Талун. 2017-12-12

Юрган телеканаллӧн выльторъяс: 2017ʼ ӧшым 12ʼ лунся «Талун» уджтас.

Текст

Бур асыв! Ті видзӧданныд «Талун» программа. Студияын Анастасия Тюрнина.

Юркар вуджӧдӧм

Кык вежонӧн юркар вуджӧдӧм серти ышӧдан котыр чукӧртіс 28 000 кырымпас. Сёрниыс мунӧ, казьтышта, Сыктывкарысь Ухтаӧ юркар вуджӧдӧм йылысь. Но медводз колӧ нуӧдны референдум, та йылысь Коми Информ-агентство пыр юӧртіс шӧр ышӧдысьяс пиысь ӧти Ухтаса университетлӧн ректор Николай Цхадая.

Николай Цхадая, Ухтаса университетын ректор: “Ноябрь 28-ӧд лунӧ референдум нуӧдӧм кузя ышӧдан котыр заводитіс колана тшупӧд, мӧвп вынсьӧдӧм кузя кырымпасъяс чукӧртӧм. 2 вежонӧн лои чукӧртӧма 28 200 кырымпас. Прӧверитӧм бӧрын, 15 000 кырымпас матысса кадӧ ыстам регионса бӧрйысян комиссияӧ. Республикалы тайӧ лоӧ тӧдчана пасӧн. Аттьӧ йӧзлы.”

Кырымпаса кабала сетӧм бӧрын, 10 лун мысти регионса Избирком видлалас документъяс. Кык ӧтторъяс лоӧны тӧдсаяс кык лун мысти. Ставыс кӧ лоӧ тырбура пасъялӧма, торкавтӧг, кабалаяс мӧдӧдасны каналан сӧвета. Вермас лоны, референдум ӧтувтасны Россияса президентлӧн бӧрйысьӧмкӧд.

Медицина сӧвмӧм

Республикаса «Кожно-венерологическӧй диспансерын» туялӧны выль эмбур. Тайӧ видеодерматоскоп. Тайӧ аслыспӧлӧс аппаратыс туялӧ ультразвукӧн кучик. Талун татшӧм эмбурыс эм сӧмын федеральнӧй шӧринъясын. Елена Кононова медицина сӧвмӧм йылысь.

Матӧ миллион шайтысь ньӧбӧм неыджыд аппарат тӧрӧ ичӧтик пызан вылӧ. Сыкӧд тшӧтш нӧшта монитор да датчик. Тані шензьӧдана оборудованиеӧн вӧдитчыны ньӧти абу сьӧкыд, шуӧны специалистъяс. А бурторыс зэв уна. Безопаснӧй, туялӧ зэв стӧча. Медшӧрыс – оз дойдав висьысьлысь кучиксӧ. Татшӧм датчикӧн новлӧдлӧны куш нёрпалан инӧ.

— [14]

Видеодерматоскопӧн позьӧ туявны зэв уна висьӧм. Аппаратыс вермӧ петкӧдлыны сійӧс, мый он вермы аддзыны синмӧн, шуам, кучик пыкӧс. Та кындзи сійӧ сетӧ позянлун мерайтны пыкӧсыслысь ыдждасӧ да паськалӧмсӧ. Ӧніӧдз диспансер онкологъяскӧд ӧттшӧтш висьысьясӧс ыстыліс татшӧм туялӧм вылӧ Москваӧ либӧ Санкт-Петербургӧ. Талун диагнозсӧ позьӧ стӧчмӧдны веськыда тані. Медикъяс эскӧны, татшӧм оборудование отсалас бурмӧдны висьӧм серти лыдпасъяс.

Людмила Гусарова, кучик висьӧмысь бурдӧдан республикаса диспансерын шӧр врачӧс вежысь:

— Талун содӧ кучик пыкӧсӧн висьысьлӧн лыдыс. Шуам, тшӧкыда паныдасьлӧ меланома. Аддзӧны сійӧс сёрӧн нин, а сідзкӧ висьысь оз дыр ов. Кымын водзджык эрдӧдан тайӧ висьӧмсӧ, сымын ӧдйӧджык бурдӧдам мортсӧ. Та вӧсна тайӧ аппаратыс – ыджыд отсӧг миянлы и онкологъяслы.

