Талун. 2017-10-10

Юрган телеканаллӧн выльторъяс: 2017ʼ йирым 10ʼ лунся «Талун» уджтас.

Текст

Бур асыв. Тіянкӧд «Талун» программа. Студияын Константин Куратов.

ЗАВОД ЛОАС

Картупельысь крахмал вӧчан завод лэптасны локтан во помӧдз. Та йылысь юӧртіс ТАСС-лы республикаса Правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысь Анатолий Князев. 2 миллиард шайт дон уджтас нимӧдісны нин россияса видз-му министерствоын. Татшӧмсӧ водзті сэні эз на аддзывны. Та понда миян проект босьтісны нин тӧд вылӧ. Ошкасны кӧ мӧвпсӧ, Коми лоас медводдза субъектӧн, кӧні збыльмӧдасны татшӧм уджтас. Завод кыпӧдӧм йылысь сёрни лэптылісны медводдзаысь августын на. Правительствоӧ пырысьяс да Монди котыр петкӧдлысьяс паныдасьлӧм дырйи. Буретш Монди кутас ньӧбны крахмалсӧ целлюлоза вӧчӧм вылӧ. Арталӧны ньӧбны 7 сюрс тонна вонас. Та йылысь сёрнитчӧмъяс эмӧсь нин. Ӧні видлалӧны заводлысь проект.

Анатолий Князев (Правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысь – видз-му овмӧс министр):

— Миянӧс кутіс сӧмын ӧтитор: эз на вӧв помӧдз сёрнитчӧма сыктывкарса ЛПК-кӧд. Ӧні стӧча сёрнитчим, найӧ дасьӧсь ньӧбны миянлысь крахмал вонас 6-7 тонна. Сійӧ колӧ целлюлоза вӧчигӧн.

Медводз лэдзасны ӧти визь, коді кутас вӧчны 7 сюрс тонна крахмал, а сёрӧнджык восьтасны нӧшта ӧтикӧс. Ньӧбны продукция кӧсйысьӧны нин Котласса целлюлоза вӧчан комбинатын. Заводсӧ чукӧртасны Швейцарияын. Доныс 800 млн шайт. Мӧвпалӧны, мый тӧв чӧжӧн уджъяс эштӧдасны, и локтан арын крахмал заводитасны нин вӧчны. Завод подулын лоас тшӧтш машинно-тракторнӧй станция да картофелехранилище. Но медым уджӧдны производство, ковмас содтыны картупель пуктӧмсӧ 2 пӧв.

ЛОКТАН ВОСЯ БЮДЖЕТ

Республикаын сӧмын 3 муниципалитет, кӧні нажӧвитӧны регионлы кызвын вотсӧ. Сыктывкар, Ухта да Усинск. Та йылысь «Республика» газетлы интервьюын шуис финансъяс министр Галина Рубцова. Найӧ сетӧны позянлун могмӧдны государствоса услугаясӧн сиктса районъяс, кодъяс, тыдалӧ, велалӧмаӧсь овны сьӧм серти. Шуам, Изьва да Кулӧмдін бура мӧвпыштӧмӧн вӧдитчӧны сьӧмӧн. А Койгорт районлӧн, кӧть кудйыс и гӧль, но кредитъяс кузя уджйӧз мынтӧны да лыдпасыс чинӧ. Казьтыштам, августсянь юралысь тшӧктӧм серти ӧтпырысь 4 район (Кӧрткерӧс, Луздор, Сыктыв да Удора) сьӧмӧн асьныс оз вермыны вӧдитчыны. Сэні серпасыс артмис сэтшӧм лёк, мый водзӧ видзӧдны сы вылӧ оз вӧлі позь. Но финансъяс министр тӧдчӧдіс, мый муниципалитетъяслӧн федерацияса 131-ӧд оланпас серти кольӧны полномочиеяс. Ведомство отсалас пуктыны сьӧм сӧмын коланаинӧ. Шуам, медшӧр могъясӧн кольӧны бюджетникъяслы удждон, социальнӧй мынтӧдъяс да коммунальнӧй могмӧсъяс. Тайӧ юкӧнъяс, 3 во кежлӧ бюджет арталігӧн, оз чинны.

