 65. Ме ӧні тӧда тэнсьыд дум!..» – Тадз нуӧ сёрни Кадпучи, А чужӧм аслас быттьӧ би: «Ог падъяв 66, веськыд тэнад кыв! Тэ ногӧн вӧчам, мича ныв, Тэ лӧсьӧдчы, мый колӧ вӧч, Мый ковмӧ туйын, ставсӧ тэч, Кор воас айыд, кӧмкот, пась, Мед ставыс вӧлі тэнад дась», – Тадз шуис нывлы Кадпучи, Ас киас босьтіс сылысь ки: «Тэ пышъян айсьыд мекӧд тшӧтш Эн сідзи прӧста сійӧс вӧч. Ме тэнӧ кольччӧмысь ог кут, Тэд, гашкӧ, тані лоас шуд? Сы йылысь думайт – гӧгӧрво, Мед бӧрас каитчӧм оз ло». «Эм менам тэсянь ичӧт пи, Оз медым айӧ сійӧс ви, Ме коля татчӧ ассьым ай, Оз немтор кольччӧм бурӧс вай. Кӧть кытчӧ нуӧд, ме ог пов, Тэ кындзи некод мем оз ков. Ме лоа тэнад шуйга ки, Кӧть кытчӧ мун: кӧть ва, кӧть би. Горт лоас миян ва да вӧр. Мун пет да мунны лӧсьӧд кӧр».– Тадз шуас зонлы татшӧм кыв Мир-Кадпучилы ӧксы ныв. Мед мича лоас сёрни пом, Зэв ёна окыштіс на вом.
11. Лӧнь, небыд, мича тӧвся рыт. Оз ньӧти кынты, ньӧти сыд 67. Оз некысь кыв ни шы, ни зык. Вит еджыд гӧна мича бык Зэв вылӧ лэптӧмаӧсь юр, Оз тыдав весиг налӧн сюр, Лым гӧптын сулалӧны сідз. Оз некод найӧс сэні видз. Со чомйысь петі яран зон. Тшӧтш сыкӧд петі сылӧн пон. На бӧрысь петі ӧксы ныв. Оз тыдав сылӧн юрси йыв. Оз кынмы сылӧн ичӧт пи, Нёнь бердын шонтӧ ассьыс ки. Эз эшты даддьӧ пуксьыны, Да места вылысь вӧрзьыны, Пыр воис кыськӧ нывлӧн ай, Эз матькы, эз шу ӧти мать. Эз думайт сійӧ ёна дыр, Мый керсьӧ гӧгӧрвоис пыр. Чом дорӧ ӧдйӧ котӧртіс, Сэсь пищаль киас кватитіс. Бур лои пышйысьяслы кост: Оз ӧні пищаль найӧс босьт. Збой вӧлі Кадпучилӧн ки, Со лэбӧ сійӧ кыдзи би. Он сэсся ӧні сійӧс кый, Оз пищаль сы ылнаысь лый. Лёк ӧксы лыйліс эськӧ дыр, Эз кытчӧдз пуля сылӧн быр. Эз ньӧти пуля пасӧ сюр, Эз жугӧд Кадпучилысь юр. Со ӧдйӧ чомйӧ котӧртӧ, Со кӧлуй кинас гӧгӧртӧ. Ки улас сюри пуля доз: Час, энлӧ, энлӧ мути гоз. Час ёна эн на мекӧд дур. Кӧть кыдз, а босьта тэнсьыд юр!» – Тадз песӧ ӧксы ассьыс скӧр, А ачыс лямкаалӧ кӧр. Кӧть ӧксы пӧрысь, век на збой, Со пуксис, муні, равзӧ: «Гой! Час, эн на радлы, дявӧл шой, Он весав небось ассьыд туй!.». Со вӧтчӧ ӧксы – вӧтлӧ кӧр. Сюр кӧрлӧн вӧрӧ, быттьӧ ньӧр. Со ӧтчыд лыйис – кыптіс лым. Оз дугды, лыйлӧ – гым да гым. Со пуля пырис, кыдзи ув, Мир-Кадпучилы киняув. Со шутькӧбтыліс быттьӧ рос, Сідз пуля нуис мальча сос. Со ӧти кӧрлӧн петі сюв, Эз сӧмын мимӧ 68 сійӧ кув. «Сё енмӧй, отсав меным тон», – Тадз шуӧ енлы яран зон. – «Эн скӧрав ме вылӧ, бур ен, Мед лёк морт менӧ оз жӧ вен!..» Ен аслас ыджыд милӧсьтӧн Оз отсав сылы. Аттӧ ен! Со пуля ёнтыштіс, кыдз йӧн. Со кыдзи отсасьӧ бур ен. Дзик матӧ воис пищаль вом, – Мир-Кадпучилы воӧ пом. Оз некод сылы отсӧг сет. Мый вӧчны, Кадпучи оз тӧд. «Тэ, тӧлӧй, ветлан быдлаын, Зэв уна выйим тэнад вын, Эн, тӧлӧй, тэ кӧть менӧ чӧвт; Мем отсӧг неыджыдӧс сет. Тэ быд во вайлан уна лым. Тэ вайлан кымӧр, вайлан гым. Мем отсав, пальӧд ассьыд ун. Оз некор менам сійӧ вун!» Сідз тӧвлы кайтӧ Кадпучи: «Вай тӧлӧй, тӧлӧй, лэптыв ки!» Тшӧтш сыкӧд кевмӧ ӧксы ныв, Со сьылӧ тӧвлы сьыланкыв.
«Ордым» журнал. 1928. №6. 35’–41’ лб.
Тӧлӧй, тӧлӧй
Тӧлӧй, тӧлӧй, муса тӧлӧй, Шоныд, небыд, югыд тӧлӧй, Зарни, юмов, чӧскыд тӧлӧй! Кыті ветлан? Кытчӧ волан? Ассьыд нэмтӧ кытчӧ колян? Кӧні гортыд, кытӧн олан? Овлӧ тӧвтӧм, Сэки кытчӧ эськӧ вошлан? Овлӧ кӧдзыд, Сэки кутшӧм кышӧн кышлан?
«Кытӧн мольыд, Кытӧн вольыд, Кытӧн сьӧлӧмыдлы долыд, Сэтӧн ме и ола. Кытӧн кокньыд ветлӧ лолыд, Быдлаӧ ме вола: Муяс вылӧ, Юяс вылӧ, Кытысь сьӧлӧм меным кылӧ, Кытӧн лэбач сӧмын сьылӧ, Ылӧ-ылӧ саридз сайӧ – Кытысь еджыд ру век кайӧ»
Ветлін ывті, Юяс йывті, Юяс йывті, Муяс вывті, Ёна уна быдтор тӧдан, Нӧшта уна тӧдны мӧдан 69, Висьтав меным, Кӧні овны сэтшӧм долыд, Кӧні кокньыд ветлӧ лолыд?
«Овны сэтӧн босьтӧ гаж, Кытӧн олӧм абу важ, Овны сэтӧн меным долыд, Кытӧн овны ме ог мудз. Кокньыд сэтӧн ветлӧ лолыд, Кытӧн вӧчны выйим 70 удж. Мыйкӧ кӧть да век ме вӧча: Джуджыд тола тӧлын тэча, Верма лэдзны уна лым, Верма вайны ыджыд гым; Тьӧскӧн вевт выв лёкысь нӧйта, Либӧ мортӧс ваӧ вӧйта, Либӧ мыйкӧ мукӧдтор; Арын бадьлысь, Либӧ кыдзлысь Лета кор. Либӧ поводдясӧ вежа – Лунсянь асыв-войӧ кежа; Либӧ лета турун йыв, Либӧ лэбачлысь бордтыв; Либӧ мортӧс Саридз сайӧ йӧрта, Либӧ мыйкӧ кыськӧ берта; Либӧ гыӧн кыркӧтш дорӧ варта, Либӧ изки бордъяс гарта, Либӧ пыжа дорӧ лэчча, Парус бӧрысь ӧдйӧ вӧтча, Либӧ саридзвывса гыкӧд Топта 71 кутчысьла да ворса; Либӧ звер моз лёкысь горза, Либӧ йики идйысь шердъя; Либӧ нораа зэв бӧрда, Кодыр бӧрдӧм кыськӧ кыла; Либӧ сьыла, шутьляла, ог пов Сӧмын некор весь ог ов. Сійӧн кокньыд ветлӧ лов».
«Ордым» журнал. 1929. №3. 50’–51’ лб.
Тӧвся мотивъяс
1.Вӧрас кӧ ме петала
Вӧрас кӧ ме петала, Джуджыд вӧрас. Вӧр шӧрас кӧ пырала, Сьӧд вӧр шӧрас. Сьӧлӧмӧн кӧ бордъясьла, – Удж вын босьтчас. Кодкӧ, дерт жӧ, Ордйысьны Мекӧд босьтчас. Мӧдӧдчылӧй Ме бӧрысь, Мӧдӧдчылӧй. Вӧтӧдчылӧй Ме бӧрысь, Вӧтӧдчылӧй. Вӧрас кӧ ме петала, Джуджыд вӧрас. Вӧр шӧрас кӧ пырала, Сьӧд вӧр шӧрас.
2. Черӧс кӧ ме кеслышта
Черӧс кӧ ме кеслышта, Емдон черӧс, Керъяс кӧ ме керышта, Пожӧм керъяс. Сьӧлӧмӧн кӧ томмӧдча, Томмӧдча ме. Ударникӧ воӧдча, Воӧдча ме. Качествоӧн медводзӧ, Сё збыль, пета, Медыджыдӧс петкӧдлас Уджын сета. Ударникӧн шедӧдча Гӧрд пӧв вылӧ, «Вӧрлэдзысьын» петкӧдча Газет вылӧ. Мед сэк кодкӧ мекӧдӧ Мӧдӧдчылас. Мед сэк кодкӧ ме бӧрысь Вӧтӧдчылас.
3. Газетысь талун ме
Газетысь талун ме Выльтор лыдди, Премия пӧ сетӧны Козин пыдди. Колӧ сӧмын уджавны, Колӧ ёна. Витсё шайта гудӧк пӧ Вермам воны. Гудӧк босьтан премия, Зільыштан кӧ; Ворсны кутам гудӧкнас, Велӧдчан кӧ. Зэлӧдча жӧ керасьныс, Зэлӧдча ме. Велӧдча жӧ гудӧкнас Ворснысӧ ме.
4. Мича пусӧ
Мича пусӧ Ачым бӧрйи, Ачым кута Керавны. Норма тыртны Ог кӧ вермы, Мужик кутас Серавны. Ачым черӧс Ассьым кеслі, Ачым кута Керасьны. Чер нуд пусӧ Ачым вӧчлі, Ачым кута Керасьны. Премиясӧ Ачым перйи, Ачым кута Владейтны. Муса зонсӧ Ачым бӧрйи, Ачым кута Радейтны.
1934 во. «Ударник» журнал. 1934. №6-7. 18’ лб. «Вӧрлэдзысь» газет. 1934’ вося сентябр 10’ лун.
Петыр Паш
1. Петыр Пашӧс шуисны Сьылысь Пашӧн, Сьылысь Пашӧн шуисны Да ворсысь Пашӧн. Ворсысь Пашӧн шуисны, Йӧктысь Пашӧн. Йӧктысь Пашӧн шуисны Да удал Пашӧн. Гажа гажӧн оліс Паш, Гора гажӧн. Гудӧкыс кор лоис важ, Ворсіс важӧн. Важыс киссис – эз ло гаж Ворсысь Пашлӧн. Гажӧдчыны кутіс Паш Вина гажӧн. Вина гажӧн гажӧдчӧ, Гажтӧм гажӧн. Шуны Пашӧс кутісны Юысь Пашӧн.
2. Дугдіс Павел ворсӧмысь, Дугдіс важӧн. Дугдіс Павел сьылӧмысь, Дугдіс важӧн. Дугдіс Павел йӧктыны, Дугдіс важӧн. Дугдіс Павел уджавны, Дугдіс важӧн. Шуны Пашӧс дугдісны Удал Пашӧн. Шуны Пашӧс кутісны Лодыр Пашӧн. Петыр Пашӧс шуӧны Лодыр Пашӧн. Лодыр Пашӧн шуӧны Да юысь Пашӧн. Кытчӧдз вермӧ, трасича, Мортыд воны; Чудеса тай му вылас Вермӧ лоны.
3. Лодыр нимысь дӧзмис Паш, Дӧзмис ёна; Ударникӧ сетіс кыв Регыд воны. Аттӧ, шуӧ, трасича, Аттӧ, зонмӧ. Абу ли мый менам вын, Ме ӧд том на. Ог жӧ кольччы лодырӧн, Лодыр нимӧн, Ог ли мый ме вермы Лоны ударникӧн. Воштіс менӧ винаыс, Воштіс пикӧдз. Дугда, шуӧ, юӧмысь, Дугда дзикӧдз. Пузяс менам олӧмӧй, Уна вына. Лодыр нимысь дӧзмис Паш, Дӧзмис ёна. Часлы, шуӧ, петала ме Джуджыд вӧрас; Джуджыд вӧрас петала Да сьӧд вӧр шӧрас.
4. Лэчыд черӧн керасьӧ Джуджыд вӧрын. Кодкӧ кылӧ керасьӧ Сьӧд вӧр шӧрын. Йӧзыс ставыс шуӧны: Код нӧ тайӧ? Лун шӧрӧдз пӧ кералӧ Норма сайӧ. Код нӧ тайӧ татшӧмыс, Татшӧм ёныс? Код нӧ тайӧ татшӧмыс, Удал зонмыс? Кысь нӧ тайӧ татшӧмыс, Кытысь воис? Код нӧ тайӧ татшӧмыс, Татшӧм збойыс? Быттьӧ черыс чӧсмасьӧ, Чӧскыд керйӧн Сійӧ Павел керасьӧ Аслас черйӧн.
5. Регыд Пашӧс пасйисны Гӧрд пӧв вылӧ. Гӧрд пӧв вылӧ пасйисны Да газет вылӧ. Тадзи Павел петкӧдчис «Вӧрлэдзысьӧн». Ӧні Павел уджалӧ Бригадирӧн. Вӧзйысьӧны Павеллы Бригадаӧ. Видзӧдӧны ставӧн тшӧтш Газетаӧ: «Кутшӧм зон нӧ петӧма Газет вылас? Кутшӧм зон нӧ шедӧма Гӧрд стен вылас?»
6. Газетаысь талун Паш Выльтор лыддис: Премия пӧ сетӧны Козин пыдди. Колӧ сӧмын уджавны, Колӧ ёна: Витсё шайта гудӧк пӧ Вермас воны. Вежыс петіс Павеллӧн Козин вылӧ. Вежыс петіс Павеллӧн Гудӧк вылӧ. Часлы, шуӧ, сьӧлӧмӧн Бордъясьла кӧ… Ордйысьны жӧ петала – Скӧрмӧдча кӧ. Ыджыд теш ме петкӧдла, Ыджыд дивӧ, Куим норма пӧрӧда Ӧтнам вылӧ. Тіянлӧн кӧ кодлӧнкӧ Вежныд петӧ, Вӧтӧдчылӧй ме бӧрысь, Унджык сетӧй. Вӧтӧдчылӧй ме бӧрысь, Вӧтӧдчылӧй. Мӧдӧдчылӧй ме бӧрысь, Мӧдӧдчылӧй. Гудӧк босьта премия, Босьта выльӧс. Петіс Павел ордйысьны, Петіс збыльысь.
7. Быд лун лыддьӧ Петыр Паш Газетаысь Кодлӧн мунӧ медводзын Бригадаыс. Мунны лӧсьӧдчӧма Саш Верӧс сайӧ… – Гӧтрасьны пӧ кӧсйӧ Паш – Кодӧс вайӧ?.. Йӧзыс ставыс шуӧны: Код нӧ тайӧ: Бара Павел сюрӧма Газетаӧ.
8. Нывъяс талун мыйлакӧ Ёна ярӧсь. Павел локтӧ слёт вылысь Сыктывкарысь. Козин пыдди сетӧмны – Гудӧк вайӧ, Гудӧкыс пӧ сулалӧ Витсё сайӧ. Код нӧ татшӧм козинсӧ Кодыр босьтліс? Код нӧ татшӧм гудӧкнас Кодыр ворсліс? Бӧр нин Пашӧс Шуӧны Удал Пашӧн, Бӧр нин Пашӧс Шуӧны Ворсысь Пашӧн.
«Ударник» журнал. 1934. №8–10. 61’–62’ лб.
Ме радейта
Ме радейта Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны, И мичаджык пуяс век Бӧрйыны-корсьны. Со вӧр шӧрад Пожӧмысь-пожӧмӧ Кежлӧдла. Вӧрыс зэв озыр, Зэв коръя. Но мичаджык пу Век ме корсьыся, Быттьӧкӧ невеста Аслым сэсь бӧръя. Ме радейта Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны И мичаджык пуяс век Бӧрйыны-корсьны. Ӧд мича кӧ пожӧмыс – Любӧ и керавны, Любӧ и кыпӧдны Чертӧ. Мед вӧчан да – Кӧсйыссьӧ серавны, Колӧ вот сэтшӧмӧс Бӧрйыны кертӧ. Ме радейта Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны И мичаджык пуяс век Бӧрйыны-корсьны. Кор воан да Сетыштан чер тышкӧн Кымӧсас, Чеччыштас Чер тышкыд бӧрӧ. А кералан мыйӧн Да йӧткыштан – Ымӧстас, Сэсся и Дзуртігтыр пӧрӧ. Ме радейта Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны И мичаджык пуяс век Бӧрйыны-корсьны. А кудриа юрсӧ кор Пожӧмыс пыркнитас – Видзӧдан сӧмын Пу йылӧ, Кӧть синмад И чужӧмад Пургаӧн ыркнитас – Любуйтчан Сэки сы вылӧ. Ме радейта Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны И мичаджык пуяс век Бӧрйыны-корсьны. Кыдз багатыр Рутшкысяс, Ратшкысяс – Ньӧжйӧник Ружтігтыр водас. А меным сэк любӧ… Ме ӧдйӧджык увйышта… Меным кубометра Содас. Ме радейта Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны И мичаджык пуяс век Бӧрйыны-корсьны.
Но медся мем Ёнджыка кажитчӧ – Пила кор пиньяснас Пожӧмсӧ йирӧ. Ок, долыда лолыштӧ Менам сэк морӧсӧй, Пузьылӧ Сьӧлӧмын вирӧй. Ме радейта Пуяскӧд вӧр шӧрын ворсны. И мичаджык пожӧм век Бӧрйыны-корсьны.
«Ударник» журнал. 1935. №2. 32’ лб. «Вӧрлэдзысь» газет, 1934’ вося октябр 15’ лун.
Ыджыд ним
Ыджыд ним, Ыджыд слава Кыптӧма: Петыр Маш Куим норма Тыртӧма. Сетам туй – Паськыд кытшсӧ Орӧдлам. Сетам чесьт – Сьывны гора Горӧдлам. Разьлам кытш, Петыр Машӧс Янсӧдам, Босьтам мел, Гӧрд пӧв вылӧ Пасйӧдам. Сетам туй – Паськыд кытшсӧ Орӧдлам, Сетам чесьт – Сьывны гора Горӧдлам. Ректам джодж, – Стулъяс бокӧ Йӧткамӧй: Петыр Маш Кӧсйӧ петны Йӧктыны. Сетам туй – Паськыд кытшсӧ Орӧдлам. Сетам чесьт – Сьывны гора Горӧдлам. Паськыд кытшсӧ Орӧдлам, Сьыланкывсӧ Горӧдлам. Гора-гажа Сьыланкыв, Сӧмын ворс Да сӧмын сьыв.
1934 во. «Ударник» журнал. 1935. №3. 7’ лб.
Нывбабаяс съезд кежлӧ
Некод на эз вунӧд важъя оланног. Ӧні на век уна сылӧн кольӧм ёг. Кырныш чукӧр пычкис нужнӧй 72 мортлысь вир. Некод сэк эз аддзыв шойччӧг, шойччандыр. Уджыслы эз бырлы некор пӧсь да быг, Уджыс кӧть и сьӧкыд – кынӧм вӧлі тшыг.
Ставыс сійӧ сідзи вӧлі, муса ёрт, Важ олӧмлысь лёксӧ тӧдліс нужнӧй морт. Кодлы медся сьӧкыд овны вӧлі сэк? Нывбабалы вӧлі медся лёкджык рӧк 73 Коньӧръяс ми, аньяс, медся пемыд йӧз, Лэчкын моз жӧ кутіс пемыдлунлӧн вез.
