Пос

ВЕЛӦԀЫԌЈАСЛЫ. Тајӧ гіжӧԁсӧ лӧԍӧԁӧма воԇԇа школаӧ. Ԋоԉӧԁ воӧ поԅӧ-ԋін віԍтавны велӧԁчыԍјаслы унатор ывлавыв олӧмыԍ. Мукӧԁ школајасын поԅӧ-ԋін ԍетны тајӧ гіжӧԁсӧ којмӧԁ воԍа велӧԁчыԍјаслы. Гіжӧԁын лоӧ еща, вывті еща ԍерпас. Мукӧԁ школајасын емӧԍ уна-коԃ гырыԍ ԍерпасјас. Став лӧԍалыԍ ԍерпасјассӧ колӧ петкӧԁлыны велӧԁчыԍјаслы. Сеԍԍа уна петкӧԁӧмјас (опытјас) поԅӧ вӧчны велӧԁыԍлы велӧԁчыԍјас ԍін-воԇын, мукӧԁсӧ поԅӧ щӧктыны вӧчны гортас велӧԁчыԍлы (сов кубікјас — крісталлјас). Сещӧм петкӧԁӧмсӧ велӧԁыԍлы щощ колӧ гортас вӧчны бурҗыка, сеԍԍа налы бӧрынҗык петкӧԁлыны. Зев уна поԅӧ чеԉаԃкӧԁ ывлавылын уҗавны. Унатор ԋіга-пыщса гіжӧԁ-ԍерԏі ԍӧкыԁ тӧԁмавны комі школаын. Сещӧм торсӧ ԍујӧма велӧԁчыԍӧс тӧԁмӧԁны омӧԉіка мукӧԁ інса олӧмӧн. Гашкӧ сещӧм тӧԁмӧԁӧмыс оз кут артмыны, вывті ԍӧкыԁ лоӧ, петкӧԁлыны ԋінӧмӧн; секі сещӧм інјассӧ поԅӧ бӧрӧҗык коԉны, меԁ велӧԁчыԍјас уԃітасны-ԋін тӧԁмаԍны ас гӧгӧрса олӧмыскӧԁ, ывлавывкӧԁ. Гіжӧԁ помын роча-коміӧн гіжӧма гӧгӧрвотӧм выԉ кывјас, меԁ еԍкӧ ԋекоԁ ез сорлаԍ. Леԋінкар 1925-во. ПЫРТӦС. Му, јенеж, увтасјас, вывтасјас, вӧрјас, вајас, быԁмӧгјас, пемӧсјас, јӧз, јӧз кіӧн вӧчӧм торјас — ставыс чукӧрын лоӧ ывлавыв. Став міјан гӧгӧрса торјас ӧтвылыԍ лӧԍӧԁӧны ывлавыв. Му, керӧс, пу, турун, пемӧс, керка, пызан — ставныс лоӧны ывлавыв торјас. Керка, пызан, рос, чер вӧчіс морт — сіјӧ ставыс морт кіӧн вӧчӧм торјас. Мукӧԁ пӧлӧс торјасыс артмісны морт отсӧгтӧг, поԅӧ шуны, аԍныс. Му, пу, ва, пемӧс — ставыс сіјӧ мортӧн вӧчтӧм тор. Мортӧн вӧчтӧм торјас овлӧны ловтӧмӧԍ: із, керӧс, ва, ју, сынӧԁ; овлӧны і ловјаӧԍ: пемӧсјас, быԁмӧгјас. Ловја торјас вермасны кувны. Кулӧм торјас коркӧ вӧліны ловјаӧԍ. Ва, керӧс, із, му, сынӧԁ ԋекор ез вӧвны ловјаӧԍ, сы-понԁа најӧјасӧс ог шуӧј кулӧм торјасӧн — шуам ловтӧм торјасӧн. Быԁԍама ловја тор кулӧ; быԁԍама кулӧм тор пӧрӧ бусӧ, разалӧ — лоӧ ловтӧм.. Ловтӧмыԍ сеԍԍа артмӧны став ловјаторјасыс, сӧмын зев јона вежԍӧм-бӧрын. Міјан-гӧгӧр быԁԍама тор вежԍӧ; вежԍӧны ловјајас, кулӧмјас, ловтӧмјас. Став вежԍӧмјассӧ ас-гӧгӧрыԍ понԁам шуны ывлавыв петкӧԁчӧмјасӧн. Петкӧԁчӧмјас овлӧны уна пӧлӧс. Шыбітам із; із вермас уԍігӧн жугавны, сӧмын кӧлујыс оз вежԍы — бӧр важыс коԉӧ. Ԍој ԍар шыбітӧм-бӧрын уԍӧ ԁај жугалӧ: ԍар міјан вежԍіс, жугавліс, торјавлі уна пеԉӧ, кӧлујыс ез вежԍы — ԍојыс бӧр лоі ԍој. Ԍаркӧԁ лоі петкӧԁчӧм. Сіјӧ петкӧԁчігӧн кӧлујыс ԍарлӧп ез вежԍы. Сещӧм петкӧԁчӧмјассӧ понԁам шуны піԅіка (физика) петкӧԁчӧм- јасӧн. Піԅіка петкӧԁчігӧн колујыс ԁај асԍамлуныс торлӧн оз вежԍы. Ӧзтам сартас — сартас сотчас. Сартасыԍ міјан артмасны шом, пӧјім, щын. Став кӧлујыс сартаслӧн вежԍіс. Сещӧм петкӧԁчӧмјассӧ понԁам шуны кіміја (химия) петкӧԁчӧмјасӧн. Кіміја петкӧԁчігјасын торлӧн вежԍӧ кӧлујыс, асԍамлуныс. Кӧԇам кущӧмкӧ којԁыс; кӧјԁысыс чужас, быԁмас, мытчыԍас веж ныр, быԁмас, ԇорԇалас ԁај бара артмас кӧјԁыс. Пуктам курӧг-улӧ коԉк; курӧг пӧжас, коԉкјыԍ петас курӧг пі, понԁас лолавны, ԍојны, быԁмыны; быԁмас, ачыс коԉкјалас, ԁај аслас лоӧны курӧг піјан. Чужӧм, ԍојӧм, лолалӧм, быԁмӧм, чужтыԍӧм, быԁтыԍӧм, кулӧм — аслыс пӧлӧс петкӧԁчӧмјас. Сещӧм петкӧԁчӧмјас лоӧны ловја петкӧԁчӧмјас. Сіԇкӧ ывлавылын овлӧны кујім пӧлӧс петкӧԁчӧмјас: піԅіка, кіміја ԁај ловја. Ловтӧм ԁај кулӧм торјаслӧн овлӧны сӧмын піԅіка ԁа кіміја петкӧԁчӧмјас. Ловја торјаслӧн овлӧны кујімнан пӧлӧс петкӧԁчӧмјас. Морт лолалӧ — сіјӧ ловја петкӧԁчӧм, морт ветлӧԁлӧ — сіјӧ піԅіка петкӧԁчӧм; ветлӧԁлігӧн, сулалігӧн, уԅігӧн морт оз вежԍы; морт вермас сотчыны, сіԍмыны — секі вежԍӧ морт ԇікӧԇ, сіјӧ вежԍӧм-бӧрын оз-ԋін ло морт — морткӧԁ лоі кіміја петкӧԁчӧм. Пемӧсјас, быԁмӧгјас лолалӧны, ԍојӧны, чужӧны, кулӧны. Быԁтор керігӧн налӧн пыщкӧсныс, кӧлујыс вежԍӧ. Најӧ оліганыс оз вежлавны сӧмын аԍԍыс олан інсӧ, налӧн вежԍӧ јај-пыщкӧсныс. Велӧԁчӧм јӧз каԅалісны: ловја петкӧԁчӧмјас — сіјӧ-жӧ кіміја ԁа піԅіка петкӧԁчӧмјас. Сӧмын сіјӧ ловја петкӧԁчӧмас піԅіка ԁа кіміја петкӧԁчӧмјас зев уна ногӧн кӧртаԍлӧмаӧԍ, гартчалӧмаӧԍ. Сы-понԁа піԅіка ԁа кіміја петкӧԁчӧмјас колӧ јона тӧԁны. Сӧмын сіԇікӧн поԅӧ гӧгӧрвоны ловја петкӧԁчӧмјас. Сы-понԁа мувыв олӧм велӧԁыԍлы колӧ бура војԁӧр велӧԁны піԅіка ԁај кіміја. Піԅіка велӧԁӧ піԅіка петкӧԁчӧмјас, кіміја велӧԁӧ кіміја петкӧԁчӧмјас. Олан петкӧԁчӧмјас, ловја петкӧԁчӧмјас велӧԁӧ „біологіја“. Кӧні, кыԇі велӧԁны піԅіка, кіміја, біологіја? Меԁ-кокԋі, ԃерт, накӧԁ тӧԁмаԍны школаын. Сӧмын быԁԍама школа оз вермы отсавны тӧԁны став піԅікасӧ, кіміјасӧ, біологіјасӧ. Чеԉаԃ школајасын сӧмын вермасны зев ічӧԏіка тӧԁмавны, сені оз уԃітны велавны велӧԁчыԍјас — кыԇ еԍкӧ колӧ тӧԁмавны воԇӧ. Сыкӧԁ поԅӧ тӧԁмаԍны сӧмын гырыԍ школајасын — Уԋіверԍіԏетјасын. Сіјӧ школајасас емӧԍ аслыс пӧлӧс јӧртӧԁјас-керкајас. Сіјӧ јӧртӧԁјасас чукӧртӧмаӧԍ быԁԍама пӧлӧс уҗалан кӧлујјассӧ. Сіјӧ јӧртӧԁјасыс шуԍӧны лабораторіјајасӧн. Быԁмӧгјас, пемӧсјас велӧԁны емӧԍ вӧрјасын ԇоріԇјас; јујас, тыјас-берԁын аслыс пӧлӧс керкајас (лабораторіјајас, стантсіјајас). Поԅӧ зев унатор ывлавылыԍ тӧԁмавны лабораторіјајасын, ещаԋік кӧлујӧн — сы-понԁа ковмас тӧԁмаԍны војԁӧр ԋігакӧԁ. Ԋіга отсалас гӧгӧрвоны меԁ-гырыԍ ывлавыв петкӧԁчӧмјассӧ. Ԋіга інԁас кор, кыті ывлавылыԍ поԅӧ тӧԁмавны. Сіԇікӧн поԅӧ зев уна тӧԁмавны лабораторіјајасын. Ставсӧ ԃерт он понԁы тӧԁны. Тајӧ ԋігаыс гіжӧма сещӧм јӧзлы. Унаӧн оз вермыны веԍкавны ԋекущӧм лабораторіјаӧ — налы отсӧг-пыԃԃі лоӧ тајӧ ԋіга. Тані абу став піԅіка, кіміја, біологіја. Тані емӧԍ сӧмын меԁ-колан торјас. Тајӧ ԋігаыс ԍетас сӧмын ічӧԏік јукӧн ывлавыв велӧԁыԍлы.