Пос

Профессор П. Н. Штејнберг. Мыј колӧ тӧԁны пуктас вӧԃітыԍлы. Роч-вылыԍ коміӧн лӧԍӧԁіс А. А. Кыԋева. Сыктывԁін кар. КОМІ-ԊІГА ЛЕԆАН-ІН. 2000. МЫЈ КОЛӦ ТӦԀНЫ ПУКТАС ВӦԂІТЫԌЛЫ.

Кытчӧјасӧ поԅӧ лоԍӧԁны граԁјӧрјас?

Поԅӧ быԁлаӧ. Оз поԅ сӧмын лӧԍӧԁны граԁјӧрјас коԍтытӧм ԋурјасӧ ԁа вывті крут-чојјасӧ. Меԁ-бур места граԁјаслы міјанлаԋын — шыԉыԁ местајас ԉібӧ ԋеуна лунвылӧ ԁа рытыввылӧ пӧката местајас. Војвылӧ пӧката-інын, зера-повоԃԃа-ԁырјі, ва оз сулав, візывтӧ. Рытывлаԋ-пӧката му-вылӧ оз інмыны кӧԇыԁ асыв-вој тӧвјас, сіјӧн најӧ і бурӧԍ. Шорјас ԁа јујас-пӧлӧнса увтас-інјас, коԁјас ојԁлӧны тувсов-ыҗыԁ-ва-ԁырјі ԁа арнас вывті воԇ оз пужјавны, бурӧԍ-жӧ граԁјас-вылӧ. Сӧмын оз-кӧ ојԁлыны ԁа воԇ-кӧ пужјавлӧны — лушще бӧрјыны вывтасҗык-інјас. Војвылӧ-пӧката-інӧ јӧр вӧчігӧн колӧ прімеԏітны: меԁ век вӧлі кӧԇыԁ-тӧвјасыԍ віԇыԍтор — керка, стын, чој, вӧр. Лунлаԁорԍаԋ, асыв-лунлаԁорԍаԋ ԁа рытыв-лунлаԁорԍаԋ колӧ лоны воԍса, меԁ ӧԏі шонԁі-југӧр оз вош. Сӧмын сек сетчӧ вермас воны бур, уна-пуктас. Матӧ вӧр-ԁінӧ ԁа вӧр-пыщкӧ граԁјас вӧчны оз ков: вӧр коԍтӧ мутӧ, боԍтӧ (јуӧ) меԁ-бур ԍојансӧ му-пыщкыԍ, — мусӧ вынтӧммӧԁӧ, сещӧм местаын бур пуктас оз во.

Пуктас граԁјас-вылын колӧ вежлавны.

Быԁ пуктас боԍтӧ муыԍ аслыс-пӧлӧс ԍојан, кущӧм сылы колӧ; сы-понԁа, кутам-кӧ ӧԏі-местаӧ быԁво пуктыны ӧԏі-пӧлӧс пуктас, налы оз кут тырмыны сещӧм ԍојаныс. Быԁво граԁјас кујӧԁавны он вермы — вывті уна колӧ кујӧԁ. Сы-понԁа колӧ пуктассӧ вежлавны: таво-кӧ пуктӧма ӧԏі местаӧ, шуам, капуста, салат, — локтан-во сіјӧ-жӧ местаӧ мусӧ вынԍӧԁтӧг поԅӧ пуктыны: картупеԉ, морков, кушман, лук, аԋкыщ, бобі ԁа мукӧԁтор. Капуста-бӧрын ԋекор оз ков пуктыны капуста-жӧ, ԍоркԋі ԁа галанка; најӧ ставныс вермасны віԍмыны кілаӧн. Картупеԉ-бӧрын бара-жӧ оз ков пуктыны картупеԉ, сіјӧ сіԇ-жӧ вермас віԍмыны. Меԁ-бур, војвывса-олыԍјаслы асԍыныс граԁјӧрсӧ јукны кык-пеԉӧ ԁа кујӧԁавны быԁво коԁарсӧкӧ ӧтарсӧ; сӧмын пуктассӧ вежлавны: картупеԉ-бӧрын — капуста, капуста-бӧрын — картупеԉ і сіԇі воԇӧ. Граԁјӧрса уҗјас колӧ вӧчны аслас-каԁын. Меԁ-јона колӧ ԁӧԅӧрітны тулысын. Меԁым кокԋіҗык вӧлі тулысын уҗавны, меԁым ещаҗык пӧра мунас му-гӧрігӧн, — колӧ арын ԍорӧн пыԁітіҗык гӧрны, меԁ муыс тӧвбыԁ кујлас чукӧрјасӧн, меԁ јонҗыка кынмалас, тӧлалас, лоас кыпыԁҗык. Таԇ-кӧ вӧчан — тулысын кокԋіҗык уҗавны, пуктас воас унҗык арԍаԋ-ԋебԅӧԁӧм-му-вылын.

Кыԇі колӧ лӧԍӧԁны мусӧ граԁјас-вылӧ.