СПОРТ ВЫЛӦ СЬӦМ

Комиын спорт вылӧ бюджет 2018ʼ воын чинас коймӧд пай вылас. Йӧза спорт вылӧ видзтыны сьӧм оз кутны, а со профессиональнӧй вылын лоӧ. Государствосянь отсӧг талун босьтӧны куим команда: баскетболысь ворсысь «Ника», хоккейысь ворсысь «Артик-университет» да футболысь «Новая генерация». Сыктывкарса «Стрӧитель» олӧ куш спонсоръяслӧн сьӧм вылӧ. Йӧзӧс ёнмӧдан да спорт юкӧн кузя госпрограмма видлалісны Каналан Сӧветын. Ведомствоын майшасьӧны Сосногорскын бассейн лэптӧм серти. Пӧдрадчик кольччӧ графикысь. Стрӧйбасӧ вӧчӧма сӧмын джынвыйӧ на, а эштӧдны колӧ таво помӧдз. Абу на вӧчӧма, шуам, и вевта каток лэптӧм кузя. Тайӧ уджтас колӧ вынсьӧдны мача хоккейысь 2021ʼ вося мирса чемпионат кежлӧ. Николай Бережной серти, ӧні корсьӧны инвесторӧс. Тайӧ здук кежлӧ локтан во вылӧ ведомстволӧн планъяс абу озырӧсь.

Николай Бережной (Республикаса физкультура да спорт министр):

— 2018ʼ воын мӧвпалам дасьтыны Раиса Сметанина нима лызьӧн котралан комплекс дзоньталӧм кузя уджтас. Сійӧс колӧ вайӧдны войтыръяскостса стандартъясӧдз. Сетім заявка нуӧдны россияса ордйысьӧмъяс. Найӧ медся бура ошкӧны да паськӧдӧны олысьяс костын спорт.

Видзасны локтан во вылӧ и вылыс квалификацияа спортсменъяслы отсӧг. А со спортшколаяслы оборудованньӧ ньӧбӧм кузя стрӧка куш.

ВИЧЧЫСЬТӦМ КАНИКУЛЪЯС

Виччысьтӧм каникул вылӧ лои петны Эжваса 27-ӧд номера школаын велӧдчысьяслы. Велӧдчанінын кутчысисны дзоньтасьны. Некымын кабинетын температура уна во нин оз лӧсяв санпинлы. Классъясын пыр уджалісны содтӧд обогревательяс. Таво бать-мам шыӧдчисны юралысь дорӧ, да школалы чуктӧдісны дзоньтасьӧм вылӧ сьӧм. Но мыйла удж панісны эз гожӧмын, а ӧні? Вочакыв видліс аддзыны Надежда Бушенева.

Кӧдзыдӧн чолӧмалӧ ассьыс велӧдчысьясӧс Эжваса 27-ӧд номера школа. Тӧвнас ныв-зонлы лоӧ тшӧкыда пукавлыны курткаясӧн. Мытшӧдыс – зэв нин важ. И 30 во сайын, гашкӧ, ӧнія бать-мам тшӧтш кынмывлісны урокъяс дырйи. Велӧдчанінлысь стрӧйба пӧ водзысяньыс абу бура мӧвпыштӧмаӧсь. Татшӧм школа пӧ позис лэптыны шоныд саридз бокын. Паськыд ӧшиньясӧн, дерт, классъясын югыд, но и вывті кӧдзыд.

Армен Хандамирян (дзоньтасян котырын уджалысь):

— Ми эжам стенъяс утеплительӧн да пароизоляцияӧн, сэсся кӧрт сайдингӧн. Тайӧ бура отсалӧ. Ми ог медводдзаысь вӧчӧй татшӧм удж, некод эз на норасьлы.

Лариса Лебедь роч кыв да литература велӧдысьлы медся ёна мойвиис. Шуӧ, локті пӧ уджавны 3 во сайын, буретш кор классас вежисны шонтан система.

