|
|
| Строка 1: |
Строка 1: |
| − | В. А. Ісаков
| |
| − | КАРТУПЕԈ
| |
| − | ВӦԂІТӦМ-ЈЫЛЫԌ.
| |
| − | Комі ԋіга леԇан-ін.
| |
| − | Сыктывԁін-кар.
| |
| − | 1926 во.
| |
| − | 2000
| |
| − | Кущӧм бур ԍетӧ картупеԉ креԍԏаԋінлы.
| |
| | | | |
| − | Важыԍаԋӧ вӧԃітӧны картупеԉ комі муын історіја міјан ԋінӧм оз віԍтав. Сӧмын тӧԁам, во 50-60 сајын картупеԉтӧ абу-на быԁ овмӧсын пуктылӧмаӧԍ.
| |
| − | Роч муӧ картупеԉ вајӧмаӧԍ 150-во-сајын-кымын. Сӧмын војԁӧрсӧ разалӧма сіјо зев наԇӧԋікон. Меԁ јонасо мӧԁома разавны 1840 воԍаԋ-кымын, щыг војас-бӧрын. Секі абу-на кужӧмаӧԍ бура-вӧԃітны картупеԉтӧ — пуктыломаӧԍ вывті щӧкыԁа ԁа сы-вӧсна сіјӧ вӧлӧма зев еща, ічӧт урожајӧн.
| |
| − | 1918 воԍаԋ 1922-ԁ воӧԇ комі муын уналаын воліны щыг војас. Војаӧԇ міјан быԁ во вӧлі вајӧны бӧкыԍ зев уна ԋаԋ. Војна-ԁырјі кӧрттујјасӧн ԁа паракоԁјасӧн ԋаԋ вајавны ез вермыны. Асшӧр ԋаԋ тырмымӧн ег вермӧ лӧԍӧԁны. Сы-вӧсна уналаын лоі ԍојны секі быԁторсӧ: іԇас, жуг, піпукырԍ ԁа мукӧԁтор. Тајӧ-щыг-војасӧ ԋекымынлаын каԅалісны: ԋаԋыԁ-кӧ оз тырмы, зев-бура поԅо вежны сіјос картупеԉӧн. Секі вӧ-
| |
| − | ԉіԍԏі понԁісны пуктыны 20-30 пуԁовԋа картупеԉӧн овмӧс-вылӧ, ԁа урожај боԍтны 200-300 пуԁ. Ԃерт, сещӧм-інјасын коԉан-щыг војастӧ ез і тӧԁлыны.
| |
| − | Ӧні віԇӧԁламӧ, сӧмын-ӧ щыг-војасӧ коӧ уна-картупеԉ пуктыны? Оз-о сіјӧ міјанлы кущӧмкӧ мукӧԁ бур-тор вермы ԍетны ԋаԋӧс вежӧм-кынԇі?
| |
| − | Кӧні креԍԏана мӧԁӧмаӧԍ-ԋін воԃітны уна картупеԉ, аԁԇӧмаӧԍ — картупеԉ ԍетӧ со кущӧм бур-торјас:
| |
| − | 1. Картупеԉ, ԋаԋ-ԍерԏі, сыыжԁа-жӧ му-вылыԍ, ԍетӧ пӧтӧссӧ кујім ԉібо ԋоԉ-пӧв унҗык;
| |
| − | 2. Картупеԉ-бӧрын муыс ԋебԅӧ ԁа јог-турунтӧмӧԍԍӧ.
| |
| − | Сы-вӧсна ԋаԋа-быԁтасјаслӧн, картупеԉ-бӧрын, сіјо-жӧ мувылас, урожајыс ыҗыԁҗык воӧ.
| |
| − | 8. Картупеԉлӧн ԇік-артмытӧм војас овлывлӧ зев шоча. Оз-кӧ бурҗыка артмыны ԋаԋа-быԁтасјасыԁ, вермас бура быԁмыны картупеԉ; лоӧ-кӧ картупеԉыԁ, — щыгла он-ԋін кув.
| |
| − | 4. Картупеԉ зев бур ԍојантор скӧтлы.
| |
| − | Уна-кӧ картупеԉыԁ, поԅӧ верԁны сіјӧс мӧсјасыԁлы. Секі мӧсјасыԁ понԁасны бура лыԍтыны, унҗык јӧв ԁа выј ԍетны. Сеԍԍа картупеԉ-вылын поԅӧ віԇны
| |
| − | порԍјасӧс. Лоӧны-кӧ овмӧсаԁ порԍјасыԁ щыг-воԍыԁ повны секі ԋінӧм.
| |
| − | 5. Картупеԉыԍ поԅӧ вӧчны вузалӧм-вылӧ картупеԉ-пыԅ (кракмал), ԉібӧ вузавны аԍсӧ завоԁӧ, патока ԉібӧ ԍпірт вӧчӧм-вылӧ.
| |
| − | 6. Картупеԉ-ԁінын уҗыс самеј прӧст-пӧраӧ: тулысын пуктан сіјӧс воԍа кӧԇӧм-бӧрын; весалан, муԁјан турун пуктытӧԇ; керан арын -вунԁӧм-бӧрын.
| |
| − | Уна-картупеԉ-вӧԃітӧмлыԍ бурлунсӧ важӧн-ԋін тӧԁмалісны міјан суԍеԁјас — рытыввыв госуԁарствојасса креԍԏана. 1910 воын налӧн вӧлі пуктӧма картупеԉ быԁ ԍо ԃеԍаԏіна-вылӧ:
| |
| − | Голлаԋԃіјаын 25,4 ԃеԍаԏ., урожај быԁ ԃеԍаԏ. 1185 пуԁ.
| |
| − | Гермаԋіјаын 16,6 „ „ „ „ 900 „
| |
| − | Ангԉіјаын 11,2 „ „ „ „ 908 „
| |
| − | Австріјаын 10,3 „ „ " „ 683 „
| |
| − | Франтсіјаын 9,8 „ „ „ „ 600 „
| |
| − | Венгріјаын 5,2 „ „ „ „ 500 „
| |
| − | Јевр. Роԍԍіјаын 3,9 „ „ „ „ 423 „
| |
| − | Тајӧ табԉітсаыԍ со мі аԁԇам: картупеԉ-улӧ міјан вывті-на еща му леԇӧма, ԁај урожајыс јӧзын-ԍерԏі зев ічот. Стаԏіԍԏіка-ԍерԏі міјан Роԍԍіјаын картупеԉ воӧ быԁ морт-вылӧ 9-15 пуԁӧн, а Гермаԋіјаын 50 пуԁӧԇ. Сеԍԍа ӧні мі тӧԁам, Гермаԋіјаын, кымын ічӧт овмӧс, сымын унҗык му леԇӧма картупеԉ-улӧ.
| |
| − | Ещаҗык-муа креԍԏаԋін сені җын-мусӧ вӧԃітӧ картупеԉ-улын. На-вылӧ-віԇӧԁӧмӧн ӧні і міјан мӧԁісны уна картупеԉ-вӧԃітӧм-берԁӧ кутчіԍны. Гермаԋіјаын-моз-жӧ тајӧ уҗ-берԁас меԁԍа јона кутчіԍӧны ещаҗык-муа креԍԏана, коԁјаслӧн асшӧр-ԋаԋыс оз тырмы вогӧгӧр-кежлӧ.
| |
| − | Картупеԉ вӧԃітігӧн уҗаланлун мунӧ ԋоԉ-пӧв-кымын унҗык сыыжԁа-жӧ му ԋаԋа быԁтасӧн вӧԃітӧм-ԍерԏі. Профессор А. В. Чајанов гіжӧ *:
| |
| − | Ԃеԍаԏіна-вылӧ уҗалан лун мунӧ
| |
| − | мортлӧн: вӧвлӧн:
| |
| − | картупеԉ-вӧԃітігон: 101 31
| |
| − | шабԁі „ 94,5 13,4.
| |
| − | іԁ „ 26,2 7,2.
| |
| − | Профессор ԁ. Н. Праԋішԋіков шуӧ: картупеԉ вӧԃітӧмнаԁ-пӧ кыԇ-быԏԏӧ кујім шеп быԁтам сені, кытӧн воԇын быԁміс ӧԏі. Петкӧԁлӧ тајӧс со кущӧм табԉітсаӧн:
| |
| − | Руԇӧг. Картупеԉ. кымыныԍ унҗык.
| |
| − | Урожај . . . 50 пуԁ 500 пуԁ. 10
| |
| − | косӧга-тор (сухое вещес.) 42,5 „ 125 „ 3
| |
| − | картупеԉ пыԅ . . 32,5 „ 100 „ 3
| |
| − | азота-тор .... 5,5 ,, 10 „ 2
| |
| − | * А. В. Чајанов профессор ԋігаын віԍталӧм-куԅа.
| |
| − | Тајӧ табԉітсаԍыс мі аԁԇам: картупеԉ вӧԃітігон сіјо-жӧ мувылыԍ пӧтӧсыԁ воӧ кујім-мынԁа унҗык ԋаԋ-ԍерԏіыԁ.