Некор ми эг тӧдлӧй гажа оланног, Некор эз на бырлы сьӧлӧм вылысь шог. Нывбаба эз вермыв шуны ӧти кыв, Олӧм-вылӧм йылысь «оз судз сылӧн сыв!» Нывбабалӧн вӧлі сӧмын ӧти мог: Мужикыс мый шуас, вӧчны век сы ног,
Кӧтшас джоджын жӧдзны – нэмӧвӧйся стаж, Кӧні бӧрдӧм кывны вӧлі ӧти гаж. Права сылӧн вӧлі – чӧвтны пернапас, Да корсюрӧ (шоча) ӧдзӧс водзӧ тас. Ӧні олӧм бурлань вежсис, муса ань. Гӧрд Октябрын сійӧ лои выль да шань.
Ӧні век на киссьӧ сэтысь вир да ор. Выль олӧмлӧн абу некӧн пом ни дор. Озыр ӧні абу – ставныс: «муса ёрт». Олӧм выльӧс вӧчӧ выль ног олысь морт. Нывбабалы петіс ӧткодь оланног. Сьӧлӧм вылысь быри, косьмис курыд шог.
Нывбаба тшӧтш аддзис олӧм пиысь гаж. Права ӧткодь лои – олӧм абу важ. Олӧм выльӧс вӧчны сувтам ставным тшӧтш. Съездъяс вылын лыддям мужикъяслы реч. Ёна важӧн мудзліс миян ки да кок. Ӧні карӧ мунам сыкӧд, карӧ – лок!
Нывбабалысь восьтам обласьтувса съезд, Важ олӧмлы пуктам нэм чӧж кежлӧ крест. Олӧм пиысь мыськам важлысь лӧп да ёг. Нывбабаяс кӧть да! Кодлы кутшӧм мог.
«Коми сикт» газет. 1926’ вося сентябр 25’ лун.
Сюсьлунным мед вӧлі ёсь!
I. Радио Дженьыда висьталіс – Йиа ва кӧдзыдӧн кисьталіс: «...Кулӧма квайт часӧ рытын Предательскӧй пуляысь Киров… Кулӧма квайт часӧ рытын Предательскӧй пуляысь Киров». Дрӧгнитіс сьӧлӧм. И думъяс Котӧрӧн мунісны юрын: «Радио! Гашкӧ нӧ прӧста тэ дурин? Татшӧмыс оз вермы лоны». Но радио пырыс тай Кывъясыс прӧста оз воны. Сьӧлӧмлы морӧсын дзескыд, Кывзыны татшӧмсӧ сьӧкыд, Но кылӧ нин юӧртӧм выль, Вӧлӧма Кировлӧн кулӧмыс збыль: Кулӧма квайт часӧ рытын Предательскӧй пуляысь Киров... Предательскӧй пуляысь кулӧма Киров… Лыйысьыс, гадина, кытӧн? Лыйысьсӧ аддзисны эз? Лыйысьсӧ кутісны эз?
II. Кулӧма – сійӧс он ловзьӧд. Но лыйнысӧ Кировлы Кутшӧм нӧ вир юысь змейлӧн Эз сьӧлӧмыс повзьы, Кутшӧм пеж пучӧйлӧн, Номырлӧн, Морт сёйысь гаглӧн, Кутшӧм отъявленнӧй Классӧвӧй враглӧн?
III. Ӧшыбка? – Оз вермы лоны. Татшӧм лёк ӧшыбка оз вермы лоны. Гӧрд Ленинградын нӧ Кировлысь Коді оз ним-овсӧ тӧдны, Коді оз чужӧмсӧ Кировлысь помнит, Коді оз сьӧлӧмсянь Кировӧс радейт? Кодлӧн нӧ киыс эз дрӧгнит, Кутшӧм гадиналӧн, гадлӧн? Кутшӧм предательскӧй сьӧлӧм нӧ Радлӧ, мый Кировлы сылӧн Предательскӧй пуляыс инмис? Сьӧлыштны эськӧн Пеж чужӧмас гадлы! Сійӧ предательскӧй пуляысь Дас миллионъяслӧн Вийыштіс синва, Дрӧгнитіс сьӧлӧмыс Дас миллионъяслӧн, Кодъяслы Киров ёрт вӧлі Зэв дона, Кодъясӧс Киров ёрт Радейтіс ёна, Кодъяслы Киров ёрт, Кыдз большевик, Социализм вӧсна Классӧвӧй врагъяскӧд тышын Сетіс став вынсӧ, Став сьӧлӧмсӧ, Мудзлытӧг уджаліс нэмсӧ, Вийӧдіс вирсӧ И пуктіс тшӧтш юрсӧ, Кодъяс оз вунӧдны некор Важ большевикъяслысь-вождьяслысь Бурсӧ.
IV. Кировӧс лыйны Удайтчис кутшӧмкӧ гадлы, Но классӧвӧй враг Мед оз радлы. Морт сёйысь гад Сьӧлӧмъяс миянлысь дойдіс, Но ни ӧти миянӧс сійӧ эз повзьӧд. Ми ёнджыка нӧшта на Косьын да удж вылын Зэлӧдчам, Киров моз классӧвӧй врагъяскӧд Косясьны велӧдчам.
V. Дона ёрт кулӧма, Курыд шог суӧма: Гажтӧм… Сьӧкыд, Шог... Но ми ог вунӧдӧ Ассьыным мог: Партия радъясын кодкӧ кор чинӧ, Сё миллионъясӧн локтам ми Матӧджык партия дінӧ. Ёрт! Эз на личавмы Классӧвӧй врагъяскӧд кось, Классӧвӧй сюсьлуныд вӧлі мед ёсь!
Пустӧш, декабр 2’ лун, 1934’ во.
«Вӧрлэдзысь» газет. 1934’ вося декабр 6’ лун.
Мый колӧ вӧчны 74.
Ёна вензялісны комиӧдан удж нуӧдны заводитігӧн. Мукӧдлы на эз кажитчыв сійӧ уджыд. Ӧні сы йылысь некод нин оз вензьы. Сійӧн ми сы йылысь ёнасӧ ог и кутӧ сёрнитны. Шуам сӧмын: комиӧдан уджсӧ колӧ ёнджыка йӧткыны водзӧ, вынсьӧдны.
Ӧні быд ужалысь нин тӧдӧ – комиӧдӧмыд отсалӧ миянлы овмӧс лӧсьӧдны: отсалӧ комилы быдмыны, ёнмыны, сюсьмыны.
Ёна шулывлӧны: «миянлы ӧд колӧ кыссьыны интернациональнӧй кывйӧдз, оз ков бӧрӧ кыскыны. Тайӧ бара жӧ абу сідз: ӧти-кӧ комиӧдӧмыс да коми культураыс 75 оз бӧрӧ миянӧс вӧтлыны, а водзӧ йӧткӧны; ми сідзинад кокньыдджыка, регыдджыка матысмам, воам интернациональнӧй кывйӧ, интернациональнӧй 76 культура. Мӧд-кӧ, интернациональнӧй кывйыс да интернациональнӧй культураыс воасны оз на аски либӧ аскомысь, а коркӧ, дыр мысти на. Сідзи шуысьясыс мед, колӧкӧ, синныс кунясны да вомнысӧ паськӧдӧмӧн виччысясны, кор локтас на дінӧ интернациональнӧй культура.
Мый медъёна торкалӧ комиӧдӧмсӧ.
Мукӧд шулывлӧны (дерт, зэв шоч сэтшӧм мортыд): комиӧдӧмыслӧн (зыранизация) да коми гижӧдыслӧн пӧ (коми литература) нинӧм абу ӧтласаыс; найӧ пӧ абу кӧртасьӧмаӧсь ёрта-ёртыскӧд. Тадзисӧ шуны вермасны, дерт, сӧмын нинӧм тӧдтӧм мортъяс. Колӧ шуны: комиӧдӧм да коми гижӧд зэв топыда йитчӧмаӧсь ёрта-ёртаныс. Комиӧдан удж оз вермы мунны бура, оз кӧ кут быдмыны, паськавны коми гижӧд, а медся ёнджыка мича, шыльыд гижӧд. Зэв на этша миян гижӧдыс – сійӧ медъёнасӧ торкӧ комиӧдчӧмсӧ.
Колӧ оз лӧсьӧдны коми гижӧд?
Ме шуи нин: коми гижӧдтӧгыс оз вермы мунны комиӧдан удж. Ӧти-кӧ, тайӧ. Да, но тайӧ абу на ставыс. Мӧд-кӧ, унджык йӧзыс на миян велӧдчӧны кык-куим во, нёльӧд да. Найӧ роч гижӧдсӧ гӧгӧрвоны оз на велавны кык-куим вонад. Коми гижӧдыс абу. Сэсся налы и немтор лоӧ лыддьыны. Сідзи сэсся ньӧжйӧникӧн налӧн и вунласясны шыпасъясыс. Мортыд бӧр неграмотнӧйӧ пӧрӧ. Сэтшӧм неграмотнӧй велӧдчӧм мортыд коми костад ӧд уна эм. Тай зэв ыджыдтор. Та вылӧ видзӧдтӧг миянлы уджавны оз позь. Сэсся, ми тӧдам – коми йӧз ёна да сьӧлӧмсяньыс радейтӧ коми гижӧдтӧ. Мукӧдыс ачыс сійӧ оз казяв, ылалӧма роч пӧртӧмнас да. Мукӧдыс ёна видӧ комиӧдчӧмсӧ (медся ёнджыка кулакъяс, озырджык йӧз). Мыйла? – Коммунист партия да Сӧвет власьт нуӧдӧны сійӧ уджсӧ да. А коми мича гижӧдъяс кӧ лыддьыны налы кутан, либӧ сьывны, кӧть помтӧг сьыв да лыддьы – кывзасны. Тайӧ медся лӧсьыда петкӧдлӧ: коми йӧзлы колӧ мича шыльыд коми гижӧд. Колӧ лӧсьыд коми гижӧд!
Эм абу коми гижӧд да лоас оз коркӧ сійӧ?
Мукӧд шуӧны: некутшӧм коми гижӧд пӧ абу да, оз и лоны пӧ найӧ некор. Тайӧ кывъясыс сынӧдсӧ сӧмын пежалӧны, збыльысь некытчӧ оз инмыны. Миян коми гижӧдыд эм. Дерт, абу рочьяслӧн кодь, но эм. Эм эськӧ да ичӧт на. Дзик на кага кодь. Да ӧд ыджыдӧн некод оз и чужлы. Рочыдлӧн ӧд ичӧт жӧ зэв да гӧль вӧлі гижӧдыс. Быдӧнлӧн ӧд сідзи. Миян коми гижӧдыд, позьӧ шуны, сӧмын на революция бӧрын мам кынӧмсьыс петіс. Дай сэтысянь быдмис нин вель ёна. Коми гижӧд миян пыр водзӧ ӧдйӧджыка быдмӧ. Миян нин петӧ коми кыв вылын быдтӧлысся журнал. Эм миян коми гижысь чукӧр – КАПП 77. Сэсся ӧні петны кутісны зэв уна выль гижысьяс. Найӧ унджыкыс омӧля на велӧдчӧмаӧсь, зэв на томӧсь. Колӧ виччысьны – на костысь петасны бур гырысь коми гижысьяс. Ӧнія неыджыд гижысь чукӧрыс быттьӧ потан, кӧні быдмасны выль бур гижысьяс. Быдмас, шылялас выль коми гижӧд!
Кутшӧмджык нога колӧ гижӧд?
Гижӧдыд колӧ выль, пролетариат думъяс нога. Сійӧн миян коми гижысь чукӧрыд и шусьӧ пролетарскӧйӧн. Мукӧд шуӧны, миян пӧ комиын пролетариатыс абу да. Мед абу кӧ. Ми ӧд ӧні овмӧссӧ, ас кост оласногсӧ, став олӧмсӧ лӧсьӧдам пролетариат чуйдӧдӧм серти. Олӧмас веськӧдлӧ пролетариат (сылӧн партия). Пролетариат миянӧс нуӧдӧ социализмӧ, сэсся коммунизмӧ. Гижӧдыд торйӧн олӧмысь мунны оз вермы. Гижӧдыд мед тшӧтш отсасьӧ выль олӧмлань мунны. Миян гижӧд мунас оз бара водзӧ олӧмыскӧд тшӧтш пролетариат индӧм туйӧд.
Мыйясджык колӧ гижны?
Миян ӧні ыджыд гижӧдъяс: романъяс да мыйяс да абуӧсь на. Найӧ эськӧ: романъясыс да, поэмаясыс да, висьтъясыс да мый да ёна колӧны. Найӧ эськӧ унджык лоӧны коми кыв вылад, сэки эськӧ велӧдчыштӧм мортыд оз кут бӧр неграмотнӧяд пӧрны. Лоӧ нин мый лыддьыны. Майбыр, гӧгӧрвоас… Сідз кӧ колӧ гижавны романъяс да, гырысьджык поэмаяс да, висьтъяс да. Шуӧны, уна пӧ сьӧм колӧ да. Мед. Унджык кӧ сьӧм видзан, унджыка буртор артмас. Сэсся миян век на абу коми театрыд. Сійӧ ёна зэв колӧ. Рочнад ворсігӧн коми дядьӧыд сӧмын ворсӧмсӧ видзӧдӧ. А пьесасьыс немтор оз гӧгӧрво. Сідз кӧ, колӧ гижны унджык да бурджык коми ворсанторъяс (пьесаяс). Мед миян лоас бур коми театр.
Колӧ гижны сьылан-лыддянъяс да, сьыланкывъяс да.
Сиктъясын том йӧз: нывъяс да, зонъяс да сьылӧны роч сьыланкывъяс. Асьныс, мый йылысь сьылӧны, немтор оз гӧгӧрвоны. Мукӧддырйи быдсяма омӧльторсӧ сэтчӧ гудраласны, а мукӧддырйи рочсӧ комиӧн гудраласны да, артмӧ рок нисьӧ шыд, – курччавны ни панявны оз позь. Гижӧм коми сьыланкывйыс этша зэв (сьылӧмыд ӧд мед асшӧр, матыса гаж), сы вӧсна том йӧзыд асьныс лӧсьӧдлӧны да сьылӧны. Тайӧ медся ёна петкӧдлӧ кутшӧм ёна колӧ коми йӧзыдлы коми сьыланкывйыд.
Мый йылысь гижны.
Эмӧсь йӧз, шуӧны: ме пӧ эськӧ гижныс кужа да – немтор йылысь пӧ гижныс, сюжетыс 78 оз сюр. Сюжетыс оз сюр! Меным дивӧ петӧ, кыдзи бара сійӧ мукӧд гижысьлы сюжетыс оз сюр. Миян оландыръя кад медся озырджык сійӧ бокнас. Некор на сэтшӧм кад эз вӧвлы. Некор на олӧмыс эз вежсьыв пыдысянь йылӧдзыс. Некор на эз татшӧма олӧмыс котӧртлы водзӧ. Олӧмыс кор пуӧ, сэк майбыр эм нин мый йылысь гижныд! Ӧнія олӧм йывсьыд, олӧм котӧртӧм йывсьыд, позьӧ шуны, ньӧти на эз гижны. Сы йылысь колӧ ёна на гижны. Мыйда позьӧ гижны важъя коми йӧз олӧм йывсьыд. Ой уна на позьӧ и колӧ гижныд, да сійӧ и лёкыс, мый бур гижысьясыс миян абу на уна.
Мый колӧ вӧчны ӧнія гижысьяслы да гижны заводитысьяслы?
Мед став олӧмсӧ комилысь петкӧдлыны коми йӧзлы сьылӧм да ворсӧм пыр, мича коми гижӧд пыр; став олан ногсӧ, выльсӧ и важсӧ; мыччӧдны олӧмыслысь котӧртӧмсӧ сэтшӧм мичаӧн, кутшӧм сійӧ эм; индыны веськыд туй социализмӧ – ӧнія гижысьлы колӧ зэв уна тӧдны да быдтор гӧгӧрвоны. Сідзкӧ, гижны заводитысьяслы ёна колӧ велӧдчыны.
Мый колӧ тӧдны – кытчӧ велӧдчыны?
Мед олӧмсӧ петкӧдлыны сэтшӧмӧн, кутшӧм сійӧ эм, колӧ зэв бура тӧдны сійӧ олӧмсӧ. Уна йӧз эмӧсь, шуӧны: асьным пӧ ӧд олам да, омӧликатӧ быдӧн жӧ тӧдыштам. Омӧлика тӧдыштам – сійӧ и эм, – зэв омӧлика. Колӧ тӧдны бура, лӧсьыда, – бурасӧ тӧдмавны вермам сӧмын велӧдчӧмӧн. Ёна колӧ велӧдчыны, мед тӧдмавны олӧмсӧ. Бара жӧ куш тӧдмалӧмыс этша на ещӧ. Колӧ гӧгӧрвоны олӧмсӧ. Тӧдмавны олӧмсӧ абу сэтшӧм сьӧкыд, кутшӧм сьӧкыд сійӧс гӧгӧрвоны. Гӧгӧрвоны вермам бура жӧ сӧмын зэв ёна велӧдчӧмӧн. Колӧ велӧдчыны тӧдмавны да гӧгӧрвоны овмӧссӧ, оланногсӧ, олӧм мунӧмсӧ; тӧдмавны межаяссӧ, рӧвъяссӧ, код кузя мун олӧмыд: тӧдмавны, кутшӧм вын-эбӧс йӧткалӧ олӧмсӧ водзӧ, кутшӧм вын-эбӧс торкалӧ.
Ӧнія гижысьлы колӧ велӧдчыны школаясын, велӧдчыны и олӧмын.
Тӧдӧмыс да гӧгӧрвоӧмыс сійӧ бара этша гижысьлы. Сылы кужны ещӧ колӧ петкӧдлыны сійӧ ставсӧ. Кужны кутны бара жӧ сӧмын велӧдчӧмӧн. Велӧдчыны колӧ важ бур гижысьяслысь. Сідз кӧ колӧ лыддьыны налысь гижӧдъяссӧ. Дерт, медводз колӧ лыддьыны бурджык роч гижысьяслысь: Пушкинлысь, Лермонтовлысь, Некрасовлысь, Толстӧйлысь, Гогольлысь, Максим Горькӧйлысь, Демьян Беднӧйлысь, мукӧдлысь (рочлӧн гырысь гижысьыс зэв уна вӧлі). Сідз жӧ колӧ тӧдмавны и ставмувывса бурджык мича гижӧдъяссӧ, выльсӧ, важсӧ. Тайӧ ставыс зэв сьӧкыд удж, сӧмын тайӧс ставсӧ тӧдмавтӧг бур гижысь, кутшӧм колӧ ӧнія кадӧ, кутшӧмӧс корӧ олӧмыс, петны оз вермы.
Эмӧсь абу ӧні коми йӧзлӧн бур гижысьяс?