Лариса Лебедь (роч кыв да литература велӧдысь):

— Нӧшта колӧ тайӧ жырйын вежны ӧшиньяс. Ӧні сӧмын татшӧм мытшӧд эм, но ми тӧв водзын бура сюялам костъяссӧ, да классын шоныд. 20 градусысь улӧджык лэччыны ог лэдзӧй. Та понда менам кабинетын челядь некор курткаясӧн оз пукавны. Пыр шоныд да лӧсьыд.

Тайӧ кабинет дорӧ абу на кутчысьлӧмаӧсь, а со мукӧд жырйысь ӧшиньяс вежисны нин, тэчисны пластикысь. Бӧрйисны медся кӧдзыд классъяс. Ыджыд да колана удж вӧчны кутчысисны бать-мамлӧн корӧм бӧрын. Комитет нимсянь гижисны велӧдан министерствоӧ да Сергей Гапликовлы письмӧ. Сэки мытшӧдсӧ босьтіс дӧзьӧр улас ведомство. Школаӧ пыртісны ӧнія кадлы лӧсялысь “велӧдчан гӧгӧртас” программаӧ. Тайӧ федеральнӧй уджтас. Сы серти шайтъяс чуктӧдӧны медся лёк школаяс бурмӧдӧм вылӧ. Да бырӧдӧны мӧд сменаӧн велӧдчӧм. Таво содтӧд дасьтісны 50 велӧдчан места.

Вероника Лесикова (велӧдчӧм да наука министрӧс медводдза вежысь):

— Майын вӧлі шуӧма, мый Сыктывкарлы сетӧны сьӧм федерациялӧн программа серти. Школа дзоньтавны абу кокни удж. Колӧ дасьтыны уджтас да артавны став коланатор. Сетны кабалаяс дӧзьӧритысь органъяслы видлалӧм вылӧ. Сэсся федерацияса 44-ӧд оланпас серти котыртны конкурс. Та понда дзоньтасьӧм дыр эз артмы панны.

Дзоньтасьны лои арын нин. Талун школаын велӧдчӧны важ моз, а пӧдрадчикъяс уджалӧны урокъяс бӧрын да шойччан лунъясӧ, кор некод абу. Велӧдысьяс лӧньӧдӧны бать-мамӧс: велӧдчан программаысь некод оз кольччы.

Лариса Блинова (Эжваса 27 номера школаӧн веськӧдлысь):

— Школаын велӧдчӧм пыр дӧзьӧритӧ школалӧн администрация. Дерт, и тыр-бур велӧдчӧм вылӧ челядьлысь правояс доръям.

Тӧдӧмлунъяс челядьлы колӧ босьтны лӧсьыд да шоныд классъясын. Дерт, тырвыйӧ мытшӧд эз на разьны. Но бать-мам да челядь дасьӧсь виччысьны, мед сӧмын сэсся лоис збыльысь бурджык.

Надежда Бушенева, Любовь Филиппова, Иван Богомолов, «Юрган» телеканал, Эжва район.

КЫВ ТУЯЛӦМ

Россиялӧн европаса юкӧнын войтыръяслӧн фольклор, литература да кывъяс йылысь сёрни кыпӧдлісны россияса филологическӧй конференция дырйи. Асланыс туялӧмъясӧн юксьыны Комиӧ волісны весиг Польша да Финляндияысь. Гуманитарнӧй наукаясын кодзувъяслӧн тайӧн нин коймӧд чукӧртчылӧм. Торйӧн кыпӧдлісны финн-угор войтыръяслӧн культура да кыв йылысь юалӧмъяс.

Конференция, мый вӧлі сиӧма филология туялӧмъяслы, финн-угор кыв да культура йылысь сёрнитісны эз этша. Мӧвпъясӧн юксисны эз сӧмын тайӧ культура петкӧдлысьяс, но и Санкт-Петербургысь гӧсьтъяс. Найӧ пасйисны, кыдзи вужвойтыръяслӧн кыв тӧдчӧ роч вылын, но темаясыс вӧлісны паськыдджыкӧсь да йитчӧмаӧсь россияса европа юкӧнын олысь став войтыркӧд.