| |
| − | Тані боԍтӧма ічӧт урожај картупеԉлыԍ. Мі, граԁ-вылын вӧԃітігӧн, боԍтам урожајтӧ картупеԉыԁлыԍ ԋоԉ тамынԁа-кымын. Арнаԁ, картупеԉтӧ керігӧн, кваԁрата сывыжԁа граԁвылыԍ-кӧ ӧкмас пуԁҗын-кымын картупеԉ, шуӧны: таво-пӧ картупеԉыс абу зев котыра, абу бура пӧлалӧма. А, еԍкӧ, сы-ыжԁа муторјыԍ-кӧ картупеԉыԁ воӧ пуԁҗын, ԃеԍаԏінаԍыԁ-ԋін воас сіјӧ 1200 пуԁ. Ԋаԋкӧԁ-кӧ воԇчаавны, тајӧ лоӧ 350-кымын пуԁ ԋаԋкӧԁ воԇча. Зев бур војасо граԁјӧн вӧԃітігӧн, бура вынԍӧԁӧмӧн, картупеԉ ӧԏі сыввылыԍ ԍурлывлӧ пуԁјӧн җынјӧнӧԇ. Понԁам-кӧ артавны ӧԏі пуԁјӧн сыв-вылыԍ, 2400 пуԁӧн ԃеԍаԏінаыԍ, сіјӧ лоӧ пӧшԏі 700 пуԁ ԋаԋкӧԁ воԇча. Тащӧм урожајыԁ ԋаԋ вӧԃітігӧн ԃеԍаԏінаԍыԁ, ԃерт, ԋекор міјан оз волы. Сы-вӧсна креԍԏаԋіныԁлы гожӧмнас оз-тај вӧлӧм ков корԍны уҗсӧ бокыԍ, а коло завоԃітны унҗык картупеԉ вӧԃітны. Секі, јӧзын ԋаԋ вылӧ уҗалӧм-пыԃԃі, ԍојанторјыԁ гортаԁ понԁас воны.
| |
| − | Ӧні сеԍԍа віԇӧԁламӧ, кыԇі щӧктӧны велӧԁчӧм војтыр ԁа најӧ віԍталӧм-ԍерԏі картупеԉ-вӧԃітыԍјас уҗавны кар-
| |
| − | тупеԉ-ԁінас. Тӧԁмаԍамӧ: кущӧм-ԍікас картупеԉјас емӧԍ; кущӧм сылы колӧ кԉімат, муԍіныс, вынԍӧԁан-торјасыс; кущӧм быԁтас-бӧрын сіјӧ колӧ пуктыны му-вылӧ, кыԇі колӧ мусӧ вӧԃітны — гӧрны ԁа агсавны; кущӧм картупеԉ боԍтны кӧјԁыс-вылӧ; зев-ӧ щӧкыԁа пуктыны сіјӧс ԁа мукӧԁ-тор. Тӧԁмаԍамӧ щӧщ кыԇі віԇны картупеԉ сіԍмӧмыԍ.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ ԍікасјас (сортјас).
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ ем зев уна ԍікас. Міјан Комі муын, меԁԍасӧ вӧԃітӧны кык ԍікасӧс *. Ӧԏіыс гӧрԁов-рӧма кыша, пыщкӧсыс јеҗыԁ, мукӧԁыслӧн емӧԍ гӧрԁов кышјас, — шуӧны роч картупеԉӧн. Быԁмӧ зев гырыԍӧԇ, ԍојны чӧскыԁ, сӧмын зера војасын зев јона сіԍмо-а. Воо воԇ: Мікола-бӧрын-кӧ пуктан, Іԉԉалун-кежлӧ вевјалӧ-ԋін быԁмыны бура гырыԍӧԇ. Мӧԁ-ԍікасыс — јеҗыԁ картупеԉ, комі, кыԇі шуӧны. Воӧ ԍорӧнҗык горԁов картупеԉ-ԍерԏі, јона котыра сыыԍ. Быԁмӧ бура-гырыԍӧԇ, сӧмын абуҗык сещӧм чӧскыԁ-а, кущӧм мӧԁ ԍікасыс. Озҗык сіԍмы. Зев бур верԁны скӧтлы.
| |
| − |
| |
| − | *) Бурҗыка-кӧ понԁан віԁлавны, тајӧ кыкнан ԍікасԍыс поԅӧ јансӧԁны выԉ ԍікасјас. Мі лӧԍӧԁчам шуны сӧмын кык ԍікасӧн.
| |
| − | Міјанын картупеԉтӧ зев јона поԅӧ вӧԃітны. Воӧ сіјӧ кӧкјамысԁас — ӧкмысԁас лунӧн-кымын. Увтас-местајасын — ԋурԁорјасын ԁа шорԁорјасын картупеԉ кынмо. Сы-вӧсна сещомінаԁ оз ков сіјӧс вӧԃітны. Вывтас-местајас, лунвылӧ-бана мујас — меԁ-бур картупеԉ-вӧԃітан інјас.
| |
| − | Картупеԉ меԁԍа бура воӧ міјанын зертӧмҗык ԁа шоныԁ-гожӧма војасын. Секі сіјо сіԍмӧмыԍ оз пов. Зера гожомјасын сіԍмӧ сіјӧ зев јона. 1922 ԁа 1923 војасын мукӧԁлаын еща і коԉлі сіјӧ мӧԁ во-кежас кӧјԁыс-вылас, сещӧма сіԍміс.
| |
| − |
| |
| − | Кущӧм муԍін колӧ картупеԉлы.
| |
| − |
| |
| − | Муԍіныс картупеԉлы колӧ рӧшкыԁҗык, меԁ бурҗыка верміс ветлыны сеті сынӧԁ (возԁук) ԁа кокԋіԁҗык сені вӧлі быԁмыны ԁа паԍкавны картупеԉлы. Рӧшкыԁ муыԁ чорыԁ му-ԁорԍыԁ шоныԁҗык, сы-вӧсна сені быԁ-ԍікас быԁтасјас ӧԁјӧнҗыка ԁа бурҗыка і быԁмӧны.
| |
| − | Меԁԍа-бура картупеԉ быԁмӧ ԍој-сора лыа мувылын. Вывті лыаа му ԁа вывті ԍојӧԁ му сылы абу зев бур. Лыаа
| |
| − | муԍыԁ выныс вывті ӧԁјӧ мыԍкыԍԍӧ, вошо, мыјԁа коԏ ен ԍуј сетчӧ, ԁај коԍмо тащӧм муыс зев ӧԁјӧ. Ԍојӧԁ муԍінаԁ, ԃерт, еԍкӧ, выныс унҗык ԁа ԉока сынӧԁ-ветлӧмысла ԁа кӧԇыԁысла сіјӧ сіԇі і вошӧ. Ԃерт, воԇвыв јона кујӧԁалӧмӧн ԁа іԅвескаалӧмӧн поԅӧ і ԍојӧԁ мутӧ бурмӧԁны. Секі картупеԉыԁ быԁмас і сені.
| |
| − |
| |
| − | Кущӧм вын колӧ картупеԉлы быԁмыны.
| |
| − |
| |
| − | Ԍојантор картупеԉлы колӧ, ԋаԋа-быԁтаслы-ԍерԏі, унҗык. Ԋаԋа-быԁтаслы колӧ, меԁ ԍојанторыс сылы вӧлі муԍінас ԉібӧ сывԁӧсын-ԋін, ԉібӧ кокԋіԁа вермӧ сывԁӧсӧ пӧрны (раствориться).
| |
| − | Ԋаԋа-быԁтасјас гожӧм-быԁӧн боԍтӧны быԁмігас вынсӧ лун 40 — 45-кымын сӧмын, а картупеԉыԁ — 60 — 70 лун. Сы-вӧсна, мыј сылӧн вужјасыс јонҗыкӧԍ ԋаԋа быԁтасјас-ԍерԏіыԁ.
| |
| − | Бур-урожај боԍтӧм-вылӧ картупеԉ-мутӧ колӧ јона кујӧԁавны. Міјанлы поԅӧ кујӧԁаԍны кык-ногӧн: петкӧԁны сіјӧс ԉібӧ арын, ԉібӧ тулысын, картупеԉ пуктігас. Меԁ-бур, еԍкӧ, арын кујӧԁаԍӧм, іԁ ԉібӧ ԍу іԁралӧм-бӧрын пыр-жӧ, меԁ
| |
| − | тулысын, картупеԉ пуктіг-кежлӧ, кујӧԁыс вевјаліс-ԋін сіԍмыштны.
| |
| − | Сещом-інјасын, кӧні арԍаԋ оз поԅ кујӧԁаԍны, ԃерт, лоӧ кујӧԁтӧ петкӧԁны і тӧвԍа тујӧн. Сӧмын секі кујӧԁтӧ колӧ віԇны гырыԍ, ԁоԃ кыка-кујіма, бура топӧԁӧм чукӧрјасын, меԁ ещаҗык сылӧн выныс тӧлалӧмнас ԁа ваӧн пожјалӧмнас вошӧ.
| |
| − | Кујӧԁ-кынԇі, картупеԉлы ԍојантор-вылӧ зев бура лӧԍалӧ пӧјім. Пӧјімыԍ быԁтасјас меԁԍасӧ боԍтӧны кык ԍікас ԍојантор: каԉіј ԁа фосфор. Кујӧԁыԁ сӧмын җын-мынԁа ковмас, пуктан-кӧ пӧјімтӧ картупеԉ-улаԁ быԁ ԍо кваԁрата сыв-вылӧ пуԁ кујім-кымын.
| |
| − | Мукӧԁлаын картупеԉ-улӧ пуктӧны ԋӧбӧм вынԍӧԁанторјас, іза-вынԍӧԁан-торјасӧн шуԍӧны. Најӧс ԋӧбны сулалӧ вывті-на ԁона, меԁԍа-ԋін міјанлы, ылыԍ вајомлаыс. Сы-восна ӧні міјанлы меԁԍасӧ лоӧ кутчіԍлыны пӧјімӧ. Граԁ-вылӧ ԉібӧ му-вылӧ пуктыԍігӧн быԁ картупеԉ-улӧ колӧ кіԍкавны кітыр пӧјім, сӧмын меԁ сіјӧ ӧткоԃаҗык лоас, вершӧк ԋоԉ паԍта картупеԉ-гӧгӧрыс. Ӧԏілаӧ-кӧ, ӧтчукӧрӧ картупеԉ-вылӧ кіԍтан пӧјімтӧ, вывті вынаысла пӧјімԍыԁ бур-пыԃԃі сӧмын ԉок лоас.
