Талун. 2017-10-03

Юрган телеканаллӧн выльторъяс: 2017ʼ йирым 3ʼ лунся «Талун» уджтас.

Текст

Бур асыв. Кыдзи и пыр тайӧ кадӧ, ті видзӧданныд «Талун» программа. Студияын Анастасия Тюрнина.

ВОЙВЫЛӦ ТУЙ

Выпуск заводитам Сосногорскын лоӧмторсянь, коді тӧдчана абу сӧмын миян Республикалы, но и матігӧгӧр регионъяслы. Сэні восьтісны Ичӧт Пера – Йираёль туйӧ юкӧн. Тайӧ 34 километра, коді сетас позянлун во чӧж дугдывтӧг войвывса районъяслы кутны йитӧд мукӧд муниципалитетъяскӧд. Туй стрӧитӧны бизнескӧд сёрнитчӧм подулын: ӧні стрӧитам, а мынтысям уджъяс помалӧм бӧрын. Та вӧсна стрӧитчысьяслы тайӧ бур ышӧдӧм. Со и тӧдчӧ водзмӧстчӧмыс: туйсӧ сдайтӧны во вылӧ водзджык. Тадзи артмас босьтчыны мӧд юкӧнӧ – Йираёль – Кӧджорӧм туй нюжӧдӧмӧ. Сійӧс мӧвпалӧны сдайтны локтан воӧ. Ӧтувъя трассаяс Ичӧт Пера – Йираёль – Кӧджорӧм сетас позянлун сӧвмӧдны войвывса мутасъяс, содтӧд перйыны мусир, биару Сосногорск, Печора да Усинскын. Содасны ӧдъяс груз новлӧдлӧмын, вӧр петкӧдӧмын, а тайӧ быд тшупӧда бюджетӧ содтӧд вотъяс.

БИАРУ ВЫЛӦ ВУДЖӦМ

Регионса веськӧдлысьяс мӧвпалӧны кредитӧн босьтны биару вылын ветлысь 20 автобус. Канмуса лизингӧвӧй котыркӧд сёрнитчӧм йылысь Сергей Гапликовлы висьталіс вице-премьер Николай Герасимов. Казьтыштам, уджыс мунӧ «Газпромкӧд» ӧтвыв. Медводдза 40 нефтегаз рейсъясӧ петісны во сайын. Тшӧтш сэки уджавны заводитіс и выльмӧдӧм заправка. Но тайӧ сӧмын Сыктывкарын. Тулысын правительство вынсьӧдіс тайӧ ломтас вылын ветлӧмлысь туйвывса карта. Сы серти 2020 во помӧдз Комиын биару вылын кутасны ветлыны 374 автобус. Инвестпроектсӧ олӧмӧ пӧртӧны Россияса Президентлӧн тшӧктӧм серти.

ВЕЛӦДАН ФОРУМ

Республикаса велӧдӧм министерстволӧн регионса форум дырйи донъялісны комиӧн велӧданног. Сылӧн кывкӧртӧдъяс бӧрын заводитчас ыджыд удж, коді отсалас кыпӧдны школаясын велӧдӧм колана тшупӧдӧдз. Водзӧ юӧртас Елена Кононова.

Прӧверочнӧй уджъяс да ӧтувъя экзаменъяс серти позьӧ стӧча шуны, кутшӧм школаяс пырӧны двоечникъяс лыдӧ, а кодъяслы позьӧ пуктыны бур ӧценка. Кулӧмдін районлы эм мыйӧн ошйысьны. Татчӧс челядь медся бура петкӧдчӧны олимпиадаясын. Таво 9-ӧд классын велӧдчысьяс ставӧн босьтісны аттестат, а школаяс помалысьяс пӧвстысь сӧмын ӧти морт эз вермы сдайтны ЕГЭ. Та кадӧ 4 во сайын на татшӧмыс вӧліс 38. Буретш тайӧ омӧль лыдпасыс и ышӧдіс муниципалитетса велӧдчан юкӧнлы вежны уджаланног.