Важ-уҗалӧм-му-вылӧ граԁјас вӧчігӧн колӧ зев воԇ тулысын, — мыјӧн сылыштас, тӧлыштас муыс, оз кут ԍібԁыны зырјӧ, — зев бура кӧртзырјӧн ԋебԅӧԁны мусӧ, сӧмын оз ков улысса мусӧ лептыны вылӧ. Ԋебԅӧԁны колӧ сіԇі: кӧртзырјӧн колӧ боԍтавны мусӧ векԋіԃік-пластјасӧн (вершӧк кык-кујім паԍта) ԁа бергӧԁлыны. Сы-бӧрын кӧртзыр-ԁорнас жугӧԁлыны. Вужјас, јог-турунјас колӧ чукӧрӧ шыблавны бокӧ, бӧр-вылас інԁравны&. Ԋебԅӧԁӧм-бӧрын мулы колӧ сетны шојтчыны лун кык-кујім, бӧрвылас піԋовтны піԋаӧн, ԉібӧ кӧрт куранӧн. Ем-кӧ сіԍмытӧм выԉ-кујӧԁ, — колӧ кујӧԁавны кытчӧ пуктан капуста, галанка. Кујӧԁсӧ колӧ разӧԁны ӧткыза, пуԁ-мынԁа быԁ кваԁрата-сыв-вылӧ. Ԇік пыр-жӧ та-бӧрын колӧ коԁјыны выԉыԍ. Кытчӧ кӧсјан кӧԇны морков, ԍоркԋі, аԋкыщ, — выԉ кујӧԁӧн оз поԅ кујӧԁавны. Картупеԉ-улӧ поԅӧ пуктыны, но бурҗык лоӧ, пуктан-кӧ важ кујӧԁ. Важ-кујӧԁ-кӧ ем уна, поԅӧ пуктыны быԁ пуктас-улӧ, бурыԍ-кынԇі ԋінӧм оз ло. Еща-кӧ — бурҗык пуктыны сӧмын картупеԉ-улӧ; мукӧԁ пуктас-улӧ мусӧ поԅӧ вынԍӧԁны і пӧјімӧн. Пӧјім еԍкӧ бур быԁ пуктаслы, но абу-кӧ тырмытӧԇ, — бурҗык пуктыны картупеԉ-улӧ. Пӧјім-поԅӧ кіԍкавны 1-2 тув-мынԁаӧн быԁ кваԁрата-сыв-вылӧ. Пӧјімсӧ колӧ сорлавны муыскӧԁ куранӧн. Кујӧԁ колӧ ԍујны му-пыщкӧ гӧрігӧн, сӧмын меԁ оз ло јона пыԁын; јона-кӧ пыԁӧ ԍујан — сіјӧ ԋекущӧм пӧԉза оз ԍет. Кујӧԁавлӧны му морт кујӧԁӧн, сіјӧ зев бур-вына. Нужԋік-кӧ вӧчӧма гуранӧ ԉібӧ јашщікӧ, — колӧ пуктыны сетчӧ сымынԁа му, меԁ вермас став кіԅӧрсӧ јуны. Сеԍԍа колӧ гуԁравны ставсӧ, сы-бӧрын петкӧԁны мувылӧ. Сені колӧ первој течны чукӧрӧ, ԉічкавны, сеԍԍа вевԏԏыны кос-муӧн (вершӧк кык-кыза). Граԁјас вӧчӧм-бӧрын колӧ выліас кіԍкавны тајӧ лӧԍӧԁӧм кујӧԁнас вершӧкҗын-кызтаӧн. Сеԍԍа гуԁравны-сорлавны куранӧн вылысса му-пластыскӧԁ. Зев-бур-кујӧԁ-пыԃԃі вермас мунны лебачјаслӧн кујӧԁ. Кос лебач-кујӧԁ колӧ посԋӧԁны ԁа сорлавны мукӧԁ. Матын-кӧ ем трунԁа, воԇ-тулысын колӧ боԍтны ԁа пуктавны посԋіԃік чукӧрӧ, меԁ кујлӧ тӧлыԍ-кымын, а сеԍԍа разӧԁны граԁјас-вылӧ. Кӧні граԁјас абу-на пуктӧма, — колӧ вылысса муыскӧԁ гуԁравны, а пуктасјас-кӧ пуктӧма-ԋін, ԉібӧ кӧԇӧма, — колӧ кӧԇӧм-костас, ԉібӧ пуктас-костјасас кіԍкавны вершӧк-кызтаӧн-кымын. Поԅӧ іԅвесткаӧн вынԍӧԁны: воԇ-тулысын кіԍкавны граԁјас-вылӧ ӧԏік ԉібӧ кык пунтӧн быԁ кваԁрата-сыв-вылӧ ԁа сорлавны вылысса-му-пластыскӧԁ. Вылынҗык ԁа кӧсҗык інјасын граԁјас оз ков җуҗыԁа вӧчны: ԋоԉ-вершок-суԁта ԁа аршынӧн-җынјӧн-паԍта; віԁчыԍан-кӧ кос-вопом, — нӧшта-ԋін ԉапкыԁҗыка (2 — 3 вершӧк-суԁта), меԁ вывті јона