| |
| − | 1921-ԁ воын Ајкатылаын картупеԉ-му кујӧԁалісны җын-мынԁа кујӧԁӧн, сеԍԍа сы-бӧрын кіԍкалісны пӧјімӧн, быԁ кваԁрата-сыв-вылӧ ӧԏі тувјӧн. Таԇі вынԍӧԁӧм-бӧрын картупеԉ воіс пуԁјӧн-кымын быԁ кваԁрата-сыв-вылыԍ.
| |
| − |
| |
| − | Кущӧм быԁтас-бӧрын пуктӧны картупеԉ уна-переменаӧн му-вӧԃітігӧн.
| |
| − |
| |
| − | Кујім переменаон му-вӧԃітігон картупеԉ меԁ-бур пуктыны іԁ-бӧрын, мӧԁ вонас. Ӧні мі став кујӧԁ петкӧԁам іԁ кӧԇа-улӧ. Первој воын, іԁ быԁмігӧн, кујӧԁ оз-на вевјав бура сіԍмыны. Гожӧмбыԁнаԁ, ар-кежаԁ, еԍкӧ, ԃерт, сіјӧ сіԍмыштас-ԋін-ԁа, іԁјыԁлы выныс зев еща-на ԍурӧ. Сылы-ӧԁ выныс колӧ меԁԍасӧ воԇԇа гожӧм-җынас-на, розјавтӧԇыс. Сы-бӧрын сіјӧ вермӧ бергӧԁчыны зев еща вынӧн. Мӧԁ-вонас-кӧ сіјӧ-жӧ му-вылӧ пуктан картупеԉтӧ, зев-на бур урожај вермас воны: унҗык кујӧԁ выныс картупеԉыԁлы і мунас.
| |
| − | Таԇі-кӧ понԁан уҗавны, картупеԉ-бӧрын мӧԁ-воас бурҗык мувылӧ поԅӧ іԁ кӧԇны кујӧԁавтӧг, ԁај којмӧԁ воас-на
| |
| − | вермас сені бур аԋкыщ воны, пӧјімӧн-кӧ ԋеуна вынԍӧԁыштан.
| |
| − | Ԃерт, аԋкыщ-бӧрын ковмас-ԋін мутӧ јона вынԍӧԁны: коԉны сіјӧс пар-уло (коԍкӧм) ԁа кујӧԁавны. Сеԍԍа сы-бӧрын му-вӧԃітны поԅӧ со кущӧм-ногӧн: меԁ-воԇԇа во — коԍкӧм кујӧԁалӧмӧн, моԁ-во — ԍу (руԇӧг), којмӧԁ-во — картупеԉ, арын кујӧԁалӧмӧн, ԉібӧ поԅӧ і тулысын уԉ кујӧԁ петкӧԁӧм-бӧрын; ԋоԉӧԁ-во — іԁ, вітӧԁ-во — аԋкыщ. Кытӧні оз кутны аԋкыщ вӧԃітны, поԅӧ завоԃітны і ԋоԉ-переменаӧн му-уҗалігӧн картупеԉ пуктыны. Унҗык-муа овмӧсјасын, ԉібӧ кытӧн вермӧны ӧԁјӧ выԉ-му вӧчны, поԅӧ 6 — 7 — 8-переменаӧн му-вӧԃітӧмӧн картупеԉ пуктыны. Секі со-ԋін кыԇі лоӧ вӧчны; меԁ-воԇԇа-во — коԍкӧм, мӧԁ-во — ԍу, којмӧԁ-во — картупеԉ, ԋоԉӧԁ-во — іԁ, турун кӧԇӧмӧн, вітӧԁ ԁа квајтӧԁ војасын — турун, ԍіԅімӧԁын — шабԁі ԉібӧ зӧр, поԅӧ іԁ. Тајӧ лоӧ ԍіԅім-переменаӧн му-вӧԃітӧм. Кӧні велалӧмаӧԍ-ԋін уна-шабԁі вӧԃітны, поԅӧ шабԁі-бӧрын, кӧкјамысӧԁ воас, кӧԇны зӧр. Ӧні лоӧ-ԋін кӧкјамыс-переменаӧн му уҗалӧм.
| |
| − | Таԇі, ԍіԅім-ԉібо кокјамыс-переменаӧн уҗалігӧн, мутӧ лоӧ вынԍӧԁны кыкыԍ: коԍкӧм-улӧ — кујӧԁӧн, сеԍԍа карту-
| |
| − |
| |
| − | пеԉ-улӧ — кујӧԁӧн, ԉібӧ кујӧԁӧн ԁа пӧјімӧн щӧщ.
| |
| − | Квајт-переменаӧн поԅӧ таԇі уҗавны: ӧԏі во — коԍкӧм, мӧԁ-во — ԍу, којмӧԁ-во — картупеԉ, ԋоԉӧԁ-во — іԁ, вітӧԁ-во — бобӧԋаԋ-турун (клевер), квајтӧԁ-во — шабԁі ԉібӧ зӧр.
| |
| − | Ԋекымынлаын картупеԉ пуктӧны коԍкӧм-вылӧ. Бур војасын — куԅ ԁа шоныԁҗык гожӧмјасӧн — ԃерт, коркӧ гежӧԃіԋіка — ԁас-во-пыщкын ӧтчыԁ — гашкӧ і бура воас картупеԉыԁ ԍу кӧԇтӧԇыԁ. Но унҗыкыԍсӧ міјанын, Комі-муын, таԇі уҗалігӧн ԍу ԋі картупеԉ бурҗык урожај оз вајлыны. Меԁԍа-бур ԍутӧ коԍкӧм-вылаԁ кӧԇны Іԉԉалун-гӧгӧр, а сек-кежлӧ-ӧԁ картупеԉыԁ зев-на гежӧԁа буратӧ быԁмылӧ. Понԁан-кӧ віԁчыԍны картупеԉлыԍ бура-воӧм, ԍутӧ лоӧ кӧԇны ԍорӧн. Ԃерт, еща-муалы зев жаԉ коԍкӧмтӧ тыртӧмӧн коԉны, ԁа-ӧԁ сетчӧ поԅӧ скӧтлы-верԁӧм-вылӧ кӧԇны віка ԉібӧ аԋкыщ зӧр сорӧн. Тајӧ быԁтасјасыс зев уна бур вајасны ԍу-кӧԇтӧԇыԁ-на јешщӧ.
| |
| − |
| |
| − | Кыԇі му колӧ вӧԃітны картупеԉ-улӧ.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ артмӧ бура ԋебыԁ му-вылын. Ԋебԅӧԁӧм-вылӧ мутӧ колӧ гӧрны
| |
| − | арԍаԋ. Меԁ бурҗыка муыԁ ԋебԅас ԁа вынԍалас, сіјӧс колӧ гӧрны пыр-жӧ, картупеԉӧԇ быԁмантортӧ (предшествующее растение) му-вывԍыԁ іԁралӧм-бӧрын. Меԁ-воԇԇаԍыс гӧрӧны ԉапкыԁа ԁа сіԇі, агсавтӧг (піԋовттӧг) і коԉӧны. Мӧԁыԍсӧ гӧрӧны ԍорӧн, арын, ԇік-ԋін лым-уԍӧм-воԇвылас; гӧрӧны җуҗыԁа, вершӧк 3 1/2 — 4 суԁта ԁа сеԍԍа бара-жӧ сіԇі коԉоны, агсавтог. Сіԇі сіјӧ муыс кујлӧ тӧвбыԁ.
| |
| − | Кујӧԁалӧны-кӧ картупеԉ-улӧ арԍаԋ, секі гӧрӧны кујӧԁ ԍујігӧн ӧтчыԁ сӧмын, вершӧк кык ԉібӧ кык ԁа җын суԁта, меԁ вермас кујӧԁыс бурҗыка сіԍмыны. Воан тулыснас сеԍԍа, му коԍмыштӧм-бӧрас, сіјӧс агсалӧны. Арԍа зерјасӧн гӧрыштӧм му-пластјас кӧтаԍӧны, тӧлын најӧ кынмалӧны, зев јона рӧшкалӧны. Он-кӧ тулыснаԁ вывті ԍормы агсавнытӧ, секі агсалӧм-бӧраԁ муыԁ зев јона ԋебԅас.
| |
| − | Ԃерт, кымын җуҗыԁа гӧран мутӧ, сымын бур. Сӧмын воԇ-кӧ абу җуҗыԁа гӧрлывлӧма, ӧтпырјӧн ыҗыԁа гӧрӧм-җуҗԁӧԁӧмыԍ колӧ віԁчыԍны, меԁ муԍінмыс оз вынтоммы уна выԉ-мусӧ лептӧмнас. Арԍа-гӧрӧмӧн-кӧ понԁан җуҗԁӧԁны вершӧк којмӧԁ-јукӧнӧн-кымын,
| |
| − | зев оз-на ков повны вынтӧмԍӧмыԍ.
| |
| − | Бур, еԍкӧ, вӧлі іԁ ԉібӧ ԍу кӧԇӧм воԇвылын кӧ бӧрӧзԁа пыԁӧссӧ рӧшкӧԁыштан бӧрӧзԁа-җуҗԁӧԁан гӧрјӧн — почво-углубіԏеԉӧн. Секі тајӧ-быԁтас-боԍтӧм-бӧрас поԅӧ вӧлі повтӧм-пырыԍҗык җуҗԁӧԁны гӧрӧмтӧ.
| |
| − | Емӧԍ сещӧм муԍінјас, кӧні бӧрӧзԁа пыԁӧсыс вывті вынтӧм, Ԉібӧ каржа. Гӧрігаԁ-кӧ ӧтпырјӧн ыҗыԁа җуҗԁӧԁан сещӧм муԍінсӧ уна-во-кежлӧ сіјӧ вермас торкԍывны. Сещӧм ԉок-інјасаԁ колӧ војԁӧр бӧрӧзԁа-җуҗԁӧԁан гӧрјӧн бӧрӧзԁа пыԁӧссӧ рӧшкӧԁыштны, сеԍԍа сы-бӧрын-ԋін вӧԉіԍԏі, во-мыԍԏі-кымын, гӧрны җуҗыԁҗыка, соԁтыны важ-ԍерԏіыс којмӧԁ ԉібӧ ԋоԉоԁ јукӧн вершӧк пыԁаӧ.
