Пос — различия между версиями

Материал из Коми тӧданін
Строка 1: Строка 1:
−
Проф. О. Хвоԉсон.
+
Муыв коԋӧрјас, ӧтувтчӧј!
−
ВЫԈ МЕРАЈАС-ЈЫЛЫԌ.
+
Ԃеԁ Сокірко.
−
(Метр, гектар, лнтр, грамм).
+
 
−
Роч вылыԍ лӧԍӧԁіс А. А. Суханова.
+
УҖ, КАПІТАЛ ԀА СӦВЕТ-ВЛАԌТ.
 +
Коміӧн лӧсӧԁіс А Н. Чеусова
 +
 
 +
 
 
1923 во.
 
1923 во.
−
Комі ԋіга леԇанін.
+
Комі ԋіга леԇан ін.
 
Сыктывԁін кар.
 
Сыктывԁін кар.
−
Тираж 2000 зкз.
+
ПАБРІКЈАС УЖАЛЫԌ ЈӦЗ КІӦ БӦԌТӦМ-ЈЫЛЫԌ.
−
Мыј-јылыԍ тајӧ ԋігаыс віԍталӧ.
+
Важӧн, јона важӧн, мі, креԍԏанајас, мутӧ ԋебԅӧԃлім прӧстӧј пу гӧрјӧн, ԉібӧ омӧԉік плугӧн. Ме ачым сещӧм вӧлі. Кужтӧгыԁ ԁа тӧԁтӧгыԁ он, буракӧ, буржыктӧ лӧԍӧԁ. Пӧԍ петтӧԇыԁ тіԉԍан, лӧԍӧԁан омӧԉік гӧртӧ му-тортӧ гӧрыштны. Чајтан важ баԏјаԍлыԍ, пӧԉјаслыԍ лӧԍӧԁӧмсӧ меԁ-бурӧн. Он-ԋін мӧԁ -ног выԉ ног мӧвпышт уҗ нуӧԁны.
 +
Гӧра ӧтчыԁ муӧс. Локтіс ме ԁінӧ велӧԁчӧм морт — пабрікант орԁын уҗалыԍ.
 +
— Гӧран?
 +
— Гӧра. Бӧрԁа ԁа гӧра, кызмырԁӧн сорӧн. Кос мутӧ гӧрјӧј ԋӧԏі оз боԍт. Зерсӧ віԁчыԍны бара-жӧ оз поԅ ԁај. Коԁ тӧԁас кор зерас.
 +
— Гӧрјыԁ оз боԍт? Мыј-понԁа?
 +
— Амыԍыс * оз пыр. Пыр бӧрӧзԁаас петӧ.
 +
Самӧј сіјӧ каԁнас воіс піӧј ԍојны корны. Мунім гортӧ. Велӧԁчӧм мортӧс щӧщ нуӧԁі. Пукалам пызан сајын, ԍорԋітам ӧԏі тор, мӧԁ тор-јылыԍ. Вӧлӧмкӧ менам гӧԍтӧј піԋа-гӧр-јывԍыԁ бура јона тӧԁӧ. Ԍојԍӧм бӧраԁ-пӧ ме тенԍыԁ гӧртӧ віԁла.
 +
Мунім гӧр ԁінӧ. Бергӧԁліс сіјӧс, віԁлаліс
 +
 
 +
* Амыԍ — амеч;
 +
гӧгӧр-бок. Ԁовкјӧԁлӧ јурнас. Абу, шуӧ, шаԋ. Шыбытны-пӧ колӧ тащӧм гӧртӧ. Боԍтӧмыԁ-пӧ кущӧмкӧ јоԍтӧм пӧвтор, кӧртавлӧмыԁ гез пӧмјасӧн гӧр берԁаԁ ԁај меԁ еԍкӧ мічаа ԁа кокԋіԁа гӧрас. Таԇнаԁ уҗыԁ воԇӧ оз-ԋін јона кут мунны. Вај-пӧ лущщӧ етіјӧ кӧртсӧ лӧԍӧԁам гӧр берԁаԁ. Менам-пӧ ԍӧрын віԋтјасыс емӧԍ-і, віԋԏітыштам сӧмын.
 +
Ме сулала шемӧс, віԇӧԁа сы вылӧ.
 +
Ог, шуа, ог ескы *) теԁ. Пӧрјалан. Кыԇі-нӧ поԅӧ етаыжԁа тувјас вежны посԋіԃік віԋтӧн? Мыј сеԍ бурыс лоӧ?
 +
Ԁырӧн веніс сіјӧ менӧ. Лӧԍӧԁіс кӧрт амыԍ, зев зелыԁа віԋԏітіс, ԁоԃԃаліс вӧлӧс, мӧԁӧԁчіс гӧрны. Аттӧ, кущӧма вежԍіс гӧрјӧј! Сіԇі і путкыԉалӧ му пластјассӧ. Ԉокыԍ вынтӧ песны, ԍо мајбырӧј, оз ков, сӧмын кут гӧртӧ. Ԋімкоԃаԍӧмӧјла ещӧс ог тӧԁ. „Кытыԍ-нӧ," шуа: „бур мортӧј, те ме ԁінӧ уԍін?"
 +
„Бур мортыԁ" вӧлӧм сӧмын ме воԇын бур, ас мелі кывнас, Ԍӧлӧмыс-тај сылӧн міјан ԁорӧԇ ізмӧма-ԋін пабрікант берԁаԁ олігӧн. Сулалӧ вӧлӧм, ԁа јурсаԃнас асногыс вежӧралӧ, мӧвпалӧ аслыс унҗык міјанлыԍ пычкыны. Ԋеԁыр-мыԍԏі сувтім шојчыштны. Віԇӧԁа ԁа — бур мортӧј мејам ԅепԍыс кԉуч кыскіс, понԁіс віԋтјассӧ гӧр помыԍ бӧр перјавны.
 +
— Мыј-нӧ те керан? — јуала сылыԍ.
  
−
Тајӧ ԋігасӧ гіжӧма, јортјас креԍԏана, тіјанлы. Тані віԍталӧма ӧԏі выԉтор-јылыԍ. Тајӧ выԉторјыс міјанлыԍ вежӧ важ мерајтчӧмјас, веԍітчӧмјас. Мӧԁ воԍаԋ тајӧ ковмас ԇік быԁӧнлы. Сіјӧн воԇвыв колӧ тӧԁмаԍны. Тајӧ еԍкӧ, ԃерт, мукӧԁлы абу-ԋін выԉтор-ԁа, сӧмын рочлы, меԁԍа јона комілы, выԉтор лоӧ. Комі абу сещӧм вежӧрттӧм, ԉока регыԁӧн велалас. Тӧԁны тајӧ кутас важԍыс јонҗыка, ԁа нӧшта аԏԏӧ-на шуас бӧрыннас тајӧ торсӧ лӧԍӧԁӧмыԍ.
+
*) Ескы-веріт,
−
Унаӧн тіјан піыԍ мыј-ԍурӧ тӧԁӧны-ԋін тајӧ выԉтор-јывԍыԁ. Швечјаслыԍ быԁӧн аԁԇывлінныԁ мерајтчансӧ, шуԍӧ саԋԏіметрӧн. Сеԍԍа бара-жӧ кывлінныԁ, апԏекајасын ԉекарствојас веԍітӧны кілограммӧн, граммӧн. Тајӧ војасын сакарінтӧ јона вузавлісны граммјаснаԁ. Кывлінныԁ-жӧ сіјӧ ԃерт. Оз-ԋін ԇік ставыс тӧԁтӧм кывјас лоны тіјанлы. Міјан-кынԇі быԁлаын-ԋін таԇі мерајтчӧны, веԍітчӧны. Мӧԁ воԍаԋ і міјан муӧ лӧԍӧԁасны тајӧ мерајастӧ, меԁ быԁлаын ӧткоԃ кокԋіԁ лоӧ.
+
5
−
Ԃерт бара лоӧны јуаԍыԍјасыԁ: мыјла-нӧ-пӧ важ мерајасыслыԍ ԋімнысӧ вежны, абу-ӧмӧј ӧткоԃ. Мі-пӧ важ-
+
— Амыԍтӧ перја. Мем-ӧԁ аслым колӧ-жӧ гӧрныс.
−
ас — пуԁјасас, пунтјасас, аршынјасас, вершӧкјасас велалӧмаӧԍ-ԋін-ԁа ԋемторла-ԋјн ԍӧктӧԁны выԉ-ногӧн вежлалӧмӧн. Вајӧ-жӧ артыштамӧј ԁа віԇӧԁламӧј, сіԇ-ӧ сіјӧ?
+
— Ен, ԁругӧ, перјав! Вузав мем! Аслыԁ выԉӧс вӧчӧԁан.
−
Ті-кӧ ас гӧгӧрныԁ віԇӧԁланныԁ, артыштанныԁ, аԁԇанныԁ: уна важтор вежԍӧма выԉторјӧн. Сіјӧ-жӧ торјассӧ важҗык јӧзыс ез-ԋін веԍіг кывлыны. Мі ӧні шенԅам важ јӧз олӧм вылӧ. Выԉторјаԁ јӧз кутчіԍӧны кокԋі-вӧсна, лӧԍыԁ-вӧсна. Збыԉыԍ-ӧԁ став јӧзыс му-вылаԁ кыԇ-мыј вермӧны олӧмнысӧ асԍыныс лӧԍӧԁӧны, кокԋӧԁӧны. Меԁ еԍкӧ быԁ уҗ кокԋіԁҗыка ԁа регыԁҗык артміс. Артмас-кӧ коԁлӧн-кӧ лӧԍыԁҗык, бурҗык выԉтор, важсӧ пыр і еновтӧны, ԁырӧн вунӧԁӧны веԍіг.
+
— Мыј огыс, вузала.
−
Сіԇі став олӧмыс јӧзлӧн пыр вежԍӧ, выԉмӧ, кокԋалӧ. Боԍтам-кӧԏ віԇ-му уҗалӧмтӧ. Меԁ војԁӧр веԍіг гӧрјыс ез вӧв, коканјасӧн кокалісны, сеԍԍа ԁыр-мыԍԏі артміс гӧр, гӧр бӧраԁ плуг, уна пӧлӧс му уҗалан машінатӧ лӧԍӧԁісны. Ӧні быԁ креԍԏаԋін мырԍӧ машінајас ԋӧбавны. Тӧԁӧ сіјӧ, машінајасӧн уҗавны кокԋі, лӧԍыԁ, кіӧн, прӧстӧј гӧрјӧн ԁорыԍ.
+
— Уна-ӧ коран?
−
Војԁӧр овлісны сартасјасӧн. Сеԍԍа коркӧ ԍіԍ лоі, секі сартас еновтісны, сы бӧрын караԍін ԍурі, ԍіԍ шыбытісны. ԁыр-мыԍԏі корԍісны газ, еԉектрічество. Коԁі еԉектрічество вермӧ лӧԍӧԁны гортас, сіјӧ ԋекущӧм газ-ԋі, караԍін-ԋі, ԍіԍ-ԋі оз-ԋін ӧзты.
+
— Уна-ӧ?.. Мешӧк віт-квајт ԍу.
−
Војԁӧр вурԍӧны вӧлі кіӧн. Ӧні, коԁлӧн ем вурԍан-машіна, оз-ԋін кіӧн кут вурԍыны. Војԁӧр ылі мујасӧ ветлӧԁлісны, грузјас кыскалісны пыр вӧвјасӧн. Мыјԁа
+
— Ваԋӧ, вај ӧԁјӧ ԁоԃԃав вӧвтӧ ԁа ну гӧԍтсӧ гӧртӧԇ. Мамыԁ меԁ сылы квајт мешӧк ԋаԋ ԍетас, гӧԍԋеч-пыԃԃі кык чіпан ԁа петук, јӧв ԁа выј пуктас.
−
вӧлі ԍетчӧ пӧраыԁ, ԃеԋгаыԁ мунӧ (быԁԍама пріччаыԁ вермас вӧлі лоны-ԁај: вӧлыԁ кувны, сувтны, ԏеԉегаыԁ жугавны). Ӧні ӧтар помԍаԋ мӧԁарӧԇ ветлӧԁлӧны паракоԁӧн, кӧрттујӧн. Кущӧм регыԁ, ԁонтӧм сувтӧ тујыԁ воԇԇа-ԍерԏі. Ӧтпырјӧн уна ԍурс пуԁ, уна ԍурс јӧз нуӧны паракоԁјас, машінајас.
+
Ԁӧлыԁ-пырыԍ кутчіԍі гӧр берԁӧ. Гажаа ԍӧлӧмыԍ уҗалі му вылын выԉ кӧрт амыԍа гӧрјӧн. Зіԉа вешті сылыԍ ԁонсӧ.
−
Тащӧм торјас ӧні вывті уна. Быԁ јӧз корԍӧны бурҗыкӧс, кокԋіԁҗыкӧс (важнас уҗалӧмԍыс, олӧмԍыс еновтчӧны).
+
Олі-вылі, уҗалі-гӧрі. Уҗалӧмысла гӧрјыԍ віԋтјас ԉічаліны. «Лоӧ, тыԁалӧ, выԉ віԋтјасла карӧ летчывны."
−
Тајӧ выԉторјыс ԇік-жӧ тащӧм лоӧ. Сӧветскӧј Роԍԍіја паԍталаын кӧсјӧны вежны важ мерајас выԉ вылӧ. Міјан важ мерајасыԁ: верст, сыв, аршын, вершӧк, пут&, ԃујм шуԍӧны рочӧн „мера ԃԉіны"-ӧн. Сіјӧн мерајтӧны куԅталунсӧ уна торлыԍ: гезлыԍ, ԁӧралыԍ, тујлыԍ. Мујас, віԇјас, вӧрјас мерајталӧны ԃеԍаԏінаӧн, кваԁратнӧј сывјӧн. Пыԅ, туԍ, аԋкыщ мерајтӧны чеԏверԏӧн, чеԏверікӧн, гарԋечӧн. Кіԅер торјас: ԍпірт, віна, караԍін мерајталӧны бӧчкајасӧн, веԁрајасӧн, штопӧн, партаӧн, пӧлӧвінкаӧн, стӧканӧн. Гырыԍ ԍӧкыԁ торјас веԍітӧны пуԁјасӧн, тувјасӧн; посԋі кокԋі торјас (краска) — лотӧн, зӧлӧԏԋікӧн.
+
Ветлӧԁла карӧԁ, јуаԍа: „кӧн-нӧ татӧн сещӧм-сещӧм морт, кӧрта кӧлујӧн вузаԍыԍ, олӧ?" — Сіјӧ-ӧԁ мунліс-ԋін таԍ ыҗыԁ карӧ. Озырміс ԁај муніс. Зев ыҗыԁ завоԁ сетчӧ лӧԍӧԁіс. Быԁԍама ԃівӧсӧ-пӧ вӧчӧны. Кӧрттӧ-пӧ пуӧс-моз роԅӧԁлӧны, чугунтӧ ваӧс-моз кіԍталӧны. Маті гӧгӧр ԍіктјасыԍ уна тӧм јӧзӧс уҗавны нуіс аслас завоԁӧ. Најӧ-і віԍтавлӧны завоԁса керӧм-вӧчӧм-јывԍыс.
−
Војԁӧр быԁ пӧлӧс јӧзлӧн вӧлі асланыс мераыԁ, міјан-моз жӧ. Ӧні вӧлӧмкӧ унҗык пӧлӧс јӧзыс-ԋін боԍтӧмаӧԍ тајӧ выԉ мератӧ. Ԋемечјас, прансузјас, іспаԋечјас, ітаԉјаԋечјас, швеԁјас, пјнјас важӧн-ԋін вунӧԁалӧмаӧԍ асԍыныс мерајаснысӧ, ставныс мерајтӧны ӧԏі пӧлӧс тајӧ выԉ меранаԁ. Кущӧм-ԍурӧ посԋіԃік јӧзлӧн сӧмын-ԋін ӧні коԉӧма асланыс мерајасыс. Регыԁ і најӧ вежасны, боԍтасны тајӧ-жӧ мерајас. Буракӧ абу-жӧ омӧԉ тајӧ выԉ мераыԁ, быԁ кыла јӧз-кӧ боԍтӧны, вежӧны асԍыныс важ мерајаснысӧ.
+
Муні завоԁӧ. Паныԁаԍі „бур морткӧԁ". — О-о-о! Важ тӧԁса морт кыԍкӧ уԍӧма? Лок, лок. Мыј-ԋін ветлан-мунан?
−
II.
 