Гижысьыд эмӧсь. Ёна лӧсьыда мукӧдыс гижӧны. Лоасны бур гижысьяс. Ме шулі нин – зэв уна выль гижысь петны кутіс. Сӧмын найӧ ставныс ичӧтика велӧдчыштӧм йӧз. Сійӧн сэсся унатор оз артмы, унатор тшыкласьӧ, унатор оз веськыда гижсьы. Босьтам кӧть Спира Прокӧлысь «Октябр йылысь» гижӧдсӧ («Ордым» журнал медводдза №). Коймӧд строкаас сійӧ гижӧ: «Ӧкмыс во тыригӧн быри нин шогъяс»… Ӧкмысӧд строкаын сэні жӧ гижӧ: «Ӧкмыс во бура нин лӧсьыда олам». Тайӧ кык строкаыд люкалӧны ёрта-ёртнысӧ плешканыс. Кӧртавны найӧс некыдз оз позь. Найӧ вензьӧны мӧда-мӧдныскӧд. Сэсся водзӧ кӧ лыддьыны кутам, Спира Прокӧ гижӧ: «Сӧвет власьт ёнмӧма, бырны оз вермы. Мед тайӧ власьтлы помыс оз ло!» Дерт, Спира Прокӧыс кӧсйис тадзинас шуны мӧдтор: «Мед пӧ Сӧвет власьтсӧ оз вермыны озыръяс». Сӧмын тайӧ гижӧд серти вермасны чайтны лыддьысьысьясыд: «Сӧвет власьтыд помтӧг кутас овны, некор оз помась, некор оз быр». Тадзнад оз нин ло пролетариат индалӧм-велӧдӧм серти. Пролетариат шуӧ: «коммунизм дырйи некутшӧм власьт оз ло». А ми ӧд мунам коммунизмӧ. «Октябр» йывсьыд ӧд гижны зэв сьӧкыд, – сійӧ ӧтитор; мӧд-кӧ, Спира Прокӧыд зэв на том дай ичӧтика велӧдчыштӧма. Татшӧм ылалӧмыд вермас лоны миян быдӧнлӧн. Зэв эськӧ бур татшӧм мукӧд пӧлӧс ылалӧмъяссӧ, сідз жӧ и бур бокъяссӧ кӧ, веськӧдлыны кутасны коми гижӧд лыддьысьясыс. Сэсся гижны заводитысьяслы первойсӧ колӧ гижны посньыдик торъяс, ас кост олӧм йылысь да, мый да. Миянӧс мед ёнасӧ торкалӧ гижнысӧ сійӧ, мый гижан кывйыс 79 кажитчӧ зэв гӧль. Миян коми кывйыд абу сэтшӧм гӧль, кутшӧмӧн ми чайтам, а сӧмын гижысьясыс асьныс оз тӧдны спутю став кывсӧ, сэсся разалӧма, киссьӧма быд пельӧсӧ, гижӧдас абу на чукӧрмӧма. Гижан кывйыс абу на дзикӧдз шылялӧма, артмӧма, абу на дзик став коми кывнас озырмӧма. Выль гижысьяс водзын сулалӧ удж – тӧдмасьны коми кывйӧн, бура тӧдмавны. Чукӧртны-котыртны кывсӧ.
Колӧ отсавны коми гижӧд кыпӧдны.
Гижӧд кыптӧмыд сійӧ зэв топыда кӧрталӧма овмӧс кыптӧмкӧд. Ӧдйӧджык кӧ кутас кыптыны овмӧс – ӧдйӧджык кыптас и гижӧд, ӧдйӧджык кыптас культура. Сійӧ, паськыда кӧ шуны, сідзи. Ӧні мый миян колӧ? Медводз миянлы колӧны гижысьяс. Гижысьяс миян эмӧсь, сэсся ӧні выль гижысьяс петны заводитӧны. Найӧс колӧ котыртны. Котыртӧ КАПП. КАПП-ын колӧ ёна тӧждысьны аслас шленъяс вӧсна да выль гижны заводитысьяс вӧсна, мед эськӧ найӧ оз пондыны джӧмдавны, отсавны быд ногӧн налы кыпӧдчыны. КАПП-лы эськӧ колӧ тшӧкыдджыка чукӧртчывлыны. Ёнджыка видлавны да сёрнитны выль гижӧдъяс йылысь; индавны лёкджыксӧ, бурджык бокъяссӧ выль гижӧдъясыслысь. Со, ме ногӧн кӧ, кутшӧм уджъяс ӧні кежлӧ сулалӧны коми гижысьяс водзын.
«Ордым» журнал. 1926. №2. 56’–60’ лб.
Я. Чупровлӧн роч кыв вылӧ вуджӧдӧм кывбуръяс.
Стихотворения Якова Ивановича Чупрова были негромкими, но искренними и задушевными. В коми поэзию он вошёл как самобытный, взыскательный автор. Как читатели, так и литературная критика быстро заметили произведения молодого поэта. Критик Мария Йоль в статье «Что даёт журнал «Ордым» писала о Чупрове: «Мы мало ещё у него читали, а с первых произведений он стал рядом с лучшими коми писателями». Очень тепло о творчестве Я. Чупрова (Биа Ӧгыр) отзывался основатель коми советской литературы Виктор Савин Стихотворения Якова Ивановича Чупрова пронизаны оптимизмом, уверенностью в дне завтрашнем и этим они дороги и современному читателю. Многие его лирические стихи стали народными песнями, которые звучат и сегодня.
Красный Октябрь
Я слышу в буйном пеньи ветра Слова октябрьского завета И подпеваю Октябрю: «Твой сын, я, как и ты, горю!»
Ты засиял над сонным миром. Прогнав души былую лень, Прогнав почтение к кумирам, Навеял миру летний день.
В твоих лучах земли пространство – Как в шитом золотом убранстве. Ты вертишь так земную ось, Что всюду эхо отдалось.
Грозят оружием буржуи И шлют проклятия вослед, Но, несмотря на брань чужую, Тебе сегодня десять лет.
Но для тебя – не детство это, Коль ты дремавшую планету Сумел так быстро всколыхнуть И новый проложил нам путь.
Топор ли слышу лесоруба Оленевода ли дуду – Во всем твои гремят мне трубы Призывом к бою и труду.
Во всем, что близко мне и мило, Твоя мне чувствуется сила, Твоя особенная стать, Побед одержанных печать.
И мир, тобой объятый, светел, Как будто окунут в зарю. И я пою под буйный ветер: «Я сын твой, я, как и ты, горю!»
Учащимся девушкам
Не устает на землю литься Как из ведра осенний дождь. Летят к теплу и солнцу птицы, Лес от тоски бросает в дрожь. А в чаще тетерев унылый Ворчит на ухо глухарю: – Беда нам с осенью постылой, Я это время не хвалю. Вон даже юные березы Раздела осень догола. Весь лес уже повергли в слезы Её недобрые дела. Теперь в лесу раздолье волку, Медведь в черничник забредёт. А человеку нет здесь толку… Но глянь-ка – девушка идёт! Иль убегает от кого-то, Не смея и передохнуть? Другая ль срочная забота Её толкнула в дальний путь? Какая же, какая горесть Девчушку эту повела В далёкий незнакомый город Вдруг – из родимого села? Иль чье приворожило зелье? Хоть на селе и в эту ночь Из девичьей души веселье Могло б прогнать все думы прочь. Но нет! Ночами то и дело Её терзало до утра, Что и веселье устарело, Что и его менять пора. Что плохо всё-таки живётся Крестьянам в стороне родной, Где даже праздник обернётся Порою тёмной стороной. И переделать всё охота, И жажда нового в груди, Как бы нашептывает кто-то: «Иди, родимая, иди!» Из мрака ночи убегает Туда, где от огней светло, Чтобы учёная, другая, Потом вернулось на село. Чтобы плоды её ученья Односельчанам помогли В освобожденьи от мучений И в обновлении земли. 1926
Весенним вечером
На лугу зелёном, свежем, Алые и синие Распустились цветом нежным Все цветы весенние.
Солнце светит-золотится; По небу бескрайнему Облака, как лебедицы, Проплывают стаями.
Воздух полнится весельем, Запахами пряными. В сердце кровь, как сок веснний, Бьёт толчками пьяными.
Не остудит тёплый ветер Жаркую головушку. Да ещё в кустах весь вечер Так поёт соловушка.
И кукушка так кукует – Тоже нету грусти ей, – Что душа сама ликует В радостном предчувствии.
Парень сыплет на гармошке, Девушка – частушками: «Как на узенькой дорожке Встретили друг дружку мы!»
Ей потом шепнул украдкой Развесёлый Ванечка: «Без тебя, подружки сладкой, Не уснуть мне, Танечка!»
Задремала вся округа, Потемнело небушко. Обнимаются друг с другом Паренёк и девушка. 1927
Кывбуръяссӧ вуджӧдіс Ионов Юрий. «Антология коми литературы». Коми книжное издательство, 1985.
II. Биа Ӧгыр (Я. И. Чупров) йылысь.
Нёбдінса Виттор 80
Выль коми гижысьяс
Во сизим сайын кымын, кор коми гижӧдыд муртса на кок йылас кутіс сувтны, кодсюрӧ вӧлі шуӧны: комияслӧн пӧ оз артмыв мича шыльыд гижӧд, оз лолы коми поэзия; коми кыв пӧ вывті гӧль да, он вермы сійӧн паськыдджыка бергӧдчыны, сӧмын пӧ артмас, гашкӧ, омӧлик «черӧн лӧсйӧм» кодь проза, татшӧм кымын: «пон увтӧ, мӧс баксӧ, вӧв гӧрдлӧ, кань нявзӧ». Тадзи серавлісны кодсюрӧ (комияс жӧ) медводдза коми стикотворенньӧястӧ, позьӧ шуны, коми поэзиялысь медводдза воськовъяссӧ. Дерт, эз ло сідзи дай эз вермы лоны: быд йӧзлӧн эм кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ культура, кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ поэзия,– сідз жӧ и коми йӧзлӧн эм. Код тӧдас: войдӧр кӧ эськӧ вӧлі слӧйыс коминад гижны да коми гижӧдсӧ печатайтны, колӧкӧ, мый вылнаын нин ӧні вӧлі художествоа коми литератураыд? Босьтам кӧ ми бӧръя вит восӧ, сэтысь нин аддзам, кутшӧма быдмис, озырмис, шаньмис-мичаммис коми гижӧдыд (проза да поэзия). Коми йӧз пӧвстысь вочасӧн петӧны выль гижысьяс – коми беллетристъяс, коми поэтъяс. Сӧмын и ӧні на абу тыр слӧйыс налысь став гижӧдсӧ печатайтныыс – оз тырмы миян унатор на, кӧть книга лэдзанінын да журнал редакцияын гижӧдъясыс куйлӧны (гырысь моздоръясӧн!). Паськыд Коми муад вӧлӧмаӧсь прамӧй гижысь вынъяс. Гижан туйыс (слӧйыс) налы этша воссис сӧмын на во джын сайын, КАПП лӧсьӧдӧмсянь да кор кутіс петны «Ордым» журнал. Выль гижӧдъяс пӧвстысь ёнджыка тӧдчӧ:
БИА ӦГЫР.
«Небыд уль вый моз жӧ киссьӧ Нывлӧн мыла сьылӧм гор: Сьӧлӧм пытшкӧ ем моз пырӧ,– Шоглы абу пом ни дор..».
«Пӧсь вира сьӧлӧмсӧ том нывлысь Оз бурмӧд чужан сиктса гаж; Ӧд гажсӧ вӧчны колӧ выльӧс, Мый эм сэн гажыс – ставыс важ..».
Сідзи и чайтан: быттьӧ тайӧ кӧкъямыс гижӧд визьсӧ (строка) босьтӧма ӧти стикотворенньӧысь – сэтшӧма ӧтлаасьӧ налӧн «мотивыс» (неуна толькӧ размерыс торъялӧ). Тайӧ босьтӧма Биа Ӧгырлысь кык стикотворенньӧысь: «Коньӧр нывлӧн сьылӧм» (1 № «Ордым») да «Велӧдчысь нывъяслы» (2 № «Ордым»).
Вит номерын «Ордым» журналын Биа Ӧгырлӧн сомын на тайӧ кык стикотворенньӧыс и петаліс. Дерт, та серти он вермы гӧгӧрбоксянь Биа Ӧгырлысь гижан сямсӧ «судитны». Но позьӧ аддзыны: Биа Ӧгырлӧн эм гижан морттуйыс, кужӧ вӧдитчыны кывнас (дай кывйыс озыр), гижӧ тӧлка, «кыза мавтӧмӧн» (сочно), мичаа серпасалӧмӧн (картинно, образно) бура шыльӧдӧмӧн. Тӧдчӧ, техникаыс Биа Ӧгырлӧн абу зэв омӧль,– босьтам кӧть:
Участники I конференции писателей. В.А. Савин во втором ряду третий слева. Я.И. Чупров в верхнем ряду третий справа. Фотография 1934 г.
«Кӧнкӧ сьылӧ, кылӧ, ныв; Эзысь моз жӧ гора юргӧ Сылӧн сьылӧм сьыланкыв
Небыд уль вый моз жӧ Нывлӧн мыла сьылӧм гор».
«Шутьляв, шутьляв, войвыв тӧлӧй! Сьӧлӧм везйыд оз на ор...
Изьва, гызьы, гызьы ёна, Аслад гыӧн крежӧ нӧйт; Коньӧр ныв вылӧ эн скӧрмы, Коньӧр нылӧс пыдӧ вӧйт..».
Нывлӧн сьыланкывйыс эзысь моз юргӧ – сӧдзӧ мичаа: нывлӧн сьылӧм горыс уль вый моз киссьӧ,– оз ва моз шоргы-бузгы – киссьӧ уль вый моз: небыда, оръясьлытӧг, мылаа (нежнӧя). Тані зэв джуджыд поэзия, рочӧн кӧ шуны – красота! Водзӧсӧ сэсся абу нин прӧстӧй стикотворенньӧ, абу куш гижан кывъяс – сэні сьылан кывъяс: «Шутьляв, шутьляв, войвыв тӧлӧй», «Изьва, гызьы, гызьы»,– татшӧм кывъясыд овлӧны сӧмын сьыланкывъясын. Позьӧ шуны: ортсыладорсяньыс Биа Ӧгырлӧн гижӧдъясыс зэв бурӧсь. Паныдасьлӧны, дерт, кӧнсюрӧ и ёгторъяс – роч йитӧдъяс (союзъяс).
«Оз узь, а мӧвпалӧ сьӧд вӧр». «Жаль сылы аслас чужан сикт, Но сьӧлӧм сылӧн мунны корӧ».
Мукӧдлатіыс рифма пондаыс гижӧдыс «страдайтӧ»:
«Ворсӧм артмӧ – кӧть эн шу..». «Том нывка – оз тай повны мӧд». «Ректі век ме уджлысь куд».
Артмывлӧны весиг (ме чайта, рифма понда жӧ) и вывті кусыньяс:
«Меным муса сьӧкыд удж..».
Зэв «муса» сьӧкыд уджыд оз овлы, гашкӧ, «тӧдса»-а.
«Менсьым бӧрдӧм вичко пытшкын Видзӧдісны морт сё вит..».
Вывті уна йӧзыс, ме чайта, вӧлӧма вичко пытшкас – витсё морт: ог тӧд, кутшӧм сиктын Изьва вожсьыс сы мында йӧзыс видзӧдісны венчайтчигӧн нывлысь бӧрдӧмсӧ?.. Эмӧсь, мися, кӧнсюрӧ ёгъяс, сӧмын сійӧ – ичӧтиктор став гижӧд пытшкас. Ньӧти ёгтӧм гижӧдыд ӧд зэв шоча артмылӧ, торъя нин миян томиник коми литератураад. Став ёгыс вочасӧн весассьӧ, коркӧ кутас петны и сӧдз, пожналӧм-мольӧдӧм коми гижӧд. Ӧні видзӧдлам сэсся пытшкӧсладорсӧ Биа Ӧгыр гижӧдъяслысь (кык стикотворенньӧыслысь). Пытшкӧсыд кӧ тӧщӧ (тыртӧм), гижӧдыд нинӧм оз сулав, вывсяньыд кӧть эськӧ зарниӧн дзирдалӧ да. Кыкнан стикотворенньӧыс Биа Ӧгырлӧн петкӧдлӧ коми йӧзлысь гажтӧм олӧмсӧ, шог пыкӧмсӧ, пемыдлунсӧ.
«Сьӧд, са кодь чужӧма, лӧг синма... Сьӧд, пемыд войяс Коми муын... Лёк сорӧн быдмалӧма важсянь Бур костас тырыс сэні пеж..».
Воддза стикотворенньӧас (1 № «Ордым»–«Коньӧр нывлӧн сьылӧм») Биа Ӧгыр висьталӧ, кыдзи томиник ныв Ӧнись да гӧлиник зон Ӧлексей радейтлӧмаӧсь мӧда-мӧднысӧ. Сэсся нывтӧ мырдӧн сетасны «озыр зонлы, мисьтӧм мортлы». Ӧлексейлӧн сьӧлӧмыс оз имит да виас асьсӧ, Ӧнись венчайтчӧм бӧрас сімӧм йыла чукриӧн (векньыдик пурт) сьӧлӧмас сутшкас мустӧм верӧссӧ, ачыс вӧйтчас Изьва юӧ. Сы йылысь и сьылӧ Ӧнисьыд небыд уль вый мозыд, Изьва юӧ пӧдтӧдзыс.
«Дыр на бумгӧдчис да увгис Тӧвлӧн бандур – гы да кыр, Ӧнись бандур бӧрся сьыліс Ассьыс сьыланкыв зэв дыр».
Тайӧ сьыланкывйыслы Биа Ӧгыр сюрӧссӧ босьтӧма важ лёк олӧмысь – вывті уна вӧвлі важӧн сэтшӧм шогыс нывъяслӧн, нывбабаяслӧн. Мӧд гижӧдыс (2 № «Ордым»–«Велӧдчысь нывъяслы») пытшкӧсладорсяньыс ёна нин бур воддза дорсьыс. Тані уналаын нин эм символизм 81. Сьӧд вӧр шӧрті мунӧ войын том нывка. Кытчӧ мунӧ, мыйла?
«Ас сиктысь мунӧ сійӧ карӧ, Сьӧд, пемыд олӧмысь ныв пышйӧ. Топ тӧдӧ сиктлысь сьӧкыдлун; Лёк сорӧн быдмалӧма важсянь Бур костас тырыс сэні пеж, Гаж нора, шог пыр кыссьӧ лёкысь, Кӧть босьт да ставсӧ выльӧн веж..».
Том нывка сійӧн и пышйӧ сьӧд вӧр шӧрті (пемыд олӧм пӧвстӧд) карӧ, мед велӧдчыны,
«Мед югыд вежӧрӧн нин гортӧ, Сьӧд, пемыд сиктӧ воны бӧр. Мед пемыдъяссӧ сиктысь вины, Мед вайны сиктӧ югыдлун».
Миян коми сиктъясад, дерт на, медсьӧкыд овны нывбабаяслы. Сы понда торйӧн и мунӧ велӧдчыныыс нылыс,
«Мед отсӧг нывбабалы сетны, Мед вайны шуда долыдлун».
Биа Ӧгыр (Яков Чупров, Изьваысь) ачыс зэв на том, велӧдчӧ совпартшколаын. Сыысь вермас лоны бур гижысь – поэт, морттуйыс сы вылӧ ӧні нин тӧдчӧ. Оз ков сӧмын сылы выль олӧм туйсьыс бокӧ кежны, гижныыс колӧ ёнджыкасӧ выль олӧм сям йылысь. Сэсся, дерт на, ковмас бурджыка шыльӧдны ассьыс гижӧдъяссӧ, мед эз лоны вывті ёгӧсь, друг кусыньясаӧсь да дӧзмана кузьӧсь. Сідз жӧ оз ков шыбласьны вывті посниторъяс вылӧ,– посниторйыд ӧд оз сулав шыльыд гижӧдъяс доныд, сӧмын увтыртӧ найӧс,– эмӧсь тай, майбыр, ӧні и гырысьторъяс, гижан сюрӧсыд сюрас. Сьӧлӧмсянь бурсиам водзӧ уджавны Биа Ӧгырлы: мед ӧгырыс эз кус, мед сійӧ разаліс паськыд Коми муӧд да ӧзтіс пемыд войтырлысь сьӧлӧмъяссӧ выль биӧн, ӧтвылысь сэсся ми, став коми гижысь-котырыс, кыдз шуліс Ӧ. Ӧ. Чеусов,–
Югъялысь бияссӧ Водзӧлань нуалам; Разӧдам ӧгырсӧ, Разӧдам югыдсӧ Чорыда гӧгӧр.
«Ордым» журнал. 1927. №3 (6). 54’–57’ лб.