Декабрын врач-дерматологъяс мӧдӧдчасны Москваӧ. Косметология да Кучик туялан институтын велӧдасны уджавны выль оборудованиеӧн. Но талун аппаратыс оз весьшӧрӧ сулав. Приёмсӧ нуӧдӧ мӧд учреждениеысь специалист. Кыдзи пасйӧны медикъяс, видеодерматоскоп зэв кокни, абу ыджыд. Та вӧсна сійӧс позяс новлӧдлыны и мукӧд районъясӧ.

Елена Кононова, Антон Ворожищев. Юрган телеканал.

Бара новоселье

Выль керка Шойнатыын да выль район Визябӧжын. Кӧрткерӧсын бара на сеталісны ключьяс выль оланінъясысь. Жыръяс вичмисны киссьӧм керкаясысь вуджӧдан уджтас серти. Мойвиис 20 семьялы. А ставнас программа уджӧдан кадӧ районын кыпӧдісны 30 керка. Колис эштӧдны Намскын да Кӧрткерӧсын стрӧйбаяс. Чинаяс эскӧны, мый уджтас артмас нюжӧдны водзӧ. Ӧд районын нӧшта эм 20 сайӧ важиник пу стрӧйба.

Александр Артеев, Кӧрткерӧс районса веськӧдлысьӧс вежысь:

— Президентлӧн политика бергӧдӧма сылань, медым йӧз олісны бура. Тайӧ медводз  йӧзлӧн оланін. Сійӧс колӧ бурмӧдны, коді олӧ важиник стрӧйбаясын.

Керкаяс стрӧитісны ас котыръяс, а сідзкӧ артмасны кӧ мытшӧдъяс керкаяскӧд, найӧс позяс венны зэв ӧдйӧ, – эскӧны чинаяс.

Фермерлы отсӧг

Ухтаса Сьӧдъю посёлокысь ферма дась зільны выль тшупӧдын. Ӧні сэні дасьтӧны продукция вылӧ сертификатъяс, мед яй позис вузавны. Ӧні ас вылӧ зільысьяслӧн эм 3 вузасянін и куим тонар да неыджыд лавка. Нуӧны вӧлӧгасӧ и Вуктылӧ, но кабалаяс кӧ лоӧны киас, позяс вузасьны и регион пасьтала. Висьталас Анастасия Михайлова.

Сьӧдъюысь фермер порсьясӧс видзны заводитіс 90-ӧд воясӧ на. Босьтіс эновтӧм овмӧс. Сэсся лӧсьӧдіс кукъясӧс, а 2012-ӧд воӧ воис кад паськӧдчыны.

Степан Рудницкий, крестяна овмӧсӧн веськӧдлысь:

— Сэки шуи, мый колӧ мыйкӧ кыпӧдны, но уджалысьяс вӧлі оз тырмыны. Локтан карысь, а тані нинӧм абу весалӧма, скӧт абу вердӧмаӧсь. Сэки гӧгӧрвои, мый колӧ лэптыны механизированнӧй ферма.

Медводз кыпӧдісны порсьяслы ферма. Сэки отсаліс Республикасянь торйӧдӧм 7 миллион шайта грант. Сэсся ковмис микроклимат, тайӧ сійӧ автоматикаыс, мый сэтшӧма кӧсйис Степан Рудницкий. Сы бӧрын лэптісны начкысянін. А колян во бара пансис ыджыд стрӧитчӧм. Кисьтісны важ сарайяс да лэптісны ыджыд комплекс: ичӧт ферма, кӧдзӧдан шкап да яйысь вӧлӧга вӧчан цех.