| |
| − |
| |
| − | Кущӧм картупеԉ боԍтны кӧјԁыс вылӧ ԁа зев-ӧ щокыԁа сіјӧс пуктыны.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ колӧ зіԉны пуктыны быԁсаӧн. Вунԁалӧм картупеԉтӧ поԅӧ пуктыны сӧмын нужԁаыԍ, абутӧм-ԁырјі. Емӧԍ картупеԉ-пуктыԍјас і куш нырјаснас (ростками), кор вывті-ԋін еща картупеԉ-кӧјԁысыс. Міјанын, Комі-муын, колӧ пуктыны картупеԉтӧ быԁсаӧн. Абу-
| |
| − | кӧ шӧркоԃԃема картупеԉ, поԅӧ боԍтны і посԋіԃікӧс. Сӧмын, ԃерт, кымын гырыԍӧс пуктан, сымын унҗык вермас воны і урожајыԁ.
| |
| − | Гырыԍ кӧјԁысӧн пуктыԍігӧн вывті уна картупеԉ мунӧ. Шаԏіловса опытнеј стантсіјаын віԁлӧг-вылӧ пуктылӧмаӧԍ гырыԍ і посԋі картупеԉ, шоча і гежӧԁа. Аԁԇӧмаӧԍ: гырыԍҗык картупеԉ-пӧ вајӧ ыҗыԁҗыкӧс-жӧ, еԍкӧ, і урожајсӧ-ԁа, сӧмын пуктыԍігас зев-уна картупеԉ мунӧ. Посԋіԃік картупеԉјас ещаҗык урожај вајӧны, сӧмын кӧјԁысыс-вылӧ ещаҗык-жӧ сещӧмыс мунӧ.
| |
| − | Віԁлӧг-вылӧ сені пуктылӧмаӧԍ со кыԇі (картупеԉԍаԋ картупеԉӧԇ колассӧ вӧчлӧмаӧԍ 12 вершӧк):
| |
| − | Картупеԉ-кӧјԁыслӧн ԍӧкта. Пуктӧма 2400 кваԁр. сыва му-вылӧ. (Ԃеԍаԏіна-вылӧ). Воӧма урожајыс. Картупеԉ-лыԁ ӧԏі позјын.
| |
| − | Гырыԍ — 164
| |
| − | грам. 384 пуԁ. 1985 пуԁ. 15
| |
| − | Шӧркоԃԃем
| |
| − | 33 грам. 185 . 1413 „ 10
| |
| − | Посԋі — 49 г. 115 . 1240 „ 9
| |
| − | Тајӧ віԁлӧгыс петкӧԁлӧ, мыј гырыԍ картупеԉыԁ ӧтыжԁа местаыԍ унҗык ԍето урожајсӧ: ԃеԍаԏіна-вылӧ воӧма
| |
| − | (1985 — 384) 1601 пуԁ. Посԋі картупеԉыԍ-сӧмын (1240 — 115) 1125 пуԁ., 476 пуԁӧн ещаҗык.
| |
| − | Сіјӧ-жӧ Шаԏіловса опытнеј стантсіјаын тӧԁмалӧмаӧԍ, посԋі картупеԉтӧ-кӧ-пӧ пуктан щӧкыԁҗыка, урожајыс ыҗыԁҗык воӧ. Віԁлӧг-вылӧ пуктылӧмаӧԍ 49 гр. ԍӧкта картупеԉјас со кыԇі:
| |
| − | Коласыс пуктӧм картупеԉ костјасын. Пуктӧма 2400 кв. сыв-вылӧ (ԃеԍаԏінаӧ). Воӧма урожај. Пуктӧм- ԍерԏі унҗык.
| |
| − | 12х6 верш. 229 пуԁ. 1989 пуԁ. 8,6
| |
| − | 12х8 ~ 153 ~ 1845 ~ 12
| |
| − | 12х12 ~ 115 ~ 1240 ~ 10
| |
| − | Меԁԍа бур, тыԁалӧ, шӧркоԃԃем картупеԉ пуктыны ԁа меԁ віԅыԍ віԅӧ вӧлі 12 вершӧка кост, картупеԉыԍ картупеԉӧԇ віԅјасас 8 вершӧка кост. Секі быԁ пуԁовԋа картупеԉ кӧјԁыс вајас 12 пуԁовԋа картупеԉ.
| |
| − | 1922-ԁ воын Ајкатылаын віԁлӧг-вылӧ пуктылісны зев посԋі картупеԉ. Кӧјԁыс-вылас вӧлі боԍтӧма 14 картупеԉӧн кујім-пӧлӧсӧс. Меԁ-посԋі 14 картупеԉыслӧн ԍӧктаыс вӧлі 64 грамм (15 зӧлӧԏԋік), 4,6 грамм ӧԏі картупеԉлӧн; гырыԍҗык 14 картупеԉлӧн ԍӧктаыс 119 грамм, ӧԏі картупеԉлӧн 8,5 грамм; меԁ-
| |
| − | гырыԍыслӧн — 326 грамм, ӧԏі картупеԉлӧн 23,3 грамм. Кујімнан-пӧлӧс картупеԉсӧ вӧлі пуктӧма граԁ-вылӧ вомӧна віԅјасӧ, быԁ віԅӧ 7 картупеԉӧн. Віԅыԍ віԅӧԇ коласјасыс вӧліны аршын-паԍтаӧԍ, картупеԉыԍ-картупеԉӧԇ віԅјасыс — 4 вершӧкаӧԍ. Кыкнан віԅас 14 картупеԉ-улӧ бӧрӧзԁасӧ лыԃԃӧмӧн муні 5 кваԁрата аршын му. Пуктӧма вӧлі лыа муԍінӧ 13-ԁ лунӧ јуԋ тӧлыԍын. Пуктӧм-бӧрын кыкыԍ муԁјӧма. Урожај воіс со кущӧмі:
| |
| − | Ԍӧкта ӧԏі картупеԉлӧн. Унаӧ ставсӧ пуктӧма 5 кваԁрата аршын-ыжԁа му-вылӧ. Ыҗыԁ-ӧ воіс урожај. Уна-ӧ воӧ ԃеԍаԏіна-вылӧ. Уна-ӧ воӧма быԁ картупеԉыԍ (сам).
| |
| − | 4,6 грам. 64 грамм (15 зӧлӧтԋік). 8772 грам (21,5 тув) 2322 пуԁ. 137
| |
| − | 8,5 грам. 119 грамм (27 3/4 гр.) 6528 гр. (16 тув) 1728 ~ 54
| |
| − | 23,3 гр. 326 гр. (76 3/4 зол.) 8568 гр. (20 тув). 2268 ~ 26
| |
| − | Тајӧ віԁлӧгыс петкӧԁлӧ міјанлы, мыј бур војасӧ, шоныԁҗык гожӧмјасӧ, граԁ-вылӧ пуктӧмӧн ԁа бура кујӧԁалӧмӧн поԅӧ зев бур урожај боԍтны і посԋі картупеԉ кӧјԁысыԍ. Ԃерт, быԁ во кӧјԁыс-вылӧ коԉны куш посԋі картупеԉ оз поԅ. Велӧԁчӧм јӧз віԍталӧны, воыԍ-воӧ-кӧ
| |
| − | понԁан бӧрјыны кӧјԁыс-вылӧ посԋіԁ картупеԉ, верман посԋӧԁны став картупеԉто. Сіԇ-кӧ-тај посԋі картупеԉтӧ быԁ-во-пуктӧмнаԁ верман і ворсԍыны. Тајӧс картупеԉ-вӧԃітыԍјаслы колӧ тӧԁны бура.
| |
| − | Мукӧԁ војасын став картупеԉыс быԁмӧ гырыԍа, шӧркоԃԃемыс веԍіг кӧјԁысыԁ-вылӧ оз овлы. Секі, меԁым гырыԍ картупеԉыԁ вывті уна оз мун пуктыԍігаԁ, поԅӧ сылыԍ кӧјԁыс-вылӧ боԍтны сӧмын вунԁалӧм јывсӧ.
| |
| − | Понԁам-кӧ мі віԁлавны картупеԉ, аԁԇам — сылӧн ԍінјасыс абу быԁлаын ӧткоԃ щӧкыԁӧԍ: ӧтарла-ԁорас щӧкыԁҗыкӧԍ, мӧԁарас шочҗыкӧԍ. Вунԁыны колӧ щӧкыԁҗык ԍінмаінсӧ, вомӧнӧн, којмӧԁ ԉібӧ ԋоԉӧԁ јукӧнсӧ-кымын быԁса картупеԉыслыԍ. Ыҗыԁҗык торсӧ боԍтӧны ԍојан-вылӧ, ічӧтҗыксӧ — кытӧн щӧкыԁҗык ԍінјасыс — кӧјԁыс-вылӧ.
| |
| − | Меԁ вунԁанінԍаԋыс картупеԉыԁ оз мӧԁ сіԍмыны, коло сіјӧс вунԁӧм-бӧрас пыр-жӧ щукӧԁлыны (тувкԋітлыны) пӧјімӧ, сеԍԍа коԍтыштны, корԍӧԁыштны. Сы-бӧрын воԉіԍԏі тајо вунԁӧм-торјассӧ поԅӧ пуктыны кущӧмкӧ ыҗыԁҗык ԁозјо, віԇны сені тулысӧԇ. Та-ногӧн мі вермам бергӧԁчыны&җык кӧјԁысӧн, а урожајыс воас сещӧм-жӧ бур.
| |
| − | Кӧјԁыс-вылӧ, інӧ, кущӧм картупеԉ бурҗык боԍтны?