Сергей Морозов 82
Биа Ӧгыр (дженьдӧдӧмӧн)
Биа Ӧгыр – оригинальнӧй мича литературнӧй псевдоним: сійӧ ызйӧдана и ӧзйӧдана. Колӧ чайтны, комсомолеч Яков Чупров, коми литератураӧ сюртчыны заводиттӧдз, эз этша бӧрйӧдлы аслас вежӧрын быд пӧлӧс нимъяс, кытчӧдз эз сӧдзны сылӧн юрын тайӧ кык кывйыс. А Нёбдінса Витторлы пырысь-пыр жӧ воӧма сьӧлӧм вылас тайӧ нимыс, и сійӧ, Биа Ӧгырлысь медводдза кывбуръяссӧ дженьыда донъяліг, сьӧлӧмсянь, кыдз бать аслас пилы, тӧдчӧдӧ, кутшӧм благороднӧйтор вылӧ синӧ том гижны босьтчысьӧс сыӧн бӧрйӧм мичаа юргысь литературнӧй нимыс: «Сьӧлӧмсянь сиам водзӧ уджавны Биа Ӧгырлы; мед ӧгырыс оз кус, мед сійӧ разалӧ паськыд Коми муӧд да ӧзтӧ пемыд войтырлысь сьӧлӧмъяссӧ выль биӧн!» – тадз кӧрталӧ ассьыс статьясӧ Нёбдінса Виттор, кодӧс вӧлі йӧзӧдӧма «Ордым» журналлӧн 1927 вося коймӧд номерын. Совпартшколаса велӧдчысь Яков Чупров, коді лӧсьӧдчис нин воськовтны школа помалӧм бӧрын олӧмӧ, йӧз пӧвстӧ, крепыда сюркняліс пель саяс Нёбдінса Витторлысь тайӧ бур сӧветсӧ. Яков Чупров чужліс 1906 вося июнь 3 лунӧ Изьваын, Бакур сиктын гӧль крестьянин семьяын. Сылӧн бать-мамыс быдтісны квайт чоя-вокаӧс, быдтісны ёна сьӧкыдпырысь: «Бать унджык кадсӧ батрачитіс кулак кӧр видзысьяс ордын да асланым овмӧсын бура уджавны эз вермы. Ичӧтик овмӧсным медсясӧ ӧшаліс мам вылын, коді сідз жӧ тшӧкыда батрачитіс кулакъяслы: гортын вӧчис налы няр (рочӧн – замша) гижӧ аслас автобиографияын поэт. Школаӧ сійӧ муніс революцияӧдз на, и сӧмын велӧдчис куим во. Гражданскӧй войналӧн гыяс воисны и ылі войвылӧдз. Белӧй бандаяс кутісны зыртчыны тшӧтш и Ижмалань, кодъяссянь Чупровъяслӧн семьялы бурсӧ виччысьны вӧлі немтор, сы вӧсна мый Яков Чупровлӧн ыджыдджык Илья да Вонифатий вокъясыс ас вӧляысь мунісны служитны Краснӧй гвардияӧ, и найӧ тышкасисны белӧй бандитъяслы паныд. 1919-20 воясӧ Чупровъяслӧн семьялы быть лои пышйыны рӧднӧй сиктсьыс Эжва йылӧ.
Я. И. Чупровлӧн Елизавета Ивановна чойыс, Вонифатий Иванович да Илья Иванович вокъясыс.
«1919 вося мартын ме, менам чой, пӧрысь да висьысь мам, и посни челядя невесткаӧй Краснӧй войскаяскӧд эвакуируйтчим Эжва йылӧ. Тулыссӧ, гожӧмсӧ да арсӧ коллялім Кулӧмдінын, Ульяновскӧй манастырын да сэсся лэччим Отйӧдз, кысянь заводитім эвакуируйтчыны Усть-Сысольск пыр Мурашиӧ, но миянӧс Выльгортын суисны белӧйяс. Выльгортсянь белӧйяс ыстісны миянӧс бӧр Ижмаӧ, кытчӧ и ми мӧдӧдчим подӧн, мӧдӧдчим милӧстина коригтыр да дадьяс вылын кӧлуйсӧ кыскиг», – татшӧм сьӧкыд казьтылӧмъяс ми лыддям аслас челядьдырся олӧм йылысь Яков Чупровлӧн автобиографияысь.
Гражданскӧй война помассьӧм бӧрын Я. Чупров уджаліс асланыс овмӧсын, вӧчис сійӧс, мый нарадитлісны мам-батьыс. Но Сӧветскӧй власьт пуксьӧм кутіс тӧдчыны лунысь-лун, воысь-во пыр ёнджыка. Ӧти бӧрся мӧд выльторъяс кутісны сюртчыны и сиктса олӧмӧ. Сідз, ыджыд событиеӧн лои том йӧз пӧвстын комсомольскӧй организацияяс котыртӧм. Комсомоллӧн III съезд вылын Ленинлӧн речыс регыд да ӧдйӧ паськаліс странаса быд пельӧсӧдз. «Велӧдчыны, велӧдчыны, велӧдчыны!» – сылӧн ызйӧдана чукӧстӧмыс йиджис томъяслӧн сьӧлӧмӧдз.
Яков Чупров асланыс Бакур сиктын лои дзик медводдза комсомолечӧн. Со мый висьталӧ сэкся вояс йывсьыс Я. Чупровлӧн челядьдырся ёртыс, И. А. Рочев, коді бӧрынджык кыптіс зэв вылӧдз: КПСС обкомса секретарӧдз, а сэсся и Коми АССР-са Верховнӧй Сӧвет Президиумса председательӧдз.
«Тайӧ вӧлі 1920-ӧд гожӧмын, – казьтыліс Иван Алексеевич, – интервентъясӧс да белогвардеечьясӧс войвылысь вӧтлӧм бӧрын. Белӧйяслӧн жуглӧм колясъясыс орудуйтісны на Урал-Из ӧтар-мӧдарса сиктъясын да тундраын.
Миян сиктса том йӧз пӧвстын дыр нин сёрнитісны, мый регыд лоӧ том йӧзлӧн собрание. Та йылысь мем юӧртіс челядьдырся друг Алёша …
(И. А. Рочевлӧн тайӧ казьтылӧмыс вайӧдсьӧ «Юность огневая» гижӧдын. Сэні сійӧс сетӧма рочӧн, но паськыдджыка.)
Кыдз активнӧй да водзӧ велӧдчыны сюртчысь комсомолечӧс, Ижмаса райкомол рекомендуйтіс Я. Чупровӧс 1924 воӧ велӧдчыны Ижмаса первой тшупӧда совпартшколаӧ, а сійӧс помалӧм бӧрын ыстісны Усть-Сысольскса мӧдӧд тшупӧда совпартшколаӧ, коді гӧтӧвитіс комсомольскӧй да партийнӧй организацияясын уджалысьясӧс. Уна буртор сетіс Я. Чупровлы совпартшколаын велӧдчӧм, кӧні сійӧ первойысь паныдасис да серьёзнӧя тӧдмасис общественно-политическӧй наукаяскӧд. Зэв сьӧлӧмсяньыс кывзіс марксизм-ленинизм йылысь лекцияяс, велӧдчис лыддьыны да гӧгӧрвоны Маркслысь, Энгельслысь да Ленинлысь книгаяс.
1925 воӧ Яков Чупровӧс примитісны ВКП(б) членӧ кандидатӧн, а велӧдчӧмсӧ помалӧ нин партияса членӧн. Сэки жӧ паныдасис Клавдия Егоровна Кустышевакӧд, гӧтырпуыскӧд.
Совпартшколаса курсантъяс. Медводдза радас шӧрас Я.И.Чупров. Веськыдвылас К.Е.Чупрова
Совпартшкола помалӧм бӧрын том гозъяӧс ыстісны уджавны Ижемскӧй районӧ. Но налы сэні ковмис во кежлӧ янсӧдчывны. Яков Чупровӧс ВЛКСМ обком ыстіс тундраӧ инструкторӧн, медым нуӧдны кӧр видзысьяс пӧвстын культурно-просветительскӧй удж, а сэк кості Клава Чупрова уджаліс Усть-Ухтаын женорганизаторӧн. 1928 воӧ Я. Чупров воис уджавны «Гӧрд Печӧра» районнӧй газет редакцияӧ. Первой вӧлі ответственнӧй секретарӧн, а сэсся и – редакторӧн. Но Я. Чупровӧс водзӧ велӧдчӧм йылысь мӧвп эз эновтлы редакторӧн уджалан воясӧ. Ачыс олӧмыс тшӧктіс озырмӧдны тӧдӧмлунъяс. И вот, кык во мысти, сійӧс ыстӧны велӧдчыны комвузӧ – Архангельскӧ. Комвузын велӧдчан вояс – марксизм-ленинизм наукаӧн вежӧр озырмӧдан вояс, кодъяс журналист Я. Чупровӧс кыпӧдісны нӧшта ӧти тшупӧд вылӧ вылӧджык. Комвуз помалӧм бӧрын Я. Чупров первой уджаліс ВКП(б) Усть-Вымскӧй райкомын, а сэсся бара лои районнӧй газетын редакторӧн, но тайӧ пӧрйӧ эз Ижмаын, а «Сыктывса ударник» редакцияын. Поэт Биа Ӧгырлӧн да редактор Я. Чупровлӧн писательскӧй да журналистскӧй уджъясыс йитчӧны ӧти чорыд гӧрӧдӧ. Редактор удж вылысь сійӧс сэсся вуджӧдісны «Комилес» трест аппаратӧ, кӧні вӧлі война заводитчытӧдз. Рӧдинаӧс дорйыны фашистскӧй захватчикъясысь Я. Чупров муніс Великӧй Отечественнӧй война заводитчӧм бӧрын пыр жӧ. Сійӧ участвуйтіс войналӧн медводдза воясӧ медся сьӧкыд бойясын радӧвӧй салдат-пехотинечӧн да Москваӧс дорйигӧн пӧгибнитіс геройяслӧн смертьӧн ӧти чорыд тышын 1942 вося февральын... Яков Чупров помӧдз пӧртіс Рӧдина водзын ассьыс долгсӧ. Кор да кӧні заводитіс Я. Чупров ассьыс творческӧй туйсӧ? Та йылысь ми муртса казьтыштлім нин водзын, а ӧні тайӧ мӧвпсӧ нуӧдам водзӧ.
Я. И. Чупровлӧн семьяыс: гӧтырыс – Клавдия Егоровна, Володя пиыс да Эмилия нылыс.
Ме листалі кызьӧд воясса коми газетъяслысь да журналъяслысь вурӧм чукӧръяс. «Коми сикт» газетлӧн 1926 вося сентябрь 4-ӧд лунся номерысь казялі неыджыд кывбур, кодлӧн нимыс «Ми! Эн равзӧй ті», но сійӧ лӧсялӧ содержаниеыслы. Том поэт ӧлӧдӧ гораа да мисьтӧма равзӧмысь кыдзи страна пытшкӧсса, сідзи и границасайса врагъясӧс, кодъяс кӧсйисны торкны выль олӧм стрӧитӧм. Кӧть и тайӧ том авторлӧн медводдза печатайтӧм кывбур, но гижӧма быд боксянь грамотнӧя, шыльыда. Сійӧс автор весиг сӧветуйтӧ сьывны «Мы крестьянские ребята» роч сьыланкыв мотив серти.
Клавдия Егоровна Чупрова, Эмилия Яковлевна нылыс да сылӧн пи да верӧс.
Тадзи Я. Чупров заводитіс ассьыс творческӧй туйсӧ кывбуръяс гижӧмсянь да мӧд жанрӧ эз кутчысьлы, не кӧ лыддьыны сылысь журналистскӧй уджсӧ, кор ковмис гижны не этша статья да очерк. Коми сӧветскӧй литература историяын ыджыд событиеӧн вӧлі литературно-художественнӧй «Ордым» журнал печатайтны заводитӧм, кӧні Я. Чупров кутіс участвуйтны журналлӧн первой номерсяньыс жӧ. Мый йылысь гижис коми поэт Биа Ӧгыр? Кутшӧм тематикаыс, содержаниеыс, мӧвпъясыс сійӧ кывбуръясын? Босьтны кӧ Я. Чупровлысь гижӧд чукӧрсӧ дзоньнас ӧтлаын, сылӧн медводдза кывбуръяссяньыс жӧ лыддьысьысьяс син водзын, вежӧрын кыптӧны кызьӧд-комынӧд воясса поколениелӧн олан туйыс да мӧвпъясыс, поэт петкӧдлӧ томлунлысь вынсӧ да эбӧссӧ, чуксалӧ найӧс Октябрлӧн знамя улӧ, а сідз жӧ поэт петкӧдліс чужан мулысь серпасъяс. Уна кывбуръяс Я. Чупров гижис тӧвся мотивъяс серти. Нёль неыджыд кывбур, кодъяс содержание сертиыс матынӧсь ӧта-мӧд дорас, сідзи и нимтӧма: «Тӧвся мотивъяс». Кӧдзыд Коми мулӧн серпасъясыс Я. Чупров кывбуръясын зэв сьӧлӧм йиджанаӧсь, уна рӧмаӧсь. Ӧд Я. Чупров чужис-быдмис ылі войвылын, уджаліс Йиа саридздорса тундраын, вуджӧдіс ас вывтіыс кочуйтан олӧмлысь став сьӧкыдлунъяссӧ. Но быдӧнлы муса аслад рӧднӧй местаясыд, и паметьын век сійӧ, мый сэні медмичаыс, сьӧлӧм бурмӧданаыс, некор вунӧдны позьтӧмыс. Со поэтлӧн «Тӧлӧй, тӧлӧй» кывбур, кӧні сійӧ шыӧдчӧ тӧв дорӧ:
Тӧлӧй, тӧлӧй, муса тӧлӧй, Шоныд, небыд, югыд тӧлӧй, Зарни юмов, чӧскыд тӧлӧй… Овлӧ кӧдзыд, Сэки кутшӧм кышан новлан?
Кывбурыс дзоньнас зэв оригинальнӧй, прочувствованнӧй поэтическӧй произведение. Босьтны кӧ кызьӧд воясса том коми поэтъяссӧ ставнысӧ ӧтлаын да быдӧнӧс торйӧн, абу сьӧкыд казявны сэтшӧмтор, мый найӧ колисны коми поэзия сӧвман историяын тӧдчана визь. И медвойдӧр тӧдчанаторнас тайӧ поколениелы лоӧ сійӧ, мый найӧ став сьӧлӧмнас кылісны выль олӧмлысь чукӧстӧмсӧ, чорыда эскисны сыӧ, мый выль петасъяс быдман, паськалан да ёнман-зумыдман туй вылын оз вермы падмӧдны найӧс некутшӧм вын. Историко-революционнӧй тематика вылӧ Я. Чупров гижис «Гӧрд Октябр», «Вуджӧр», «Вын петкӧдлан лун» да мукӧд кывбуръяс. Сідз, «Гӧрд Октябр» кывбурын, кодӧс сиӧма Великӧй Октябрьскӧй социалистическӧй революциялӧн дасӧд вося юбилейлы, поэт ыджыд кыпыдлунӧн ыдждӧдлӧ сійӧс:
Тэ сявкъян югӧр сынӧд вывті, Быд узьысь йӧзлысь вӧтлан ун, Тэ йӧзлысь кынмӧм вирсӧ сывдін, Тэ ваян гожся гажа лун.
Быд озыр ёна тэнӧ ёрӧ, Зэв уна пушка тэныд дорӧ, Но тэнӧ вермӧмыс оз ло: Гӧрд Октябр тыртіс нин дас во.
Кор ми сёрнитам Я. Чупровлӧн историко-революционнӧй тематика вылӧ гижӧм кывбуръяс йылысь, оз позь не пасйыны сэтшӧм тырмытӧмторъяс, кыдзи гора фразаяс да штамп, риторичносьт да абстрактносьт, образъяслӧн схематизм. Тайӧ тырмытӧмторъясыс синмӧ шыбитчӧны кызьӧд воясса том коми поэтъяслӧн творчествоын пӧшти быдӧнлӧн. Тайӧ абу куш налӧн мыж, а прӧстӧ сэкся поэтическӧй мастерствоыс эз на удит тырвыйӧ кисьмыны да вӧлі быдман-сӧвман туй вылын. Но та вылӧ видзӧдтӧг, найӧ смела нин заводитісны вынсьӧдны олӧмын выль петасъяс, сьӧлӧмсяньыс гижисны революциялӧн водзӧ зумыда восьлалӧм йылысь. И прозаикъяс, и поэтъяс, и драматургъяс выльӧ эскӧмсӧ вӧчисны важсӧ отрицайтӧм пыр. Татшӧмторйысь эз ло бокын и Я. Чупров, коді важ олӧм петкӧдлӧмлы сиӧ татшӧм кывбуръяс, кыдзи «Мам», «Коньӧр нывлӧн сьылӧм» «Тӧлӧй, тӧлӧй», «Велӧдчысь нывъяслы» да ыджыд мойд «Сальӧ Микулай». Я. Чупровӧс, кыдзи поэтӧс, воысь-во пыр ёнджыка и ёнджыка ас дорас кыскис быд лунъя олӧм, быдмысь выль йӧз да налӧн удж, мӧвпъяс, кӧсйӧмъяс, тӧждысьӧмъяс йылысь тема. Сідз, «Ыджыд ним» да «Петыр Паш» кывбуръясын сетсьӧны сэкся том йӧзлӧн конкретнӧй образъяс, налысь ошкана и кулитана чертаяс петкӧдлӧмӧн. Петыр Паш да Петыр Маш абу абстрактнӧй образъяс, а збыльысь выль олӧм тэчысь-стрӧитысь йӧз. Со, Петыр Маш йылысь лыддям:
Ыджыд ним, Ыджыд слава Кыптӧма. Петыр Маш Куим норма Тыртӧма.
Петыр Паш йылысь сё комын строка кывбурын сетсьӧ дзонь висьт сылӧн, сӧветскӧй том мортлӧн, томдырся гаж да том пӧра коллялӧм йылысь, правильнӧй туй вылысь вина юӧм вӧсна конйыштчӧм йылысь. Но Петыр Паш лодырӧн эз ло, эз дзикӧдз лэччысь, сы вылӧ действуйтӧ ёртъясыслӧн критика и сійӧ бӧр лоӧ уджын ударникъяс лыдын. Радейтчӧм, любов йылысь – «Тувсов рытӧ», «Вӧлі шоныд гажа рыт», «Вӧрас кӧ ме петала», «Мича пусӧ» да мукӧд кывбуръяс, кодъяс чужисны йӧзкостса устнӧй творчествокӧд да коми йӧзкӧд топыд йитӧдъяс подув вылын. Паськыд бордъясӧн шеныштчис Биа Ӧгырлӧн ичӧтик лирическӧй кывбур «Тувсов рытӧ», кодӧс поэт гижис аслас нимлун кузя, кор тыри сылы буретш кызь арӧс. Медвойдӧр тайӧ кывбур дорӧ кутчысис композитор Нёбдінса Виттор. Народнӧй мотивъяс вылӧ мыджсьӧмӧн мелодичнӧй музыка гижӧм бӧрын композитор сійӧс нимтіс «Из ю дорын» сьыланкывйӧн, нимтіс кывбурысь медводдза кывъяснас:
Из ю дорын, веж луд вылын Гоннялӧны дзоридзьяс. Югыд гӧрда-лӧза рӧмӧн Дзирдалӧны зарнияс.
Тайӧ сьыланкывйыс кык во мысти веськалі «Коми сьыланкывъяс» сборникӧ, кодӧс 1929 воӧ лэдзис Коми госиздат. Но сьыланкывлӧн олан туйыс сборникын печатайтӧмӧн сӧмын на заводитчис. Сійӧ аслас мыла юргӧмӧн йиджас пыдӧ сьӧлӧмӧ не сӧмын прӧстӧй йӧзлы, но и томджык поколениеса поэтъяслы да композиторъяслы. Сійӧс роч кыв вылӧ вуджӧдіс Я. Шведов, кодлӧн нимыс лои «Как над Вычегдой рекой», а музыкальнӧй обработка сылы вӧчис композитор В. Шафранников да сюйис «Коми народнӧй сьыланкывъяс» сборникӧ, кодӧс лои издайтӧма Москваын, а 1970 воӧ сійӧс лои сюйӧма «Коми композиторъяслӧн сьыланкывъяс» сборникӧ, кодӧс лӧсьӧдіс композитор Я. Перепелица, но тані «Из ю дорын» сьыланкывлӧн композиторыс бӧр В. Савин. Бур козин козьналіс Я. Чупровлы тундра, кӧні сійӧ уджаліс совпартшкола помалӧм бӧрын ВЛКСМ обкомса инструкторӧн. Во гӧгӧр чӧж сійӧ кочуйтіс кӧра-даддяяскӧд чумысь-чум войвывса йиа берег пӧлӧн уна сё километр кузьта да пасьта шыльквидзысь тундраті. Майбыр, удитіс тӧдмавны тундралысь кӧрсӧ, удитіс дзик-дзик матыстчыны тундраті кочуйтысь йӧз дорӧ, бура тӧдмавны налысь оланногсӧ, мӧвпъяссӧ, гажсӧ и шогсӧ, кывзыны налысь мойдъяс, сьыланкывъяс, легендаяс. Ненечьяс да комияс пӧвстын нуӧдіс ыджыд культурно-просветительскӧй удж. Тундраын Я. Чупровлӧн вежӧрын чужис «Сальӧ Микулай» мойд-поэма, коді лои поэтлӧн творчествоын идейно-художественнӧй боксянь медся тӧдчана произведениеӧн. Тайӧ мойд-поэмасӧ «Ордым» журналлӧн 1929 вося квайтӧд номерын печатайтӧм бӧрын пыр жӧ казялісны не сӧмын писательяс, но и лыддьысьысьяслӧн паськыд масса, общественносьт, а Коми облисполкомлӧн президиум аслас постановлениеӧн сетіс премия, кыдзи медбур художественнӧй гижӧдлы, Коми автономиялы кӧкъямыс во тырӧм кузя. Облисполкомлӧн президиум премируйтіс сэки жӧ бур гижӧдъяс Нёбдінса Витторлысь, Тима Веньлысь, Ичӧт Иванлысь. Том поэт Чупровӧс тайӧ нӧшта ышӧдіс творческӧй талантсӧ ёнджыка ӧзтӧм вылӧ, идейно-художественнӧй боксянь бурджык кывбуръяс гижӧм вылӧ. Мый йылысь да мыйын идейно-художественнӧй доныс «Сальӧ Микулай» мойдлӧн? Мыйла вылӧ донъялісны кызьӧд воясӧ тайӧ художественнӧй гижӧдсӧ? Татшӧм законнӧй юалӧмъяс кыптӧны талун, кор мойд-поэма печатьын йӧзӧдӧмсянь коли ветымын во. Сувтӧдӧм юасьӧмъяс вылӧ вочавидзӧм вӧзйысьӧ ачыс. «Сальӧ Микулай» мойд вӧлі ненечьяс йылысь первой ыджыд поэтическӧй произведение коми литератураын. Мед кӧть и сійӧ мойд, но темаыс сылӧн сэки нин вӧлі зэв колана – ылі войвывса народлӧн, ненечьяслӧн, либӧ, кыдзи важӧн шулісны, яранъяслӧн, важъя историяысь тор.