Галина Габушева (национальнӧй политика министрлысь удж вӧчысь):

— Талунся форум – тайӧ ыджыд сёрни да тӧдчана юалӧмъяс вылӧ вочакывъяс корсьӧм. Найӧ йитчӧмаӧсь Россия да мирса войтыръяслӧн история, культура да интеллектуальнӧй наследие видзӧмкӧд.

Медшӧр гӧсьтъяс – студент да школьникъяс. Найӧ сюся кывзӧны гырысь уджъёртъяслысь докладъяс. Сӧмын на асьныс помалісны том туялысьяслысь школа. Конференция дырйи сійӧс котыртлӧны мӧдысь нин.

Юлия Крашенинникова (конференция котыртысь, коми наука шӧринын фольклор юкӧнӧн веськӧдлысь):

— Школалӧн могыс петкӧдлыны, кутшӧм материал позьӧ нимӧдны. Кыдзи сы вылӧ позьӧ видзӧдлыны мӧд боксянь, кыдзи сетны вочакывъяс доклад бӧрын сеталӧм юалӧмъяс вылӧ.

Ирина да Николай, Сыктывкарысь велӧдчысьяс, Геннадий Юшковлӧн творчестволӧн вӧр-ва образъяс туялӧны тулыссянь. Ӧтвылысь уджавны шуисны эз весьшӧрӧ.

Ирина Житкова (О. Кошевой нима сыктывкарса 12 номера школаын велӧдчысь):

— Мекӧд велӧдчӧ Коля Дорохин. Сійӧ Геннадий Анатольевич Юшковлӧн племянник. Тайӧ миян ӧтувъя удж.

Николай Дорохин (О. Кошевой нима сыктывкарса 12 номера школаын велӧдчысь):

— Менам пӧч – сылӧн чойыс. Ӧні ми сёрнитім сылӧн гӧтырыскӧд. Галина Юшкова козьналіс Геннадий Анатольевичлӧн олӧм йылысь небӧг. Ӧд коми поэтлӧн олӧмыс топыда йитчӧма коми вӧр-вакӧд. Та понда туялӧмлӧн темаыс – экология да Коми Республикалӧн вӧр-ва. Сійӧ зэв мича. Оз тырмы миллион лист бок, медым тырвыйӧ серпасавны сылысь мичлунсӧ.

Татшӧм наука радейтысь ныв-зонмыс тані 20 сайӧ. Том йӧзлӧн конференцияын вермысьяс кутасны петкӧдчыны верстьӧ войтыр водзын, а сэні нин лоасны гырысьджык темаяс.

ВЕЛӦДЫСЬЯС СЬЫЛӦНЫ

Вӧркутаса 42-ӧд номера школаысь велӧдысьяс снимайтісны клип. Выль пӧв сьылісны «Грибы» котырлысь «Тает лёд» композиция. Роликын найӧ нимӧдӧны педагоглысь быдлунся удж.

— [7]

Велӧдысьяслӧн пародия зэв абу матын оригинал дорӧ. Кольӧма сӧмын шыладыс, но клип ёна воӧ сьӧлӧм выланыс социальнӧй везъясӧн вӧдитчысьяслы. Комментарийясын найӧ ошкӧны велӧдысьяслысь водзмӧстчӧм, кӧть мӧвпыс зэв аслыспӧлӧс.

ЙӦЗКОСТСА РЕПОРТЁР

Сыктывкарын пуӧны сёрнияс циркын снимайтӧм ролик йылысь. Перымса «Меланж» котырлӧн гастрольяс дырйи дрессируйтысь вылӧ уськӧдчис ош. Номер петкӧдлігӧн звер пӧрӧдіс мужичӧйӧс да кӧсйис нин курччавны, но сылы удитісны отсавны.