Анжелика Леонтьева, крестяна овмӧсӧн веськӧдлысьлӧн ныв:

— Ми дасьтам йӧзкостса уджтас подув вылын проект. Сы серти кутам яйысь вӧчны вӧлӧга. Талун вуджим нин мӧд тшупӧдӧ, кутам лача, мый ставыс артмас. Кӧсъям вӧчавны пельнянь, котлет да мукӧдтор. Колӧ ньӧбны пельнянь вӧчан оборудование, тшынӧдан установка, вески – медым кокньӧдны ассьыным удж.

Тайӧ крестьяна овмӧсын медшӧр отсасьысьыс - Степан Рудницкийлӧн гӧтырыс, нылыс да зятьыс. Уджалысьяс оз тырмыны, та вӧсна ставсӧ вӧчӧны асьныс. Рудницкий гозъя ноксьӧны производствоӧн, а челядь отсалӧны стрӧитчыны да инавны продукция.

Олег Леонтьев, крестяна овмӧсӧн веськӧдлысьлӧн зять:

— Кисьтім стрӧйбасӧ, разим, электрика вӧчим. Талун став бӧрся видзӧда, медым уджаліс.

Республикаса видз-му министерство отсасьӧ буретш татшӧм водзмӧстчысь овмӧсъяслы. Колӧ пасйыны, видз-му юкӧн вылӧ вичмӧдӧм сьӧмыс чиніс 13 % вылӧ. Но фермеръяслы отсӧг сетӧм могысь сьӧмсӧ содтісны.

Анастасия Михайлова, Виктория Палкина, Павел Фетисов. Юрган телеканал. Ухта.

☼ ☼ ☼

Коді вермис «Эзысь Борд» литература конкурсын? Ті тӧдмаланныд реклама бӧрын. Кольччӧй миянкӧд.

Мытшӧдъястӧг

Сыктывкарын нимӧдісны «Амбелин-пикс» Россияса конкурсын петкӧдчысьясӧс. Сійӧ муніс Москваын декабрь медводдза лунъясӧ. Тайӧ вермытӧмаяслӧн кужанлун петкӧдлан конкурс. Инвалидъяслӧн Республикаса комиссия заседание дырйи сёрнитісны школаясын федеральнӧй стандартъяс пыртӧм йылысь. Кольӧм во дзоньвидза челядькӧд велӧдчины мунісны 116 вермытӧма. Таво лыдпасыс содіс кык пӧв.

Наталия Михальченкова, правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысь — велӧдӧм да наука министр:

— Став челядьыс разнӧйӧсь, ӧтмоза ставнысӧ он велӧд. Тайӧ велӧдысьяслӧн сьӧкыд удж, и могыс велӧдӧм водзын – мед лоӧ чукӧртӧма став бур кужӧмлун, мед велӧдісны гортын.

Талун регионса 12 муниципалитетын пыртӧма ӧтув велӧдӧм. Педагогъяс та могысь торйӧн велӧдчисны, но местаяс вылын абу колана эмбур.

Ӧпаснӧй урок

Юркарбердса Эжва районын зонка пуртӧн доймаліс мастер-класс дырйи. Ӧні сійӧ бурдӧдчӧ сэтчӧс больничалӧн хирургия юкӧнын. Кыдзи доймаліс 11-ӧд классын велӧдчысь, ёна окотитӧны тӧдмавны туялан юкӧнын уджалысьяс. Кыдзи ставыс артмис, тӧдӧ Мария Уляшёва.

Зонкаӧс больничаӧ нуисны зэв ӧдйӧ. Бурвылӧ, мый школа дорын тайӧ кадӧ дежуритыс тэрыб отсӧг.

Алексей Бирюков, Эжваса больничаын главнӧй врач:

— Пациентлӧн вӧлі рана рушкуас. Ранаыс пыді. Пыр жӧ ковмис вӧчны операция.

Туялан комитет паніс уголовнӧй делӧ «Мортӧс чорыда дойдалӧм» статья серти. Лоӧмтор инсӧ видлалісны, талун тӧдса, мый ранитіс том мортӧс ӧти приём петкӧдлігӧн.