Войвылын ылын выйим из, Ой, вывті-вывті сійӧ кыз, Сьӧд кымӧр быттьӧ дӧлалӧ, Зэв ылӧ сійӧ тыдалӧ. Сы сайын – важсянь нималӧ – Зэв ыджыд кар эм, сулалӧ. Сэн вина уна юӧны, Йӧз Обдорскӧйӧн шуӧны. Зэв ыджыд ӧксы оліс сэн, Сэн сійӧ вӧлі му выв ен,
– тадз заводитӧ «Сальӧ Микулай» мойдсӧ Я. Чупров. Батрак ненеч Кадпучи – мойдса герой – быдмӧ озыр кӧр видзысь Сальӧ Микулай ордын. Но озыр кӧр видзысь Сальӧ Микулай сетӧ Кадпучиӧс батрачитны вит сюрс кӧр дон куим во кежлӧ мӧд озыр кӧр видзысьлы – роч ӧксылы. Тадз Кадпучи веськалӧ мӧд кӧзяин ордӧ. Но роч ӧксы гозъя мунӧны овны карӧ, – сылысь кӧръяс видзны кольӧ Кадпучи. Батраккӧд тшӧтш кольӧ овны тундраын ӧксылӧн нылыс. Дерт жӧ, том ныв да зон радейтчӧны, и налӧн чужӧ пи. Кадпучилӧн батрачитан срок помын локтӧны тундраӧ ӧксы гозъя. И заводитчӧ драма, коді трагическӧя помассьӧ. Кыдз нӧ сідз, гӧтрасьӧмны ненеч зон да роч ӧксылӧн ныв? Да и куим вося батрачитӧм срок помасьӧм бӧрын озыр кӧр видзысьлы лои жаль сетны вит сюрс кӧр, кодӧс кӧсйысьліс Кадпучиӧс медалігӧн. Тайӧ вӧлі главнӧй помкаыс батраклы паныд сыр-бор панӧмысь, сійӧс лӧжнӧя мыжалӧмысь, быттьӧкӧ Кадпучи виис кык мортӧс, кор виысьнас вӧлі ӧксы ачыс. Тайӧс бура гӧгӧрвоӧ ӧксылӧн нылыс да Кадпучилы шуӧ:
– Тэныд кӧсйис сійӧ кӧр. Мед кӧрыс лоас аслыс бӧр, Сы понда тэнсьыд юр На пыдди кӧсйыссьӧ – оз дур. Вай пышъям, кытчӧдз абу сёр, Сы кындзи вӧчны нинӧмтор…
Гӧгӧрвоӧ тайӧс и Кадпучи да нывлы воча шуӧ:
– Со мыйла сійӧ, енмӧй видз, Ме вылӧ шуӧ вӧлӧм сідз. Жаль лоӧм сылы вит сюрс кӧр, Сы вӧсна сійӧ сэтшӧм скӧр.
И том гозъя пышйӧны озыр ӧксы ордысь. Но морт вир вылӧ горш ӧксы вӧтчӧ на бӧрся да, пищальысь на кузя, унаысь лыйӧм бӧрын виӧ том Кадпучиӧс... Татшӧм фабулаыс, татшӧм социальнӧй подулыс «Сальӧ Микулай» мойдлӧн. Мойд-поэмалӧн идейно-художественнӧй достоинствоыс сыын, мый сылӧн познавательнӧй да воспитательнӧй тӧдчанлуныс некор оз вош, оз быр, а сійӧ кутас велӧдны том поколениеӧс тышкасьны быд пӧлӧс нартитӧмлы да несправедливосьтлы паныд. Районнӧй газетса редактор, профессия серти журналист Я. Чупров кутіс быд лунъя топыд йитӧдъяс йӧзкӧд. Татӧг газет эськӧ эз артмы. Но кыдз поэт, писатель, сійӧ эз ӧтдортчыв и наысь, кодъяс пырӧдчисны литератураӧ кӧнкӧ ылын, Коми му пельӧсын. Тайӧс вынсьӧдӧ будущӧй писатель Яков Митрофанович Рочевкӧд тӧдмасьӧмыс, ӧта-мӧд дорас матыстчӧмыс, кор Я. Чупров уджаліс «Гӧрд Печӧра» газетса редакторӧн. Мохчаса мӧдӧд тшупӧда школаын велӧдчигас Яков Рочевлы син улӧ веськавлісны «Ордым» журналысь Изьва ю йылысь да сы гӧгӧрса серпасъяс йылысь мича коми кывйӧн гижӧм кывбуръяс, кодъяс помын сулаліс Биа Ӧгыр кырымпас. – Биа Ӧгырлысь нимсӧ, кыдзи дона талисман, новлӧдлі да кута новлӧдлыны морӧс бердын аслам олӧмын медбӧръя лунъясӧдз, – тадзи заводитіс ассьыс казьтылӧмъяссӧ Яков Рочев поэт Яков Чупровлы чужан лунсянь сизимдас во тырӧм кузя сиӧм юбилейнӧй рытын. Яков Митрофанович зэв сьӧлӧмсяньыс водзӧ содтіс и татшӧм кывъяс: – Ме век зіли, медым кӧнкӧ, кутшӧмкӧ аслам произведениеын казьтыштны Яков Ивановичлысь сӧстӧм, благороднӧй нимсӧ. И Яков Рочев пӧртіс олӧмӧ ассьыс кӧсйӧмсӧ. Со миян водзын сылӧн «Паськыд туй вылӧ ме пета» повесьт, кӧні сійӧ гижӧ: «Ӧтчыд, урокъяс кежлӧ гӧтӧвитчӧм бӧрын, ме сёрӧдз лыддьыси. Вой шӧр бӧрын воис кӧзяинӧй. – Пыр на пукалан? – Быть колӧ, – книгаӧс бокӧ пуктӧм бӧрын шуи ме, – Кытчӧ вошлін? – Карлӧ Ваньӧ ордын мойд кывзім, – нюммуніс Ӧлексей. – Сійӧ дась асылӧдз мойдны, да аски водз чеччыны колӧ Кольӧм во литературно-художественнӧй «Ордым» журналын йӧзӧдісны менам ыджыдджык друг коми поэт Яков Чупровлысь стихотворнӧй формаӧн гижӧм ненецкӧй мойд «Сальӧ Микулай». Авторлы сыысь весиг премия сетісны. Меным сідз жӧ окота лои кывзыштны ненечьяслысь мойд. Ме Ӧльӧксейлы шуи: – Жаль, эг тӧд. Ӧтлаын эськӧ ветлім. – Кӧсъян, вӧскресенньӧ рытӧ корла Иванӧс? Табакӧн гӧститӧдан – ненеч асылӧдз кутас мойдны. – Кор! – радпырысь шуи ме. – Ог сӧмын табакӧн гӧститӧд, нӧшта верма и рубль сетны». (Яков Рочевлӧн тайӧ казьтылӧмыс относитчӧ 1931-ӧд воӧ, кор сійӧ уджаліс велӧдысьӧн Усва вывса Абезь грездын.) Биа Ӧгырлӧн олан туйыс вӧлі дженьыд – 35 во. Великӧй Отечественнӧй война заводитчӧм бӧрын сылы, кыдзи и уна коми писательяслы да журналистъяслы, гижан перӧсӧ ковмис вежны автомат, карабин, пулемёт вылӧ. И война туй салдат-пехотинеч Яков Чупровлы сідз жӧ вӧлі дженьыд. «Ми ӧні неуна шойччыштім, но регыд выльысь мунам фронт вылӧ. Кытчӧ, стӧча висьтавны ог вермы. Но фашистскӧй зверъяссӧ кутам нӧйтны нем жалиттӧг», – татшӧм медбӧръя письмӧ ыстіс семьяыслы фронтовик Я. Чупров. Бӧрынджык лои тӧдса: налӧн часьтыс, кӧні воюйтіс Яков Чупров, тшӧтш дорйис Рӧдиналысь столица – Москва кар. Сійӧс дорйигӧн ӧти сьӧкыд, чорыд бойын 1942 вося февральын героическӧя пӧгибнитіс поэт Биа Ӧгыр. Сійӧ ассьыс олӧмсӧ сетіс миян талунъя да выль том поколениеяслӧн шуда олӧм вӧсна, да тшӧтш и сы вӧсна, медым некор не вунӧдны сылысь, кыдзи шуліс Нёбдінса Виттор, «и ӧзйӧдана, и небыда, оръясьлытӧг, мылаа (нежнӧя)» юргысь кывбуръяссӧ да сьыланкывъяссӧ.
Сергей Морозов «Паметьын и син водзын». Коми книжнӧй издательство,1976.
Надежда Митюшёва 83
Биа Ӧгыр олӧмысь ӧти лист бок
«Ордым» журналын, 1927-ӧд вося 11-ӧд номерас, Биа Ӧгыр юӧртӧ ас йывсьыс: комиӧн пӧ гижны окота вӧлі зэв томысянь, мыйкӧ пӧ ӧтарӧ кыскӧ вӧлі тайӧ уджас. Ӧтчыд, ичӧт дырйиыс на, сылы кытыськӧ сюрлӧма ӧти лист кутшӧмкӧ коми азбукаысь да сійӧс киссьытӧдзыс лыддьылӧма. Ӧні на пӧ мыйсюрӧ тӧда сійӧ гижӧдсьыс: гижӧма вӧлі «Утка сьылі кузь» да мый да. Ме велӧда чужан мулысь история да бӧръя кадӧ, изьватас кузя материал туялігтыр, гӧгӧрвои, мыйсяма лист веськавлӧма Чупров Яков киӧ. Тайӧ листыс – «Азбука для зырян-ижемцев, живущих в Печорском уезде Архангельской губернии» нима небӧгысь. Йӧзӧдлӧмаӧсь 1895-ӧд воын. Кызтаыс – 35 лист бок. Небӧгыс тӧдмӧдӧ шыпасъясӧн, петкӧдлӧ кыдзи кык-куим шыпас йитчӧны да артмӧдӧны кыв, да кыдзи колӧ ӧтлаӧдны некымын кыв, медым артмис сёрникузя (предложение). Лыддям небӧгысь гоз-мӧд сёрникузя, ӧнія гижанногӧ лӧсьӧдӧмӧн. Шар вом ота. Печӧра да Мезень визувтӧныс войӧ. Комму каюкӧн вайӧны нянь. Сюмӧд кульӧныс тулыс. Енлы колӧ юрбитны. Матысь пуяс быриныс. Пызь быдсӧн быри, колӧ бара изны. Ді бӧжын быдмӧ ньыв пу. Кӧр сӧнӧн вурсьӧныс. Миян мӧсным йӧла. Ньӧби мича йи, да йиаси. Мезень козяль ыджыд, Изьва козяль ляпкыд. Шыпасъясӧ велӧдӧм бӧрын небӧгас сетӧма «Бур вылӧ вӧйпӧмъяс» ним улын содтӧд лыддьысянтор. Быд шусьӧг татчӧ босьтӧма бара жӧ изьваса сёрниысь. Енмӧс пов, а сарӧс пӧчтит. Пустӧй сёрни Ен водзӧ грек. Бур сёрни кывзы, да сьӧлӧмӧ пукты, а лёк сёрниысь пельястӧ тупкы, да бокӧ пышйы. Понъясьӧм кывъяс сісьтӧныс лолӧс, а бур кывъяс югдӧдӧныс. Кыпӧдчысьясӧс Ен дзольӧдӧ, а рамъясӧс ыдждӧдӧ. Дышӧдчӧм быд лёклы мам. Чупров Яковлӧн челядьдырся велӧдчан пӧраӧ вичкобердса школаясад велӧдісны рочӧн. Коми кывсӧ быдсяма чинаяс увтыртлісны, весиг матӧ эз сибӧдлыны школаясӧ ни, канкеркаясӧ ни, эз морт кывйӧн, а пон кывйӧн лыддьывлісны. А ичӧтсянь сюсь да енбиа детинкаыдлы уна оз и ков вӧлӧм, медым вежны сылысь видзӧдлассӧ чужан кыв дорӧ. Матӧ кызь во сайын изьваса ног комиӧн гижлӧм вӧсньыдик небӧгысь ӧти лист сӧмын и веськавлӧма Чупров Яков киӧ, а вежӧма мортӧс – ышӧдӧма гижны комиӧн. И тайӧ кӧсйӧмыс збыльмис Сыктывдінса совпартшколаын велӧдчигӧн. Кыдзи ачыс казьтылӧ, Букур сиктын пӧ ёртъяскӧд лэдзлім киӧн гижӧм «Труды юного ума» журнал и вӧчлім сійӧс рочӧн на, но яндысьӧм да полӧм ӧдйӧ пӧ и быри, кор казялім коми гижӧдлысь йӧзлы колӧмсӧ. 1926-ӧд восянь Биа Ӧгыр ассьыс гижӧдъяссӧ ысталӧ нин коми газет-журналӧ. Октябрся революция орйӧдліс важ чепъяссӧ став Россияса уджалысь йӧз вылысь, восьтіс туй быд ас сёрниа посни йӧзлы тшӧтш кыпӧдчыны аслас кывйӧн паськыда вӧдитчӧмӧн, сетіс ӧткодь права сылы. Вӧрзис сэки и коми кыв, пондіс быдмыны коми гижӧд, коми литература. Зэв аслыспӧлӧс, сьӧлӧм пыр лэдзӧм кывбура гижӧдъясӧн пуктіс татчӧ ассьыс пайсӧ и Изьва ю вывса Букур сиктысь петлӧм поэт – Биа Ӧгыр (Чупров Яков Иванович).
Михаил Семяшкин 84
Биа Ӧгыр
Яков Чупров, «Биа Ӧгыр» – Изьва мулӧн варыш пи, Тэӧн восьтӧм тундра шӧрын Важ моз югзьӧ олӧм би.
Кӧръяс чӧсмасьӧны нитшкӧн, Чомйын вошлӧ мудзлун дзик. Пуӧ радлун быд лов пытшкын, Оз вун сӧмын Бакур сикт.
Зэр кӧть турӧб – кӧркӧд орччӧн, Стада видзны – помтӧм тӧжд. Теля чужис – вунӧд шойччӧм. Вежӧр, сюсьлун, кужӧм чӧж.
Руа кӧдзыд саридз дорын Овлӧ пӧтӧн войвыв кӧр. Гажыс сӧдзмӧ Изьва зонлӧн, Гортлань мӧдӧдчӧ кор бӧр.
Не кӧ чарда-гыма вояс, Лоин ыджыд, бур поэт. Сё ар тыртін, збодер, ловъя… Тэ кодь гижысьсӧ, Ен сет.
Ӧнӧдз шонтӧ сьӧлӧм дор, Войвыв мулӧн сьылысь пиыс Ставлы меджаль, мада морт.
«Коми му» газет. 10/Х – 2006 во.
Геннадий Беляев 85
«Кыза мавтӧма», мичаа да шыльыда 86
… Ог куж шуны, вӧліны-ӧ Сим Ваньлӧн аслас «серьёзнӧй» да лирическӧй сьыланкывъяс. Частушка гижны вӧлӧма сюсь, сылӧн ёсь кывйысь колӧма повны! Дай Выль Паш друг-землякыскӧд пӧшти челядь арлыдаӧн на нималӧмаӧсь кыдзи сьылысь-гудӧкасьысьяс. Война дырйи нин военнӧй училищеса ёртыс (Казаньысь Куприянов) казьтылӧ, медбӧръяысь пӧ тіянлысь коми поэттӧ аддзылі фронт вылас мунӧм водзын: пукаліс сійӧ казармаса нар вылын да гудӧкасис, и сэтшӧм лӧсьыда. Быттьӧ гудӧкыскӧд сёрнитіс…
Гашкӧ, и норасис сылы, гудӧкыслы. Ӧд Иван Николаевич сідзи и мунӧма Комисьыс «маскируйтчӧм троцкист» нимаӧн. Абу жӧ эськӧ нач быдӧнлы сэтшӧмӧн вӧлӧма. Аддзысьлӧмаӧсь тшӧтш ӧтка-ӧтка смел дорйысьяс, на пиысь ӧти, Акинь пи (Зосима Старцев), та вӧсна ачыс лоӧма «сісь либералӧн» да «буржуазнӧй адвокатӧн». Но, да ладнӧ…
А вот сьылан вылад Биа Ӧгырлӧн абу этша лӧсьыд кывбур артмылӧма. Тайӧс сылысь, тыдалӧ, медводдзаӧн казялӧма бара жӧ Нёбдінса Виттор. И зэв сюся видзӧдӧма сы бӧрся. Петас «Ордым» журналлӧн вит номер. А квайтӧдас Савин видлалӧ нин воддзаяссӧ, медводз поэзия. Торйӧдӧма ӧтнассӧ Я. Чупровӧс, да сӧмын петӧм кык кывбур серти! «Выль гижӧдъяс пӧвстысь ёнджыка тӧдчӧ: «Биа Ӧгыр». И нимкодясьӧ, мый «паськыд коми муад вӧлӧмаӧсь прамӧй гижысь вынъяс. Журналын кык кывбур йӧзӧдысьӧс коми литература лелькуйтысь босьтӧ торйӧн: «…Кужӧ вӧдитчыны кывнас (дай кывйыс озыр), гижӧ тӧлка, «кыза мавтӧмӧн» (сочно), мичаа серпасалӧмӧн (картинно, образно), бура шыльӧдӧмӧн». Видлалӧ гижӧдсӧ визьысь визьӧ, кывйысь кывйӧ да кывкӧрталӧ: «Водзӧсӧ сэсся абу нин прӧстӧй стихотворение, абу куш гижан кывъяс – сэні сьыланкывъяс» (тӧдчӧдӧма Савиныслӧн).