Оксана Лебедева (Кулӧмдінса администрацияын велӧдан управлениеӧн веськӧдлысь): «Та бӧрын вӧлі вӧчӧма ыджыд туялан удж. Уджалім быд велӧдыськӧд, быд школакӧд, кӧні челядьлӧн омӧль тӧдӧмлунныс. Кодӧскӧ мӧдӧдім кыпӧдны квалификациясӧ, видзӧдлім, кутшӧм челядькӧд колӧ уджавны торйӧн. Та могысь ыджыд удж вӧчис районса методическӧй юкӧн».

Но талун районын эм 3 школа, мый кыскӧны муниципалитетса велӧдчан юкӧнсӧ увланьӧ. Та вӧсна сӧвмӧдчан удж мунӧ водзӧ.

Талун кежлӧ республикаын 14 школа кольччӧны бӧрӧ, а витӧн лыддьыссьӧны медъёнӧн. Татшӧмъясыс асланыс уджъёртъяслы отсалӧны бурмӧдны уджсӧ. Та могысь дасьтӧма торъя уджтасъяс. Та кындзи Комиын уджалӧны 20 методическӧй юкӧн, кӧні дасьӧсь отсавны быд велӧдысьлы.

Светлана Зорькина (Печораса администрацияын велӧдан управленньӧӧн веськӧдлысь): «Челядьлы окота велӧдчыны бур велӧдысь дорын, медым урокъяс вӧлінсы интереснӧйӧсь, медым велӧдысь найӧс радейтіс, гӧгӧрвоис, висьталіс уна выльтор. Та вӧсна, кор велӧдысь локтӧ кутшӧмкӧ курсъяс бӧрын, вайӧ мыйкӧ выльтор, челядьлы таысь нимкодь».

Век жӧ Рособрнадзор серти велӧдчӧмын качество кузя Республика таво веськаліс бура уджалысь регионъяс пӧвстӧ.

Наталья Михальченкова (Правительствоӧн веськӧдлысьӧс вежысь – велӧдӧм да наука министр): «Прӧверочнӧй удж вӧчисны 95%, 9-ӧд классын велӧдчысьясын 95 прӧчентыс сдайтісны экзаменъяс, 11-ӧд классын велӧдчысьяслӧн 100 прӧчентыс бура гижисны сочиненньӧ да изложенньӧ. Таво содіс ыджыд баллъяс вылӧ ЕГЭ гижысьяслӧн лыдыс. Шӧр образованньӧ йылысь аттестат босьтісны выпускникъяслӧн 99 прӧчентыс».

Колӧ шуны, мый Комиын став Россияса прӧверочнӧй удж кутасны нуӧдны быд велӧдчан во помын. Сійӧ бура петкӧдлӧ, мыйӧ велаліс школьник да мый нӧшта сылы да велӧдысьлы колӧ вӧчны, медым тӧдӧмлунсӧ сетны тырвыйӧ. Елена Кононова, Иван Богомолов, «Юрган» телеканал.

ЭТНОПАРК ВЫЛЬМАС

Финн-йӧгра этнопарк юӧртіс уджаланног вежсьӧм йылысь. Сэні мӧвпалӧны содтыны некымын спортплощадка. На пиысь ӧтиыс вермас лоны «Геройяслӧн гонка» федеральнӧй проект. А со общественнӧй удж вӧчысьяс лыддьӧны, мый паськӧдчыны колӧ нӧшта на ёнджыка. Та йылысь Татьяна Супрядкина.

Этнопаркӧ воан да аддзан: сы пасьтала паськӧдчӧма, но мыйлакӧ туристъясыс татчӧ шоча кутісны волыны. Гожӧмбыдӧн пасйылӧны 10000 гӧгӧр мортӧс, а тӧвнас и дзик татчӧ пӧшти некод оз кежавлы. 6 во чӧжӧн парк вежис 4 кӧзяинӧс, и быдӧнлӧн вӧлі ас видзӧдлас сійӧс сӧвмӧдӧм кузя, но мӧвпъяс олӧмӧ некод эз и пӧрт.

Сергей Емельянов (культура, туризм да архивнӧй делӧ кузя министр): «Менам киясын тырыс документ, коді йитчӧма парккӧд. Мый сыкӧд вӧчны? Колӧ вӧчны ставсӧ, мед йӧз воисны татчӧ, мед збыль лоис йӧзлӧн шойччанінӧн».