Светлана Коровченко, следственнӧй управление петкӧдлысь:

— [20]

Школаын лоӧмтор шензьӧдіс бать-мамӧс. Кыдзи вермас лоны татшӧмыс школаын? Социальнӧй везъясын быдсикас видзӧдлас эм. Медшӧрыс – некод оз гӧгӧрво, мыйла тренировка вылын вӧдитчӧны збыль оружиеӧн. И корӧны чорыда мыждыны инструкторӧс. Кыдзи миянлы лои тӧдса, тренировкасӧ котыртісны ВМФ-лӧн ветеранъяс котыр. Мастер-класс лоис козинӧн школалы. Лоӧмторсӧ ӧні туялӧны.

Мария Уляшёва, Ольга Коняева, Павел Люлянмин. Юрган телеканал. Эжва район.

Том енбиаяс

Сыктывкарса велӧдчысьяс ассьыныс техническӧй кужӧмлун петкӧдлісны Сколковоын Кванториум технопаркын. Сэні муніс кванториада, ставроссияса научнӧй инженернӧй ордйысьӧмлӧн финал. 4 миян зон: Амир Гавидулин, Александр Ярухин, Роман Лежнин да Клементий Аниськин - дасьтісны «Надежда» автономнӧй транспортнӧй средстволысь уджтас. Ставнас панйысьны волісны 23 регионысь 150 ныв-зон. Миян том техникъяс, Кванториумын велӧдчысьяс, мый некымын тӧлысь сайын воссис Сыктывкарын.

— [17]

Эзысь борд

Сыктывкарын сеталісны «Эзысь борд» литература конкурсын вермысьяслы. Петкӧдчисны коми писательяс, Россияса гижысьяс котырӧ пырысьяс. Та во жюри донъяліс 44 авторлысь 60 удж 5 номинация серти: проза, поэзия, публицистика, кыв вылӧ вуджӧдчӧм да драматургия. Став тайӧ уджсӧ лыддьысьысьяс вермисны аддзыны «Войвыв кодзув» журналлӧн лист бокъяс вылысь во чӧжӧн. Кодлы мывкыда уджъяс та во донъяліс гижана ордйысьӧмлӧн жюри, тӧдмаліс Константин Куратов.

Алёна Ельцова, кывбуралысь:

Сотчӧ, югыд гӧрдӧн ломалӧ пелысь би.
 
Пелысь улас шуда котралӧ менам пи,
 
Пелысь розсӧ киас кутӧ да, радсьыс-рад.
 
Кыдз нӧ эськӧ тэнӧ сувтӧдны, тэрыб кад?
 

Кокни да гӧгӧрвоана кывйӧн кывбуралысь быттьӧ медбур ёрткӧд да гусяинын сёрнитӧ лыддьысьыськӧд. Юксьӧ аслас медся пыді сьӧлӧмкылӧмъяснас, кыдзи аддзӧ да кылӧ олӧмсӧ, радейтана йӧзсӧ. Татшӧм гижанногысь и пыдди пуктӧны Алёна Ельцоваӧс лыддьысьысьяс. «Пелыся ар» кывбур лоис сылӧн выль чукӧрлӧн шӧр гижӧдӧн. Подборкасӧ тадзи тшӧтш и нимтӧма.

Алёна Ельцова, кывбуралысь:

— Менам некымын кывбур сиӧма арлы. Тайӧ менам во гӧгӧр кытшын медся радейтана кад. И кыдзкӧ сідзи артмис, мый ӧтпырйӧ ӧти и сійӧ жӧ кадас менам некымын кывбур чужис, кодӧс сиӧма арлы. И вот ме ӧтувті найӧс, и менам артмис ар йылысь быттьӧ, арся поводдя йылысь, арся мӧвпъяс йылысь, арся олӧм йылысь сэтшӧм вот кывбуръяс.