−
Выԉ мерајас-јылыԍ.
 
  
−
Міјан гырыԍ мерајас уна-ног посԋавлӧны. Верстын 500 сыв, сывјын кујім аршын іԉі 7 пут, аршынын 16 вершӧк, путын 12 ԃујм, ԃујмын 10 ԉіԋіја; пуԁын 40 тув, тувын 32 лот, лотын 3 зӧлӧԏԋік; чеԏвертын 8 чеԏверік; веԁраын 20 парта. Аԁԇанныԁ, тані паныԁаԍлӧны: 3, 7, 8, 10, 12, 16, 32, 40, 500. Тајӧ лыԁпасјас зев лӧԍыԁтӧм артавны, зев јона торкԍавны верман. Шуам, лавкаӧ вајасны ԋоԉ пӧрјӧ тӧвар: ӧтчыԁ 1 пуԁ, 27 тув ԁа 30 лот., мӧԁыԍ — 18 тув, 28 лот, 2 зӧлӧԏԋік, којмӧԁыԍ — 22 лот, 2 зӧл, і меԁ бӧрын — 25 тув, 19 лот, 1 зӧлӧԏԋјк. Тіјанлы колӧ тӧԁӧԁны уна-ӧ став тӧварыс воӧма. Абу-ӧԁ зев кокԋі ставсӧ ӧтлаавлыныԁ. Коԁі школаын велӧԁчыліс, ԁа ез-кӧ вунӧԁ, тӧԁӧ кыԇ лоӧ мырԍыны-тјԉԍыны, унаыԍ оз артмывлы. Сы-пыԃԃі кокԋіԁ ӧтлаавны шајтјас (рубль) ԁа урјас (копейка). Боԍтам кӧԏ 182 шајт 67 ур, сеԍԍа 204 шајт 84 ур, 91 шајт 75 ур, 314 шајт 52 ур. Велӧԁчыштӧм морт пыр і гіжас шајт шајт улӧ, ур урјас улӧ ԁај ӧтлаалас, зев кокԋіԁа тӧԁӧԁас:
+
— Ме еԍкӧ те ԁінӧԇ ԁа. Мог ԍуіс. Віԋтјасыԁ ԉічалісны, шыԉаліны. — Кущӧм аԉі віԋт ӧні. Сылӧн каԁыс коԉі -ԋін. Ме теԁ выԉ , ,,ԁобра" ԍета, нем кутан каԅтывны. Сӧмын, ԃерт, тајӧ ԁонаҗык лоӧ-а. Ԇоԋнас ӧні плугтӧ уклаԁыԍ *) вӧчӧма. Лок коло-кӧ віԇӧԁлы.
−
182 ш, 67 ур,
+
— Ԁона-ӧ-нӧ, щуа, тащӧм бур ԁобраыс сулалӧ?
−
204 „ 84 „
+
— Абу зев ԁона. Кыԅ віт мешӧк ԍу.
−
91 , 75 ,
+
— Абу-тај еԍкӧ зев ԁӧна ԁа... Озырҗык-кӧ еԍкӧ вӧлі пырыԍ-пыр-жӧ ԋӧбі ԁа. Ӧні ԋаԋӧј оз суԇԍы... Мат суԇԍытӧгыԁ. олӧмнаԁ... Он-жӧ боԍт колантортӧ.
−
314 , 52 „
+
— Ого-на теа-меа матӧ воӧ, артмӧԁчам. Ме — морт бур ԍӧлӧма, те — веԍкыԁ, он пӧрјав. Вај мем гіжӧԁтор ԁај ну плугтӧ. Коркӧ тон мынтан. Те сајӧ оз вош.
−
793 ш. 78 ур.
+
Гортӧ локті — ԉубӧӧјла вомӧј веԍт оз топав. „Ӧні, міԍа, сеԍԍа, баба, озырмам-ԋін. Петавтӧ кущӧм міча бур плуг вајі."
−
Коԁі оз куж сіԇі гіжавны, вермас пырыԍ-пыр артыштны щӧткј вылын.
+
Ԍемјакоԃӧн ԋімкӧԃаԍам, тӧлкујтам зіԉа му берԁӧ кутчіԍны, овмӧснымӧс кыпӧԁыштны, соԁтыштны ӧԏі тор мӧԁ тор важ кӧлуј ԁінӧ.
 +
Вешті плуглыԍ ԁонсӧ, уҗалі пабрікантлы, нажӧвіті сылы 25 мешӧк ԋаԋ. Завоԃіті аслым-вылӧ уҗавны. Віԇӧԁа ԁа — плугкӧԁ мыјкӧ лоі: оз гӧр ԁај сӧмын. Тіԉԍі-тіԉԍі, песԍі-песԍі, ԋекыԇ ег вермы лӧԍӧԁны, лоі еновтны.
  
−
Мыјла-нӧ сещӧм ԍӧкыԁ ӧтлаавлыны тувјас, зӧлӧԏԋікјас, пуԁјас, зев кокԋіԁ шајтјас, урјас? Шајтын-ӧԁ ԍо ур. Ԍојаснаԁ лыԁыс зев кокԋіԁ, сіјӧн і кокԋіԁ ӧтлаавны шајтјастӧ, урјастӧ. 3, 7, 12, 16, 32, 40 вывті ԍӧкыԁ-ԁај. Быԁ ԍоын ԁасыԁ ԁас, ԁасаԁ ӧԏікыԁ гӧгрӧс ԁас-жӧ. Ԇік сы-понԁа і кокԋіԁ шајтјастӧ ԁа урјастӧ артавны. Пуԁјастӧ, тувјастӧ, зӧлӧԏԋікјастӧ вывті ԍӧкыԁ артавны абу гӧгрӧс ԁаса мерајасыԁ-ԁа. Торкԍыныԁ регыԁ сені. Мі велалӧмаӧԍ уна тор лыԃԃыны ԁасаӧн (ԃеԍаткаӧн), чуԋным ԁас-ԁа сіјӧн. Чуԋ-ԍерԏіыԁ-ӧԁ зев кокԋіԁ артавныԁ. Ԁасӧн поԅӧ чуԋ-ԍерԏі-жӧ ԍоӧԇ артавны зев кокԋіԁа. Быԁ чуԋ ԁас — — лоӧ ԍо. Ԍоӧн-кӧ сеԍԍа арталам быԁ чуԋ, лоӧ ԁасыԍ ԍо, ԍурс. Ԍурсӧн-кӧ чуԋ вылӧ арталам, бара зев регыԁ ԁас ԍурсӧԇыԁ лыԃԃыныԁ. Пыр таԇ міԉԉонӧԇ поԅас чуԋјасӧн лыԃԃыны. Велӧԁчыԍјас быԁӧн тӧԁӧны, кущӧм кокԋіԁ гіжавны тащӧм лыԁпасјастӧ. Со кӧԏ тајӧ: кык міԉԉон, кујім ԍо ԍурс, віт ԁас ԍурс, ԍіԅім ԍурс, ԋоԉ ԍо, ӧкмыс ԁас, кӧкјамыс: 2357498.
+
*) Стаԉыԍ
−
Ӧні гӧгӧрвоінныԁ, мыј-вӧсна шајтјасӧс, урјасӧс кокԋіԁҗык артавны зӧлӧԏԋікјас-ԁорыԍ. Быԁ мера-кӧ воԇыԍ воԇӧ посԋавлӧ, торјавлӧ ԁас пеԉаӧн, вӧԉіԍ кокԋалас міјан арталӧм. Міјан чуԋ ԁас, мі велалӧмаӧԍ сы-ԍерԏі артаԍны.
+
Гӧгӧрвоі ме секі муԃерлунсӧ пабрікантјаслыԍ. Најӧ вӧлӧм нароԍнӧ сіԇі вӧчӧны, меԁ еԍкӧ вӧчӧм торјыс аԍсӧ вештӧм-мыԍԏі регыԁ бырӧ, ԉібӧ помаԍӧ.
−
Ӧні сеԍԍа поԅӧ віԍтавны мыј-вӧсна тајӧ выԉ мератӧ кокԋіԁӧн шуӧны. Бурещ став мераыс јукԍӧ, торјавлӧ ԁас пеԉаӧн, сіјӧн арталӧм ԇік-жӧ шајтјасӧн, урјасӧн-коԃ кокԋіԁ.
+
- Тырмас! тырмас! - шуӧј креԍԏанајас, му луалыԍјас — пычкыны вір озыр јӧзлы, пабрікантјаслы. Јона-ԋін мі налы-вылӧ уҗавлім, уна ԍӧм ԁа ембур налы соԁтім. Куԅа-ԋін најӧ мунісны міјан гӧрб вылын. Меԁ-жӧ став пабрікаыс і завоԁыс лоас міјан, уҗалыԍ јӧзлӧн! Ԋемтор озырмӧԁны ӧԏі мортӧс. Став нажӧткаыс меԁ ставыслы пырыштас, быԁӧнлы кӧԏ ічӧԏікаӧн ԁа бур вајыштас!
−
Быԁ мера поԅӧ веԍкыԁа јукны ԍо пеԉӧ, шајтӧс ур-вылӧ-моз.
+
Сек лӧԍыԃҗыка понԁас овԍыны: пабрікаса, завоԁса уҗалыԍ јӧз гырыԍҗык ԁон понԁасны боԍтны; мі — гӧрыԍ-кӧԇыԍ јӧз, ԁонтӧмҗык машінајас, плугјас кутам ԋӧбавны. Лыԁтӧм-щӧттӧм барышыс оз понԁы ԋемуҗтӧм барін ԅептӧ пырны, мунас міјанлы, уҗалыԍ јӧзлы отсӧг-вылӧ.
−
Та бӧрын поԅӧ тӧԁмаԍны; выԉ мерајаскӧԁ. Најӧ шуԍӧны метріческӧј мерајасӧн. Војԁӧр віԁлалам куԅта мерајтан мерајас.
 