оз коԍмыны. Увтас-інјасын вӧчӧны 6 — 8-вершӧк-суԁта, васӧԁінјасын — 12 вершӧкӧԇ. Ԍојӧԁ-мујас-вылын граԁјас җуҗыԁҗыка-жӧ колӧ лептыны. Татӧн міјан, војвылын, граԁјас колӧ вӧчны җуҗыԁҗыка кӧԇыԁ-вӧсна, меԁ муыс јонҗыка топалас, пукԍас. Огуртсылы колӧ вӧчны векԋіԃік ԁа җуҗыԁҗык граԁјас, меԁым шонԁіыс јонҗыка вермас шонԁыны. Граԁ-костјас колӧ вӧчны мортлы мунны-тӧріг-паԍта. Ем кӧ выԉ бур-кујӧԁ, колӧ воԇҗык кујӧԁавны, сеԍԍа сы-вылӧ-ԋін летптыны мусӧ. Кујӧԁыԁ кутас улыс- ԍаԋыс шонтыны мусӧ, — а огуртсы-коԃ пуктасјаслы јона колӧ шоныԁ муыԁ. Ем-кӧ прӧст-пӧра колӧ арԍаԋыс завоԃітны граԁ-јӧрјастӧ лӧԍӧԁны. Арнас пыԁітіҗык гӧрны, гырыԍ корӧгјас коԉны тӧвјыны, меԁым најӧ јонҗыка кынмаласны, тӧлаласны, ԋебԅасны. Тащӧм арԍа гӧрӧмыԁ вывті бур картупеԉлы, капусталы ԁа луклы. Выԉ-му-вылын, гӧртӧм му-вывса граԁјас вӧчігӧн колӧ кӧртзырјӧн пластӧн-пластӧн боԍтавны мусӧ ԁа бергӧԁлыны (јона җуҗыԁа боԍтавны оз ков, меԁ оз кај улысса-муыс); сеԍԍа пластјассӧ колӧ кӧртзырԁорнас бура жугӧԁлыны.

Кыԇі колӧ пуктыны ԁа раԃејтны пуктасјас.

Граԁјас-вылӧ пуктасјас колӧ пуктыны сӧмын віԅӧн-віԅӧн, шочіԋіка, посԋіԃік чукӧрјасӧн. Віԅӧн-віԅӧн пуктӧмӧн лӧԍыԁҗыка чужӧ, бурҗыка быԁмӧ, ԁај пуктасјассӧ лӧԍыԁҗык ԁӧԅӧрітны. Граԁвывса-му меԁ, еԍкӧ, век вӧлі кышыԁ: чорыԁ-му-пыр сынӧԁыԁ оз вермы пырны граԁ-пыщкӧ вужјас-ԁінас, а сынӧԁтӧгыԁ пуктасјасыԁ вермасны пӧԁны; сеԍԍа ԋебыԁ-муыԁ озҗык коԍмы. Кіԍкавны граԁјас колӧ быԁ вежонын ӧтчыԁ; капуста граԁјас (рӧсаԁа пуктӧм-мыԍԏі) колӧ, абу-кӧ зера повоԃԃаыс, быԁлун кіԍкавны, кытчӧԇ оз ԇікӧԇ вужјаԍ. Кіԍкавны колӧ бура, меԁ кӧтаԍас муын 3-4 вершӧк суԁта-кымын, щӧкыԁа ԁа омӧԉа кіԍкалӧмыԍ ԋекущӧм пӧԉза абу. Граԁ-вылыԍ јог-турун колӧ весавны щӧкыԁҗыка, оз ков еновтчыны: јог-турун боԍтӧ мулыԍ уна вын, коԍтӧ мусӧ. Јог-турун колӧ весавны щӧщ пуктас муԁјігӧн. Пуктас вермас воны кык-мынԁа, понԁан-кӧ мусӧ вынԍӧԁны кіԅӧр кујӧԁӧн. Кіԅӧр кујӧԁ коло вӧчны сіԇ: боԍтны тыртӧм-бӧчка, сетчӧ сӧвтны мӧс-кујӧԁ, ԉібӧ лебач кујӧԁ ԋоԉӧԁ ԉібӧ вітӧԁ јукӧн-мынԁа, сеԍԍа пуктыны сетчӧ ва ԁа јона гуԁравны. Кор кујӧԁ кутас быгԅыны бӧчкаын, секі поԅас кіԍкавны граԁјас (војԁӧр колӧ сорлыштны ԋеуна сӧстӧм-ваӧн). Пуктас кіԍкавны кујӧԁ-ваӧн колӧ зер бӧрын ԉібӧ сӧстӧм-ваӧн кіԍкалӧм-бӧрын. Кор картупеԉ ԉібӧ мукӧԁ пуктасјас кутасны јона корјавны, сек поԅӧ (јуԉ-тӧлыԍ-бӧрын) корјассӧ му-берԁӧ ԉічкавны. Чегјавны ԋі вунԁавны корјас оз поԅ. Сіԇ-жӧ поԅӧ августԍаԋ-кымын і луктурун кусԋӧԁлыны, меԁым гырыԍҗыка быԁмас лукыс.