Буретш поэзия юкӧнын медбур уджъяс бӧрйыны вӧлі сьӧкыд – пасйӧ «Войвыв кодзув» журналын шӧр редактор Алексей Полугрудов. Уджыс уна, гижӧдъяс зэв вынаӧсь и мӧвп серти и кыв боксянь. Авторъяс корсьӧны коми кывъяс йӧзкостса кудъясысь, диалектъясысь, стӧча вӧдитчӧны наӧн. Ӧнія литератураысь пӧ позьӧ быдӧнлы велӧдчыны бур коми кывйӧ.

Алексей Полугрудов, «Войвыв кодзув» журналлӧн шӧр редактор:

— Грекъяссянь мунан на традицияыс, сійӧ ловйӧн колис ставыс. И миян сюрӧсыс, коми сюрӧсыс всё-таки кутӧ. Поэзия да проза зэв сьӧкыд вӧлі (???), но ставыс крепыд. Збыль. И тайӧ зэв бур, и тайӧ зэв бур. И кыдз вот сыысь бӧрйыны?

Прозаын «Эзысь борд» пас сюрис Александ Шебыревлы. Таво сійӧ чуймӧдіс уджъёртъясӧс, ӧд водзті гижис кывбуръяс. Выль нырвизьын петкӧдчис дзик мӧд авторӧн. Бур стӧч кывйӧн гижӧ кутшӧмкӧ торъялана йӧз йылысь, пырӧдчӧ мортыслӧн характерӧ, петкӧдлӧ гуся олӧмсӧ, думъяссӧ.

Александр Ульянов нёльӧдысь нин вермис публицистикаын. Тані жюрилы весиг ёна мӧвпавны эз ковмы. Медся стӧча петкӧдлӧ олӧмысь мытшӧдъяс. Драматургияын виччысянаа шедӧдіс вермӧм Алексей Попов. Колӧ пасйыны, тайӧ юкӧнас абуӧсь том гижысьяс. Драматургия пӧ вывті сьӧкыд.

Алексей Попов: 

— Позьӧ вайӧдны пьесаӧдз, позьӧ и пуктыны. Но сэтӧн на нӧшта сійӧ, мый быд пьеса сетӧм театрыслы сійӧ нывтӧ верес сайӧ сетӧм кодь, кодлы сійӧ веськалас. Сійӧ и артистъяс, и режиссер — ставыс сійӧ… Кужасны кӧ найӧ тэнсьыд мӧвпъястӧ бур ногӧн пуктыны, то артмас, оз кӧ кужны, то мӧдарӧ: видзӧдысьыд вермас и ӧтчыд-кыкысь волыны, а сэсся вочасӧн кусас, кусас. 

Коми литература кольӧ классикаӧн. Важся традицияяссӧ гижысьяс зумыда нуӧны водзӧ. Тадзи донъяліс мывкыда уджъяс гижысьяслӧн республикаса котырӧн юрнуӧдысь Елена Козлова. Мукӧд литератураясын пӧ чужӧ уна выль визув. Комиын татшӧмъясысь позьӧ чуктӧдны сӧмын еджыд стих.

Елена Козлова, республикаса гижысь котырӧн юрнуӧдысь:

— Рифмуйттӧм кывбуръяс. Вот сійӧ эм, сэтшӧм мыйкӧыс, визувтасыс миян коми литератураын. И ӧні том йӧзыс, том поэтъяс сійӧн ёна вӧдитчӧны, рифмуйттӧм стихъяснас. Но медводдзаӧн, позьӧ шуны, мый сійӧн заводитіс гижны Елена Бутырева, сэсся Елена Афанасьева, и том йӧзыс сэсся сійӧс ӧдйӧ босьтісны, и вот сідзикӧн гижӧны. А прозасӧ, позьӧ шуны, мый зэв джыджыд прозаыс, висьтъяс сэтшӧм эмӧсь миян, повесьтъяс эмӧсь, коді ёнджыкасӧ мунӧны традиционнӧй туй кузя.