−
Меԁ војԁӧр колӧ јона тӧԁмавны ӧԏі куԅта мерајтан мера; сіјӧ шуԍӧ шетрӧн. Метр ԋеуна җеԋыԁҗык сыв җынјыԍ. Сыв җынјыԁ, мі тӧԁам, лоӧ аршынӧн җынјӧн куԅта іԉі 24 вершӧк куԅта. Метр лоӧ 22 1/2 вершӧк куԅта. Тајӧ зев кокԋі тӧԁвылаԁ кутны. Мӧԁ-ног-на поԅӧ шуны: метр — аршын ԁа 6 1/2 вершӧк куԅта. Коԁі велалӧма артавны путӧн, ԃујмӧн, метр неуна җеԋыԁҗык 3 путыԍ ԁа 3 1/2 ԃујмыԍ.
 
−
Метр јукԍӧ ԁас ԃетсіметрӧ; ԃетсіметр ԁас саԋԏіметрӧ. Ԃетсіметрӧн шоча мерајтчӧны, веԍкыԁа поԅӧ шуны; метрын ԍо саԋԏјметр.
 
−
Ԃетсіметр лоӧ 2 1/4 вершӧк куԅта, ԋеуна 4 ԃујм куԅта озҗык ло.
 
−
Саԋԏіметр ԋеуна ічӧтҗык ԃујм җынјыԍ, аршын лоӧ 71 саԋԏіметр куԅта.
 
−
Саԋԏіметр нӧшта-на јукԍӧ ԁас міԉԉјметрӧ. Тајӧ вывті-ԋін ічӧԏік мера, тајӧ оз унаыԍ ковмыв. Таԇнаԁ метраԁ лоӧ ԍурс міԉԉіметр. Ԃетсіметр ԁас-мынԁаӧн ещаҗык метрԍыԁ. Ԃетсіметр ԍо міԉԉіметр куԅта. Ӧԏі вершӧк лоӧ 44 міԉԉіметр куԅта. Ӧԏі ԃујм лоӧ 25 міԉԉіметр куԅа. Ԃерт еԍкӧ ԋеуна озҗык сы куԅта ло-ԁа, ԋемтор сы-понԁа.
 
−
Куԅ тујјас мерајтӧны кілометрӧн. Сіјӧ лоӧ ԍо метр куԅта. Верстын 500 сыв іԉі ԍурс сыв җын. Метрыԁ ԋеуна сыв җынјыԍ ічӧтҗык, сіԇкӧ кілометрыԁ ԋеуна җеԋыԁҗык верстыԍ лоӧ. Кілометраԁ лоӧ 469 сыв гӧгӧр. Поԅӧ тајӧ шуны: верстын лоӧ ӧԏі кілометр ԁа 67 метр.
 
  
−
Ӧні сеԍԍа віԁлалам му мерајас. Тајӧ выԉ мерајтчаныс зев кокԋіԁ, шуԍӧ гектарӧн. Гектар лоӧ ічӧтҗык ԃеԍаԏінаыԍ. Ԃеԍаԏіналыԍ-кӧ чінтан ԁасӧԁ јукӧнсӧ, бурещ лоӧ гектар. Боԍтам ԍо метр куԅта ԁа ԍо метр паԍта му і лоӧ гектар, Ԃерт поԅӧ і мӧԃног мерајтны: кык ԍо метр куԅта ԁа ветымын метр паԍта боԍтны, лоӧ сымынԁа-жӧ.
+
Гырыԍ керкајас уҗалыԍ јӧз кіӧ боԍтӧм-јылыԍ.
−
Посԋіԁҗык мујас мерајтӧны арӧн. Ар ԍо-мынԁаӧн ічӧтҗык лоӧ гектарыԍ. Ар 22 кваԁратнӧј сыв паԍта лоӧ. Боԍтам-кӧ ԁас метр куԅта ԁа 10 метр паԍта му і лоӧ ар.
 
−
Кіԅер торјас меԁԍа јона мерајтсны ԉітрӧн. Бӧчкаын 500 ԉітр-гӧгӧр лоӧ; щук-кӧ колӧ — 492 ԉітр. Веԁраын 12 3/4 ԉітр лоӧ. Чеԏвертын 210 ԉітр, чеԏверікын лоӧ 26 1/4 ԉітр. Веԁраын 20 парта, секі кујім ԉітрын лоӧ віт парта. Ԉітрӧ сіԇкӧ тӧрӧ ԋеуна унҗык партаӧн җынјӧныԍ. Кубіческӧј ԃетсіметрӧ тӧрӧ бурещ ԉітр. Кубіческӧј мераыԁлӧн куԅтаыс, паԍтаыс і җуҗтаыс ԇік ӧткоԃ.
 
−
Ԍо ԉітр тӧрана ԁоз шуԍӧ гектоԉітрӧн. Сіјӧ ічӧтҗык лоӧ 8 веԁраыԍ; бӧчкааԁ віт гектоԉітр-гӧгӧр тӧрӧ.
 
−
Ԁас гектоԉітр іԉі ԍурс ԉітр шуԍӧ стерӧн. Стерын ічӧԏіка унҗык 2 бӧчкаыԍ лоӧ. Сетчӧ тӧрӧ 81 веԁра іԉі 38 чеԏверік. Міјан-ӧԁ кіԅер торјастӧ мерајтӧны веԁрајасӧн, суԉіјајасӧн: туԍ, кӧјԁыс, шыԁӧс чеԏверԏӧн, чеԏверікӧн. Тајӧ выԉ меранаԁ ставсӧ ӧԏі пӧлӧс мераӧн мерајтӧны: ԉітрӧн, гектоԉітрӧн, стерӧн.
 
−
Сеԍԍа нӧшта віԇӧԁлам веса мерајас. Меԁ воԇԇа мераыс шуԍӧ кілограммӧн. Сіјӧ ічӧтҗык 2 тув ԁа җынјыԍ. Кілограмм міјан весӧн лоӧ 2 тув ԁа 42 зӧлӧԏԋік іԉі 2 тув ԁа 13 лот. Пуԁын 16 1/2 кілограмм,
 
  
−
Кілограммӧс јуклӧны ԍурс (1000) граммӧ. Ӧԏі граммыс ԋоԉӧԁ јукӧн (1/4) зӧлӧԏԋіклӧн. Лотын 13 грамм. Кілограмм җынјын іԉі 500 граммын 1 пунт ԁа ԋоԉӧԁ јукӧн лоӧ. Ԍурс кілограмм шуԍӧ тонна; сені лоӧ 61 пуԁ ԁа кык тув.
+
Важӧн карјасаԁ озыр јозыԁ боԍтасны вӧлі мутӧ мыјԁа налы колӧ, пощасны сіјӧс ԁај віԇӧны уна во. Ԋекущӧм бур сеԍ ԋекоԁ оз боԍт. Коркӧ ԋекоркӧ локтас озыр морт орԁӧ гырыԍ керкајас вӧчыԍ велӧԁчӧм морт, аркіԏектор. Понԁас петкӧԁлыны озыр мортлы быԁ-ԍама плансӧ: мічаыԍ міча, лӧԍыԁыԍ лӧԍыԁ.
−
Со і ем став выԉ мераыс. Сӧмын ті гашкӧ тајӧ лыԃԃанныԁ-ԁа шуанныԁ ԍӧкыԁӧн, гӧгӧрвотӧмӧн, унаӧн. Важ мераыԁ унҗык-на та-ԁорыԍ вӧлі. Сеԍԍа-ӧԁ тіјанлы, креԍԏаналы, оз ковмы став мераыс. Ӧні-кежӧ наперво тӧԁалӧј јонҗыка со тајӧ мерајассӧ:
+
Тенаԁ-пӧ муыԁ прӧста кујлӧ, сувтӧԁан-кӧ сетчӧ ԁвореч (зев ыҗыԁ керка), мыјԁа барышсӧ вајас. Озыр мортлы ԁыр оз ков мӧвпавны, јур жуглыны ԋемторјыԍ. Ԋӧбаліс зев уна ԍојан-јуан, уҗалан кӧлуј, із, кірпіч, кер ԁа мукӧԁ пӧлӧс колантор. Ысталіс асԍыс јӧзсӧ уҗалыԍјасӧс чукӧртны.
−
Кілометрын ԍурс метр, ԋеуна ічӧтҗык верстыԍ.
+
Ветлӧԁлӧны најӧ гӧԉ јӧз олан інті, коралӧны щыг јӧзӧс „бур" купеч орԁӧ уҗавны. "Локтӧј-пӧ, уҗалӧј. Верԁас і уԁас сіјӧ тіјанӧс, кӧмӧԁас і паԍтӧԁас."
−
Метрын 22 1/2 вершӧк, іԉі 3 пут ԁа 3 ԃујм. Меԁԍа кокԋіԁ шуны: метр — сыв җын кымын куԅта.
+
Щыг јӧз маԉазіјас-моз шыԅасны:
−
Саԋԏіметр ԍоӧн ещаҗык метрыԍ, ԃујм җын-гӧгӧр лоӧ.
+
— Кӧні, коԁі сещӧм бур мортыс? Кӧні сіјӧ олӧ?
−
Гектар ічӧтҗык ԃеԍаԏінаыԍ.
+
— Оз-ӧ кыјны тајӧ міјанӧс?
−
Ар — ԍоӧн ещаҗык гектарыԍ, іԉі 22 кваԁратнӧј сыв ыжԁа.
+
— Кущӧм сещӧм міјанӧс верԁыԍ чужӧма?
−
ԉітр — партаӧн җынјӧныԍ ещаҗык лоӧ. Віт партаын лоӧ кујім ԉітр. Бӧчкаын 500 ԉітр, веԁраын 12 ԉітр.
+
— Оз-ӧ ылӧԁлыны тајӧјас міјанӧс?
−
Гектоԉітрын — 100 ԉітр, сені-жӧ 8 веԁра, бӧчкаын 5 гектоԉітр.
+
— Ен полӧј, ен полӧј. Јона-жӧ ті полыԍӧԍ. Локтӧ мунамӧ! — термӧԁлӧны, најӧс корыԍјас.
−
Кілограммын — 2 тув ԁа җын, пуԁын 16 кілограмм, Кілограммын 1000 грамм, тувын 400 грамм, зӧлӧԏԋікын 4 грамм.
+
Ԇоԋ чукӧр уҗалыԍ јӧз мӧԁӧԁчісны купеч орԁӧ. На ԁінӧ петіс кӧԅајіныс мешӧк тыр ԍӧмӧн ԁа аркіԏектор аслас планјасӧн.
−
Вот і став выԉ мераыс. Повны ԋемторјыԍ. Велӧԁны ковмас сӧмын 9 выԉ мера: кілометр, саԋԏіметр, гектар, ар, гектоԉітр, ԉітр, кілограмм, грамм. Важсӧ выԉыскӧԁ-кӧ ӧтлаавлам ылӧсыс тащӧм лоӧ:
+
— Мыј, зонјас, щыгӧԍ, паԍтӧмӧԍ?
−
Кілометр . , верст.
+
— Быԁԍамаыс емӧԍ. Кыԍнӧ міјанлы бур паԍкӧмјасыс. Ԍојӧм-јуӧмԍыԁ-тај еԍкӧ мівок-коԃԃӧмыԁлы јона-ԋін віԁчыԍны лоӧ ԁа: кынӧмыԁ пыр тыртӧм. Гортса олӧм омӧԉ-жӧ-ԁај: ԍемја-котыр олӧны кӧԇыԁ, пемыԁ інын, щыг-ԋіԍӧ пӧтӧԍ, чеԉаԃ ԁугԁывтӧг равзӧны — ԍојны корӧны. Вот мынтыны ԋемторјӧн — ԍӧм абу.
−
Метр . . . ' . сыв җын.
 