| |
| − | Меԁԍа бур, тыԁалӧ, ԁа меԁԍа наԃејнӧ кӧјԁыс-вылӧ боԍтны шӧркоԃԃема картупеԉ, пуктыны сіјӧс віԅыԍ віԅӧ 12 — 16 вершӧка коласӧн, картупеԉыԍ картупеԉӧԇ віԅјасас — 8 — 12 вершӧка коласӧн.
| |
| − | Гырыԍҗык картупеԉ-кӧ лоӧ бӧԍтӧма кӧјԁыс-вылӧ, колӧ-ԋін пуктыны сіјӧс шочҗыка, віԅ коласјассӧ коԉны аршынӧԇ. Лоӧ-кӧ пуктыны зев поԍԋі картупеԉ, секі коло щокыԁҗыка-ԋін пуктыны сіјос: віԅыԍ віԅӧ 12 вершӧка коласӧн, картупеԉыԍ картупеԉӧԇ 6 — 8 вершӧка коласӧн.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ нырԍӧԁӧм-јылыԍ.
| |
| − |
| |
| − | Меԁ пуктӧм-бӧраԁ картупеԉыԁ ӧԁјӧнҗык петас, пуктытӧԇыс колӧ сіјӧс нырԍӧԁны. Сӧмын оз ков ԍетны нырыслы куԅа быԁмыны. Куԅа-кӧ најӧ быԁмасны, пуктігас вермасны чеглаԍны. Секі бур-пыԃԃі унҗык ԉок лоӧ.
| |
| − | Меԁым нырԍӧԁны картупеԉтӧ, колӧ петкӧԁны сіјӧс вежон кык-кымын-војԁӧр-пуктытӧԇыс шоныԁ ԁа југыԁ керкаӧ, зев вӧсԋіԃіка разӧԁны сіјӧс җоҗӧ.
| |
| − | Меԁ-бур лоӧ, еԍкӧ, разӧԁан-кӧ картупеԉтӧ җоҗаԁ ԉібӧ ԉапкыԃік јашшікјасӧ ӧԏі суԁтаӧн. Кызҗыка разӧԁӧмӧн улыс картупеԉјасыслӧн петасны куԅ ԁа вӧсԋі нырјас, ԁа пуктігас і орјаԍасны, чегјаԍасны.
| |
| − | Еща-картупеԉ вӧԃітігӧн нырԍӧԁны поԅӧ ԉапкыԃіԋік ԁозјасын, меԁ мӧԁыԍ, пуктыԍігаԁ, сіјо ԁозјаснас поԅо волі і мувылӧ нуны. Бура-нырԍӧԁӧм картупеԉлӧн бур ԁа шоныԁ повоԃԃаӧ корјасыс вермасны петны лун ԁас, ԁасвіт-мыԍԏі пуктӧм-бӧрас. Нырԍӧԁтӧмыԁлӧн
| |
| − | кор-петтӧԇыԁ мукӧԁ-ԁырјі коԉӧ вежон ԋоԉӧԇ-кымын ԉібӧ јешщӧ унҗык.
| |
| − |
| |
| − | Кущӧм-ногӧн ԁа зев-ӧ пыԁӧ колӧ пуктыны картупеԉ.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ міјанын пуктӧны: 1) плугон ԉібӧ гӧрӧн гӧрыштӧм пластбокӧ, 2) зырјӧн ԉібӧ кіӧн коԁјыштӧм гуӧ. Кӧні уна-картупеԉ вӧԃітӧны, сені меԁԍасӧ пуктӧны плугӧн ԉібӧ гӧрӧн гӧрыштӧм-улӧ. Еща-картупеԉ вӧԃітігӧн пуктӧны зырјӧн коԁјыштӧм гуӧ.
| |
| − | Меԁԍа бур урожај картупеԉлӧн воӧ секі, кор сылӧн быԁмігас гӧгӧрыс ем тырмымӧн ԋебыԁ му. Колӧ, еԍкӧ, вӧлі, меԁ картупеԉ улын ԋебыԁ муыс ез вӧв кујім вершӧкыԍ ещаҗык, ԁа сымԁа-жӧ вылыслаԁорас. Сӧмын ӧԏі-вӧла плугнаԁ ԉібо гӧрнаԁ гӧрӧмӧн мі тамынԁа ԋебыԁ мутӧ ԋекыԇ огӧ вермӧ перјыны. Секі міјанлы лоӧ вӧчны со кыԇі: плугӧн гӧрігӧн картупеԉнымӧс ԍујавны пластбокас җын-суԁаас-кымын, — мӧԁыԍ гӧрыштӧмӧн тајӧ-пуктӧм-картупеԉ міјан лоӧ вершӧкӧн җынјӧн пыԁаын. Муԁјігӧн картупеԉ-вылӧ мі нӧшта-ва соԁтам вершӧк кык суԁта му. Секі став ԋебыԁ муыс лоӧ віт вершӧк суԁта.
| |
| − | Лыа мујас-вылӧ картупеԉ бурҗык пуктыны пыԁӧҗык, а ԍој му-вылӧ — вылӧҗык. Ԋекор оз ков пуктыны најӧс бӧрӧзԁа пыԁӧсӧ. Сіԇ-кӧ пуктан, картупеԉ-улаԁ ԋебыԁ муыс ԋӧԏі оз ло. Му-вылын вӧԃітігӧн вывті вылӧ картупеԉ пуктӧмыԁ абу-жӧ зев бур; мутӧ агсалігаԁ пуктӧм картупеԉыԁ вермас перјыԍԍыны.
| |
| − | Сіԇкӧ, уна-картупеԉ-вӧԃітігӧн, меԁԍа бур пуктыны сіјӧс вершӧкӧн җынјӧн пыԁтаӧ-кымын. Ԍојсора лыа-граԁ-вылӧ пуктӧмӧн, кор агсалӧм-пыԃԃіыс картупеԉ коласјассӧ кӧсјӧны рӧшкӧԁны кокалӧ-
| |
| − | мӧн, ԃерт, поԅтӧ пуктыны і вершӧкҗын ԉібӧ вершӧк пыԁтаӧ сӧмын. Плуг ԉібӧ гӧр-улӧ пуктыԍігӧн картупеԉтӧ оз быԁ гӧрыштӧм-бӧрын пуктыны. Сіԇі пуктӧмӧн сіјӧ вывті щӧкыԁ лоӧ, он вермы мӧԁыԍ муԁјыны (окучівајтны) вӧла муԁјанӧн. Меԁԍа бур картупеԉ пуктыны кыкыԍ гӧрыштӧм-бӧрын којмӧԁас, со кыԇі: ӧтчыԁ гӧрыштам, пуктам пласт-бокас картупеԉ; мӧԁыԍ гӧрыштам — тыртам пуктӧм картупеԉтӧ; сеԍԍа нӧшта-на гӧрыштам ӧтчыԁ картупеԉ пуктытӧг. Таԇі со мі кыкыԍ-ԋін гӧрыштім воԇԇа картупеԉ віԅ-бӧраԁ. Ӧні гӧрыштам кӧјмоԁыԍ ԁа вӧԉіԍԏі тајӧ віԅас і пуктам картупеԉтӧ. Сеԍԍа бара кыкыԍ прӧста гӧрыштам, с. в.
| |
| − | Зырјӧн коԁјыштӧм-улӧ картупеԉ пуктӧны со кыԇі: ӧԏі уҗалыԍ кӧртзырјӧн віԅӧн-віԅӧн коԁјышталӧ вершӧкӧн-җынјӧн-кымын суԁта посԋіԃік гујас. Мӧԁ уҗалыԍ картупеԉтыра-ԁозјӧн сувтӧ сылы паныԁӧн ԁа быԁ коԁјыштӧмӧ пуктӧ картупеԉ. Мӧԁ гусӧ коԁјыштігӧн мусӧ шыбытӧны воԇԇа гу-вылас — пуктӧм картупеԉсӧ тыртӧны. Меԁ віԅјасыс веԍкыԁӧԍҗык лоӧны, колӧ ԋужӧԁны вӧсԋіԃік гез, ԉібо воԇвыв віԅјассӧ пасјавны.
| |
| − | Таԇі картупеԉтӧ пуктӧны меԁԍасӧ граԁ-вылӧ пуктыԍігӧн. Картупеԉ-пук-
| |
| − | тӧм-уҗыс мунӧ зев ӧԁјӧ: лунтырӧн кык морт вермасны пуктыны пуԁ комын-кымын картупеԉ, ԉібо јешщо унҗык-на.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ-пуктан-каԁ-јылыԍ.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ кӧԇыԁ муын быԁмыны оз вермы. Сы-вӧсна сіјӧс пуктыны воԇ оз ков. Вывті-кӧ воԇ пуктан, быԁмӧм-пыԃԃі картупеԉыԁ вермас сіԍмыны. Меԁԍа бур картупеԉ-пуктан-каԁ, кор муыԁ вевјалас-ԋін бура-коԃ шонавны ԁа коԍмыштны. Міјанын картупеԉ пуктыны завоԃітӧны іԁ-кӧԇа-бӧрын. Косҗык-інјасо ԁа лыа мујас-вылӧ пуктыԍігӧн тајӧ каԁыс меԁ лаԁа. Ԍој муԍін-вылӧ * колӧ пуктыԍны ԍорӧнҗык.
| |
| − | Вывті јона ԍормӧԁчыны картупеԉ пуктанӧн оз-жӧ поԅ. Ԍорман-кӧ, ԁа шоныԁ, куԅ-тувсов лунјассӧ ԅевајтан, бӧрԏі арын бергӧԁны најӧс он-ԋін вермы. Мукӧԁ војасӧ-ӧԁ кӧнјасӧкӧ Іԉԉалун-гӧгӧр картупеԉыԁ кынмывлӧ-ԋін. Воԇ пуктӧм картупеԉјасыԁ сек-кежлӧ јонӧԍ-ԋін, јонҗыка вевјалӧмаӧԍ быԁмыны. Ԍор пуктӧмјастӧ кӧԇыԁыԁ быԁмӧмԍыс торкӧ.