Колӧ кыԇ-мыј верман віԇны пуктасјасӧс гаг-ԍојӧмыԍ.

Пуктасјасӧс колӧ кіԍкавны гаг-ԍојӧмыԍ пӧјімӧн, лібӧ кујӧԁ-ваӧн. Капустаӧс зев-јона щыкӧԁӧ капуста-гаг. Капуста-гаг колӧ бырӧԁны сіԇ: щӧкыԁҗыка віԁлавлыны корјассӧ, корԍны гагјассӧ ԁа ԉазӧԁавны ԁај колӧ капуста-кокјассӧ кіӧн весавны быԁ-ԍіԅім-лун-мыԍԏі мај ԁа јуԋ тӧлыԍјасын. Капуста ԁа галан. Капуста ԁа галан-рӧсаԁа-быԁтан віріч вӧчԍӧ ԍԏен-берԁӧ, лунла-ԁорӧ. Рӧсаԁа бурҗыка быԁмӧ җуҗыԁҗык рассаԁԋік-вылын, віріч-вылын. Віріч-ԍԏенјасыс вӧчԍӧ аршын-җын суԁтаӧԇ, му пуктыԍԍӧ веԍт-суԁта-кымын. Меԁ пуктас оз кынмы, — војјасын ԁа кӧԇыԁҗык лунјасын вірічсӧ колӧ вевтӧн віԇны (рӧгӧза, мешӧк ԁа мукӧԁтор). Меԁым рӧгӧзаыс ԉібӧ мешӧкыс ез чегјав рӧсаԁасӧ, колӧ віріч-вылас војԁӧр пуктыны беԃјас (тасјас), сеԍԍа на-вылӧ-ԋін мешӧкјас ԉібӧ рӧгӧза. Віріч-вылӧ колӧ боԍтны бур-му; лӧԍыԁ, еԍкӧ, сіјӧс вынмӧԁны пӧјімӧн ԉібӧ трунԁаӧн. Капуста-кӧјԁыс, ԍоркԋі-кӧјԁыс кӧԇԍӧ апреԉ-тӧлыԍын (шӧрас-кымын). Бурҗык еԍкӧ, ԃерт, кӧԇны кӧјԁыссӧ чуманјасӧ ԉібӧ јашщікјасӧ ԁа керкаын віԇны мыјкӧԁыра (војвылаԁ міјан, кӧԇыԁ-інаԁ таԇі век лоӧ вӧчны); мыјӧн петасны меԁ-воԇԇа-корјасыс, — колӧ пуктыны рӧсаԁԋікӧ — вірічӧ; пуктыны костӧн-костӧн (1х/2 вершӧка-костјас). Пуктытӧԇ колӧ ыҗыԁ вужыслыс& којмӧԁ-јукӧнсӧ-кымын орӧԁны. Вірічӧ рӧсаԁа пуктыны колӧ пыԁӧҗык чуманјасын пукалӧм-ԁорыԍ. Рӧсаԁасӧ-кӧ кутасны гагјас ԍојны, колӧ воԇ асылын кіԍкавны пӧјімӧн пуктассӧ і мусӧ. Віріч јона кіԍкавны оз ков — сӧмын му коԍмӧмыԍ. Мај-тӧлыԍын, ԉібӧ јуԋын (повоԃԃа-ԍерԏі), рӧсаԁа колӧ пуктыны граԁ-вылӧ, вірічыԍ перјігӧн колӧ пуктас вужԁінас му боԍтны унҗык. Капуста-улӧ мусӧ колӧ воԇ-тулысын бура вынԍӧԁны. Пуктыны рӧсаԁа колӧ костӧн-костӧн: 12 вершӧк-кымын костас. (Галан 6 — 8 вершӧк-кымын костјасас ԁа 10 вершӧк-кымын раԁ-костјасас). Кіԍкавны колӧ ловԅытӧԇыс Картупеԉ. Картупеԉ колӧ пуктыны му-вылӧ віԅјасӧн, граԁјастӧг. Воԇ-тулысын, лым сылӧм-бӧрын, кор-ԋін му бура тӧлалас, колӧ гӧрны мутӧ зев бура, бура-жӧ агсавны-шыԉӧԁны агасӧн (піԋаӧн), ԉібӧ куранӧн; сы-бӧрын му вылӧ гежмавны віԅјас, 10 — 12 вер- шӧка коласӧн мӧԁа-мӧԁԍаԋыс. Сіјӧ віԅјас-куԅаыс і пуктыԍны. Картупеԉ-картупеԉԍаԋ колӧ пуктыны 6 — 8 вершӧка костјасӧн. Щӧкыԁҗыка оз ков. Пуктыны сіԇ: боԍтны кокан, коԁјыны гуран вершӧкӧн-җынјӧн ԉібӧ кык вершӧк суԁта; сіјӧ гуранас пуктыны картупеԉ ԁа тыртны