Виктор Алексеевич вӧлӧма сэтшӧм пеляӧн став «сьылана» дінас! Сылы любӧ, мый Биа Ӧгырлы сьӧлӧмӧдзыс йиджӧ «Коньӧр нывлӧн сьылӧм» (сьыланкыв нимыс), коді «небыд уль вый моз жӧ киссьӧ», «эзысь моз жӧ гора юргӧ». И миянӧс тшӧтш дойдӧ ныв шогыс, сідзи сійӧс сяммӧма восьтыны поэт. Я. Чупров ӧд вевъялӧма йӧзӧдны зэв этша. Нылыс, Эмилия Яковлевна, меным шуис, петаліс пӧ ичӧтик юкӧн сӧмын. Но йӧзӧдӧма лыдас «Вӧлі шоныд гажа тулыс» (бӧрын шуасны: «народнӧй сьыланкыв»). «Тувсов рытӧ» кывбур вылӧ музыкасӧ гижӧма ачыс Нёбдінса Виттор (а сійӧ та вылӧ эз усьласьлы, гашкӧ, нӧшта Выль Пашлӧн кывъяслы шыладсӧ лӧсьӧдліс). Бӧрын «Тувсов рытӧ» кутӧма ветлӧдлыны «Из ю дорын» нимаӧн, сэсся коймӧд нима «Луд вылын», а рочӧдӧмаӧсь кывъяссӧ да лоӧма «Как над Вычегдой-рекой»… Биа Ӧгыр и збыльысь нырвизьсӧ поэзияас кутӧма йӧзкостса творчество-фольклор вылӧ. Видзӧдлӧй, шысӧ-ладсӧ кывзыштӧй:
Вӧрас кӧ ме петала, Джуджыд вӧрас, Вӧр шӧрас кӧ пырала, Сьӧд вӧр шӧрас. Сьӧлӧмӧн кӧ бордъясьла…
Кӧр видзысьяскӧд тундраті во гӧгӧр войлігас Я. Чупровлы гӧгӧрвоана, сюрис аслас тема, выль мӧвпъяс. Комисянь и ненечсянь уна кывлӧмыс да аддзывлӧмыс кутас вӧзйысьны гижӧдӧ. 1928 воӧ облисполкомлӧн сьӧм вылӧ «Ордым» да «Югыд туй» нуӧдасны художествоа медбур гижӧд вылӧ конкурс. Премияӧн пасйӧмаяс лыдын лоӧ Яков Чупровлӧн «Сальӧ Микулай» тундраса мойд. Этша кад сюри гижны Биа Ӧгырлы. Зэв этша. Да и тайӧ кадсӧ сылы пычкис-нюжӧдіс, кевмысис-корис В. А. Савин. 1929 вося рака тӧлысьӧ (кымынӧдысь нин!) сійӧ шыасьӧ партия Коми обкомӧ. Норасьӧ, воддза моз пӧ оз сетны гижны. Редакторсьыд эськӧ мездісны да облоноӧ вуджӧдісны, быттьӧ сӧмын ӧти удж вылӧ – театрын коми труппаӧн веськӧдлыны. Но ме вылӧ бара вожӧдісны муртса эз став политико-просветительскӧй могъяссӧ, и менам медшӧр удж вылӧ – литература вылӧ кад, кыдзи и войдӧр, оз коль. Витторлӧн шогыс абу ас йывсьыс сӧмын – дзоньнас коми литература вӧсна. Сійӧ пӧ эськӧ и туӧ, гижысь содӧ. А художествоа литература оз тырмы, матӧ 80-90 прӧчентыс омӧль. И бара жӧ сувтлӧ медсясӧ Чупров да Симаков вылӧ, кодъяс «ыджыд лача вӧлі сетӧны». Изьвасяньыс норасьӧны, юр вывтіным пӧ тырим мӧд уджӧн да художествоа творчество йылысь некор весиг мӧвпыштлыны. «И, збыль, кыкнанныс ӧні нинӧм оз гижны» (тӧдчӧдӧма ачыс Савин). Найӧ пӧ веськыда нетшкысьӧны творческӧй удж вылӧ. Гашкӧ, тайӧс тшӧтш артыштӧмаӧсь, но 1930 воас кык друг мунӧны «Гӧрд Печӧра» редакцияысь. Кыкнанныс кутасны велӧдчыны. Яков пырӧ Кардорса видз-му овмӧс кузя Комвузӧ, партийно-сӧветскӧй юкӧнӧ. Иван, «Вӧрлэдзысьын» уджыштӧм бӧрын, 1932-1935 воясӧ велӧдчӧ Москваса литературнӧй рабфакын. Кыкнанныс нин КАПП-ынӧсь. 1930 вося арнас сэні вӧлӧма чорыд «чистка», и кыкнансӧ ассоциацияас кольӧмаӧсь. Йӧзӧдлытӧм снимок: коркӧ 1933 воясӧ Я. Чупров вевъялӧма сӧмын «мерайтлыны» энкэвэдэшник паськӧм. 1934 воӧ Сим Вань лоӧ СССР гижысь союзса шленӧ кандидатӧн. Москва бӧрас босьтӧны уджавны Коми гижысь котырлӧн правлениеӧ. А во мысти – «троцкист» и с.в. мукӧд сӧрӧм – вотлӧны и компартияысь, и удж вывсьыс. Сэки и мездӧма кӧм вуран сямыс. И век жӧ, бара стӧч во мысти, арест. Кык вочӧжся (весиг кузьджык) допросъяс. Куимысь (!) судитласны срок урчитӧмӧн, но куимнанысьсӧ шуасны, нинӧмысь пӧ (бур адвокат вылӧ ли прӧстӧ бур морт вылӧ веськалӧма, – ӧд и «органъясад» эз жӧ ставныс вӧвны кык кока зверъясӧн). Война вылас босьтӧмны 1942 вося март 5 лунӧ. Фронтӧвиклӧн туй помыс Мариуполь кар дорын. А Биа Ӧгырӧс велӧдчӧм бӧрас ыстылӧмаӧсь ВКП(б) Емдін райкомӧ. Сэні мыйӧнкӧ, тыдалӧ, абу лӧсялӧма, регыд – НКВД органъясын, Човйын, политработник (видзӧдӧй снимок вылас). Но тані нӧшта на «абу лӧсялӧма», уджалӧма сӧмын тӧдмасьӧм дыра, некымын тӧлысь. Ме чайта, Яков Иванович, изьватасыд да поэтыд – вывті веськыд сёрниа вӧлӧма, мӧвпъяссӧ дзебны абу кужлӧма. Тыдалӧ, кодлыкӧ тӧд вылас усьӧма, мый «энкеведэшникӧ» шогмытӧм мортыд вӧвлі нин редакторӧн. А буретш сэки «Сыктывса ударник» газетӧ ковмӧма редактор. Индӧмаӧсь сійӧс. Вель дыр, сэкся «кадрӧвӧй политика» серти кӧ, уджалӧма Сыктывса райгазетад. 1937 воӧдз. Тӧлысь-мӧд мысти Яков Чупров НКВД-са УГБ киын. Сійӧс босьтӧмаӧсь гожӧм шӧрнас. Регыд мысти и Сим Вань другсӧ – моз тӧлысь-августын. Кодкӧ быттьӧ шулӧма налы дженьыдик нэмнысӧ ӧтмоза вуджны… Воӧн-джынйӧн кыссяс Чупровлӧн делӧ, «следствие» да допрос. Мед пӧ ачыс шуас: мыжа, грека… Абу шуӧма! 1938 во помас бӧр лэдзӧмаӧсь, а во джын мысти лоӧма аслыныс тешитчысьясыслы шуны, абу пӧ мыжа вӧлӧма. Мобилизацияӧдзыс Сим Вань кустпром мастерскӧйын сапӧг вурӧ, Биа Ӧгыр «Комилес» трестын чӧла пукалысь служака. Иван Николаевич, военнӧй училищеад курсъяс вылӧ веськавлӧма да, век жӧ лоӧма сержантӧн. А Яков Иванович, войнаӧдзыс на вӧвлӧм офицер, сідзи радӧвӧй чинӧн и вошӧма некутшӧм юӧртӧг пӧ 1942 вося кос му (апрель) тӧлысьӧ. Со татшӧм судьба кык коми поэтлӧн. Кыкнансяньыс Савин уна виччысьӧма. Но артмӧма сідз, мый торйӧн гижлӧма, буракӧ, сӧмын Чупров йылысь да ёна кӧсйӧма ышӧдны сійӧс: «…Мед ӧгырыс оз кус, мед сійӧ разаліс паськыд Коми муӧд да ӧзтіс пемыд войтырлысь сьӧлӧмъяссӧ выль биӧн». Литературнӧй батьныслӧн бурсиӧмыс и джынвыйӧ эз збыльмы. Медся биа ӧгырсӧ тай сяммылӧмаӧсь кусӧдны-ваймӧдны.
«Коми му» газет. 2003’ вося май 13’ лун.
Диана Холопова 87
Биа Ӧгыр (дженьдӧдӧмӧн)
И.А. Куратовлӧн литературно-мемориальнӧй музейса фондъясын эм Биа Ӧгырлӧн архивысь ӧткымын документ – снимокъяс, удостоверение, членскӧй билетъяс да 1937 вося со татшӧм гижӧда справка: «Дана настоящая справка Сысольским райисполкомом о том, что бывший редактор районной газеты «Сыктывса ударник» Чупров Я.И. действительно работал ответственным редактором с ноября месяца 1934 года по 31 мая 1937 года. Уволен на основании приказа за № 6 31 мая 1937 года». Мыйла жӧ вештӧмаӧсь удж вывсьыс Биа Ӧгырӧс? Тайӧ юалӧмнас ми шыӧдчим поэтлӧн ныв Эмилия Яковлевна дорӧ, коді олӧ Сыктывкарын. Вӧлӧмкӧ, и Я.И. Чупровӧс тайӧ мустӧм кадас мыжтӧг мыжалӧмаӧсь да 1937 вося июнь тӧлысьӧ медводдзаяс лыдын пуксьӧдӧмаӧсь Сыктывкарса НКВД-лӧн тюрьмаӧ. И бара жӧ висьталӧ справка: «Дана Чупрову Я.И. о том, что действительно содержался в тюрьме НКВД г. Сыктывкара с 6 YI-37 г., из-под стражи освобождён 8 ХII-38. 15 июня 1939 г. Уголовное дело на Чупрова Я.И. прекращено согласно статьи 4 п. 5 ЦК РСФСР (за отсутствием в его действиях состава преступления)». Тайӧ документъясыс (йӧзӧдам медводдзаысь) висьталӧны поэтлӧн олӧмын шуштӧм 1937-39 вояс йылысь. Сэсся сійӧ эз нин бергӧдчы журналистлӧн удж вылӧ, войнаӧдз уджаліс «Комилес» трест аппаратын. 1930-35 воясӧ Я. Чупровлысь кывбуръяссӧ вӧлі йӧзӧдӧма «Ордым» да «Ударник» журналъясын и газетъясын, но торъя книгаӧн найӧ петны эз и удитны. Эскыссьӧ, мый Биа Ӧгырлӧн кывбуръясыс и поэмаыс оз вунны, найӧ пыр кутасны ӧзтыны йӧз сьӧлӧмъясын чужан му, вӧр-ва да морт дорӧ муслун.
«Войвыв кодзув» журнал. 1996. №6.
Эмилия Чупрова
О моём отце
Мои воспоминания об отце относятся в основном к двум предвоенным годам. Тогда мне было семь-восемь лет. И запомнились мне, конечно же, моменты жизни, когда было много смеха и веселья. Так я очень долго помнила и смеялась над тем, как отец пересказывал нам с братом сказку «По щучьему велению, по моему хотению». Обладая даром перевоплощения, он изображал всё в лицах, и было очень смешно. Любил устраивать всевозможные шутки, розыгрыши, как сейчас перед глазами стоит такая сцена. Купил папа для мамы новое зимнее пальто с песцовым воротником – шалью. Принёс домой. Надел это пальто на себя, сел на стул (нога на ногу). На нос напялил пенсне с цепочкой, на голову надел шляпу-«пирожком» (тогда так носили) и говорит мне: «Сбегай за мамой, попроси ненадолго придти». А мама работала рядом с домом, где мы жили. Приходит мама и видит: перед ней сидит «представитель власти» и говорит строгим голосом, что им необходимо поговорить с глазу на глаз. Мама, конечно, поначалу заволновалась, но потом пригляделась, узнала папу, и мы все вместе долго смеялись. У меня в детстве часто болели зубы. Папа старался «заговорить» боль, шутил, а я сердилась и ещё больше лила слёзы. И тогда, отвлекая меня от боли, он начинал петь: «У меня такой характер, ты со мною не шути», – и заставлял так засмеяться. Отец был музыкально одаренным человеком. Хорошо пел, играл на гитаре, а работая в тундре – купил себе гармошку. Иногда папа усаживал меня на плечи и, расхаживая по комнате, напевал песни. Очень любил он русские народные песни «Ой, да ты, калинушка», «Меж крутых берегов», «Во поле берёза стояла» и др. У папы был приятного тембра баритон. Участвовали папа с мамой и в самодеятельном хоре при «Комилесе», где папа работал в последние годы. И эта музыкальность родителей, видимо, передалась и нам с братом. Мой брат был одним из первых студентов открывшегося в 1943 г. Музыкального училища в Сыктывкаре. Проучился там три года, а затем оттуда ушел в лётное училище. Я тоже с детства тяготела к музыке. В школьные и в студенческие годы пела в самодеятельности. И многие годы проработала в музыкальном отделе Коми Республиканской библиотеки имени В. И. Ленина (ныне Национальная библиотека). С поэзией отца мне удалось соприкоснуться в 1958 году. Работая в библиотеке, получила возможность прочитать его стихи в журналах «Ордым» и «Ударник», которые давно стали библиографической редкостью. В те же годы со слов друга и ровесника, Якова Митрофановича Рочева, узнала, что отец собирался писать прозу, повесть о девушке с русой косой. Но война помешала осуществить этот замысел. В декабре 1941 года он был призван на фронт, а в феврале 1942 года мы получили его последнее письмо. Годы спустя получили извещение из военкомата республики о нём, как без вести пропавшем.
Яков Чупровлӧн бӧръя письмӧысь.
1942 вося февраль 6-ӧд лун.
Бур рыт, Клава, Вова да Эммочка! Час сайын ме тіянлы гижи письмӧ. Сэні инді, мый тіянсянь воча кыв век абу и абу. А со ӧні тіянсянь вайисны ӧтпырйӧ кык письмӧ, кодъясӧс гижӧмныд январ 24 лунӧ: ӧтиыс Вовалӧн, мӧдыс тэнад, Клава. …Клава, гиж, воис эз менам кӧм-пась, кодӧс ыстылі тэнад ним вылӧ Вӧлӧгдасянь. …Ми ӧні неуна шойччыштім да бара мунам фронт вылӧ. Кытчӧджык – стӧчасӧ ог на тӧдӧй. Но фашистскӧй зверъяссӧ, морт сёйысь Гитлерсӧ кута нӧйтны нем жалиттӧг. Вова! Кывзысь мамыдлысь да велӧдчы отличнӧ вылӧ, ме кӧсйыся лоны тышын повтӧмӧн, отличнӧя кута нӧйтны врагӧс. Крепыда окала ставнытӧ. Тіян бать. Я. Чупров
«Войвыв кодзув» журнал. 1965. №5. 42’ лб. Перевод письма из фонда №493 дело №100. Письмо на русском языке.
Иван Рочев 88
«Отречёмся от старого мира!.».
В один из погожих летних дней 1920 года по нашему селу Бакур, только что освобождённому от белогвардейцев, разнеслась весть, что скоро будет созвано собрание молодёжи. Для нас эта весть была большим и радостным событием.
Ранним утром прибежал ко мне мой товарищ Алёша Репин.
– Ваня, вставай! В такой день, и так долго валяться в постели?! – удивился Алёша.
– А что такое?
– А разве ты забыл? Сегодня же собрание молодёжи. Понимаешь, будут записывать в комсомол.
Я вскочил с постели и испуганно остановил Алёшу:
– Тише, не кричи! Бабушка услышит и задаст нам с тобой такое собрание!
Бабушка моя была религиозной женщиной. Я знал, что если она узнает о моих намерениях, плохо мне будет и вряд ли удастся побывать на собрании.
Мы с Алёшей пошли к Яше Чупрову. По пути к нему захватили своего товарища Митю Чупрова.
У Яши Чупрова мы застали секретаря партийной ячейки Канева и учителя Семяшкина. Они вели разговор о предстоящем собрании молодёжи.
У Яши на столе лежали какие-то книги и среди них одна маленьная красная книжечка. Это был комсомольский билет. Яша ездил в уездный центр – Усть-Цильму, и ему в укоме комсомола вручили билет, как первому комсомольцу нашего села.
Я искренне позавидовал Яше, хотя знал, что он вполне заслужил такое почётное имя – комсомолец! Ему многое о Советской власти рассказывали его братья, которые были в красных партизанах. Мать Яши тоже была в эвакуации и недавно вернулась. Жили они бедно. Среди молодёжи Яша Чупров выделялся грамотностью, рассудительностью, знанием жизни. Вот и сейчас он, одногодок с нами, а уже комсомолец, понимает почему вступил в комсомол, хорошо мог разъяснять о комсомоле, о революции и т.д.
Секретарь партийной ячейки поручил нам развешивать по деревням объявления о собрании молодёжи (село объединяло пять деревень).
– Заклеивайте объявления как можно крепче, – посоветовал нам тов. Канев. – Учтите, что классовые враги могут попытаться сорвать их.
Объявления были написаны на старой газете чернилами из древесного угля. Объявление гласило:
«Дорогие товарищи!
Сегодня для молодёжи нашего села важный и торжественный день.
Сегодня в 6 часов вечера в доме Егор Ваня (в Верхнем Бакуре) состоится собрание молодёжи. На собрании будем обсуждать об организации комсомольской ячейки в нашем селе.
Приходите, дорогие парни и девушки!
Двери для вас открыты!»
Мне было поручено через Сидор пойти в Варыш – в самый дальний участок села.
В деревне Сидор меня окружили местные ребята и стали спрашивать, что за объявление приклеиваю. Коротенько им рассказал о предстоящем собрании молодёжи, на котором будут записывать в союз молодёжи, что Коммунистический союз молодёжи будет учить нас, как лучше жить. Больше я ничего не мог сказать, так как и сам ещё не знал.
Вокруг меня собралось около 15 человек. Уходя, я строго наказал им:
– Объявление не трогать, а если кто попытается сорвать, надавайте ему тумаков.
– А нам можно прийти на собрание? – спросил один из ребят.
– Приходите, все приходите! Посмотрите что написано: «Двери для вас открыты».
Молодёжь охотно обещала мне стеречь объявление. Один сын кулака хотел сорвать его, но парни так накинулись на него, что он еле ноги унёс.
Когда я пришёл в Варыш, солнце уже поднялось высоко. В том месте, где обычно вывешивались объявления, стояли ребята и кого-то поджидали.
Подходя к ним, я поздоровался. Они меня сразу же окружили и с любопытством оглядывали. Среди них был и Мануй, сын деревенского сапожника Лазаря. Его дядя был коммунист и знал, что будет собрание молодёжи. Он сказал об этом Маную, и тот с раннего утра известил молодёжь, которая и собралась сюда.
А моему товарищу, Мите Чупрову, не повезло. Ему было поручено вывесить объявление в дер. Брика. На него кулаки напустили собак. Собаки разорвали у Мити штаны, искусали ноги, в клочья порвали газету с объявлением. Мы написали новое объявление, и с Алёшей Репиным вывесили в дер. Брика. Правда, и это наше объявление пытался сорвать подкулачник Андрон. Но один брикинский парень, участник гражданской войны, не подпустил его к забору, где развешивались извещения.
Собрание молодёжи было назначено на воскресный вечер. В воскресные дни юноши и девушки обычно собирались на лугу Иван ді, где в хороводе распевали песни или устраивали танцы. Здесь Яша чупров собрал вокруг себя группу молодёжи и провёл беседу о предстоящем собрании, рассказал о целях и задачах комсомола.
Собрание молодёжи созывалось в двухэтажном доме Егор Ваня, в котором был открыт сельский клуб. Вечером сюда пришло много молодёжи. Две комнаты, коридор и лестница были заполнены до отказа. Стульев не было, и молодёжь сидела на полу. Лишь в передней комнате, где намечался президиум собрания, стояло несколько скамеек, где плотно расселась часть присутствующих.
На собрание пришли только юноши. Ни одной девушки здесь не было. Родители не отпустили своих дочерей. Сказывались дореволюционные порядки, когда женщины были лишены всяких общественных прав. Не обошлось здесь и без влияния кулаков и духовенства, которые противодействовали организации комсомола, распускали контрреволюционные слухи, угрожали бандой белогвардейского офицера Рочева. Эта банда в тот период скрывалась в лесу и совершала вооружённые налёты на печорские сёла, учиняя зверские расправы над коммунистами, красными партизанами и советскими служащими.
Собрание молодёжи открыл секретарь партийной ячейки тов. Канев. С докладом выступил представитель оргкомитета комсомола Печорского уезда. Он говорил о значении и задачах Коммунистического Союза Молодёжи. Несмотря на то, что докладчик говорил очень долго, моложёжь слушала его внимательно. Все в докладе для нас было ново, интересно и увлекательно.
Докладчику было задано много вопросов. В частности, задавали вопрос, почему в комсомол принимают только с 14 лет? А что делать 13-летнему мальчику, куда ему пойти?
На все вопросы отвечал не докладчик, а комсомолец нашего села – Яша Чупров.