| |
| − |
| |
| − | * Муԍін — почва.
| |
| − |
| |
| − | Пуктӧм-картупеԉ ԁӧԅӧрітӧм-јылыԍ.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ пуктӧм-бӧрын картупеԉ-корјас ԁыр оз петны, мукӧԁ-ԁырјі вежон ԋоԉӧԇ-кымын. Сек-кості муыԁ тупкыԍӧ быԁԍама-пӧлӧс јог-турунӧн. Коԉан-кӧ тајо јог-турунјассо мувылаԁ, ԃерт, ыҗыԁ урожај картупеԉыԁлыԍ ԋінӧм і віԁчыԍны. Сы-вӧсна — став јог-турунсӧ мувывԍыԁ колӧ бырӧԁны. Сеԍԍа, куԅа олігӧн гӧрӧм-бӧраԁ, картупеԉ-муыԁ вермас чорԅыны, мувылысыс топавны, кышԍавны. А топыԁ кыш-пырыс картупеԉ-корјыԁ зев ԍӧкыԁа петӧ. Колӧ тајӧ кышсӧ жуглавны, ԋебԅӧԁны.
| |
| − | Јог-турун весавны ԁа мувылыс ԋебԅӧԁны меԁ-бура поԅӧ агсалӧмӧн (піԋовтӧмӧн). Картупеԉ-му колӧ агсавны, кор кымынкӧ картупеԉкорјас мытчыԍасны. Меԁ-бура агсалӧ кӧрт-піԋјаса агас „ԅіг-заг“. Агсавны колӧ јог-турун бырӧԁтӧԇ. Агсалігӧн кымынкӧ картупеԉ-кӧ ԋещыштԍасны — меԁ, бӧр коло ԍујны најӧс муас. Піԋовтӧм-бӧрас картупеԉыԁ тӧԁчымӧн мӧԁас быԁмыны.
| |
| − | Мӧԁ уҗ картупеԉ агсалӧм-бӧрын лоӧ муԁјӧм. Меԁ-воԇԇаыԍ муԁјӧны, кор картупеԉкорјасыс быԁмасны-ԋін вер-
| |
| − | шӧк 4-суԁта-кымын. Муԁјӧны ԉапкыԃіка. Меԁ-кокԋі, ԃерт, муԁјыны вӧла-муԁјанӧн (окучԋікӧн). Картупеԉкорјас муԁјыԍігон-кӧ тырышталасны муӧн, најӧс колӧ сыыԍ бӧр весавны, меԁым сы-вӧсна оз ԋӧжмаммы картупеԉ-быԁмӧм.
| |
| − | Лун ԁасӧн, ԁасвітӧн-кымын муԁјӧм-бӧрын картупеԉкорјас вевјаласны-ԋін быԁмыны бура куԅа. Ӧні колӧ муԁјыны мӧԁыԍ, пыԁӧҗык-ԋін воԇԇа-ԍерԏіыс. Муԁјігӧн муӧн-тыртӧм корјассӧ муԁјыԍӧм-бӧрас бара-жӧ весавны муԍыс, меԁым најӧ вӧԉа-вылынӧԍ вӧліны.
| |
| − | Коԉӧм јог-турунјассӧ картупеԉ костјасԍыс, кытчӧ муԁјаныԁ оз ԍібав, колӧ ԋещкыны кіӧн. Мӧԁыԍ муԁјӧм-бӧрын картупеԉ јогӧн-тырӧмыԍ оз-ԋін ков повны; гырыԍ корјаснас сіјӧ став мусӧ секі мӧԁас вевԏԏыны.
| |
| − | Граԁвылын картупеԉ-вӧԃітігӧн унҗыкыԍсӧ бергӧԁчӧны вӧла-муԁјантӧг. Секі піԋовтӧм-пыԃԃі картупеԉкорјас мытчыԍігӧн віԅ коласјассӧ рӧшкӧԁӧны коканӧн. Муԁјӧны сеԍԍа кыкыԍ-жӧ, коканӧн, сіјӧ-жо каԁӧ, кыԇі і му-вылын картупеԉ вӧԃітігӧн.
| |
| − | Кущӧм бур ԍетӧ картупеԉ-муԁјӧм? Сулалӧ-ӧ тајӧ уҗсӧ уҗавны?
| |
| − | Меԁым тајӧ тӧԁмавны, Ајкатылаын 1922 воын вӧлі пуктӧма віԁлӧг. Быԁса
| |
| − | му шӧріалісны. Кыкнан јукӧнас пуктісны ӧԏі лунӧ, ӧтмоз ԁа ӧтмынԁа картупеԉ. Ӧԏі муҗынсӧ кыкыԍ муԁјісны, мӧԁсӧ ез, коԉісны ԋӧԏі муԁјытӧг. Арын картупеԉ-керігӧн, картупеԉсӧ веԍітісны. Урожајыс, быԁ 100-кваԁрата сыв-вылӧ, воіс со кущӧмі:
| |
| − | муԁјӧмаіныԍ 92 пуԁ.
| |
| − | муԁјытӧміныԍ 52 пуԁ.
| |
| − | Татыԍ со мі аԁԇам, мыј-ыжԁа бур картупеԉ муԁјӧмыԍ: ӧтыжԁа мувылыԍ муԁјӧмӧн вӧԃітӧмыԍ картупеԉ-урожај воӧ кык-мынԁа унҗык. Ԃерт, сіјӧ сіԇі і колӧ лоны: муԁјігаԁ-ӧԁ муыс рӧшкалӧ, а рӧшкыԁҗык муыԁ шоныԁҗык, ԁај картупеԉлы овны сені вӧԉаҗык. Сеԍԍа муԁјігӧн јог-турунјас, картупеԉлы ԉок-вӧчыԍјас бырӧны. Секі став выныс муыԁлӧн кутас мунны картупеԉ быԁмӧм-выло, ԋекоԁ оз понԁы сіјӧс сајӧԁны, вевԏԏыны.
| |
| − | Міјанын унҗыклаас-на муԁјӧм-јывԍыԁ веԍіг оз і ԁумыштлыны. Картупеԉ граԁјасто ԉібо мујастӧ конјасынкӧ, еԍко, і весавлӧны јогнас тырӧмыԍ-ԁа, мыј сыыԍ? Ыҗыԁ бурыс сетыԍ ԇік ԋемтор: муыс важ-коԃыс-жӧ чорыԁ коԉӧ ԁај јог-туруныс вевјалас муԍыс уна вын боԍтны.
| |
| − | Уна картупеԉ-кӧ колӧ, јона колӧ тӧжԁыԍны і муԁјӧм-понԁа.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ керӧм-јылыԍ.
| |
| − |
| |
| − | Мувылӧ пуктӧм картупеԉ керны оз ков зев термаԍны, ԋеыҗыԁ кынмалӧмјас налы оз мешајтны. Меԁ-бур картупеԉ-керан-каԁ кор картупеԉкорјас кеԉԁӧԁны ԁа коԍмыны-ԋін понԁасны. Секі став выныс корјасыԍ мунас картупеԉас. Быԁӧн-ӧԁ тӧԁӧны, мыј бӧрја вежонјасас картупеԉыԁ меԁԍа ӧԁјӧ быԁмӧ. Веж-корја-ԁырјіыс-кӧ картупеԉтӧ керан, уна вын секі веԍ вошӧ.
| |
| − | Міјан быԁлаын-на картупеԉтӧ кероны кӧртзырјӧн коԁјӧмӧн. Ԃерт, еԍкӧ, бур таԇі уҗалӧмыԁ, ԁа вывтіҗык ԋӧжјӧ мунӧ сіјо воԇӧсӧ. Уна-картупеԉ вӧԃітгӧн меԁԍасӧ боԍтӧны сіјӧс плугӧн гӧрӧмӧн. Меԁ гӧрігас картупеԉјасыс оз вунԁаԍԍыны, плугыԍ пуртсӧ боԍтӧны ԁа гӧрӧны пурттӧгыс. Гӧрыштӧм-бӧрын тыԁовтчӧм картупеԉјассӧ ӧктӧны ԁа шыблалӧны гӧрӧмаінас, меԁ гӧріг-костіыс сені коԍмасны. Сеԍԍа коԍмӧм-картупеԉсӧ мувывԍыс-нуӧм-мыԍԏі мусӧ агсалӧны, меԁ коԉӧм картупеԉјасыс бара тыԁовтчасны. Ӧктӧм коԉас-картупеԉјассӧ бара коԍтыштӧны.
| |
| − | Ӧтчыԁ гӧрӧмӧн ԁа агсалӧмӧн став картупеԉыԁ оз-на ԍур. Лоӧ-на мӧԁыԍ гӧрны ԁај бара-на агсавны.
| |
| − | Бур повоԃԃаӧ-кӧ картупеԉтӧ керан, ԋекущӧм коԍтӧм сеԍԍа гортын оз ков, мувывԍыԁ веԍкыԁа поԅӧ гуӧ пуктыны. Зера повоԃԃаӧ-кӧ лоӧ керӧмыԁ, ԃерт, секі ковмас коԍтыны гортын, овтӧм керкајасын, ԉібӧ амбарјасын, посјывјасын-ԉі.
| |
| − | Картупеԉтӧ бӧрјыны колӧ керігас. Меԁ воԇ колӧ ӧктыны гырыԍ, бур картупеԉјас, сы-бӧрын — шӧркоԃԃемсӧ, сеԍԍа — посԋісӧ. Вунԁаԍԍӧм ԁа сіԍмӧм ԉібӧ сіԍмыны завоԃітом картупеԉ коло чукӧртны торјӧн, меԁым бур картупеԉкӧԁ гуӧ щӧщ оз ԍурны. Сіԍ картупеԉјасыԁ-кӧ веԍкаласны щӧщ ӧԏі гуӧ бур картупеԉкӧԁ, віԍмӧԁасны најӧс: став картупеԉыԁ сіԍмас.
| |
| − | Кӧјԁыс-вылӧ картупеԉтӧ колӧ торјӧԁны картупеԉ-керігӧн-жӧ, шӧркоԃԃем картупеԉ, сеԍԍа торјӧн і гуавны најӧс.
| |
| − | Сіԍмыны мӧԁӧм ԁа вунԁаԍӧӧм картупеԉ колӧ зіԉны меԁ-војԁӧр бырӧԁны: ԍојны ԉібӧ скӧтлы верԁны.
| |
| − |
| |
| − | Кыԇі віԇны картупеԉ тӧлын.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ тӧлын віԇӧны меԁԍасӧ гујасын. Картупеԉ-гу коԁјӧны кос-інӧ, аршын кујім-кымын суԁтаӧ, ԉібӧ јешщӧ җуҗыԁҗыка. Ва-воӧмыԍ сетчӧ повны ԋемтор. Куԅта-паԍтасӧ вӧчӧны картупеԉ-ԍерԏіыс. Гуӧ леԇӧны щупӧм сруб, ԉібӧ пӧвјас бокјасас сувтӧԁалӧны ԁа вевԏԏоны јіркон. Ӧԏі пеԉӧсӧ коԉӧны кваԁрата аршын-кымын-ыжԁа воԍсаін, ӧԇӧс-пыԃԃі. Со і став лӧԍӧԁӧмыс картупеԉ-гуыԁлӧн.
| |
| − | Тащӧм гуын поԅӧ віԇны пуԁ ветымын-кымын картупеԉ. Јона уна-кӧ сіјӧс вӧԃітан, ԃерт, тащӧм гуыԁ оз-ԋін тырмымӧн ло, лоӧ ԉібӧ выԉ гујас вӧчны, ԉібӧ важјассӧ ыҗԁӧԁны.
| |
| − | Кос, бур ԁа вывтас інјасыԁ міјан унҗыклаас керкајас-ԁораԁ абуӧԍ. Меԁ картупеԉтӧ оз ков новлӧԁлыны кытчӧ-кӧ ылӧ гуӧ, картупеԉ віԇанінтӧ поԅӧ вӧчны мӧԁ-ногӧн, горт-берԁаԁ-жӧ матӧ, гу коԁјытӧг, вылӧ. Бӧрјыны горт-гӧгӧрԍыԁ косіԋік места, щупӧмӧн лептыны сетчӧ 3 — 4 вершӧка керјасыԍ 8 — 9-кымын аршын куԅа, ԋоԉ аршын паԍтаа ԁа кык аршын суԁтаа кык-пӧвса сруб.
| |
| − | Сруб коласас рӧшкыԁаіԋік ԍујавны ԋіщ ԉібӧ пыш іԉі шабԁі ԍув. Та-бӧрын сеԍԍа срубсӧ ԍігӧртӧмӧн вевԏԏыны пӧвјасӧн, сеԍԍа сы-вылӧ іԇасӧн, поԅӧ і пыш ԉібӧ шабԁі ԍувјӧн. Сы-вылӧ јешщӧ мӧԁыԍ вевԏыԍԍӧ ԏӧсӧн, меԁ зер-ва оз сіԍты јірксӧ. Ӧтар помас тащӧм-картупеԉ-віԇан-інӧ вӧчӧны ӧԇӧс, кыкпӧвсаӧс-жӧ. Сеԍԍа пыщкӧсас куԅала ӧтар мӧԁарас вӧчӧны јӧртӧԁјас. Шӧрӧԁыс коԉӧны туј. Ԃерт, кыкпӧвса ԍтенаа картупеԉ-віԇанін-вылаԁ ковмас кык мынԁа-жӧ і керјыԁ. Сӧмын картупеԉыԁ тащӧм-інаԁ, інӧ, оз кынмы. Ӧԏіпӧвса ԍтенаа віԇан-інаԁ гуавтӧгыԁ міјан кӧԇыԁ-тӧвјаснаԁ картупеԉтӧ ԋекыԇ он вермы кынмӧмԍыԁ віԇнытӧ. Бурҗык ԁа мічаҗык керјас ковмасны сӧмын ортсі ԍтен-вылас. Пыщкӧсас, мӧԁ-пӧвс-вылас, поԅӧ боԍтны і восԋіԁҗык вӧр.
| |
| − | Тащӧм картупеԉ-віԇанін вӧчӧны сені, кытӧні гу оз поԅ коԁјыны ва воӧм-вӧсна. Меԁым мезԁыԍны новлыны картупеԉ ылӧ гуӧ, бурҗык, ԃерт, ԋоԉ-віт пӧԃеԋщіна віԇны, лӧԍӧԁны бур картупеԉ-віԇанін горт-ԁорӧ. Мукӧԁлаын, ԉок картупеԉ-віԇанінјас-вӧсна, быԁ во зев уна картупеԉ щыкӧԁӧны: кор кынтӧмӧн, а кор і сіԍтӧмӧн. Бура-вӧчӧм картупеԉ-віԇанінԍыԁ, ԁа абу-кӧ сіјӧ зев
| |
| − | ылын гортԍаԋыԁ, быԁ лун поԅӧ віԁлыны картупеԉтӧ. Мӧԁас-кӧ сіјӧ сіԍмыны, пыр-жӧ колӧ сіԍсӧ бӧрјыны ԁа скӧтлы верԁны, ԉібӧ торјӧԁны ԁа кынтыны, меԁ ԁугԁас сіԍмӧмԍыс.
| |
| − | Ӧні мі быԁӧн-ԋін тӧԁам, мыј картупеԉ сіԍмӧ шоныԁ ԁа руа віԇан-інын.
| |
| − | Кӧԇыԁ ԁа кос гуын сіԍмӧмыԍ сіјӧ ԁугԁӧ. Меԁ-бур кӧԇыԁа-шоныԁаыс колӧ
| |
| − | сылы 2 ԉібӧ 8 граԁус шоныԁ Реомјур граԁуԍԋік-ԍерԏі. Кӧԇыԁҗык-кӧ таыԍ лоӧ, картупеԉыԁ вермас кынмыны, шоныԁҗык-кӧ — сіԍмыны, ԉібӧ нырԍалӧ.
| |
| − | Картупеԉ-віԇанінјас оз ков пӧԁлавны кӧԇыԁ повоԃԃа сувттӧԇ. Зер-ва пырӧмыԍ сӧмын колӧ віԇны-а. Воԇ-кӧ пӧԁлалан, сетчӧ чукӧрмас уна ру ԁа шоныԁ вывті лоӧ, — картупеԉыԁ ӧԁјӧ кутас сіԍмыны.
| |
| − |
| |
| − | Картупеԉ-сіԍмӧԁан-віԍӧм-јылыԍ.
| |
| − |
| |
| − | 1922 ԁа 1923 војасӧ міјанын быԁлаын зев јона картупеԉ сіԍміс. Меԁԍа јона сіԍміс 1922 воӧ. Секі мукӧԁлаын тулыс-кежӧ веԍіг кӧјԁыс-вылӧ сіјӧ ез коԉ.
| |
| − | Картупеԉ-сіԍмӧмыс меԁԍа-јона овлывлӧ зера гӧжӧмјасын. Та-јылыԍ поԅӧ віԍтавны воԇвыв. Сіԇі, 1922 вӧӧ јуԉ тӧлыԍын-на јешщӧ, „Југыԁ туј"-ԋіма гаԅетын вӧлі гіжӧма рочӧн стаԏԏа „Віԇӧ сіԍмӧмыԍ картупеԉнытӧ". Уна креԍԏана тајӧ-стаԏԏасӧ лыԃԃӧм-бӧрын вӧлі шуӧны: „вывті-жӧ-пӧ воԇ віԍталанныԁ картупеԉ сіԍмӧм-јывԍыԁ. Мыјӧн-нӧ-пӧ тӧԁан, мыј лоас". Сеԍԍа арын картупеԉсӧ керігас і аԁԇісны, мыј картупеԉ сіԍмом-јывԍыԁ віԍталыԍјасыԁ вӧлӧмаӧԍ правӧԍ.
| |
| − | Кыԇі-нӧ, еԍкӧ, најӧ картупеԉ сіԍмӧм-јывԍыԁ воԇвывсӧ тӧԁісны.
| |
| − | Тӧԁны тајӧс абу зев ԍӧкыԁ. Велӧԁчӧм јӧз картупеԉ-сіԍмӧԁан віԍӧмсӧ важӧн-ԋін тӧԁмалӧмаӧԍ. Најӧ віԍталӧм-ԍерԏі картупеԉ сіԍтыԍјасыс зев посԋіԃік щакјас. Зера гожӧмын Іԉԉалун-гӧгӧр-на јешщӧ картупеԉкорјас-вылын тыԁовтчас ԍӧԁов чутјас. Луныԍ-лунӧ најӧ понԁасны гырԍавны ԁа јонҗыка ԍӧԁӧԁны. Сеԍԍа вуҗӧны мукӧԁ картупеԉкорјас-вылӧ ԁа сіԇ-жӧ паԍкалӧны. Лун ԁас — ԁасвіт-мыԍԏі чутјас тыԁовтчӧм-бӧрас став картупеԉкорјыс ԍӧԁаԍас ԁа сіԍмас.