муӧн. Мусӧ тырттӧԇ војԁӧр сорлавны пӧјімӧн. Лӧԍыԁ еԍкӧ пуктан-кӧ пӧјім-сора-мусӧ щӧщ і картупеԉ-улас. Сеԍԍа, ем-кӧ гортаԁ местаыԁ, пуктытӧԇыс колӧ картупеԉтӧ вӧсԋіԃіка (раԁ-кыкӧн-кымын) разӧԁлыны југыԁінӧ, меԁ кӧјԁысыԁ нырԍалыштас. Ныра кӧјԁысыԍ воас унҗык картупеԉ ԁај омӧԉҗыка сіԍмас. Картупеԉ колӧ пуктыны тулысын воԇҗык, мыјӧн тоԉкӧ шоналас му. Кор картупеԉ чужас ԁа быԁмас корјыс 3 — 4 суԁта, колӧ сіјӧс муԁјыны. Муԁјігӧн колӧ кор-кустсӧ паԍкӧԁны ԁа шӧрас пуктыны му. Муԁјыны тыртны сӧмын кокјассӧ (іԇсӧ) пуктаслыԍ, корјассӧ тыртны оз ков. Кујім вежон-мыԍԏі первојыԍ-муԁјӧмԍаԋыс, колӧ мӧԁыԍ муԁјыны. Мӧԁыԍ муԁјігӧн бара-жӧ тыртны сӧмын кокјассӧ, но ԋе корјассӧ. Кос гожӧмын муԁјыны колӧ сӧмын ӧтчыԁ, меԁ оз јона коԍмы муыс, ԁај пуктыны картупеԉтӧ пыԁӧҗык: ԍојӧԁ местаӧ 2 — 2 1/2 верш.-пыԁаӧ, мукӧԁ пӧлӧс муԍіна-мувылӧ јешщӧ пыԁӧҗык. Ԍвеклӧ, морков. Тајӧ пуктасјас-улӧ мулы бур вынԍӧԁантор — важ сіԍмӧм кујӧԁ. Ԍвеклӧ-улӧ мутӧ колӧ јонҗыка кујӧԁавны, морков-улӧ поԅӧ омӧԉҗыка. Граԁјас вӧчны колӧ воԇҗык, меԁым пуктыԍны поԅас воԇҗык; 1 1/2 аршын-паԍта, куԅанас ԁас сывјыԍ куԅ оз ков. Суԁтасӧ лептыны кос местаын 4 вершӧк-суԁта, васӧԁ местаын — 8 вершӧк-суԁта. Ԍвеклӧ ԁа морков колӧ пуктыны пырыԍ пыр, мыјӧн граԁ лептыԍас. Кӧјԁыссӧ пуктавны коԉӧ граԁ-вомӧныс вӧчавны бӧрӧзԁа-торјас: ԍвеклӧлы — вершӧк-суԁта, морковлы — вершӧк-җын-суԁта. Ԍвеклӧ пуктігӧн кост коԉавны кӧјԁысыԍ-кӧјԁысӧԇ — 4-5 вершӧк, морковӧс — 3-5 вершӧкӧԇ. Сажеԋ-куԅа граԁ-вылӧ ԍвеклӧ кӧԇԍӧ лот-җын; морков-кӧјԁыс ӧԏі лот — віт-сыв куԅа граԁјӧ. Пуктӧм-бӧрын граԁвыв-бӧрӧзԁајассӧ, кытчӧ лоі течӧма кӧјԁыстӧ, куран-јурнас колӧ бӧр шыԉӧԁны. Граԁвыв-муыԁ-кӧ зев чорыԁ, ԍојӧԁ, — лушщӧ пуктӧм кӧјԁыстӧ тыртны ԋебыԁ-муӧн. Граԁјас пыр бура кіԍкавны, кытчӧԇ пуктас бура оз чуж. Кӧԇӧмнас-кӧ ԍорман, колӧ кӧјԁыссӧ кӧтӧԁны кык-суткі-кымын ԁебыԁ-ваӧн, васӧ вежлавны быԁ лун. Кӧтӧԁӧм кӧјԁыс кӧԇтӧԇыс (пуктытӧԇыс) колӧ сорны кос-лыаӧн; сорлавтӧг кӧјԁыс-туԍјас ӧтлааԍӧны, кӧԇігӧн оз разавны. Чужӧм-бӧрын колӧ петасјассӧ шочмӧԁны (ԉішнејјассӧ, мешајтчыԍјассӧ ԋещкыны); первојсӧ петас-костсӧ колӧ коԉны вершӧк-паԍта-кымын, а кор кутасны мӧԁа-мӧԁлы јона мешајтчыны колӧ ԋещкыны омӧԉҗыкјассӧ, коԉны 3 — 4-вершӧка-костјас. Ԍвеклӧ колӧ первојԍаԋыс бурҗыка шочмӧԁны, сіјӧ быԁ кӧјԁысыԍ чужӧ 2 — 3 петасӧн. Шочмӧԁігӧн колӧ коԉны меԁ бур петасјассӧ. Ԋещкӧмјассӧ, меԁым ԋе шыблавны прӧста, колӧ мӧԁ граԁјӧ пуктыны. Ԍоркԋі ԁа турнепс (мӧс-ԍоркԋі). Ԍоркԋі ԁа турнепс кӧԇӧны воԇ-тулысын. Кӧԇӧны сука, сы-понԁа, мыј тајӧ пуктассӧ јона ԍојӧны пуктас-пыщјас (гаг-ԍојӧ). Граԁјассӧ сылы зев лӧԍалӧ вынԍӧԁны пӧјімӧн. Кӧјԁыс ӧԏі граԁ-вылӧ мунӧ 1 лот-кымын. Шочмӧԁны пе- тассӧ колӧ кык-пӧв-жӧ. Мӧԁ-пӧв шочмӧԁігас колӧ коԉны петас костјассӧ вершӧк 5 — 6. Первој-кӧԇӧм кӧјԁыс-кӧ мыјкӧ-вӧсна оз чуж, поԅӧ кӧԇны мӧԁ-пӧв јуԋ-тӧлыԍӧԇ; сыыԍ-ԍор кӧԇӧм оз-ԋін во. Реԃіс ԁа кушман. Реԃіс поԅӧ кӧԇны ԍвеклӧ ԁа морков-костјасӧ. Кӧсјаԁ-кӧ кӧԇны торја граԁјӧ, кӧјԁыссӧ пуктавны колӧ гежмавны граԁ-вылаԁ бӧрӧзԁајас вершӧк-җын-суԁта-кымын, бӧрӧзԁа-костјассӧ коԉны кујім-вершӧк-паԍта-кымын. Кушман кӧлӧ пуктыны граԁ-бокјасӧ, посԋіԃік роԅјасӧ, пуктавны 2 — 3 туԍӧн быԁ-роԅӧ. Роԅјассӧ вӧчавны ӧԏікԍаԋ-мӧԁӧԇ 12 вершӧка-костјасӧн. Кӧјԁыс чужӧм-бӧрын кыка-петасјассӧ колӧ шочмӧԁны, коԉны јонҗыксӧ, ԋещкӧмјассӧ поԅӧ шыблавны, жаԉ-кӧ — тыртӧм-інјасӧ пуктыны. Аԋкыщ. Бур-сорт аԋкыщ колӧ кӧԇны граԁ-вылӧ куԅта-ногыс, кык віԅӧн. Кӧјԁыссӧ пуктавны віԅԋітны вершӧк суԁта-бӧрӧзԁа; кӧԇӧм (кӧјԁыс-пукталӧм)-бӧрас бӧрӧзԁајасыԍ кӧјԁыссӧ бӧр тыртны, меԁ ӧԏі туԍ оз коԉ вылас (чіпан-петук кокаласны). Омӧԉҗык сорт аԋкыщсӧ поԅӧ граԁ вомлӧс-ногыс. Кӧјԁыс-течан бӧрӧзԁајассӧ вӧчны ӧԏі-мӧԁԍаԋыс 5 — 6 вершӧк-сајӧ. Август-тӧлыԍ помаԍігӧн, аԋкыщ-быԁмӧглыԍ колӧ чепӧԉтны јурсӧ; меԁ воԇӧ сеԍԍа оз кач, а кутас быԁмыны пуртӧсыс. Тыква ԁа огуртсы. Тыквалы ԁа огуртсылы лӧԍыԁҗык вӧчны вӧсԋіԃік ԁа җуҗыԁҗык граԁјас, меԁ јонҗыка інмас ԁа шонтас шонԁі. Тыквалы граԁјас вӧчӧны 10 вершӧк-паԍта-кымын, а огуртсылы 6 — 8 вершӧк-паԍта: җуҗԁасӧ — 12 вершӧк-кымын. Му меԁ вӧлі бур, јона вынԍӧԁӧма. Лӧԍыԁ еԍкӧ тыквасӧ кӧԇ- ны мај-тӧлыԍ завоԃітчігӧн керкаӧ гырԋічјасӧ, ӧԏі кӧјԁысӧн ԁозјӧ; чужтӧԇыс ԁозсӧ віԇны пач-ԁінын, шоныԁҗыкінын. Чужӧм-бӧрас пуктыны лунвылӧ-бана ӧшіԋ-вылӧ. Мај-тӧлыԍ пӧмаԍігӧн пуктыны граԁ-вылӧ. Костјассӧ коԉны аршынӧн-җынјӧн. Огуртсы сіԇ-жӧ колӧ пуктывны граԁ-вылӧ пуктытӧԇ керкаӧ. Граԁ-вылӧ пуктыны 6 — 8 вершӧка костјасӧн. Мај тӧлыс помаԍігӧн поԅӧ туонас-ԋін кӧԇны граԁ-вылӧ. Костјас коԉавны кӧјԁысԍаԋ-кӧјԁысӧԇ 2 — 3 вершӧкӧн. Кӧԇтӧԇ поԅӧ кӧјԁыссӧ суткі-кымын кӧтӧԁны, поԅӧ і коснас кӧԇны. Лук. Лук поԅӧ јывмӧԁны кӧјԁысӧн, поԅӧ і посԋі