— [7]

Вӧвлытӧм лоӧмтор йылысь юӧртісны «ПроГород11» газетысь миян уджъёртъяс. Сійӧ пӧ артмӧма октябр 6ʼ лунӧ. Дрессировщик абу вӧлі доймалӧма да водзӧ нуӧдӧма петкӧдчӧм.

ДЗОНЬВИДЗАЛУН ВИДЗАМ

Мир пасьтала пасйисны дзоньвидза вежӧрлун. Врачебно-физкультурнӧй диспансерлӧн медицина профилактика шӧринын нуӧдісны акция. Велӧдісны овны сьӧлӧмсянь да мӧвпавны сӧмын бур йылысь. Олӧма йӧзлы да сэтшӧм йӧзлӧн рӧдвужлы, кодлӧн сӧвмӧма деменция висьӧм, кор вежӧрыс дугдӧ уджавны, юӧртісны, кыдзи овны пӧрысь кадӧдз югыд юра мортӧн. Психологъяс серти дзоньвидзалун йылысь пӧ колӧ мӧвпавны оз сӧмын олӧмаяслы.

— [9]

Медым видзны дзоньвидзалун, колӧ ёна ветлыны либӧ спортӧн занимайтчыны. Торйӧн нин дӧзьӧритны ас пытшкӧслун бӧрся врачьяс вӧзйӧны арын, кор уналӧн петкӧдчӧ стресс шонді абутӧм вӧсна, зэрасьӧм вӧсна.

Мария Мясникова (медицина профилактика шӧринын специалист):

— Тавося ӧкмыс тӧлысьӧн миян ордӧ шыӧдчыліс 120 морт. Нуӧдам тренингъяс, семинаръяс, отсалам венны стресс.

Мир пасьтала пасйӧны, вежӧрӧн торксьысьяслӧн лыдыс содӧ и тайӧ висьӧмсӧ тыр-бура бурдӧдӧны. Но мыйлакӧ миян странаын таысь яндысьӧны, а ӧд висьӧмсӧ колӧ кыдз позьӧ водзджык эрдӧдны да бырӧдны.

Вера Яичникова (медицина профилактика шӧринын психолог):

— Быд мортлӧн аслас помка, мыйысь сійӧ висьмӧ. Удж вылас мытшӧдъяс либӧ велӧдчӧмын мыйкӧ оз артмы. Овлӧ, мый тайӧ шогыс чорыда йиджӧ мортлы, и сьӧкыда сійӧс венӧны. Та кадӧ и колӧ отсӧг.

Врач-психиатръяс дасьӧсь отсӧг сетны и телефон пыр. Шыӧдчысьыс пыр уна жӧ. Отсӧгсӧ корӧны быдпӧлӧсӧс.

— [20]

Александр Фирсов (республикаса психиатрическӧй больничаын юкӧнӧн веськӧдлысь):

— Депрессияыс ставныслӧн торъялӧ. Кодкӧ чорыда шогсьӧ кутшӧмкӧ помка вӧсна, кодкӧ сӧмын майшасьӧ. Кор колӧ, выпишитам лекарствояс, но мортлы колӧ аслыс кыскыны асьсӧ, корсьны бур сьӧлӧмкылӧмъяс, медым гӧгӧрбок ставыс гажа да мича вӧлі сылӧн синмас.

Ӧні арся поводдя, и ставныслы сьӧкыд. Ӧд шонді абу, руа, зэрасьӧ. Мыйысь быттьӧ и радлыны, но колӧ быд лоӧмторйын аддзыны мыйкӧ шудатор. Сӧмын тадзи артмас видзны ас пытшкын кыпыд ловру.

Татьяна Супрядкина, Таисия Жакова, Павел Люлянмин, «Юрган» телеканал.

ЗАРНИ ОКТЯБР

Зэв нимкодь ӧні Комиын олысьяслы бур поводдяысь. Став кар да район зарни рӧма. Синоптикъяс серти, температураыс нормаысь 4-5 градус вылӧ вылынджык. Дыр на-ӧ Республикаын кольччас сёрмӧм баба гожӧм, тӧдмаліс Анастасия Тюрнина.