| |
| − | Віԇӧԁлан-кӧ мікроскоп-пыр тащӧм ԍӧԁаԍԋы понԁӧм картупеԉкорсӧ, аԁԇан, мыј картупеԉкор-пыщкӧсӧԁыс быԏԏӧ суԋіс нуӧԁӧма, чукӧрмӧмаӧԍ щакјасыԁ. Кор-улыслаԁорас најӧ мытчыԍӧмаӧԍ ԁа гылӧԁӧны зев посԋіԃік кӧјԁысјас (спорајас). Тајӧ кӧјԁысјасыс зер-ваӧн вуҗӧны мукӧԁ картупеԉкорјас-вылӧ ԉібӧ муыԍ мытчыԍӧм картупеԉ-вылӧ ԁа сені бара мӧԁӧны овмӧԁчыны, быԁмыны вӧсԋіԃік-суԋіс-коԃ щакјасӧ. Бурҗыка-кӧ картупеԉтӧ муԁјӧма, спорајас, ԃерт, картупеԉ-вылӧ оз вермыны веԍкавны. Сы-вӧсна бура-муԁјӧм картупеԉыԁ озҗык-жӧ і тӧвнаԁ сіԍмы гуаԁ віԇігӧн.
| |
| − | Картупеԉ-сіԍман-воӧ картупеԉ-керігас-на аԁԇан сылыԍ сіԍмӧмсӧ. Картупеԉ сіԍмӧм завоԃітчӧ ортсыԍаԋыс. Меԁ-воԇ картупеԉ-вылын тыԁовтчасны ԍӧԁов-рӧма посԋіԃік ԋебԅӧм гуранјас, быԏԏӧ чуԋӧн ԉічкыштӧмјас. Сеԍԍа тајӧ ԋебԅӧмінјасыс мӧԁасны ыҗԁыны, паԍкавны. Бӧрынҗык став картупеԉыс пӧрӧ ԁукԍӧм-кіԅер-рок-коԃ торјӧ.
| |
| − | Картупеԉтӧ керігӧн зев бура колӧ бӧрјыны став сіԍмӧм ԁа сіԍмыны завоԃітӧм картупеԉтӧ. Веԍкаласны-кӧ најӧ ӧԏі гуӧ ԇоԋвіԇа картупеԉјасыԁкӧԁ, ставсӧ сіԍтасны.
| |
| − | Мі тӧԁам мыј картупеԉ зев јона сіԍмӧ шоныԁінын ԁа руаінын. Картупеԉ гуалӧм-бӧрын-кӧ пыр-жӧ тупкам, пӧԁлалам картупеԉ віԇаніннымӧс, секі сіԍман-воӧ воԇҗык поԅӧ шуны, мыј тулыс-кежлӧ ԇоԋвіԇа картупеԉ оз зев уна коԉ.
| |
| − | Картупеԉ гуалӧм-бӧрын картупеԉ-гујас колӧ віԇны воԍсӧн. Сӧмын зер-ва пырӧмыԍ колӧ вевԏԏыштны. Кор сеԍԍа кӧԇԁӧԁыштны понԁас 3 — 2 граԁус лоӧ коԇыԁыс, секі-ԋін гутӧ колӧ вевԏԏыны бурҗыка.
| |
| − | Картупеԉ-сіԍман-војасӧ картупеԉтӧ гуалігаԁ колӧ вӧсԋіԃіа појімон кіԍкыштны. Боԍтны сіјӧс быԁ пуԁовԋа картупеԉ-вылӧ тув 3 — 4. Пӧјімӧн кіԍкалӧм віԇӧ ԇоԋвіԇа картупеԉјас-вылӧ віԍӧм вуҗӧмыԍ.
| |
| − | Картупеԉ-сіԍмана-војасӧ колӧ картупеԉтӧ бӧрјыны і тӧлын. Сещӧм војасас картупеԉ-віԇанінаԁ колӧ коԉны куш-ін, меԁым тӧлын бӧрјігӧн поԅӧ пуктыны сетчӧ ԇоԋвіԇа картупеԉ.
| |
| − | Картупеԉ сіԍмӧԁан віԍӧмыԁ-ӧԁ вуҗан віԍӧм. Сы-вӧсна сіԍмӧм картупеԉтӧ колӧ гуԍыԁ ӧԏітӧг іԁравны.
| |
| − | Картупеԉ-віԇанінын-кӧ тӧлын кӧԇыԁа-шоныԁасӧ кутан віԇны кыкԍаԋ ԁа
| |
| − | ԋоԉ граԁусӧԇ-кымын шоныԁ, секі картупеԉыԁ ԁугԁас сіԍмыны.
| |
| − | Картупеԉ-віԇанінтӧ колӧ тӧвбыԁ віԁлавны, меԁ вывті шоныԁ ԋі вывті кӧԇыԁ сені ез вӧв. Вывті-кӧ шоныԁ кутас лоны гуын картупеԉ віԇігӧн, колӧ пыр-жӧ гу-вомсӧ ічӧԏіка воԍтыштлыны, вылын-кӧ віԇаніныԁ, — шоныԁ-петан трубасӧ воԍтывны. Кӧԇԁӧԁас-кӧ јона, картупеԉ-віԇанінԍыԁ шоныԁ-петанінјасӧ пыр-жӧ колӧ бурҗыка пӧԁлавны.
| |
| − | Тулысын кӧјԁыс-вылӧ колӧ бӧрјыны меԁ-бур, меԁ-сӧстӧм ԁа меԁ-міча картупеԉ. Ԍӧԁов-вылысајассӧ колӧ торјӧԁны ԍојан-вылӧ.
| |
| − | Картупеԉ-сіԍман-војас петкӧԁлісны міјанлы, мыј картупеԉ јонҗыка сіԍмӧ ӧԏікӧ — ԍој муԍінӧ пуктӧмӧн, мӧԁкӧ — щӧкыԁа пуктӧмӧн, којмӧԁкӧ — муԁјытӧг еновтӧмӧн ԉібӧ омӧԉа муԁјӧмӧн. Гӧрԁ картупеԉ јеҗыԁ-ԁорыԍ јонҗыка сіԍмӧ. Ԍорӧн пуктӧм картупеԉ озҗык сіԍмы,
| |
| − | 1922 воын Ајкатылаын вӧлі пуктӧма ӧткоԃ картупеԉ кыклаӧ; оԏілаас мај тӧлыԍԍа 25 лунӧ, мӧԁас јуԋ тӧлыԍԍа 19 лунӧ. Керігас воԇԇа пуктӧмыслӧн став картупеԉкорјыс волі-ԋін сіԍмӧма ԁа ԍӧԁаԍӧма. Сӧмын ӧтка-ӧтка веж-корја картупеԉ позјас коԉӧмаӧԍ. Тајӧ веж-корја картупеԉ &поԅјасыс вӧлӧмаӧԍ јеҗыԁ кар-
| |
| − | тупеԉыԍ. Гӧрԁ картупеԉлӧн став корјыс сіԍмӧма. Картупеԉыс ачыс муас понԁӧма-жӧ-ԋін сіԍмыны. Ԍор пуктӧм картупеԉлӧн сіјӧ-жӧ каԁас пӧшԏі став корјыс-на вӧлі ԇоԋӧн ԁа вежӧн коԉӧма. Ԃерт, ԍор пуктӧм картупеԉ вӧлі посԋіҗыка быԁмӧма, ԁа сіԍ картупеԉыс тані ԋӧԏі ез вӧв.
| |
| − | Ԍор пуктӧм картупеԉ меԁ-бур кӧјԁыс-вылӧ. Ԇоԋвіԇа картупеԉкӧ& пуктан, ԇоԋвіԇаос і урожајтӧ боԍтан. Колӧ сӧмын віԇны, меԁ картупеԉ-вылаԁ бокыԍаԋ мукӧԁ картупеԉԍаԋ, ԉібӧ муԍаԋ, віԍӧм ез вуҗ.
| |
| − | Мі ӧні тӧԁам-ԋін, мыј картупеԉ-віԍӧм паԍкалӧ меԁԍасӧ арын, картупеԉкорјас-вывԍаԋ. Сетыԍ зер-ваӧн воӧ муыԍ-мытчыԍӧм картупеԉјас-выло. Бура-ко муԁјӧма картупеԉтӧ, бура вевԏԏӧма сіјӧс муӧн, картупеԉ-віԍӧм сылы оз кӧлаԍ: пыԁо муӧ пырны картупеԉ-віԍӧмлӧн спорјасыс оз вермыны. Сеԍԍа муын олігӧн најӧ ӧԁјӧ кулӧны.
| |
| − | Меԁ картупеԉ-віԍмӧԁан спорајас ез кӧлаԍны ԇоԋвіԇа картупеԉлы, вежон-кымын воԇҗык картупеԉ кертӧԇыԁ колӧ сіԍмӧм картупеԉкорсӧ іԁравны бокӧ ԁа, верман-кӧ, сотны сіјос. Таԇі вӧчӧмӧн му-вылӧ-коԉӧм картупеԉ-віԍмӧԁан спорајас вошӧны — кулӧны.
| |
| − | Ӧні мі тӧԁмалім мыј-вӧсна сіԍмӧ картупеԉ, кыԇі ԁа корҗык сылӧн сіԍмӧмыс паԍкалӧ меԁԍасӧ. Тајӧ тӧԁмалӧм-бӧраԁ, ԃерт, понԁам кужны і картупеԉ-сіԍмӧмкӧԁ вермаԍны.
| |
| − | Картупеԉ ӧз& сіԍмы:
| |
| − | 1) кор кӧјԁыс-вылӧ боԍтам јеҗыԁ-ԍікаса ԇоԋвіԇа картупеԉ;
| |
| − | 2) пуктам сіјӧс лыа муԍінмаінӧ, гежӧԁҗыка, ԍорӧнҗык;
| |
| − | 3) бурҗыка кыкыԍ муԁјам (окучівајтам);
| |
| − | 4) гожӧмбыԁ мусӧ јогӧԍԍӧмыԍ віԇам.
| |
| − | Сіԇ-кӧ, быԁ креԍԏаԋінлы колӧ тӧԁны: тајӧ гіжӧԁ-ԍерԏі-кӧ картупеԉ кутан воԃітны, картупеԉ-сіԍмӧмыԍ повны ԋем-тор.
| |
| − | Картупеԉ-јылыԍ гіжӧма рочкылӧн тащӧм ԋігајас:
| |