лукӧн. Лук-кӧјԁыс кӧԇԍӧ воԇ-тулысын бӧрӧзԁаторјасӧ вершӧк кујім-кымын мӧԁа-мӧԁԍаԋыс. Посԋі-лук пуктыԍԍӧ сещӧм-жӧ костјасӧн. Му пыщкӧ колӧ луксӧ ԍујны җынјӧԇыс, пуктан-кӧ пыԁӧҗык — бур лук оз во. Лукјӧн јона воԇ пуктыны оз ков, вермас кынмыны. Кынмӧм-лукԍыԁ петас сӧмын гум. Фасоԉ ԁа бобі. Фасоԉ ԁа бобі раԃејтӧны шоныԁ му. Сы-понԁа-і лоӧ кӧԇны ԍорӧн, кор-ԋін му јона шоналас. Граԁјас вӧчԍӧны җуҗыԁҗыка. Мусӧ бобі-улӧ поԅӧ вынԍӧԁны пӧјімӧн. Бобіыс фасоԉыԍ ԋеуна јонҗык (віԋовҗык), озҗык фасоԉ-коԃа пов кӧԇыԁыс, — поԅӧ кӧԇны ԋеуна воԇҗык. Салат. Салат раԃејтӧ бур-му. Меԁ салат воԇҗык воас, поԅӧ кӧԇлыны ԁозјасӧ гортаԁ. Рӧсаԁасӧ петкӧԁны шоныԁ-ԁырјі-ԋін. Поԅӧ пуктыны капуста-костјасӧ. Кор капуста завоԃітас быԁмыны, секі салат поԅны кутас-ԋін ԍојны, іԁравны. Поԅӧ салатӧс пуктыны і граԁ-бокјасӧ. Јуԋ тӧлыԍын поԅӧ мӧԁыԍ кӧԇны. Скӧт-верԁан ԍвеклӧ ԁа морков. Тајӧјасӧс поԅӧ вӧԃітны кыԇі-і ԍојан ԍвеклӧ ԁа морковӧс, сӧмын пуктігас костјассӧ колӧ коԉны паԍкыԁҗыка. Скӧт-верԁан-свеклӧ бурҗык-быԁтыны рӧсаԁаӧн, кӧԇны вірічӧ, а мај-тӧлыԍ-шӧрын-кымын петкӧԁны граԁвылӧ. Укроп. Укроп кӧԇсӧ& граԁ-куԅала мукӧԁ пуктас-костјасас. Торја-граԁ укроплы лӧԍӧԁны ԋінӧмла. Кӧԇны воԇ-тулысын оз ков, кынмас. Табак. Табак вӧԃітчӧ рӧсаԁаӧн. Ԁозјасӧ колӧ кӧԇны март-тӧлыԍ-помаԍігӧн ԉібӧ апреԉ-завоԃітчігӧн. Рӧсаԁасӧ петкӧԁны граԁ-вылӧ бура-шоныԁ-ԁырјі-ԋін, меԁым асывјасын оз-ԋін кынмы. Табакӧс колӧ јона раԃејтны-ԁӧԅӧрітны: ԋещкыны бокас-петан-вужјассӧ, ԇоріԇјассӧ. Макорка-табаклыԍ колӧ вочасӧн берјавны &чегјавны) улысса корјассӧ, сӧмын коԉны выліса 7 — 8 корсӧ. Табак раԃејтӧ, меԁ му вӧлі јона кујӧԁалӧма, сіԍмӧм кујӧԁӧн ԉібӧ компостӧн. Шӧркоԃԃем-урожај граԁвыв-пуктасјаслӧн. Ӧԏі-сыв-куԅа граԁвылыԍ поԅӧ капуста-кӧчан боԍтны 25-30 тув; ԍоркԋі — 15-20 тув; морков — 50-60 тув; ԍвеклӧ — 30-40 тув; картупеԉ — 10-30 тувјӧԇ. Пуктас-іԁралӧм ԁа віԇӧм. Пуктасјасӧс граԁ-вылыԍ меԁ-бур іԁравны міча, кос-повоԃԃа-ԁырјі. Сіԇтӧ најӧ і тӧвнаԁ озҗык кутны сіԍмыны. Зера повоԃԃа-ԁырјі іԁралігӧн, колӧ пуктастӧ јона коԍтыны, тӧлӧԁны, сеԍԍа вӧԉіԍԏі і іԁравны тӧв-кежлӧ. Быԁтастӧ керігаԁ колӧ віԁчіԍны најӧс ԁојԁӧмыԍ. Ԁоја-быԁтас ӧԁјӧ щыкӧ, сещӧмјассӧ колӧ торјӧԁны ԍојан-вылӧ. Сіԇ-жӧ оз ков мыј-вермӧмыԍ быԁтасӧс весавны муыԍ, верман корсӧ куԉыштны, сещӧм быԁтасыԁ бара-жӧ регыԁ щыкӧ. Кос повоԃԃа-ԁырјі муыс