−
Саԋԏіметр . . . ԃујм җын.
 
−
Гектар .... ԃеԍаԏіна.
 
−
Ԉітр . веԁраын 12 ԉітр.
 
−
Гектоԉітр . . .8 веԁра.
 
−
Кілограмм . . . 27 1/2 тув, пуԁын 16 кгр,
 
−
Грамм .... пуԁын 400 грамм.
 
−
4 грамм ...... зӧлӧԏԋік.
 
−
Тајӧ еԍкӧ, ԃерт, сӧмын ылӧсыс лоӧ-ԁа, кокԋіԁҗык важ-ԍерԏіыс выԉас велавныԁ. Тӧԁан-кӧ важ мератӧ, пырыԍ-пыр артыштан: уна-ӧ-нӧ-пӧ тајӧ важ-ногӧн лоӧ? Шуасны: сетчӧԇ-пӧ 17 кілометр. Ті пыр і артыштанныԁ: тајӧ-пӧ-тај 17 верстыԍ ԋеуна ещаҗык лоӧ. Віԍталасны-кӧ: муыс-пӧ 10 гектар паԍта, ті гӧгӧрвоанныԁ-ԋін: тајӧ-пӧ-тај 10 ԃеԍаԏіна-гӧгӧр лоӧ. Ԋӧбӧмаӧԍ-пӧ 20 метр ԁӧра, — ті тӧԁанныԁ-ԋін — сіјӧ-пӧ ԋеуна 30 аршыныԍ ещаҗык. Вајӧмаӧԍ-пӧ лавкаӧ 2 гектоԉітр кослунја выј. Важ-ногӧн-кӧ: 16 веԁра тајӧ лоӧ, мӧвпыштанныԁ ті. Вајісны-пӧ 40 кілограмм јај, тіјанлы тӧԁтӧм-на-кӧ кажітчас — артыштанныԁ: ԍо тув-гӧгӧр-пӧ лоӧ, іԉі кык пуԁ ԁа җын. Таԇтӧ регыԁӧн выԉаԁ велаланныԁ, регыԁ ԁугԁанныԁ важ-ԍерԏіыԁ артаԍны.
 
−
Нӧшта ӧԏі тор-јылыԍ віԍтала. Ӧԏі ԉітр ва кыскӧ бурещ ӧԏі кілограмм. Јӧв ічӧԏіка ԍӧкыԁҗык ва-ԁорыԍ, сӧмын зев ічӧта-ԁа поԅӧ ӧткоԃа лыԃԃыны. Боԍтанныԁ кущӧмкӧ ԁозмук, гаж петӧ тіјан тӧԁӧԁны, уна-ӧ сетчӧ тӧрӧ јӧв. Ем-кӧ вескі, тыртӧмсӧ веԍітӧј, сеԍԍа тырасӧ веԍітӧј. Кутанныԁ тӧԁны уна-ӧ ва іԉі јӧв веԍітӧ. Кымын кілограмм веԍітӧ ва, сымын ԉітр ԁозмукаԁ і тӧрӧ. Шуам, тыртӧм ԁозјыԁ веԍітӧ кілограммӧн
 
  
−
җынјӧн (1 1/2), ванас 5 3/4 кілограмм. Ваыс сіԇкӧ лоӧ 4 1/4 кілограмм. Сымынԁа тӧрӧ тіјан ԁозјӧ.
+
Кымынӧс-ԋін воттӧ мынтытӧмыԍ ԏурмаӧ пукԍӧԁісны. Сеԍԍа со, паԍібӧ, тіјан ыстӧм јӧзыԁ татчӧ вајӧԁісны,
−
Ӧні регыԁ вузавны кутасны паса ԁозмукјас, віԅјасӧн јукласны ԉітр, кыкӧс, җын, іԉі ԋоԉӧԁ јукӧнсӧ. Секі зев-ԋін кокԋі лоӧ тӧԁӧԁны выԉ мератӧ. Боԍтан ԉітр тӧріг ԁоз ԁа і мерајтан мукӧԁсӧ, кымын ԉітр тӧрӧ. Вітыԍ-кӧ кіԍтан — віт ԉітра ԁоз і лоӧ тенаԁ.
+
— Кыԇнӧ бара-жӧ отсавтӧгыс, — шуӧны купеч ԁа аркіԏектор. — Ті-ӧԁ сещӧм-жӧ јӧз. Аԁԇам тіјанлыԍ гӧԉлунтӧ ԁа со і отсыштны кӧсјам. Сӧмын сы-пыԃԃі міјанлы ԋеуна уҗалыштӧј. Нӧлтӧ, коԁі тіјан пыщкын черӧн ԁа пілаӧн, зырјӧн ԁа јоԍнырӧн ԁа вӧлӧн кужӧ вӧԃітчыны?.. Ставныԁ! Бур! Мунӧ-нӧ ԍојыштӧј ԁа сеԍԍа-іј уҗ вылӧ.
 +
Зіԉа бӧԍтчісны гӧԉ јӧз уҗавны. Ӧԏі зԁукӧн весалісны куш інтӧ, шыԉӧԁісԋы ставсӧ, кытчӧ ԍурӧ гу коԁјалісны аркіԏектор інԁалӧм-ԍерԏі. Јӧзыԁ коԇувкот-моз вӧрӧ уҗ вылын. Кӧԅајіныс ветлӧԁлӧ на костті ԁа сӧмын ԋумјалӧ, воԇвыв арталӧ барыш куԉӧмсӧ.
 +
Ез-тај ԁыр ков ԃеԋгаыԁлы керкатӧ сувтӧԁны. Ԉока регыԁӧн гымгісны ыҗыԁ-ыҗыԁ короміна. Пыщкӧссӧ сеԍԍа кущӧм лӧԍыԁа вӧчісны! Быԁ вежӧсӧ еԉектрічество нуӧԁісны, еҗӧԁӧм ԋебыԁ стул, ԃіван сувтӧԁалісны, купајчан ін веԍіг ӧԏі веҗӧсӧ лӧԍӧԁісны. Мыјсӧ ез вајавны керка пыщкаԁ! Ԃівја сеԍԍа сещӧм інаԁ овны: југыԁ, шоныԁ, кыпыԁ, гажа, Лолыԁ ачыс ветлӧ.
 +
Керка ештӧм бӧраԁ-тај купечыԁлы мустӧмӧԍ лоіны гӧԉ јӧзыԁ. „Мунӧ-пӧ сеԍԍа кытчӧ гажныԁ, ԁыр-пӧ-ԋін ме тіјанӧс верԁі, јукталі, кӧмӧԁі, паԍтӧԁі. Немчӧж-пӧ-ӧԁ сеԍԍа ӧԏі мор-
  
−
III.
+
тыԁ таыжԁа араватӧ он вермы верԁны-уԁны." Коԋӧр уҗалыԍ јӧз ԍавкԋітчісны разі-пеԉӧ, овны щыгԋіԍӧ-пӧтӧн мӧԁ ,„бур морт" кыптытӧԇ.
−
Кущӧм кокԋӧԁ выԉ мерајасыԍ лоӧ.
+
Куіпеч зев ԋебыԃіка боԍтіс сој пӧлӧԁыс аркіԏекторӧс, меліԋіка шуіс: "зев ыҗыԁ паԍібӧ теныԁ тащӧм ыҗыԁ бур керкатӧ сувтӧԁӧмыԍ! Мӧԁыԍ коммас ԁа бара тенӧ чукӧстла."
 +
Коԉтчіс ӧтнас купеч ыҗыԁ коромјнаӧ, ԁолыԁысла ещсӧ оз тӧԁ. Ӧԁ став бурыс, став нажӧткаыс уҗалыԍ јӧз пӧԍ вір кіԍԍӧмӧн перјӧмыс коԉі сіјӧ ԅептӧ! Ԃерт сеԍԍа ԋімкоԃаԍтӧг он ов. „Кымын вој уԅтӧг коԉі тајӧ керка сувтӧԃігӧн. Сен аркіԏекторкӧԁ ԍорԋіт-ԁа, тонӧ уҗалыԍлы ԋаԋ ԍет-ԁа. Јона і муԇі. Ӧԁва мыні тајӧ уҗыԍ," мӧвпалӧ купеч ԋебыԁ улӧс вылын выԉ керкаын пукалігӧн» .
 +
Таԇі вӧлі важӧн, сар-ԁырјі. Ӧні креԍԏанајас ԁа уҗалыԍ јӧз влаԍтсӧ ас кіпоԁулас боԍтӧм-мыԍԏі шуісны: „тырмас сеԍԍа ԋемуҗтӧмјаслы красујтчыны, овны міјан кіӧн лептӧм гырыԍ коромінаын-керкаын! Мі лун і вој пӧԍ петтӧԇ тіԉԍам, вӧчам ԁобра. Ӧнӧԇ сӧмын вӧчӧмсо і аԁԇывлім. Став міјан лӧԍӧԁӧм бурнас немчӧжныс овлісны јеҗыԁ ԋебыԁ кіа барінјас. Ӧніԍаԋ аԍным, став мувыв уҗалыԍ јӧзыс, понԁам пӧԉзујтчыны гырыԍ керкајасӧн! Быԁ вӧчӧм торјӧн меԁ вӧчыԍыс олас!
  
−
Тані віԇӧԁлам кущӧм бур ԁа кокԋӧԁ ԍетасны выԉ мерајасыԁ. Мыј-ԍурӧ кокԋӧԁ-јылыԍ еԍкӧ вісталӧма-ԋін лоі тајӧ ԋігаын-ԁа. Ӧні ԍорԋітыштам унҗык, јонҗыка гӧгӧрбок.
+
Быԁ ԍікас уҗтыԍјаслӧн ӧтувтчӧм.
−
1. Меԁԍа ыҗыԁ бурыс, кокԋіыс выԉ мерајаслӧн ԁас пеԉӧ, ԍо пеԉӧ ԁа ԍурс пеԉӧ торјавлӧмыс. Сы-понԁа најӧ і шуԍӧны ԃеԍаԏічнӧј мерајасӧн. Та-јылыԍ еԍкӧ віԍталӧма-ԋін лоі-ԁа. Ме шулі-ԋін, міԍа, выԉ мерајаснаԁ артаԍны шајтјасӧн, урјасӧн-коԃ-жӧ кокԋі. Со кӧԏ шуам, тіјан ԍӧмныԁ 67 шајт ԁа 74 ур. Колӧ тӧԁӧԁны уна-ӧ сені ур. Оз ков јона тіјанлы і пеԍоыны, пырыԍ-пыр шуанныԁ 6774 ур-пӧ. Ԇік-жӧ сіԇі поԅӧ тӧԁӧԁны 67 метрын ԁа 74 саԋԏіметрын уна-ӧ саԋԏјметр. Мі тӧԁам, метрын 100 саԋԏіметр, 67 метрыԍ кокԋіԁ-ԋін тӧԁӧԁны — 6700 саԋԏ. ԁа нӧшта 74 саԋԏіметр соԁтам і лоӧ 6774 саԋԏіметр. Со кущӧм кокԋіԁ, регыԁ тӧԁӧԁныԁ. Вот 67 тувԍыԁ ԁа 74 зӧлӧԏԋікоыԁ регыԁтӧ он тӧԁӧԁ, уна-ӧ зӧлӧԏԋік лоӧ.
 