Ачыс Елена Козлова вермис Коми кыв вылӧ вуджӧдан номинацияын. Зэв ясыда петкӧдлӧма Елена Габовалысь мӧвпъяссӧ «Москва синвалы эскӧ» повесьтын. А со выль нимъяс «Эзысь борд» конкурс таво эз восьты. Та понда найӧс, коді ӧні гижасьӧны, оз на петкӧдчы, ёна чуксалӧны. Водзӧ вылӧ пӧ уджыс эм нин, интереснӧй гижӧдъяс куйлӧны редакцияын – пасйис Алексей Полугрудов. Вӧзйисны и торъя тема: Нёбдінса Витторлӧн чужан лунсянь тырӧ 130 во. Гашкӧ пӧ, чужас кодлӧнкӧ сылӧн удж серти выль видзӧдлас. Ӧд тайӧ вӧліс эз сӧмын драматург да кывбуралысь. Гижис и сьыланкывъяс, ачыс сьыліс да ворсіс, весиг велӧдіс том артистъясӧс.

Константин Куратов, Павел Фетисов. Юрган телеканал. Сыктывкар.

Бур Выль Во

Кӧдзыд Пӧль воӧдчис Ухтаӧдз. «Сияние Севера» поезд воис сэтчӧ. А сыкӧд эз сӧмын Вой Пӧль, но и регионса артистъяс. Мый виччысьӧ карса олысьясӧс «Бур Выль Во» акция подулын, висьталас менам уджъёрт.

Медводз гӧсьтъяс сувтлӧны карса Культура дворецын. Тані Яг-Морт нуӧдӧ конкурсъяс, коді бурджыка небзьӧдас сылысь сьӧлӧм – босьтас приз, а оз кӧ во сьӧлӧм вылас – сідз кӧ виччысь скӧр ру петкӧдчӧм.

— [7]

Яг-Морт, а збыльвылас «Асъя кыа» ансамбльын артист, пасйӧ: ворсны мойдысь геройясӧс зэв интереснӧ. Ачыд пӧ вежсян пытшкӧсад быд ногыс, кутшӧм роль, сэтшӧм и ачыд лоан кад кежлӧ.

Алексей Уляшов, «Асъя кыа» ансамбльын артист:

— Кор ме медводдзаысь босьтчи утренникъясӧ, менӧ ӧлӧдлісны. Челядьыс талун зэв тешкодьӧсь, накӧд сьӧкыд уджавныс. Ме куті вӧчны скӧрджык чужӧм, ачымӧс гриммируйты ёнджыка. Медым аслым ёнджыка повзьӧдчыны.

Та йылысь Яг-Морт бур сьӧлӧмаӧн лои, отсаліс корны Вой Пӧльӧс, коді и восьтіс гажӧдчан юкӧн.

— [13]

Выль Вося парад вылӧ волісны 150 школьник. Тайӧ быдсикас конкурсъясын вермысьяс, судзсьытӧм семьяясын олысьяс.

Елена Скрипкина, Ухтаса велӧдан юкӧнын юӧртан шӧринӧн веськӧдлысь:

— Миян карысь 12 кага мунасны юралысьлӧн коз вылӧ. А та бӧрын миян асланым карса коз лоас. Кыдз позьӧ унджык школьникӧс корам гаж вылӧ.

Став гӧсьтлы вичмисны козинъяс, а нӧшта и фото паметь вылӧ.

— [38]

Карса артистъяслы юркарса гӧсьтъяс нуӧдісны мастер-классъяс. Юксисны асланыс кужӧмлунъясӧн, сьылӧмӧн да йӧзкостса йӧктӧмӧн.

Татьяна Супрядкина, Мария Котсова, Иван Смирнов. Юрган телеканал. Ухта.

☼ ☼ ☼

Тайӧ здук кежлӧ миян ставыс. Аттьӧ видзӧдӧмысь, а коді эз вермы видзӧдны выпуск, позяс вӧчны тайӧс юрган.рф сайтысь либӧ ростелекомлӧн ай-пи телевиденньӧ отсӧгӧн. Став бурсӧ!

Пасйӧд

Текстуйтӧма 2017-12-17. Кужса Сандра.