ачыс гылалӧ, уԉ-повоԃԃа-ԁырјі- кыкыԍ-бӧрјігаԁ, вӧрӧшітігас сіԇжӧ ачыс гылалӧ. Тӧв-кежлӧ іԁралігӧн колӧ посԋіҗыкјассӧ торјӧԁны гырыԍҗыкјасыԍ ԁа первој посԋісӧ і лӧԍӧԁны ԍојны-вылӧ; посԋіыс тыр бурас вотӧмна-ԁа регыԁҗык щыкӧ. Ԋекор оз ков быԁтастӧ іԁралӧм-вылӧ мыԍкавны: мыԍкӧм-быԁтасыԁ регыԁ-жӧ щыкӧ. Сеԍԍа тӧлын колӧ частӧҗыка віԁлавлыны оз-ӧ сіԍмы, сіԍмыны завоԃітӧмјассӧ регыԁҗык бӧрјыны. Капуста іԁравны (керавны) колӧ ԍорӧнҗык. Сіјӧ арнас јонҗыка быԁмӧ. Кујім-ԋоԉ-граԁуса кӧԇыԁыԍ капуста оз пов, ічӧԏіка кӧԇалыштлӧмԍыс сӧмын чӧскыԁҗык лоӧ. Капуста керавны колӧ зев ԋӧжјӧԋікӧн. Віԇны-кӧ кӧсјан, колӧ бӧрјыны меԁ бурјассӧ, коԁјасӧс гагјас абу ԍојӧмаӧԍ. Пӧԁвалын-кӧ кӧсјан віԇны капустатӧ, меԁ вӧлі ԍԏенјасыс кызӧԍ, сынӧԁ меԁ вӧлі ӧткоԃҗык, частӧҗык вежлаԍԍӧ, пӧԁвал меԁ вӧлі кос. Ӧԏі пӧԁвалын віԇны капуста ԁа картупеԉ оз поԅ: картупеԉ первој тӧлыԍјаснас ва јона леԇӧ. Сынӧԁлӧн шоныԁыс меԁ вӧлі 1 граԁус-гӧгӧр. Капуста поԅӧ ԋещкыны вужнас ԁа пуктыны пӧԁвалӧ ԉібӧ кӧртавлыны гозјӧн-гозјӧн ԁа ӧшӧԁлыны зіб-вылӧ. Галан іԁравны колӧ ԍор-арын. Корјас керавны, вуж коԉны ԇоԋнас. Коԍтыны бура ԁа віԇны пӧԁвалын; поԅӧ віԇны і гуын. Ԍоркԋі іԁравны граԁвылыԍ колӧ ԍорӧн-жӧ; корјас вунԁавны, вуж куԉны. Кіԍкавны уԉ лыаӧн. Гујас ԁа гӧбӧчјас вывті-кӧ косӧԍ, тӧвнас колӧ шочіԋіка лыасӧ пыԅјывлыны ваӧн. Кушман колӧ іԁравны воԇҗык, кынмавтӧԇ. Кынмас-кӧ, — лоас јумов-кӧра. Віԇны кушман поԅӧ җоҗык& ԉібӧ гӧбӧч- җаҗјасын, кіԍкавлыны васӧԁ-лыаӧн. Корјассӧ ԍоркԋілыԍ-моз-жӧ вунԁавны. Морков іԁралӧны (керӧны) ԍорӧн. Корсӧ морковлыԍ колӧ вунԁавны јајнас. Он-кӧ вунԁы ічӧԏіка јајсӧ, вермас нырԍавны, кӧрыс лоӧ чӧскыԁтӧм. Морков поԅӧ віԇны гуын картупеԉ-моз. Җуҗыԁҗык-местајасын ԁажӧ поԅӧ граԁ-вылас коԉны тӧв-кежлӧ, бура олас. Ԍвеклӧ колӧ іԁравны воԇҗык, первој јон-пуж-бӧрын. Ԍвеклӧ пуж-бӧрын оз-ԋін вермы быԁмыны, кӧԇыԁыԁ вермас сӧмын щыкӧԁны. Бур картупеԉ поԅӧ віԇны гӧбӧчын і гуын. Керан-кӧ картупеԉтӧ бур повоԃԃаӧн, шонԁіа-лунын, — поԅӧ веԍкыԁа пуктыны гуӧ ԉібӧ гӧбӧчӧ; зера повоԃԃаӧн-кӧ керан, — колӧ первој коԍтыны ԁа вӧԉіԍԏі іԁравны; щыкны-завоԃітчыԍ картупеԉ поԅӧ віԇны сӧмын гӧбӧчын, кіԍкавны іԅвесткаӧн, пӧјімӧн, поԅӧ-і кос муӧн: сеԍԍа колӧ частӧҗык віԁлавлыны ԁа шыблавны сіԍ-картупеԉјассӧ. Лук ԁа чеснӧк колӧ јона коԍтыны, сеԍса кӧртавны чукӧрӧ ԁа віԇны ӧшӧԁӧмӧн олан-керкаын.