−
Бара боԍтам тащӧм тор: гоз-мӧԁ чукӧрӧ пукталӧма посԋі ԃеԋга. Ставсӧ ӧтлаалӧм бӧрын лоӧма,
 
  
−
шуам кӧԏ, 5217 ур. Ті-ӧԁ пырыԍ-пыр віԍталанныԁ: тані-пӧ лоӧ 52 шајт ԁа 17 ур. Сіԇ-жӧ лоӧ уна ԉента помјас-кӧ мерајтан ԁа лоӧ-кӧ 5217 саԋԏіметр куԅта. Пырыԍ-пыр еԍкӧ арталам, ставыс-пӧ лоӧ 52 метр ԁа 17 саԋԏіметр. Ті-кӧ тајӧ-жӧ ԉентајассӧ мерајтанныԁ вершӧкјасӧн, онӧ вермӧ регыԁӧн тӧԁӧԁны унаӧ 5217 вершӧкын лоӧ аршын. Веԉ јона лоӧ мырԍыны.
+
Ме, креԍԏаԋін, лӧԍӧԁлі аслым став паԍкӧмӧс асшӧр вуруныԍ, аслам кіӧн.
−
Сеԍԍа боԍтам мӧԁ ԍікаса артаԍӧм. Шуам ӧԏі ԁӧра пома сулалӧ 36 шајт ԁа 55 ур. Колӧ тӧԁӧԁны уна-ӧ ԍӧм ковмас 47 ԁӧра пома ԋӧбны. Коԁі школаын велӧԁчывліс, сіјӧ пырыԍ-пыр вӧчас таԇі:
+
Воіс ӧтчыԁ ме ԁінӧ велӧԁчӧм мӧрт.
−
3655х47
+
— Аслам зіԉлунӧн, шуӧ, ԁа уна тӧԁӧмӧн вӧчі машіна. Ӧԏі часнас вермӧ пуԁ вурун печкыны. Сӧмын вуруныс менам абу, ԁај ԋӧбныс ԋінӧм-вылӧ. Вај те ԋӧб, оз кӧԏ менам прӧста кут тупԉаԍны машінаӧј.
−
25585
+
— Уна-ӧ-нӧ коран?
−
14620
+
— Уна-ӧ?ю. Он-ӧԁ со куж корныс... Ԋоԉ во-тај наперво ачым щыгјалі тајӧс лӧԍӧԁігӧн-а.
−
171785
+
— Унаӧ-нӧ менам печкан? Матӧ-ӧԁ воа тенаԁ машінаӧн. Ог вермыв веԍјг вештыныс сіјӧс.
−
1717 шајт ԁа 85 ур-пӧ сулалӧ.
+
Ԋемтор ез артмы кык ԁруглӧн, ез вермыны лӧԍӧԁчыны.
−
Шајтын 100 ур — сіјӧн і кокԋі торјӧԁлыны урјасыԍ шајтјас іԉі шајтјасыԍ урјас.
+
Локтіс міјан ԁінӧ озыр морт, кывзыштіс ԍорԋінымӧс. — Волы, шуӧ машіна вӧчыԍлы: — ме орԁӧ, ԍорԋітыштам мекӧԁ машіна-јывԍыԁ.
−
Ӧні ковмас, шуам, тіјанлы тӧԁӧԁны 47 ԁӧра помаыԍ став ԁӧрасӧ, быԁ пома-кӧ 36 метр ԁа 55 саԋԏіметр куԅта. Ті бара боԍтанныԁ, ӧктанныԁ 3655 саԋԏіметрӧс 47-ыԍ, лоӧ 1717 метр 85 саԋԏіметр. Роч важ меранаԁ-кӧ кутам артавны, веԉ ԁыр лоӧ тӧԁӧԁны 36 аршын ԁа 11 вершӧк куԅтаа 47 поматӧ.
+
Озыр морт ԋӧбіс машінатӧ, ԋӧбіс маті гӧгӧр креԍԏаналыԍ став вурунсӧ, стрӧітіс пабріка, чукӧртіс гӧԉ јӧзӧс уҗавны сен. Копыртчӧмаӧԍ кӧԋӧр гӧԉ јӧз, шојтчыны оз ештыны уҗалӧны.
−
Нӧшта~на боотам ӧԏі тор. Быԏԏӧ-кӧ міјан ем гоз-мӧԁ пома ној 17 метр 12 саԋԏіметр куԅтаӧо. Міјан гаж петӧ тӧԁӧԁны кымын пома вӧлі, став помајасас-кӧ вӧлі 206 метр ԁа 10 еаԋ-
+
Озыр морт сарскӧј закон-ԍерԏі нажӧвітчіс јӧз уҗӧн. Став вӧчӧм торсӧ лыԃԃіс асласӧн. Воԍтіс лавкајас, кутіс јӧз вочӧм кӧлујӧн вузаԍны.
−
ԏіметр. Велӧԁчыштӧм морт пыр і јукас 20610 саԋԏім. 1712 саԋԏім. вылӧ:
 
−
20610 | 1712
 
−
1712 12
 
−
3124...
 
−
66 саԋԏ.
 
−
Ној вӧлӧма налӧн 12 пома ԁај 66 саԋԏіметр. Со кущӧм бара кокԋіԁ. Тајӧ-жӧ-кӧ важ меранаԁ артавны, шуам 17 арш. ԁа 12 вершӧк куԅта помајасыԍ лоӧма 206 арш. ԁа 10 вершӧк ној. Кущӧм ԍӧкыԁ тӧԁны пома лыԁтӧ. Со ӧні аԁԇанныԁ кущӧм ԍӧкыԁ вӧлӧма важ-ногнаԁ артавныԁ. Тӧԁанныԁ-ӧԁ сеԍԍа кымын ԍӧкыԁ, сымын јона і торкԍалан. Торкԍалӧмыԍ, тӧԁӧмыԍ-ԋін, бур абу, мыјԁа вермас убытка лоны. Мера кокԋалӧмын лоӧ-ԋін бур. Ԍӧкыԁ уҗ ԁінас-ӧԁ сеԍԍа мыјԁа веԍшӧрӧ вын ԁа каԁ вошӧ. Міјан школајасын ез-ԋін еща чеԉаԃлӧн і велӧԁыԍлӧн вын-ԁа каԁ мун і ԇік вӧлӧм веԍшӧрӧ. Поԅӧ вӧлӧм кокԋіԁа ԁа регыԁ арталӧмтӧ, муртаԍӧмтӧ лӧԍӧԁны. Заԁачајас вылаԁ верстјасӧн, сывјасӧн, путјасӧн, ԃујмјасӧн, пуԁјасӧн, тувјасӧн, лотјасӧн еща-жӧ мырԍылісны. Ӧніја кокԋі выԉ мерајаснаԁ уна каԁ і вын мезмасны, сы-пыԃԃі поԅас мӧԁлаӧ вынтӧ, каԁтӧ пуктыны, пӧԉза вылӧ. Щӧткі-јылыс ме віԍтавлі-ԋін. Быԁӧн тӧԁанныԁ кущӧм кокԋі сы-ԍерԏі артавны. Сетчӧ течӧны шајтјас, урјас. Шајтын ԍо ур, сіјӧн і кокԋіԁ артавны. Вот пуԁјастӧ, тувјастӧ, лотјастӧ, сывјастӧ щӧткінаԁ абу-ԋін кокԋі лыԃԃыныԁ. Ӧні мыјӧн тајӧ выԉ ԃеԍаԏічнӧј мератӧ лӧԍӧԁасны ԁа шајтјастӧ-моз-жӧ поԅны кутас щӧтајтны: метрјас, ԃетсіметрјас, саԋԏіметрјас, ԉібӧ гектарјас, арјас, ԉібӧ гектоԉітрјас, ԉітрјас, ԉібӧ кілограммјас, граммјас. Ӧԁ став выԉ мераыԁ јукԍӧ 10, 100, 1000 пеԉӧ.
 
  
−
Ӧні унаӧн-ԋін тӧԁӧны, аԁԇывлісны ԃеԍаԏічнӧј вескјтӧ. Сені веԍітантортӧ пуктӧны паԍкыԁ пӧв вылӧ, гірајассӧ пуктӧны бокас, чеп јылӧ ӧшӧԁӧмӧн ічӧԏік пӧвтор вылӧ. Гіраыс колӧ сетчӧ ԁас-мынԁа ещаҗык. Пуԁтӧ веԍітны гіраыԁ колӧ сӧмын 4 тув. Важ-ногнаԁ артавныԁ зев ԍӧкыԁ — шуам гіра сулалӧ 3 тув, 28 лот, 2 зӧлӧԏԋ. — колӧ тӧԁӧԁны ԍӧкыԁ-ӧ веԍітан торјыс, ԁасыԍ сымынԁа боԍт ԁај тӧԁан. Сӧмын лотјаснаԁ, зӧлӧԏԋікјаснаԁ он ԁруг тӧԁӧԁ, ковмас веԉ јона артаԍны. Выԉ меранаԁ вывті кокԋалӧ арталӧмыԁ. Шуам-кӧԏ: гіраыԁ міјан ӧшалӧ 3 кілограмм ԁа 435 грамм. Велӧԁчыштӧм мортыԁ пырыԍ-пыр і тӧԁас: веԍітан торјыԁ лоӧ сені 34 кілограмм ԁа 350 грамм. Сіԇі і ем: 3 кілограммыԁ ԁа 435 граммыԁ бурещ і лоӧ 3,435 грамм, веԍітан тор лоӧ 34,350 грамм ԍӧкта. Ӧԏі зԁукӧн поԅӧ тӧԁӧԁны.
+
Ӧтчыԁ прікашщікыс јуалӧ сылыԍ: „кыԇі-нӧ кутам вузаԍны? Пуԁӧн?
−
Ӧні со мі гӧгӧрбок-ԋін віԁлалім выԉ і важ мерајастӧ і аԁԇім; выԉ мерајас вӧлӧм ставыс јукԍӧны 10, 100, 1000 пеԉӧ, сіјӧн і кокԋіԁ накӧԁ вӧԃітчыныԁ.
+
— Лаԋт! Сещӧм пуԁ ме теԁ петкӧԁла! — равӧстіс мыј вермӧмԍыс купеч. — Сіԇтӧ вузаԍігӧн-ӧԁ ставыс пырыԍтӧм-пыр гӧгӧрвӧасны уна барыш воӧмсӧ, јӧј! Вежӧрав: ӧԁ пуԁ вуруныс міјанлы аслыным сулалӧ ԁас кык-ԁас кӧкјамыс шајт; пуԁ вурунԍыс петӧ 250 чувкі гӧз. Кујім шајтӧн-кӧ гоз мӧԁам вузавны, 750 шајт пуԁԍыс боԍтам. Гӧгӧрвоан? Вӧсԋіԃік нывбаба чувкіыԁ пуԁ вуруныԍ петӧ 400 гоз. Ԋоԉ ԁа җынјӧн-кӧ гоз пӧнԁам вузавны — 1800 шајтыԁ сен і ем. Боԍтам-нӧ есіјӧ вӧсԋіԃік тывкӧԃ-торсӧ, — баруԋӧјасыԁ-тај чужӧмас новлӧны, — сеԍ мыјԁа барыштӧ боԍтам! Аршынӧн сіјӧс понԁам вузавны. Аршыныслӧн ԍӧктаыс сӧмын ӧԏі зӧлӧԏԋјк. Пуԁас лоӧ... 3840 зӧлӧԏԋік. Аршынсӧ кујімӧн ԁа җынјӧн понԁам вузавлыны. Нолтӧ щщӧткј вылаԁ пуктыв, уна-ӧ барышыс пуԁԍыс. воас.
−
2. Оз ков вунӧԁны ԉітр ва веԍітӧ бурещ ӧԏі кілограмм. Ме віԍтавлі-ԋін, міԍа коԁлӧн абу ԉітра ԁоз, ԁа колӧ-кӧ тӧԁны кымын ԉітр гырԋічын, сӧмын веԍіт, кымын кілограмм лоӧ, сымын і ԉітр. Тајӧ поԅӧ гӧгӧрвоны быԁӧнлы.
+
— 13.440 шајт.
−
3. Выԉ мерајастӧ міјанлы оз ло ԍӧкыԁ боԍтныԁ нӧшта сы-вӧсна — міјан важ мерајасыԁ ыжԁананыс пӧшԏі ӧткоԃӧԍ выԉјасыԁкӧԁ. Кілометрыԁ пӧшԏі верст куԅта, гектарыԁ ԃеԍаԏіна ыжԁа, метрыԁ пӧшԏі сыв җын куԅта.
+
— Аԁԇан мыјԁа!
−
4. Нӧшта ӧԏі тор-јылыԍ колӧ вјԍтавны. Унаӧн чајтӧны важ роч мерајастӧ став роч му паԍталаԍыс ӧткоԃӧн. Ветлыԍ-муныԍјас віԍталӧны мӧԁ-ног. Быԁ
+
Креԍԏаԋіныԁ вӧлӧм пуԁ вурунтӧ грӧшыԍ вузалӧ пабрікантыԁлы. Сіјӧ пуԁјыԍ вӧчӧм торсӧ ԋӧбны налы колӧ вӧлі ԇоԋ ԍјкт-коԃнас уҗавны пабрікантлы.
 +
Важ пӧраӧ, сар-ԁырјі, ӧтмоз віртӧ пычкылісны карса уҗалыԍјаслыԍ ԁа креԍԏаналыԍ. Најӧ вӧліны лыԍтан мӧс-коԃӧԍ. Лун і вој песԍјсны озырмӧԁісны ԋемуҗтӧм барјнјасӧс. Аԍ-
 +
ныс пыр щыг-ԋјԍӧ-пӧтӧн олісны, кӧмтӧг, паԍтӧг, кӧԇыԁ пемыԁ інын.
 +
Ӧніја влаԍт, влаԍт уҗалыԍ јӧзлӧн путкыԉтіс тајӧ ԉок олӧмсӧ, выԉ ног лӧԍӧԁіс. Ԋем-уҗтӧм озыр јӧзлыԍ мырԃԃісны пабрікајассӧ, завоԁјассӧ уҗалыԍ, тіԉԍыԍ-песԍыԍ гӧл јӧзлы. Гырыԍ школа ӧԇӧсјас воԍтісны уҗалыԍ јӧз чеԉаԃлы-жӧ. Велӧԁчӧм јӧзӧс, тӧԁыԍ јӧзӧс чукӧстісны отсаԍны сувтӧԁны кокјылӧ гӧԉ јӧзӧс.
 +
Ӧніја влаԍтыԁ-ԁырјі ԋекущӧм уҗавтӧм мортлӧн оз вермы лоны му-ԋі, пабріка-ԋі, завоԁ-ԋі; оз вермы нажӧвітчыны велӧԁчӧм тӧԁыԍ морт пыр-ԋі.
 +
Ставыс ӧні мыј ем міјан мувылын уҗалыԍ јозлӧн. Быԁ вӧчӧм торјӧн, быԁ вӧчӧм торјыԍ боԍтӧ бур уҗалыԍ морт.
 +
А. Чеусова.
  