Затем была открыта запись желающих вступать в комсомол. В это время с собрания демонстративно ушла небольшая группа – дети белогвардейцев и кулаков. Они хотели увлечь за собой остальную молодёжь, но это им не удалось.
Собрание молодёжи очень внимательно и требовательно отнеслось к приёму в комсомол. Кандидатуры ряда юношей были по тем или иным причинам отведены.
Так, например, Семён Артеев не был записан в комсомол потому, что он пил самогон и хулиганил.
Изъявил желание вступить в комсомол парень из Верхнего Бакура некто Филиппов. Алёша Репин дал ему отвод, заявив, что он помогал белогвардейцам. Молодёжь с гневом и единодушием отказала в приёме в комсомол Филиппова.
Всего на этом первом собрании молодёжи записались в члены комсомола 36 человек. Желающих вступить в ряды комсомола моложе 14 лет записали сочувствующими. Их было 12 человек.
В тот же вечер было проведено первое организационное собрание комсомольской ячейки села Бакур. Председателем ячейки был выбран Яков Чупров, секретарем – Мануй Артеев.
«Юность огневая». История коми комсомола. Коми книжное издательство, 1958 г.
Ижма помнит Поэта
В годы Советской власти именами знатных земляков, прославивших себя трудовыми или ратными подвигами, называли улицы, школы и пионерские отряды. В декабре 1984 года для поощрения лучшего комсомольско-молодёжного коллектива в Бюро райкома ВЛКСМ был учреждён переходящий Кубок имени Я. И. Чупрова. Ижемцы и в наши дни свято хранят память о своём талантливом земляке. К 100-летию со дня рождения Я. И. Чупрова в районном Доме культуры был сделан фотостенд, рассказывающий о жизни и деятельности поэта. Учащиеся Бакуринской школы вместе с учителями М. А. Липиным и Ю. Е. Артеевым выпустили 20 книг со стихами, сохранёнными его дочерью, Эмилией Яковлевной Чупровой. А на основе рассказа-воспоминания И. А. Рочева «Отречёмся от старого мира!» учителя Бакуринской средней школы Канева Галина Михайловна, Канева Лариса Константиновна и Чупрова Ольга Григорьевна написали сценарий пьесы «Букур сиктын медводдза комсомольскӧй собранньӧ» (Первое комсомольское собрание в селе Бакур). 23 марта 2006 года режиссёром-постановщиком Каневой Г. М. пьеса была поставлена на сцене сельского клуба. В спектакле приняли участие 23 учащихся и педагога.
Канева Г.М., Канева Л.К.,Чупрова О.Г.
Букур сиктын медводдза комсомольскӧй собранньӧ (Сцена вылын ворсӧм)
Ворсысьяс:
Яша Чупров – Семяшкин Анатолий Мануй – Рочев Коля Митя – Семяшкин Вова Ваня-Иван – Терентьев Сергей Алёша Репин – Семяшкин Юрий Дарья – Рочева Марина Микул – Канев Руслан Зонъяс – Чупров Денис, Терентьев Вася, Артеев Вася, Семяшкин Максим, Артеев Денис, Чупров Тимофей, Кожевин Денис, Терентьев Женя, Артеев Иван. Канев, партийнӧй ячейка секретарь – Липин Михаил Алексеевич Уездса комсомол комитетысь представитель – Хозяинов Егор Пӧрысь морт – Чупров Саша Том морт – Семяшкин Федя Семен – Вокуев Яков Терентьев – Филиппов Владислав Семяшкин, учитель – Терентьев Юрий
1 петкӧдчӧм.
Том йӧз чукӧртчӧны да пуксялӧны видзвыв луд вылӧ. Шӧрас Яша Чупров. Сьылӧны песня «Сад йӧрын пӧ ныв гуляйтӧ». Локталӧны и ӧткымын пӧрысь йӧз. Видз вывті вугыр шайтъясӧн мунӧны посни челядь.
Детинка: Зонъяс, нывъяс мунам, вуграсям, пока гырысьяс сёрнитӧны. Яша: Ёртъяс, талун миян кык пӧвста праздник: ӧтиыс – гожся уджъяс заводитчӧм водзын гулянньӧ, а рытнас лоас том йӧзлӧн собранньӧ. Сёрниыс кутчас мунны комсомол йылысь. Пӧрысь морт: Зонъяс, а миянлы, дедъяслы, позьӧ пукалыштны тіянкӧд, кывзыштны комсомол йылысь? Яша: Позьӧ, позьӧ, пуксялӧй матӧджык. Дарья: А код нӧ сійӧ комсомолыс? Яша: Комсомолыс – абу морт, а вына, ыджыд том йӧз чукӧр, коді отсалӧ миян партиялы стрӧитны выль шуда олӧм. Дарья: Кытысь нӧ татшӧм дивӧыс ми дораным воис, Яша? Яша: Тайӧ абу дивӧ, а збыльтор. Россияын и Комиын уна нин татшӧм котырыс. И, ме думысь, тайӧ зэв колана. Сӧвет власьтлы колӧны сюсь вежӧра да велӧдчӧм том войтыр, медым стрӧитны фабрикаяс да заводъяс, восьтыны выль школаяс, медым бурмӧдны народыслысь олӧмсӧ да дорйыны рабочӧй-крестьяналысь власьтсӧ. Ме ачым комсомолеч. Неважӧн ветлі уезднӧй центрӧ, Усть-Цильмаӧ, и сэн менӧ примитісны тайӧ котырас да сетісны меным комсомольскӧй билет. Вот кутшӧм. Сійӧ ӧні менам медся донаторйыс, коді югзьӧдӧ менсьым син да вежӧр. Тайӧ билетыс пыр менам сьӧлӧм бердын. Ставыс: Петкӧдлы, петкӧдлы! Митя: Бур, молодеч тэ, Яша! Тэ, ме думысь, век нин заслужитін комсомолеч нимсӧ. Том на, а олӧмсӧ бура нин тӧдан. Кужан и чукӧртны ас гӧгӧрыд том йӧзсӧ. Ваня: А кодӧс нӧ примитӧны комсомолас? Яша: Примитӧны сэтчӧ ныв-зонмӧс, кодлы тырӧма дас нёль ар. Босьтасны быдӧнӧс, мортыслӧн кӧ рӧбитысь йӧз водзын сӧвесьтыс чистӧй. Локталӧ собранньӧ вылас, сэні ставсӧ бура висьталасны, ӧбӧсыс ставыслы восьса. Код локтас? Ставыс: И ме, и ме… Яша: Локтӧй, локтӧй, и ёртъяснытӧ коралӧ. (Чукӧртчӧмаяс дорӧ матыстчӧ Канев ёрт.) Канев: Здоровоте, том йӧз. Яша: Лок видза, Канев ёрт. Канев: Ме тіянтӧ быдлаысь корся, а ті татӧнӧсь, кыдз коркӧ вӧвлі, луд вылынӧсь. Мӧдасыв видз вылӧ петан лун. Правильнӧ, важъя народнӧй обычайсӧ оз ков вунӧдны. А ме вот татшӧм могӧн: Яша, собранньӧ йылысь колӧ объявленньӧяс лепитавны Улыс Букурӧ, Вылыс Букурӧ, Куштысьӧ, Сидӧрӧ, Варышӧ да Брикаӧ. Яша: Объявлениеясыс гижӧмаӧсь нин. Нате, босьтӧ. (Сеталӧ объявлениеяс) Канев: Бур сідзкӧ. Вайӧ нӧ юкам, код кытчӧ найӧс ӧшӧдлас. Тэ, Ӧлексей, мун Вылыс Букурӧ, Ваньӧлы Сидӧрӧ ковмас мунны, а Варышӧ гортас мунігмоз Мануй нуас. Дарья: А Брикаас нӧ код ветлас? Зоя: Митя мед ветлас, Брикаас уна пон лои, а сійӧ миян медся повтӧм. Митя: Но, ветла инӧсь. Канев: Лепиталӧй объявленньӧяссӧ кыдз позьӧ топыдджыка. Классӧвӧй врагыд вед миян гӧгӧр на жуӧ, кӧть и белӧйястӧ важӧн кодь нин вӧтлім-а. Орлаласны. Микул: А мыйӧн нӧ лепитам? Пӧрысь морт: Менам, зонъяс, кӧр сюр клей выйим. Волӧй, сета ставныдлы. Бур делӧ вылӧ абу жаль. Клейыс бур, юӧръястӧ топыда лепитас, ни ӧти лёк пон оз вермы оровтны. Яша: Пасибӧ, Тима дед, отсавны мӧдӧмсьыд. Но, ёртъяс, разӧдчам сэсся, аддзысям рытнас, клубын. Дарья, Зоя, собранньӧ вылас нывъёртъястӧ вайӧдӧй. Комсомолӧ пырны налӧн ӧні зонъяслӧн кодь жӧ ӧткодь право, мед оз некодысь повны ни яндысьны!
2 петкӧдчӧм. Объявлениеяс ӧшӧдлӧм.
1 зон: Ваньӧ, кутшӧм бумагаясӧн нӧ ветлалан? Иван : Тайӧ абу прӧстӧ бумага, а объявленньӧяс. 2 зон: Но, объявленньӧ? А мый йылысь нӧ? Иван: Тон рытнас лоас том йӧзлӧн собранньӧ. Сэн кутчасны гижӧдны комсомолӧ. Волӧ, тӧдмаланныд, мый сэтшӧмыс. Комсомолын велӧдӧны, кыдз бурджыка овны. Вайӧ видзӧдлам, кытчӧ бурджык ӧшӧдны объявленньӧсӧ, мед пон оз косяв? 3 зон: Татчӧ и ӧшӧдам, потшӧсас, быдӧнлы кутчас тыдавны, ставыс лыддясны. (Ӧшӧдӧны объявленньӧсӧ) Иван: Ті, зонъяс, татӧн караулитыштӧ, мед некод оз вӧрзьӧдлы. А кодкӧ кӧ кутчас косявны, сьылі тшупас тшукӧдӧ. Зонъяс: Караулитам, эн пов. (Ваня мӧдӧдчӧ мунны) 1 зон: Волӧ, волӧ зонъяс, мый татчӧ гижӧма: «Ӧбӧсыс ставыслы восьса». Мый нӧ сійӧ сэтшӧмыс? 2 зон: Мый, мый. Гижӧма, мый быдӧнлы позьӧ локны. И тэныд, и меным, и ставыслы. Ваня тай висьталіс: «Волӧ». Войӧдӧ детинка. Мӧдӧ косявны объявленньӧсӧ. 3 зон (босьтӧ кошукӧдыс да нуӧдӧ бокланьӧ) Ок, тэ, балябӧж, мый каран?.. Пышйы гортад, пока эг нӧйт. 1 зон: Видзӧдӧ, зонъяс, Брикасянь тіянӧ Митя локтӧ. Чотӧ тай, мыйкӧ, буракӧ, лоӧма сыкӧд?.. 2 зон: Паськӧмыс тай мыйлакӧ сап орласьӧма-и. 3 зон: Митя, мый нӧ лои? Мый нӧ сэтшӧм гажтӧм? Код нӧ паськӧмтӧ косявліс? Митя: Андронъяс поннысӧ чеп йылысь лэдзисны. Нарошнӧ лэдзисны. Лёк звер кодь пон. Гачӧс и дӧрӧмӧс косявліс. Кокӧс, визьлӧ, вирӧдз курччис. Оз кӧ орд, гӧтрасьтӧдз ранаыс, колӧкӧ, бурдас, да сатанаыс объявленньӧсӧ тшытшӧдз орлаліс, – тайӧ лёк. Ок эськӧ, вынӧ кӧ тырмис, – песовті сьылісӧ да!.. Иван: Нинӧм, Митя, эн шогсьы, выль объявленньӧ гижам. Брыкаын сійӧс непременнӧ колӧ ӧшӧдны. Сэтӧн уна вӧвлӧм краснӧй партизан да красноармееч. А сідз жӧ морт кызь кымын ныв-зон сэтӧн олӧны, ставныс комсомольскӧй арлыда том йӧз. Нуам да кутам караулитны. Мӧдысьсӧ сэсся оз нин лысьтыны вӧрзьӧдны миянтӧ. А ӧні лок, Митя, миянӧ ветлам, сӧстӧм дӧраӧн бабӧ гаровтас ранатӧ.
3 петкӧдчӧм. Медводдза собранньӧ.
Клубын. Пызан, лабичьяс. Стенын Ленин портрет. Гӧрд дораӧн вевттьӧм пызан сайын Канев, Яков Чупров, том йӧз союзлӧн Уезднӧй оргкомитетса член да Алёша Репин. Лабичьяс вылын да джоджын – том йӧз. Сцена сайын кылӧ сьылӧм «У зори, у зореньки».
Канев: Бур рыт, дона ёртъяс. Зэв бур, мый та мындаӧн чукӧртчинныд. Собранньӧлӧн президиумын пукалӧны... А кӧнӧсь нӧ Зоя да Даръя, мыля нӧ ни ӧти ныв абу? Репин Алёша: Найӧс мамъясныс эз лэдзны. Канев: Да-а, пемыд вежӧраӧсь на миян мам-бабъяс. Этша на нывъяслӧн правоясыс ас юрӧн овны-и. Да и мый та вылӧ шуан: Рочевлӧн белобандаыс пыр на дзебсясьӧ миян ягъясын, усьласьӧ коммунистъяс да гӧрд партизанъяс вылӧ. А кулакъяс да вичко роботникъяс повзьӧдлӧны наӧн йӧзсӧ. Сы серти и оз лэдзны нывъяссӧ. Митя: Ме гусьӧн жӧ пышйи гортысь. Бабӧ кӧ кыліс, эз и лэдз менӧ, бур пуж эськӧ петкӧдліс. Сійӧ мӧдӧ, медым ме енлы верита да вичкоӧ ветла. А ме сідз овны ог мӧд, менӧ сьӧлӧмӧ выль олӧмлань кыскӧ. Канев: Ёртъяс, собранньӧ лыддям восьсаӧн. Коді за? Протоколсӧ гижны колӧ бӧрйыны секретарӧс. Кутшӧм тіян лоасны предложенньӧяс? – Лазар Мануӧс! – Сійӧс, сійӧс. Сійӧ медводз висьталіс собранньӧ йывсьыс, сійӧ грамотнӧй, кужас гижнысӧ. Канев: Мануй, пуксьы татчӧ, тайӧ нӧ тэныд бумага, карандаш. Ставсӧ гиж бура. (Мануй пуксьӧ да босьтчӧ гижны.) Канев: Первой кывсӧ сетам Уездса комсомоллӧн представительлы. Сійӧ тӧдмӧдас тіянтӧ комсомоллӧн уставӧн, комсомол водзын сулалысь могъясӧн. Представитель: Коммунистическӧй союз молодёжи – коммунистическӧй партиялӧн отсасьысь. Партиялӧн веськӧдлӧм улын том йӧзлӧн союз кутчас стрӧитны выль олӧм – социализм. (Водзӧ сэсся лыддьӧ комсомол Уставысь юкӧнъяс). Залсянь: Кутшӧм ставыс выль да дельнӧй. Канев: Кодлы мый абу понятнӧ, юасьӧй. Ваня: Мый кутчас карны комсомолыс миян сиктын? Яша: Миян сиктын комсомолыдлы уджыс лоас юр выв тыр. Первой ковмас став йӧзсӧ велӧдны грамотаӧ. Та могысь восьтам керка, кӧн позяс быд рыт-лун чукӧртчыны, и кутам сэтӧн лыддьыны налы газет-книгаяс. Колӧ нуӧдны и сэтшӧм удж, медым аньяс да нывъяс тӧдісны, пӧльзуйтчисны правоясӧн, кодӧс сетіс налы Сӧвет власьт. Канев: Комсомолӧ кутчам принимайтны медся буръяссӧ. Поп-дяклӧн, купечьяслӧн да контрреволюционеръяслӧн челядьлы абу места. Кодӧс примитам комсомолӧ, сылы сэсся оз нин позь ветлыны вичкоӧ, оз позь юрбитны-и. Семён Артеев: (Серамсорӧн) Тэ, колӧкӧ, Александр Семенович, ачыд на гусьӧн пернапасасьлан да? Канев: Ог. Ме германскӧй фронт вылын на гӧгӧрвои, мый аслыным шудсӧ колӧ перйыны асланым киясӧн. Некутшӧм чӧрт ни ен миянлы оз отсав. Семён: Ме ӧд прӧста шутита. Ме ачым моряк. Ог верит некутшӧм чӧртлы ни енлы. 2 зон: Кутшӧм нӧ тэ моряк, кор пароходыд куш Изьвасӧ тӧдӧ. Семён: Чӧвлы, зонмӧ, Изьваыс тулыснас моресьыс паськыдджык! 1 зон : Мыля комсомолас примитӧны 14 арсянь? 4 зон : А мый миян карны, 13 арӧсаясыдлы? Представитель: Сэтшӧмъяссӧ ми ӧні гижалам торъя списокӧ. Кор налы лоӧ 14 ар, сэк сетам билетъяс. Иван: Кылан, Митя, миянтӧ комсомолас оз на и, колӧкӧ, босьтны на, миянлы вед неважӧн на дас нёльыс тырис. Митя: Босьтасны, абу вед нин дас куимаӧсь, быдса кык лунӧн ыджыдджыкӧсь нин. (Пырӧ пӧрысь баб.) Пӧрысь баб: Ок, тэ дыш парпонь! Мӧскыд пыр на вайӧдтӧм, лысьтытӧм, а тэ кутшӧмкӧ собранньӧ вылын пукалан. Антихристъяс чукӧртчӧмаӧсь, енмысь он полӧ. Том йӧзсӧ муклюйтанныд. Стыд синманыд абу. Яша: Ӧкуль баб, эн пинясь. Ми бур делӧ сёрнитам, мӧдан кӧ, тшӧтш пуксьы да кывзы? Ӧкулина: Тьфу, бесстыднӧйяс. Сувт, Митрей, мунам татысь!.. (Ки пӧлӧд кыскӧ упритчысь Митяӧс.) Канев: Зонъяс, аддзылінныд, кыдзи Митрейлӧн бабыс пинясьӧ? Уналӧн тадз жӧ ай-мамыс кутчасны ёрччыны, а кодсюрӧӧс, колӧкӧ, и гачсӧ лэдзӧмӧн ньӧръяласны. Ми вынӧн некодӧс ог кыскӧ. Бура думыштӧ да он кӧ полӧ и код мӧдӧ пырны комсомолӧ, ӧтиӧн-ӧтиӧн петӧ собранньӧ водзас. Мануй гижас ставнытӧ. Зонъяс костысь звирк чеччӧ Микул. Микул: Ӧкуль баб правдасӧ висьталӧ, ті еретникъяс, – вичколы паныд мунанныд!.. Ме тіян чукӧрӧ ог пыр. Кутшӧмкӧ комсомол придумайтӧмаӧсь. Светлӧй будущӧй стрӧитӧны. Ха-ха-ха. Ставыс тайӧ пустӧй сёрни. Толькӧ времясӧ мыйта воштім. Эй, Ӧсько, Федько, вай муналам да лутшӧ Гульӧй Ельӧ дорӧ бокъяссӧ шамравны ветлам, вина штоф на пӧрӧдам-и. Вот кытӧн шудыс!.. Мунӧны некымын морт, петігас Микул горӧдӧ. Микул: А ті, выль шуд корсьысьяс, кутчанныд кӧ сиктса нывъяссӧ комсомолавны, сюранныд ми костӧ да велӧдам дорын узьлыны!.. Яша: Нывъяслӧн асланыс юр выйим и кывтӧ зра эн пес, асьтӧ мед оз велӧдны! Мануй : Позьӧ меным первойӧн гижсьыны? Яков : Позьӧ, Мануй. Лок татчӧ сувт. Мануй: Ме мӧда лоны комсомолечӧн, дядьӧ моз вераӧн и правдаӧн служитны рӧбочӧй народыслы да бурмӧдны налысь олӧмсӧ. Яша: Гӧлӧсуйтам. Ставыс – за. Мануй, поздравляйтам. Пуксьы да асьтӧ первойӧн гиж списокас. Алёша Репин: Менӧ гиж, Мануй. Ме тэкӧд тшӧтш мӧда пуктыны пай общӧй делӧӧ. Яша: Код – за? Единогласнӧ. Бур, Алёша, пуксьы, тэ он подведит ёртъястӧ. Иван: Ме тожӧ мӧда лоны тіянкӧд ӧти радын, комсомолын. Позьӧ? Яша: Позьӧ, Ваня! Тэ миян повтӧм, сӧвесьта морт, бур ёрт быдӧнлы. Код сы понда, мед гижны Иванӧс комсомолӧ? Семён Артеев: Кора, братва, примитны и менӧ том йӧзлӧн союзас. Айӧ да мачекаӧ енмӧ веритӧны, вичкоӧ ветлӧны, а месӧ – безбожник, чистӧй пролетарий. Мануй: Тэ, Семён, висьтав: уна-ӧ талун самӧгонсӧ юин? Семён: (балябӧжсӧ гыжъялӧ) Ог суськы. Медым лоны збойджыкӧн, корсюрӧ горш кӧтӧдла. Но вед самӧгоныскӧд ме абу венчайтчӧма: верма и торйӧдчыны. Миша Артеев: Ме кӧть и абу на комсомолеч, но Семёнӧс комсомолӧ примитны ог сӧгласитчы. Сійӧ частӧ юӧ, тышкасьӧ. Зонъяс: Ог, ог примитӧ. Семён: Он примитӧй?.. Аттӧ кутшӧм «святошъяс»: ог куритӧ, ог юӧ! Но да ладнӧ. Муна Кардорӧ рӧбитны, бравӧй моряктӧ сэтӧн рад душой примитасны!.. Миша Артеев: Кыйтӧм ошлысь кусӧ эн куль, йӧзыс сэтӧн абу жӧ синтӧмӧсь. Кутшӧма асьтӧ петкӧдлан, сэтшӧмӧн и тыдовтчан. Канев: Зонъяс, активнӧйджыка, код водзӧ? (Керкаӧ чотігтыр пырӧ ньылӧдӧм чужӧма Митя) Митя: Фу, ӧдва и мынтӧдчи бабӧ киысь. Думайті, мый ог нин удит собранньӧ выланыд. Ме мӧда жӧ лоны комсомолечӧн, отсасьны тышкасьны кулакъяскӧд. Яша: Молодеч, Митя. Ме думайта – ставыс тэ понда? Кыпӧдӧй кинытӧ. (Йӧз водзӧ петӧны кык дзоля зонка). – А ми быдмыштам да комсомолас босьтанныд? Семяшкин: Тіянторныд, Петра да Миша, ӧні бура велӧдчыны, а комсомолас пырны успейтанныд на. Зонъяс: А местаыс кӧ оз ло ? Семяшкин: Коляс, мадаяс, эн полӧ. Комсомол радъясыс пыр кутчасны содны, местаыс быдӧнлы лоас. Яша: Гижам тіянтӧ сочувствующӧйяс списокӧ. Филиппов: Менӧ гиж, Мануй. 