Надежда Третьяковалӧн чужан луныс арын. Та вӧсна тайӧ сылы медмуса вося кад. Ань серти, тайӧ сьӧлӧм вӧрзьӧдана да уна рӧма лунъяс, аслыспӧлӧс чӧскыд дука да сынӧда.

Надежда Третьякова:

— Некутшӧм шогалӧм йылысь арын и сёрни абу. Арыскӧд йитчӧма уна казьтылӧм. Тайӧ кыйсьыны ветлысь бать, ыджыд мамкӧд арся вӧрӧд ветлӧм, унатор.

Октябрын Комиын пырджык зэрӧ да шондітӧм. А со 2017ʼ вося октябрӧ оз зэр. Регионса олысьяс кутасны нимкодясьны шоныд да кос поводдяӧн.

Ольга Козак (Коми гидрометцентрын юкӧнӧн веськӧдлысь):

— Ӧткодявны кӧ колян вояскӧд, кӧдзыд октябр вӧлі 13-14-15ʼ воясӧ. И тӧлыс водз воис. А 2015ʼ воын лымъя нин вӧлі. А кольӧм восӧ – шоныдджык. А таво октябр чӧж шоныд лоӧ. Тайӧ лӧнь поводдя.

Зэр да кӧдзыд гожӧм бӧрын татшӧм октябрыд – козин. Та вӧсна кад прӧста некод оз колляв. Град выв быдтас уберитӧм бӧрын эм кад пелькӧдны йӧръяс, веськӧдны туй. А юркарса дачаясын, шуам, тшакъяс моз быдмӧны стрӧйбаяс. Тайӧ выль керкаяс. Дача кутысьяс серти, стрӧитчыны татшӧм поводдя медся бур.

???

— Ми сарай стрӧитім, ӧні гӧгӧр пелькӧдны колӧ. Градъяс гӧрны, удобренньӧ пуктыны. Уджыс дачаын пыр уна, а татшӧм поводдя дырйи ачыс Енмыс тшӧктӧ.

Но регионса уна олысь тайӧ лунъясӧ шуисны шойччыштны. Ю берегті ветлӧм – кад бур коллялӧм.

Михаил Форосенко:

— Поводдяыс зэв мича, быттьӧ баба гожӧм. Гуляйтны позьӧ, зэв нимкодь.

Синоптикъяс серти, поводдя вежсяс октябрлӧн бӧръя вит лунӧ. Но и сэки Комиӧ тӧв оз на во. Юяс тшӧтш оз йизьыны. Регионса войвылын Мозын, Печӧра, Изьва да Уса тупкысясны 5-7 лун вылӧ сёрӧнджык. Но тайӧ абу дивӧ. Таво ставыс мунӧ сёрӧнджык.

Анастасия Тюрнина, Василий Янин, «Юрган» телеканал.

ВЕЖСЬЫНЫ ӦТИ ЗДУКӦН

Вӧркутаысь Александра Зайцева веськавліс «Модный приговор» программаӧ. Некымын во сайын ань вуджис овны Мӧскуаӧ. Радейтӧ косплей – вежсьыны нималана персонажъяслӧн костюмъясӧ. Ӧні уджалӧ зоопаркын. Пасьтасьӧ Александра зонка моз. Пемӧсъяслы пӧ ӧд веськодь, кутшӧм тэ паськӧма. Шоу дырйи модалӧн историк Александр Васильев шыбитіс сылӧн гардеробысь ӧткымын паськӧм.

— [25]

Аслыспӧлӧс хобби да уна ёрт вылӧ видзӧдтӧг, Александра, вӧлӧмкӧ, кылӧ асьсӧ ӧтка мортӧн. Программа бӧрын сылы козьналісны куим комплект выль паськӧм. Сійӧ пӧ отсалас нывлы аддзыны аслыс пӧвсӧ – кывкӧрталісны программалӧн экспертъяс.

— [17]

И тайӧ здук кежлӧ миян ставыс. Аттьӧ видзӧдӧмысь. Бура тіянлы уджавны.

Пасйӧд

Текстуйтӧма 2017-11-26. Донса Инна.