−
губерԋаын, быԁ карын вӧлӧмкӧ асланыс мера. Мӧԁа-мӧԁлыԍ веԍіг мукӧԁыс оз гӧгӧрвоны. Ӧԏі велӧԁчӧм морт гіжӧма ԇоԋ ԋіга сы-јылыԍ сӧмын ӧԏі Віԏебск губерԋаувса мерајас-јылыԍ. Ме тані вјԍталышта роч мерајас-јылыԍ. Во кыԅ сајын ме та-јылыԍ чукӧртавлі. 3 аршына сыв-кынԇі ем ічӧт сыв 2 1/2 аршын куԅта і нӧшта кӧсӧј сыв 2 3/4 аршын куԅта. Пабрікјасын, завоԁјасын інжеԋерјас сывтӧ јуклӧны 1000 пеԉӧ. Кострома губерԋаын верст-пыԃԃі лыԃԃӧны „гонӧн”. Влаԃімірскӧј, Пермскӧј, Вјатскӧј, Смоԉенскӧј, Ԋіжегороԁскӧј губерԋајасын гонӧн-жӧ шуӧны і ԋекӧн абу ӧткуԅта. Ӧԏілаын куԅҗык, мӧԁлаын җеԋыԁҗык. Ті-ӧԁ тӧԁанныԁ, ԃеԍаԏіна-пӧ овлӧ 60 сыв куԅта і 40 сыв паԍта — — 2400 кваԁр. сыв ыжԁа. Тајӧ ԃеԍаԏіна-кынԇі міјан ем нӧшта мӧԁ пӧлӧс — 80 сыв куԅта 40 сыв паԍта — 3200 кваԁр. сыв ыжԁа. Астраканскӧј губерԋаын ԃеԍаԏінаыс 100 сыв куԅта ԁа 10 сыв паԍта, сӧмын 1000 кваԁр. сыв. ыжԁа і лоӧ. Мукӧԁлаын 100 сыв куԅа 20 сыв паԍта — 2000 кв. сыв ыжԁа. Ем веԍіг 800 кваԁр. сыв ыҗԁа ԃеԍаԏінајас.
+
Комі ԋіга леԇан інын ԁа Общественнӧј лавкајасын вузаԍӧны со кущӧм комі ԋігајас:
−
Кіԅер торјас мерајтан роч муын сіԇі-жӧ уна пӧлӧс быԁлаын. Емӧо веԁрајас 18 суԉеја тӧріг, 20 суԉеја тӧріг. Емӧԍ бӧчкајас 40 веԁра тӧріг, 10 веԁра тӧріг. Кӧн-ԍурӧ ем бӧчка 12 1/2 веԁра торіг. Сіјӧ јуклӧны 120 суԉејаӧн. Сеԍԍа ем оксгопт ԋіма мера, сетчӧ тӧрӧ 18 1/2 веԁра. Оксгоптыс бара јукԍӧ 6 анкерӧ, быԁ анкер 30 штопӧ, быԁ штоп 6 кварԏерӧ. Ԋоԉ анкер шуԍӧ ом. Со кымын пӧлӧс мераыԁ. Кӧјԁыс туԍ мерајас кӧн-ԍурӧ шуӧны катӧн іԉі каԁӧн. Туԉскеј губ. катас тӧрӧ 4 чеԏверԏ; Калугаын, Костромаын 3 чеԏверԏ; Влаԃімірын 2 чеԏверԏ, Перымын 4 пуԁ. Ем нӧшта мера лоп (лоф) 2 1/2 чеԏверік тӧріг. Лопсӧ торјӧԁлӧны
+
1. Комі ԍыланкывјас .... — 60 ур.
−
куԉмітӧ ԁа штопӧ. Мукӧԁлаын туваԁ сӧмын 86 зӧлӧԏԋік. Ԍібырын беԅменјасыс кык тува ԁа җынја. Кавказса војтырлӧн мераыԁ вывті-ԋін уна пӧлӧс. Мукӧԁлаас кыԅ-нога ӧԏі мераыс.
+
2. Комі мојԁанкывјас .... 1 ш. 20 ~
−
Тамынԁа пӧлӧс меранаԁ, тӧԁӧмыԍ, абу лӧԍыԁ мерајтчыныԁ. Војԁӧр і мукӧԁ госуԁарствојасын быԁ карын вӧвлі мераыԁ асланыс. Најӧ тајӧ выԉ мерајастӧ јона ԍӧлӧмԍаԋныс боԍтісны, еноаталісны асԍыныс важјассӧ.
+
3. Посԋі чој-воклы мојԁанкывјас .... 2~50~
−
Ԇік-жӧ сіԇі лоӧ, і міјан. Выԉ мерајаснаԁ кокԋаӧны, быԁӧн ӧԏі пӧлӧс лоӧ мерајасыԁ. Быԁ карувса мӧԁа-мӧԁӧс кутасны гӧгӧрвоны. Регыԁӧн і мі вунӧԁалам, еновталам важ-ԍӧкыԁ мерајаснымӧс.
+
4. Гӧрԁ пӧԉан .... 3~50~
−
5. Ме шуі-ԋін, міԍа, ӧні став велӧԁчӧмҗык госуԁарствојасын мерајтчӧны ԃеԍаԏічнӧј мерајасӧн. Сӧмын мі ӧтарӧ коԉам јӧзыԍ. Олӧмыԁ пыр воԇӧ мунӧ, вежԍӧ, ӧні міјанӧс пыр-ԋін могыԁ суӧ мукӧԁ јӧз ԁінаԁ. Быԁлаԍаԋ локтӧ міјанӧ тӧвар, пошта. Мі аԍным ыстам. Најӧ сенј мерајтӧны метрӧн, ԉітрӧн, кілограммӧн. Мі налыԍ сеԍԍа боԍтам ԁа выԉыԍ мерајталам аршынӧн, веԁрајасӧн, пуԁјасӧн. Кущӧм сіјӧ уҗ выԉыԍ вӧчӧмыԁ. Унаыԍ торкԍылӧны, пӧрасӧ воштӧны веԍшӧрӧ. Сы-вӧсна заграԋічаса тӧварыс вӧлӧм ԁонԍалӧ, со аслыным убытка вӧчам. Вӧлӧмкӧ гӧгӧрбок омӧԉ міјан важ мерајасным. Ӧԁјӧнҗык колӧ піԋӧн і гыжјӧн кутчіԍны выԉ мерајасас.
+
5. Выԃԃіԍны вевӧтчан (пермак ԍорԋіногӧн) .... 4~50~
−
Кывпом: Коԁі тајӧ ԋігасӧ ԉучкі лыԃԃас, сіјӧ гӧгӧрвоас кущӧм бур выԉ мерајас помыԍ. Быԁонлӧн аслас гаж петас ӧԁјӧнҗык важ мерајастӧ выԉјасӧн вежны. Кор ті велаланныԁ тајӧ мерајасаԁ, вывті кокԋіԁ лоӧ і унаыԍ аԏԏӧ шуанныԁ мерајассӧ вежыԍјаслы.
+
6. Вој тӧв шувгӧм .... 3 ~ — ~
 +
7. Бобӧ-бобӧ .... 1 ~ 20~
 +
8. Парма јоԉ 1 ~50~
 +
9. Шонԁі петігӧн ԇоріԇ коԍміс .... 5~ — ~
 +
10. Каԉенԁар 1923 во вылӧ .... 8~ — ~
 +
11. Комі граммаԏіка туј піԍкӧԁыԍ .... 15~ — ~
 +
12. Шонԁі југӧр .... 7~50~
 +
13. Шыпас јӧртӧԁ .... 3 ~ — ~
 +
14. Мувыв чужӧм југԁӧԁӧм .... 4~ — ~
 +
15. Мошщі-јылыԍ .... — ~70~
 +
16. Кыԇі лоі морт .... — ~ 50 ~
 +
17. Вотјас (налогјас-јылыԍ) .... — ~ 60 ~
 +
18. Ічӧт школаын во гӧгӧрԍа уҗ .... 3 ~ — ~
 +
19. Важ ԁа выԉ праԅԋікјас .... 1~ — ~
 +
20. Рајын .... 4 ~ — ~

Версия 11:03, 8 лӧддза-номъя 2016

Муыв коԋӧрјас, ӧтувтчӧј! Ԃеԁ Сокірко.

УҖ, КАПІТАЛ ԀА СӦВЕТ-ВЛАԌТ. Коміӧн лӧсӧԁіс А Н. Чеусова


1923 во. Комі ԋіга леԇан ін. Сыктывԁін кар. ПАБРІКЈАС УЖАЛЫԌ ЈӦЗ КІӦ БӦԌТӦМ-ЈЫЛЫԌ. Важӧн, јона важӧн, мі, креԍԏанајас, мутӧ ԋебԅӧԃлім прӧстӧј пу гӧрјӧн, ԉібӧ омӧԉік плугӧн. Ме ачым сещӧм вӧлі. Кужтӧгыԁ ԁа тӧԁтӧгыԁ он, буракӧ, буржыктӧ лӧԍӧԁ. Пӧԍ петтӧԇыԁ тіԉԍан, лӧԍӧԁан омӧԉік гӧртӧ му-тортӧ гӧрыштны. Чајтан важ баԏјаԍлыԍ, пӧԉјаслыԍ лӧԍӧԁӧмсӧ меԁ-бурӧн. Он-ԋін мӧԁ -ног выԉ ног мӧвпышт уҗ нуӧԁны. Гӧра ӧтчыԁ муӧс. Локтіс ме ԁінӧ велӧԁчӧм морт — пабрікант орԁын уҗалыԍ. — Гӧран? — Гӧра. Бӧрԁа ԁа гӧра, кызмырԁӧн сорӧн. Кос мутӧ гӧрјӧј ԋӧԏі оз боԍт. Зерсӧ віԁчыԍны бара-жӧ оз поԅ ԁај. Коԁ тӧԁас кор зерас. — Гӧрјыԁ оз боԍт? Мыј-понԁа? — Амыԍыс * оз пыр. Пыр бӧрӧзԁаас петӧ. Самӧј сіјӧ каԁнас воіс піӧј ԍојны корны. Мунім гортӧ. Велӧԁчӧм мортӧс щӧщ нуӧԁі. Пукалам пызан сајын, ԍорԋітам ӧԏі тор, мӧԁ тор-јылыԍ. Вӧлӧмкӧ менам гӧԍтӧј піԋа-гӧр-јывԍыԁ бура јона тӧԁӧ. Ԍојԍӧм бӧраԁ-пӧ ме тенԍыԁ гӧртӧ віԁла. Мунім гӧр ԁінӧ. Бергӧԁліс сіјӧс, віԁлаліс