2 зон: Белӧйяс дырйи тэ вӧлін челядьлӧн белогвардейскӧй «штабса» начальникӧн. Филиппов: Эн пӧръясь, эн лӧсьӧдлы ме вылам. Алёша Репин: Тэ вунӧдчин али мый, кыдзи Васька Шурупкӧд миянтӧ нагайкаӧн нӧйтлін. Нинӧм тэн карны комсомолас. Филиппов: Ӧні тай челядьыс «краснӧй штабысь» ворсӧны, а мыля мен сэк сідз эз позь? Ме ӧні краснӧйяс дор жӧ. Алёша Репин: Найӧ некодӧс оз нӧйтны, а мӧдар ни карӧны, дорйӧны тэ кодьсьыс! Филиппов: Ме ог жӧ кутчы некодӧс ӧбижайтны. Шуа тай, ме краснӧйяс дор. Найӧ тай вынаджыкӧсь вӧлӧмаӧсь. Нянь да карасин сеталӧны-и. Краснӧй ме, краснӧй!.. Залсянь: Нинӧм сыысь, мед гортас мунас. Филиппов: Босьтӧ!.. Местаыс тай, шуанныд, выйим!.. 2 зон: Мый сэн кевмысян, ми абу попъяс. Висьталӧны тай: гортад мун. (юрсӧ лэдзӧмӧн Филиппов петӧ керкаысь) Алёша: Тайӧ «кык банатӧ» матӧ оз позь сибӧдны комсомол дорӧ. Яша: Вернӧ. Филиппов кодьыд ӧні, сетан кӧ воля, радпырысь дзебсясны комсомолад. Колӧ видзны комсомольскӧй ячейкатӧ татшӧм йӧзсьыд. Вася Семяшкин: Ме, ёртъяс, дыр думайті да решиті. Тіянкӧд тшӧтш лоны мен сьӧлӧмӧ тшӧктӧ, пӧльза жӧ мӧда вайны йӧзлы. Яша: Ми ставным тӧдам Васьӧӧс кыдз бур рӧбочӧй мортӧс. И надейтчам, мый комсомолас тэ пыран сознательнӧя. Гӧлӧсуйтам. (Пызан дорӧ локтӧ том зон Терентьев). Терентьев: Меным 18 арӧс нин, но, тыдалӧ, абу на сёр пырны комсомолӧ. Ме дас квайт арӧсӧн заводиті участвуйтны партизанскӧй движенньӧын. Первой уджалі бакуринскӧй отрядса штабын, сэсся воюйті белогвардеечьяслы паныд. Мужик рӧд, партизанскӧй отрядса ӧти участник: Висьтав, кыдзи тэ штабсӧ видзин, кор ми наступайтім Діюр вылӧ? Терентьев: Мый сэн висьтавнысӧ. Кор отрядса став верстьӧ йӧз мунісны Діюрӧ, менӧ да Никифорӧс колисны видзны штаб. Ме сувтӧдалі постъяс да муні патрулируйтны. Феофан кыськӧ аддзӧма бомба. Вошйӧмаӧсь сійӧн ноксьыны, а бомбаыд кутчас дзужгыны. Челядь – челядь и выйим. Повзясны да шыбитасны сійӧс. Осколокъяснас кодӧссюрӧ вӧлі парсыштӧма. Таысь менӧ накажитлісны нин. Яша: (нюмъёвтӧмӧн) Мыжаясыс вӧлім ми. Мамӧ рытнас «луддзӧдліс» пукалан местаӧс. Но мый, примитам Терентьевӧс? Зонъяс: Примитам. Примитам. – Мануй, менӧ гиж! – Менӧ! – Артеев Пронь. – Канев Илля. Яша: Гижав, Мануй, гижав, ставныс найӧ бур йӧз!.. Канев босьтӧ Мануй киысь собранньӧ протоколсӧ да гораа лыддьӧ комсомолӧ пырысьяслысь ним-овсӧ. Канев: Талун собранньӧ дырйи комсомолӧ пырис комын квайт морт. Зэв бур. Поздравляйтам тіянӧс и надейтчам, мый ті лоанныд честнӧй, активнӧй том йӧзӧн, кутчанныд пӧртны олӧмӧ комсомоллысь устав. Радъясыс комсомоллӧн кутчасны на содны. 12 морт миян гӧтовӧсь нин пырны комсомолӧ. Ми найӧс гижим торъя списокӧ, кыдз сочувствующӧйясӧс. Ӧні колӧ бӧрйыны выль артмӧм комсомольскӧй ячейкалысь председательӧс да секретарӧс. Кодӧс вӧзъянныд? Иван: Ме предлагайта председательнас бӧрйыны Яков Чупровӧс, кыдз сиктса медводдза комсомолечӧс. 2 зон: Ме думайта сідз жӧ. Залсянь: Яковӧс, Яковӧс. Сійӧ бур морт, сылы ми веритам. Канев: Код мӧдӧ, мед комсомольскӧй ячейкалӧн председательнас вӧлі Яков Чупров? (Ставыс ки кыпӧдӧмӧн гӧлӧсуйтӧны) Канев: Яков, поздравляйтам тэнӧ и думайтам, мый тэ лоан бур юрнуӧдысьӧн. Семяшкин: Ме поздравляйта тэнӧ, Яша, став школьнӧй коллективсянь. Ми, велӧдысьяс, веритам, мый тэ кутчан нуӧдны активнӧй удж и школаса том йӧз костын. Яша: Ыджыд пасибӧ, ёртъяс, ме старайтча ӧправдайтны дӧверьенытӧ. А ӧні вай бӧръям ячейкаса секретарӧс. Залсянь гӧлӧсъяс: Мануӧс, Мануӧс, сійӧ кужӧ нин. Яша: Код мӧдӧ бӧрйыны секретарӧн Мануӧс? (Гӧлӧсуйтӧны) Яша: Ставыс сы дор. Поздравляйтам тэнӧ, Мануй. Бура уджавны! И тайӧн, ёртъяс, помалам талунъя собранньӧсӧ. Помалам сідз, кыдз и восьтылім – сьылӧмӧн.
Пом
Сценарийсӧ гижисны Канева Галина Михайловна, Канева Лариса Константиновна и Чупрова Ольга Григорьевна – Букур сиктса школаын велӧдысьяс. Режиссёр-постановщик – Г.М. Канева. Сиктса клуб сцена вылын велӧдчысьясӧн да велӧдысьясӧн спектакльсӧ пуктӧма 2006 вося 23-ӧд мартӧ. Йӧзӧдны лӧсьӧдісны Семён Терентьев да Людмила Втюрина (Зарни Люся).
Семён Терентьев
Виктор Савин да Яков Чупров дінӧ «инмӧдчылӧмъяс». (бӧркыв пыдди)
Стӧча ог вермы шуны, корджык лыддьывлі Яков Чупров йылысь Виктор Савинӧн шулӧм ошкана кывъяссӧ, но Изьва вылысь да кӧр видзӧмкӧд йитчӧм семьяысь петлӧм гижысь мортлӧн псевдонимыс сэксянь йиджис паметьӧ и тадзи ме медпервойысь «инмӧдчылі», рочӧн кӧ – «соприкоснулся», Биа Ӧгырӧдз. А кор Яков Рочевлӧн «Паськыд туй вылӧ ме пета» повестьыс казялі, мый сійӧ гижлӧма ненецкӧй мойд «Сальӧ Микулай», то зэв окота вӧлі кытыськӧ аддзывны да лыддьыны тайӧ мойдсӧ. Сы вӧсна, мый чужи-быдми тожӧ кӧрдорын и челядьдырйи тожӧ кывлі яран мойдъяс. Но тӧдмасьны «Сальӧ Микулайӧн» удайтчис толькӧ таво, пӧшти комын во мысти. Но вермис и не удайтчыны сӧвсем, эз кӧ ас кадӧ мойвилы ёртасьны сыктывкарса «Изьватас» землячествоӧ чукӧртчӧм бур йӧзкӧд. Тавося 22-февральӧ сыктывкарса «Изьва керкаын» ижемскӧй диалекта «Сьӧлэм гаже – изьва кыы» небӧг презентация дырйи воим сёрниӧ нималана краевед Н.А. Митюшёвакӧд. И сійӧ шуис мый эм пӧ Букур сиктса школаын велӧдысьясӧн асланыс земляк Я.И. Чупров йылысь чукӧртӧм ыджыд материал. И бур эськӧ вӧлі, кодкӧ кӧ босьтчис найӧс лӧсьӧдыштны (сортируйтны-верстайтны, кӧні колӧ – содтыштны-чинтыны да уберитны опечаткаяссӧ и сідз водзӧ), а сэсся Ен отсӧгӧн, – ловъя дырйиыс абу удитлӧма да, – лоас, гашкӧ, коркӧ позянлун лэдзны поэтлысь кывбуръяссӧ торъя книгаӧн. Дедӧ менам, Ёвка Вась, чужлӧма Букур сиктса Варыш грездын. А Иван Рочевлӧн казьтылӧм «Отречёмся от старого мира!». 1959 воын петавлӧма комиӧн «Войвыв Кодзув» №1 журналын «Первой воськовъяс» ним улын и сэні висьтавсьӧ, мый медводдза комсомольскӧй собраниеыс налӧн вӧлӧма Иёвка Ёгор Ваньлӧн кык судта керкаын. Прӧзвище серти кӧ – сійӧ вӧвлӧма менам рӧдысь, а педагогъясӧн гижӧм пьесаын Ваня-Иванлысь рольсӧ ворсӧ Вылыс Букурын олысь племешлӧн пиыс. Вот кутшӧм аслыспӧлӧс «связь времён» артмӧ. И та вӧсна окотапырысь босьтчи Надежда Алексеевнаӧн вӧзйӧм уджӧ. И тайӧ лои Биа Ӧгыр дінӧ мӧд, топыдджык нин, «соприкосновение-инмӧдчылӧм» и лоа рад, отсыштас кӧ менам уджӧй да удайтчас лэдзны-йӧзӧдны чукӧртӧм материалсӧ торъя мича кӧрыша небӧгӧн. А Виктор Савин дінӧ татшӧм аслыссяма «инмӧдчывлӧмыс» менам олӧмын вӧлі куимысь. Медпервойсӧ на пиысь зэв на дзоляӧн, мӧдӧд классын велӧдчигӧн, 1955-ӧд вося 1 майӧ, со кыдзи: Школааным, Усва вывса Ярпияк грездын Немка Ваньӧ крестьянин керкалӧн ичӧтик торъя жырйын, пуктім концерт. Ме лыддьышті стишок (видзӧдысь-кывзысьяслысь клопайтӧмсӧ ӧнӧдз кыла), а сэсся Ӧльӧ вок да сылӧн ёртъяс, Ижмаса сельхозшколаысь кӧр видзысьяс дорӧ гожся практика вылӧ воӧм курсантъяс, кык ныв да зон, сьылісны «Каховка» сьыланкыв, а сы бӧрын лыддисны «Ту-ту-ру-ту Семӧ» кывбур. Ме ачым – Семӧ, батьӧ – Кӧсьта, мамӧ – Марфа, перняньӧ – Надя, чойӧ – Марья и эм воча вок Педӧр. И кывбурсӧ кывзӧм бӧрад зэв дыр майшаси, код да мый понда лӧсьӧдлӧма менам рӧд йылысь татшӧм серамсӧ. Авторсӧ тӧдмалі дӧза сёрӧн нин. Мӧдысьсӧ Виктор Савин дінӧ «инмӧдчылі» 1988-ӧд воӧ, кор паськыда пасйисны чужӧмсяньыс 100 во тырӧм и ноябр тӧлысьӧ нуӧдісны Конкурс памятник вылӧ. Филармония залын, выставка вылас, петкӧдлісны татчӧс и мукӧд карса скульпторъяслысь уджъяссӧ. Медводдза видзӧдлассянь сьӧлӧм вылӧ воис проект, коді бӧрти ӧкажитчис Воркута карса скульптор И. Пылаевлӧн уджӧн. Виктор Савинлӧн судьбаыс тӧдса. И сувтӧдны кӧ сійӧ проектсӧ драмтеатр водзӧ вӧчӧм площадка вылӧ, то, ме думысь, видзӧдчис эськӧ сійӧ тадзи: «Из далёкого далёка вернулся человек к родному дому. Уставший, взволнованный предстоящей встречей, он, прежде чем войти в дом, присел на скамейку отдохнуть, взглянуть на свой родной дом. Каким он стал за долгие годы? Какими выросли его дети? Продолжают ли они его дело? Помнят ли его?.. Сильная, устало откинутая рука Савина лежит на спинке скамейки. Бережно положена рядом, сохраненная в невзгодах, книга. Добрая, мудрая улыбка озаряет его лицо. Спешащие по тропинке люди замечают усталого путника, узнают: «Здравствуй, Виттор! Мы тебя так долго ждали!.». Ласково прикасаются они к откинутой руке, идут далее или присаживаются рядом поделиться о прожитом и будущем…» (газета «Красное Знамя», 11-ХI-1988 г.) Тайӧ проектсӧ вӧзйӧм-ошкӧмӧн удайтчыліс сэки сёрнитны и радио пыр, весиг гортӧдзыс ветлӧмӧн кори кыв шуны сы дор жюриӧ пырысь ӧти тӧдса мортӧс, а бӧрйисны, кыдзи тӧдам, мӧдӧс. Но дивӧ, колис кызь вит во, а сійӧ пыр на син водзам ловъя. А ӧнія сулалысь кузя ӧти гижысь морт «Коми муын» тӧлысь мысти и ойӧстіс: «Мыйла нӧ татшӧм мортыслы мичаджык памятник эз аддзысь!.». А коймӧдысь В. Савин дінӧ «инмӧдчылӧмӧн» лыддя со мый: Гижны босьтчи 1988-ӧд вося арӧ, а 1990-ӧд вося тулысӧдз «Войвыв кодзулын» йӧзӧдлісны нин ӧти ыджыд очерк и некымын висьт. Но гижи ме сэки эг кыдзи ӧні, компьютерӧн, а ки помысь и бӧрти найӧс перепечайтлісны коми кыв гӧгӧрвотӧм уджвывса роч машинисткаяс. Содтӧд уджысь вештыси юмовторъясӧн и, кор сэсся шӧвктугъяс «умисны» наысь, шыӧдчи Сыктывкарса механическӧй заводын Снабжение отделса начальникӧс вежысь В.М. Голиков дінӧ: – Оз-ӧ позь кытыськӧ судзӧдны ме вылӧ пишущӧй машинка? А сійӧ шуӧ: – Новолучинский вузалӧ, ньӧб сылысь. – Коді, кутшӧм Лучинский?.. – Чумбаров Новолучинский, код бать йылысь 1926-ӧд воӧ Виктор Савин гижліс аслас «Луча» нима висьтын! Котӧрті комиссионнӧй магазинӧ и, кор 200 шайтсянь донтӧммӧдісны 112 шайтӧдз, ньӧби «Украина-2» машинкасӧ. Заводса нумерыс – 1461260. Новолучинский Иванович оліс сэки Куратов улич вывса 35-ӧд керкаын. Тел.2-39-79 Вот кутшӧм «козин» эм ылӧ кольӧм кызьӧд вояссянь и со кутшӧм «инмӧдчылӧмъяс», рочӧн кӧ – «соприкосновения», вӧліны менам олӧмын 1920-30 воясса нималана поэтъясӧдз, Виктор Савинӧдз да Биа Ӧгырӧдз, и таысь – шуда.
2013 вося 5-ӧд май
Юриндалысь:
Водзкыв. Автобиография I. Биа Ӧгырлӧн гижӧдъяс Коньӧр нывлӧн сьылӧм Велӧдчысь нывъяслы Тувсов рытӧ Вуджӧр Вын петкӧдлан лун Ӧд талун миян праздник Гӧрд Октябрь Мам (поэма) Узьӧ мича ныв Вӧлі гажа шоныд тулыс Сальӧ Микулай (Яранъяслӧн мойд) Тӧлӧй, тӧлӧй Тӧвся мотивъяс Петыр Паш Ме радейта Ыджыд ним Нывбабаяс съезд кежлӧ Сюсьлунным мед вӧлі ёсь! Гижысь ёртъяслы вӧзйӧмъяс Я. Чупровлӧн роч кыв вылӧ вуджӧдӧм кывбуръяс
II. Биа Ӧгыр (Я.И. Чупров) йылысь Нёбдінса Виттор. Выль коми гижысьяс С. Морозов. Биа Ӧгыр (дженьдӧдӧмӧн) Н. Митюшева. Биа Ӧгыр олӧмысь ӧти лист бок М. Семяшкин. Биа Ӧгыр (кывбур) Г. Беляев. «Кыза мавтӧма», мичаа да шыльыда Д. Холопова. Биа Ӧгыр (дженьдӧдӧмӧн) Э. Чупрова. О моём отце. И. Рочев. «Отречёмся от старого мира!.». Ижма помнит Поэта. Букур сиктын медводдза комсомольскӧй собрание (пьеса) С. Терентьев. Виктор Савин да Яков Чупров дінӧ «инмӧдчылӧмъяс» (бӧркыв пыдди).
Литературно-художественное издание
Яков Иванович Чупров (Биа Ӧгыр)
Стихи, поэмы, воспоминания на коми и русском языках.
Использованы публикации газет, журналов и литературных сборников.
Монтаж обложки выполнил Александр Терентьев На четвёртой обложке – акварельная картина «Бакур сикт. Мартин чой. (село Бакур, Мартина горка)» самодеятельного художника С.Г. Семяшкина из серии «Поселения коми-ижемцев».
Составители: Семён Терентьев, Эмилия Чупрова.
Редактор – Надежда Митюшева.
Набор текста: учащиеся Бакуринской школы, Семён Терентьев.
Корректор коми текста – Ӧньӧ Лав.
Компьютерная вёрстка – Борис Терентьев, Татьяна Акаёмова, Николай Вахнин.