  • Амыԍ — амеч;

гӧгӧр-бок. Ԁовкјӧԁлӧ јурнас. Абу, шуӧ, шаԋ. Шыбытны-пӧ колӧ тащӧм гӧртӧ. Боԍтӧмыԁ-пӧ кущӧмкӧ јоԍтӧм пӧвтор, кӧртавлӧмыԁ гез пӧмјасӧн гӧр берԁаԁ ԁај меԁ еԍкӧ мічаа ԁа кокԋіԁа гӧрас. Таԇнаԁ уҗыԁ воԇӧ оз-ԋін јона кут мунны. Вај-пӧ лущщӧ етіјӧ кӧртсӧ лӧԍӧԁам гӧр берԁаԁ. Менам-пӧ ԍӧрын віԋтјасыс емӧԍ-і, віԋԏітыштам сӧмын. Ме сулала шемӧс, віԇӧԁа сы вылӧ. Ог, шуа, ог ескы *) теԁ. Пӧрјалан. Кыԇі-нӧ поԅӧ етаыжԁа тувјас вежны посԋіԃік віԋтӧн? Мыј сеԍ бурыс лоӧ? Ԁырӧн веніс сіјӧ менӧ. Лӧԍӧԁіс кӧрт амыԍ, зев зелыԁа віԋԏітіс, ԁоԃԃаліс вӧлӧс, мӧԁӧԁчіс гӧрны. Аттӧ, кущӧма вежԍіс гӧрјӧј! Сіԇі і путкыԉалӧ му пластјассӧ. Ԉокыԍ вынтӧ песны, ԍо мајбырӧј, оз ков, сӧмын кут гӧртӧ. Ԋімкоԃаԍӧмӧјла ещӧс ог тӧԁ. „Кытыԍ-нӧ," шуа: „бур мортӧј, те ме ԁінӧ уԍін?" „Бур мортыԁ" вӧлӧм сӧмын ме воԇын бур, ас мелі кывнас, Ԍӧлӧмыс-тај сылӧн міјан ԁорӧԇ ізмӧма-ԋін пабрікант берԁаԁ олігӧн. Сулалӧ вӧлӧм, ԁа јурсаԃнас асногыс вежӧралӧ, мӧвпалӧ аслыс унҗык міјанлыԍ пычкыны. Ԋеԁыр-мыԍԏі сувтім шојчыштны. Віԇӧԁа ԁа — бур мортӧј мејам ԅепԍыс кԉуч кыскіс, понԁіс віԋтјассӧ гӧр помыԍ бӧр перјавны. — Мыј-нӧ те керан? — јуала сылыԍ.

  • ) Ескы-веріт,

5 — Амыԍтӧ перја. Мем-ӧԁ аслым колӧ-жӧ гӧрныс. — Ен, ԁругӧ, перјав! Вузав мем! Аслыԁ выԉӧс вӧчӧԁан. — Мыј огыс, вузала. — Уна-ӧ коран? — Уна-ӧ?.. Мешӧк віт-квајт ԍу. — Ваԋӧ, вај ӧԁјӧ ԁоԃԃав вӧвтӧ ԁа ну гӧԍтсӧ гӧртӧԇ. Мамыԁ меԁ сылы квајт мешӧк ԋаԋ ԍетас, гӧԍԋеч-пыԃԃі кык чіпан ԁа петук, јӧв ԁа выј пуктас. Ԁӧлыԁ-пырыԍ кутчіԍі гӧр берԁӧ. Гажаа ԍӧлӧмыԍ уҗалі му вылын выԉ кӧрт амыԍа гӧрјӧн. Зіԉа вешті сылыԍ ԁонсӧ. Олі-вылі, уҗалі-гӧрі. Уҗалӧмысла гӧрјыԍ віԋтјас ԉічаліны. «Лоӧ, тыԁалӧ, выԉ віԋтјасла карӧ летчывны." Ветлӧԁла карӧԁ, јуаԍа: „кӧн-нӧ татӧн сещӧм-сещӧм морт, кӧрта кӧлујӧн вузаԍыԍ, олӧ?" — Сіјӧ-ӧԁ мунліс-ԋін таԍ ыҗыԁ карӧ. Озырміс ԁај муніс. Зев ыҗыԁ завоԁ сетчӧ лӧԍӧԁіс. Быԁԍама ԃівӧсӧ-пӧ вӧчӧны. Кӧрттӧ-пӧ пуӧс-моз роԅӧԁлӧны, чугунтӧ ваӧс-моз кіԍталӧны. Маті гӧгӧр ԍіктјасыԍ уна тӧм јӧзӧс уҗавны нуіс аслас завоԁӧ. Најӧ-і віԍтавлӧны завоԁса керӧм-вӧчӧм-јывԍыс. Муні завоԁӧ. Паныԁаԍі „бур морткӧԁ". — О-о-о! Важ тӧԁса морт кыԍкӧ уԍӧма? Лок, лок. Мыј-ԋін ветлан-мунан?

— Ме еԍкӧ те ԁінӧԇ ԁа. Мог ԍуіс. Віԋтјасыԁ ԉічалісны, шыԉаліны. — Кущӧм аԉі віԋт ӧні. Сылӧн каԁыс коԉі -ԋін. Ме теԁ выԉ , ,,ԁобра" ԍета, нем кутан каԅтывны. Сӧмын, ԃерт, тајӧ ԁонаҗык лоӧ-а. Ԇоԋнас ӧні плугтӧ уклаԁыԍ *) вӧчӧма. Лок коло-кӧ віԇӧԁлы. — Ԁона-ӧ-нӧ, щуа, тащӧм бур ԁобраыс сулалӧ? — Абу зев ԁона. Кыԅ віт мешӧк ԍу. — Абу-тај еԍкӧ зев ԁӧна ԁа... Озырҗык-кӧ еԍкӧ вӧлі пырыԍ-пыр-жӧ ԋӧбі ԁа. Ӧні ԋаԋӧј оз суԇԍы... Мат суԇԍытӧгыԁ. олӧмнаԁ... Он-жӧ боԍт колантортӧ. — Ого-на теа-меа матӧ воӧ, артмӧԁчам. Ме — морт бур ԍӧлӧма, те — веԍкыԁ, он пӧрјав. Вај мем гіжӧԁтор ԁај ну плугтӧ. Коркӧ тон мынтан. Те сајӧ оз вош. Гортӧ локті — ԉубӧӧјла вомӧј веԍт оз топав. „Ӧні, міԍа, сеԍԍа, баба, озырмам-ԋін. Петавтӧ кущӧм міча бур плуг вајі." Ԍемјакоԃӧн ԋімкӧԃаԍам, тӧлкујтам зіԉа му берԁӧ кутчіԍны, овмӧснымӧс кыпӧԁыштны, соԁтыштны ӧԏі тор мӧԁ тор важ кӧлуј ԁінӧ. Вешті плуглыԍ ԁонсӧ, уҗалі пабрікантлы, нажӧвіті сылы 25 мешӧк ԋаԋ. Завоԃіті аслым-вылӧ уҗавны. Віԇӧԁа ԁа — плугкӧԁ мыјкӧ лоі: оз гӧр ԁај сӧмын. Тіԉԍі-тіԉԍі, песԍі-песԍі, ԋекыԇ ег вермы лӧԍӧԁны, лоі еновтны.

  • ) Стаԉыԍ

Гӧгӧрвоі ме секі муԃерлунсӧ пабрікантјаслыԍ. Најӧ вӧлӧм нароԍнӧ сіԇі вӧчӧны, меԁ еԍкӧ вӧчӧм торјыс аԍсӧ вештӧм-мыԍԏі регыԁ бырӧ, ԉібӧ помаԍӧ. - Тырмас! тырмас! - шуӧј креԍԏанајас, му луалыԍјас — пычкыны вір озыр јӧзлы, пабрікантјаслы. Јона-ԋін мі налы-вылӧ уҗавлім, уна ԍӧм ԁа ембур налы соԁтім. Куԅа-ԋін најӧ мунісны міјан гӧрб вылын. Меԁ-жӧ став пабрікаыс і завоԁыс лоас міјан, уҗалыԍ јӧзлӧн! Ԋемтор озырмӧԁны ӧԏі мортӧс. Став нажӧткаыс меԁ ставыслы пырыштас, быԁӧнлы кӧԏ ічӧԏікаӧн ԁа бур вајыштас! Сек лӧԍыԃҗыка понԁас овԍыны: пабрікаса, завоԁса уҗалыԍ јӧз гырыԍҗык ԁон понԁасны боԍтны; мі — гӧрыԍ-кӧԇыԍ јӧз, ԁонтӧмҗык машінајас, плугјас кутам ԋӧбавны. Лыԁтӧм-щӧттӧм барышыс оз понԁы ԋемуҗтӧм барін ԅептӧ пырны, мунас міјанлы, уҗалыԍ јӧзлы отсӧг-вылӧ.

Гырыԍ керкајас уҗалыԍ јӧз кіӧ боԍтӧм-јылыԍ.

Важӧн карјасаԁ озыр јозыԁ боԍтасны вӧлі мутӧ мыјԁа налы колӧ, пощасны сіјӧс ԁај віԇӧны уна во. Ԋекущӧм бур сеԍ ԋекоԁ оз боԍт. Коркӧ ԋекоркӧ локтас озыр морт орԁӧ гырыԍ керкајас вӧчыԍ велӧԁчӧм морт, аркіԏектор. Понԁас петкӧԁлыны озыр мортлы быԁ-ԍама плансӧ: мічаыԍ міча, лӧԍыԁыԍ лӧԍыԁ. Тенаԁ-пӧ муыԁ прӧста кујлӧ, сувтӧԁан-кӧ сетчӧ ԁвореч (зев ыҗыԁ керка), мыјԁа барышсӧ вајас. Озыр мортлы ԁыр оз ков мӧвпавны, јур жуглыны ԋемторјыԍ. Ԋӧбаліс зев уна ԍојан-јуан, уҗалан кӧлуј, із, кірпіч, кер ԁа мукӧԁ пӧлӧс колантор. Ысталіс асԍыс јӧзсӧ уҗалыԍјасӧс чукӧртны. Ветлӧԁлӧны најӧ гӧԉ јӧз олан інті, коралӧны щыг јӧзӧс „бур" купеч орԁӧ уҗавны. "Локтӧј-пӧ, уҗалӧј. Верԁас і уԁас сіјӧ тіјанӧс, кӧмӧԁас і паԍтӧԁас." Щыг јӧз маԉазіјас-моз шыԅасны: — Кӧні, коԁі сещӧм бур мортыс? Кӧні сіјӧ олӧ? — Оз-ӧ кыјны тајӧ міјанӧс? — Кущӧм сещӧм міјанӧс верԁыԍ чужӧма? — Оз-ӧ ылӧԁлыны тајӧјас міјанӧс? — Ен полӧј, ен полӧј. Јона-жӧ ті полыԍӧԍ. Локтӧ мунамӧ! — термӧԁлӧны, најӧс корыԍјас. Ԇоԋ чукӧр уҗалыԍ јӧз мӧԁӧԁчісны купеч орԁӧ. На ԁінӧ петіс кӧԅајіныс мешӧк тыр ԍӧмӧн ԁа аркіԏектор аслас планјасӧн. — Мыј, зонјас, щыгӧԍ, паԍтӧмӧԍ? — Быԁԍамаыс емӧԍ. Кыԍнӧ міјанлы бур паԍкӧмјасыс. Ԍојӧм-јуӧмԍыԁ-тај еԍкӧ мівок-коԃԃӧмыԁлы јона-ԋін віԁчыԍны лоӧ ԁа: кынӧмыԁ пыр тыртӧм. Гортса олӧм омӧԉ-жӧ-ԁај: ԍемја-котыр олӧны кӧԇыԁ, пемыԁ інын, щыг-ԋіԍӧ пӧтӧԍ, чеԉаԃ ԁугԁывтӧг равзӧны — ԍојны корӧны. Вот мынтыны ԋемторјӧн — ԍӧм абу.

Кымынӧс-ԋін воттӧ мынтытӧмыԍ ԏурмаӧ пукԍӧԁісны. Сеԍԍа со, паԍібӧ, тіјан ыстӧм јӧзыԁ татчӧ вајӧԁісны, — Кыԇнӧ бара-жӧ отсавтӧгыс, — шуӧны купеч ԁа аркіԏектор. — Ті-ӧԁ сещӧм-жӧ јӧз. Аԁԇам тіјанлыԍ гӧԉлунтӧ ԁа со і отсыштны кӧсјам. Сӧмын сы-пыԃԃі міјанлы ԋеуна уҗалыштӧј. Нӧлтӧ, коԁі тіјан пыщкын черӧн ԁа пілаӧн, зырјӧн ԁа јоԍнырӧн ԁа вӧлӧн кужӧ вӧԃітчыны?.. Ставныԁ! Бур! Мунӧ-нӧ ԍојыштӧј ԁа сеԍԍа-іј уҗ вылӧ. Зіԉа бӧԍтчісны гӧԉ јӧз уҗавны. Ӧԏі зԁукӧн весалісны куш інтӧ, шыԉӧԁісԋы ставсӧ, кытчӧ ԍурӧ гу коԁјалісны аркіԏектор інԁалӧм-ԍерԏі. Јӧзыԁ коԇувкот-моз вӧрӧ уҗ вылын. Кӧԅајіныс ветлӧԁлӧ на костті ԁа сӧмын ԋумјалӧ, воԇвыв арталӧ барыш куԉӧмсӧ. Ез-тај ԁыр ков ԃеԋгаыԁлы керкатӧ сувтӧԁны. Ԉока регыԁӧн гымгісны ыҗыԁ-ыҗыԁ короміна. Пыщкӧссӧ сеԍԍа кущӧм лӧԍыԁа вӧчісны! Быԁ вежӧсӧ еԉектрічество нуӧԁісны, еҗӧԁӧм ԋебыԁ стул, ԃіван сувтӧԁалісны, купајчан ін веԍіг ӧԏі веҗӧсӧ лӧԍӧԁісны. Мыјсӧ ез вајавны керка пыщкаԁ! Ԃівја сеԍԍа сещӧм інаԁ овны: југыԁ, шоныԁ, кыпыԁ, гажа, Лолыԁ ачыс ветлӧ. Керка ештӧм бӧраԁ-тај купечыԁлы мустӧмӧԍ лоіны гӧԉ јӧзыԁ. „Мунӧ-пӧ сеԍԍа кытчӧ гажныԁ, ԁыр-пӧ-ԋін ме тіјанӧс верԁі, јукталі, кӧмӧԁі, паԍтӧԁі. Немчӧж-пӧ-ӧԁ сеԍԍа ӧԏі мор-

тыԁ таыжԁа араватӧ он вермы верԁны-уԁны." Коԋӧр уҗалыԍ јӧз ԍавкԋітчісны разі-пеԉӧ, овны щыгԋіԍӧ-пӧтӧн мӧԁ ,„бур морт" кыптытӧԇ. Куіпеч зев ԋебыԃіка боԍтіс сој пӧлӧԁыс аркіԏекторӧс, меліԋіка шуіс: "зев ыҗыԁ паԍібӧ теныԁ тащӧм ыҗыԁ бур керкатӧ сувтӧԁӧмыԍ! Мӧԁыԍ коммас ԁа бара тенӧ чукӧстла." Коԉтчіс ӧтнас купеч ыҗыԁ коромјнаӧ, ԁолыԁысла ещсӧ оз тӧԁ. Ӧԁ став бурыс, став нажӧткаыс уҗалыԍ јӧз пӧԍ вір кіԍԍӧмӧн перјӧмыс коԉі сіјӧ ԅептӧ! Ԃерт сеԍԍа ԋімкоԃаԍтӧг он ов. „Кымын вој уԅтӧг коԉі тајӧ керка сувтӧԃігӧн. Сен аркіԏекторкӧԁ ԍорԋіт-ԁа, тонӧ уҗалыԍлы ԋаԋ ԍет-ԁа. Јона і муԇі. Ӧԁва мыні тајӧ уҗыԍ," мӧвпалӧ купеч ԋебыԁ улӧс вылын выԉ керкаын пукалігӧн» . Таԇі вӧлі важӧн, сар-ԁырјі. Ӧні креԍԏанајас ԁа уҗалыԍ јӧз влаԍтсӧ ас кіпоԁулас боԍтӧм-мыԍԏі шуісны: „тырмас сеԍԍа ԋемуҗтӧмјаслы красујтчыны, овны міјан кіӧн лептӧм гырыԍ коромінаын-керкаын! Мі лун і вој пӧԍ петтӧԇ тіԉԍам, вӧчам ԁобра. Ӧнӧԇ сӧмын вӧчӧмсо і аԁԇывлім. Став міјан лӧԍӧԁӧм бурнас немчӧжныс овлісны јеҗыԁ ԋебыԁ кіа барінјас. Ӧніԍаԋ аԍным, став мувыв уҗалыԍ јӧзыс, понԁам пӧԉзујтчыны гырыԍ керкајасӧн! Быԁ вӧчӧм торјӧн меԁ вӧчыԍыс олас!

Быԁ ԍікас уҗтыԍјаслӧн ӧтувтчӧм.

Ме, креԍԏаԋін, лӧԍӧԁлі аслым став паԍкӧмӧс асшӧр вуруныԍ, аслам кіӧн. Воіс ӧтчыԁ ме ԁінӧ велӧԁчӧм мӧрт. — Аслам зіԉлунӧн, шуӧ, ԁа уна тӧԁӧмӧн вӧчі машіна. Ӧԏі часнас вермӧ пуԁ вурун печкыны. Сӧмын вуруныс менам абу, ԁај ԋӧбныс ԋінӧм-вылӧ. Вај те ԋӧб, оз кӧԏ менам прӧста кут тупԉаԍны машінаӧј. — Уна-ӧ-нӧ коран? — Уна-ӧ?ю. Он-ӧԁ со куж корныс... Ԋоԉ во-тај наперво ачым щыгјалі тајӧс лӧԍӧԁігӧн-а. — Унаӧ-нӧ менам печкан? Матӧ-ӧԁ воа тенаԁ машінаӧн. Ог вермыв веԍјг вештыныс сіјӧс. Ԋемтор ез артмы кык ԁруглӧн, ез вермыны лӧԍӧԁчыны. Локтіс міјан ԁінӧ озыр морт, кывзыштіс ԍорԋінымӧс. — Волы, шуӧ машіна вӧчыԍлы: — ме орԁӧ, ԍорԋітыштам мекӧԁ машіна-јывԍыԁ. Озыр морт ԋӧбіс машінатӧ, ԋӧбіс маті гӧгӧр креԍԏаналыԍ став вурунсӧ, стрӧітіс пабріка, чукӧртіс гӧԉ јӧзӧс уҗавны сен. Копыртчӧмаӧԍ кӧԋӧр гӧԉ јӧз, шојтчыны оз ештыны уҗалӧны. Озыр морт сарскӧј закон-ԍерԏі нажӧвітчіс јӧз уҗӧн. Став вӧчӧм торсӧ лыԃԃіс асласӧн. Воԍтіс лавкајас, кутіс јӧз вочӧм кӧлујӧн вузаԍны.

Ӧтчыԁ прікашщікыс јуалӧ сылыԍ: „кыԇі-нӧ кутам вузаԍны? Пуԁӧн? — Лаԋт! Сещӧм пуԁ ме теԁ петкӧԁла! — равӧстіс мыј вермӧмԍыс купеч. — Сіԇтӧ вузаԍігӧн-ӧԁ ставыс пырыԍтӧм-пыр гӧгӧрвӧасны уна барыш воӧмсӧ, јӧј! Вежӧрав: ӧԁ пуԁ вуруныс міјанлы аслыным сулалӧ ԁас кык-ԁас кӧкјамыс шајт; пуԁ вурунԍыс петӧ 250 чувкі гӧз. Кујім шајтӧн-кӧ гоз мӧԁам вузавны, 750 шајт пуԁԍыс боԍтам. Гӧгӧрвоан? Вӧсԋіԃік нывбаба чувкіыԁ пуԁ вуруныԍ петӧ 400 гоз. Ԋоԉ ԁа җынјӧн-кӧ гоз пӧнԁам вузавны — 1800 шајтыԁ сен і ем. Боԍтам-нӧ есіјӧ вӧсԋіԃік тывкӧԃ-торсӧ, — баруԋӧјасыԁ-тај чужӧмас новлӧны, — сеԍ мыјԁа барыштӧ боԍтам! Аршынӧн сіјӧс понԁам вузавны. Аршыныслӧн ԍӧктаыс сӧмын ӧԏі зӧлӧԏԋјк. Пуԁас лоӧ... 3840 зӧлӧԏԋік. Аршынсӧ кујімӧн ԁа җынјӧн понԁам вузавлыны. Нолтӧ щщӧткј вылаԁ пуктыв, уна-ӧ барышыс пуԁԍыс. воас. — 13.440 шајт. — Аԁԇан мыјԁа! Креԍԏаԋіныԁ вӧлӧм пуԁ вурунтӧ грӧшыԍ вузалӧ пабрікантыԁлы. Сіјӧ пуԁјыԍ вӧчӧм торсӧ ԋӧбны налы колӧ вӧлі ԇоԋ ԍјкт-коԃнас уҗавны пабрікантлы. Важ пӧраӧ, сар-ԁырјі, ӧтмоз віртӧ пычкылісны карса уҗалыԍјаслыԍ ԁа креԍԏаналыԍ. Најӧ вӧліны лыԍтан мӧс-коԃӧԍ. Лун і вој песԍјсны озырмӧԁісны ԋемуҗтӧм барјнјасӧс. Аԍ- ныс пыр щыг-ԋјԍӧ-пӧтӧн олісны, кӧмтӧг, паԍтӧг, кӧԇыԁ пемыԁ інын. Ӧніја влаԍт, влаԍт уҗалыԍ јӧзлӧн путкыԉтіс тајӧ ԉок олӧмсӧ, выԉ ног лӧԍӧԁіс. Ԋем-уҗтӧм озыр јӧзлыԍ мырԃԃісны пабрікајассӧ, завоԁјассӧ уҗалыԍ, тіԉԍыԍ-песԍыԍ гӧл јӧзлы. Гырыԍ школа ӧԇӧсјас воԍтісны уҗалыԍ јӧз чеԉаԃлы-жӧ. Велӧԁчӧм јӧзӧс, тӧԁыԍ јӧзӧс чукӧстісны отсаԍны сувтӧԁны кокјылӧ гӧԉ јӧзӧс. Ӧніја влаԍтыԁ-ԁырјі ԋекущӧм уҗавтӧм мортлӧн оз вермы лоны му-ԋі, пабріка-ԋі, завоԁ-ԋі; оз вермы нажӧвітчыны велӧԁчӧм тӧԁыԍ морт пыр-ԋі. Ставыс ӧні мыј ем міјан мувылын уҗалыԍ јозлӧн. Быԁ вӧчӧм торјӧн, быԁ вӧчӧм торјыԍ боԍтӧ бур уҗалыԍ морт. А. Чеусова.

Комі ԋіга леԇан інын ԁа Общественнӧј лавкајасын вузаԍӧны со кущӧм комі ԋігајас: 1. Комі ԍыланкывјас .... — 60 ур. 2. Комі мојԁанкывјас .... 1 ш. 20 ~ 3. Посԋі чој-воклы мојԁанкывјас .... 2~50~ 4. Гӧрԁ пӧԉан .... 3~50~ 5. Выԃԃіԍны вевӧтчан (пермак ԍорԋіногӧн) .... 4~50~ 6. Вој тӧв шувгӧм .... 3 ~ — ~ 7. Бобӧ-бобӧ .... 1 ~ 20~ 8. Парма јоԉ 1 ~50~ 9. Шонԁі петігӧн ԇоріԇ коԍміс .... 5~ — ~ 10. Каԉенԁар 1923 во вылӧ .... 8~ — ~ 11. Комі граммаԏіка туј піԍкӧԁыԍ .... 15~ — ~ 12. Шонԁі југӧр .... 7~50~ 13. Шыпас јӧртӧԁ .... 3 ~ — ~ 14. Мувыв чужӧм југԁӧԁӧм .... 4~ — ~ 15. Мошщі-јылыԍ .... — ~70~ 16. Кыԇі лоі морт .... — ~ 50 ~ 17. Вотјас (налогјас-јылыԍ) .... — ~ 60 ~ 18. Ічӧт школаын во гӧгӧрԍа уҗ .... 3 ~ — ~ 19. Важ ԁа выԉ праԅԋікјас .... 1~ — ~ 20. Рајын .... 4 ~ — ~

Источник — «http://wiki.komikyv.org/index.php?title=Пос&oldid=37654»