Ыб сикт, кӧні и меститчӧма паркыс, кыскӧ аслас мича инъясӧн, но волӧны на вылӧ видзӧдлыны сӧмын лыда йӧз. А колӧ пӧ эськӧ экскурсияяс котыртлыны, пасйӧны Ыбса историко-краеведческӧй музейын уджалысьяс. Водзті татчӧ волісны школаяс, ӧні дугдісны. Этнопарк оз жӧ ёртась музейкӧд, а ӧд тані эм, мыйӧн чуймӧдны волысьясӧс.

Нина Безносикова (Ыб сиктса историко-краеведческӧй музейӧн веськӧдлысь): «Этнопарккӧд сёрнитчыны ог вермӧй. Пыр корам, медым котыръяс, кодъяс волӧны паркӧ, вайласны и миянӧдз, но сэтчӧс веськӧдлысьяс шуӧны, мый миян музей оз пыр налӧн маршрутӧ.

Эм вӧзйӧм восьтыны паркын национально-культурнӧй автономияяслысь площадкаяс. Сёрнитчыны йӧктан да сьылан котыръяскӧд, медым гажӧдісны шойччысьясӧс, и унджык морт кӧсйис эськӧ волыны та вылӧ видзӧдлыны.

Дарья Шучалина (общественнӧй палатаӧ пырысь): «Ӧти видзӧдласыс абу парк сӧвмӧдӧм серти: кодкӧ ӧтитор вӧзйӧ, кодкӧ – мӧдтор, а колӧ, мед ӧти туйвизь вӧлі. Шойччысьяслы колӧ вӧзйыны сэтшӧм график, медым быд здук, кодӧс сійӧ коллялӧ паркын, сылы вӧлі интереснӧ, медым сійӧ окотапырысь колис сэтчӧ ассьыс сьӧм».

Ӧні видалӧны некымын турмаршрут: спортивнӧй ориентирование, джиппинг да квадротуръяс. Мӧвпалӧны уджӧ пыртны «Гонка героев» федеральнӧй уджтас.

Елена Иванова (финн-угор этнопаркӧн веськӧдлысь): «Тайӧ гонкаыс - аслыссикас экстрим, туй венӧм вылӧ мунӧ уна вын. Сьӧкыд, дерт, ёна колӧ вын-эбӧс видзны, но та дырйи уна сьӧлӧмкылӧмъяс, кор воӧдчан помӧдз».

Парк ӧні корсьӧ спонсоръясӧс мӧвпъяс олӧмӧ пӧртӧм могысь. Бизнеслӧн отсӧгтӧг збыльмӧдны найӧс оз артмы.

Татьяна Супрядкина, Таисия Жакова, Павел Фетисов, «Юрган» телеканал, Сыктывдін район.

Реклама бӧрын уна выль юӧр. Аддзысям.

КОНТРАФАКТЫСЬ ЛЕКАРСТВО

«Колӧ чорыдджыка дӧзьӧритны фармацевтикаын вузасьӧм,» – татшӧм кывкӧртӧд вӧчис Правительствоын веськӧдлысьӧс медводдза вежысь Лариса Максимова. Талун регионын пыр тшӧкыдджыка эрдӧдӧны контрафакта лекарствояс вузалӧм. Тайӧ мытшӧд вылын Росздравнадзор уджалӧ ӧтвыв пытшкӧс делӧяс министерствокӧд. Котыртӧма и ведомствояскостса комиссия. 2017 во заводитчӧмсянь сетӧма торкалӧмъяс бырӧдӧм вылӧ 24 тшӧктӧм. Ёнджыкасӧ найӧ йитчӧмаӧсь лекарствояс видзӧм да медицина техника дӧзьӧритӧмкӧд. Мырддьӧма сюрс лёк препарат да 10 сюрс пасйытӧм. Панӧма 20 административнӧй делӧ, ӧти мортӧс юркарын кыскӧма уголовнӧй кывкутӧмӧ.

Алексей Козлов (МВД-ын видзтысьӧм да коррупциякӧд тышкасьӧм управлениеӧн веськӧдлысьӧс вежысь): «Тайӧ мортыс тыртіс кар тайӧ аналогъясӧн. Таысь кыскис 200 сюрс шайт гӧгӧр. Пыр на мунӧны прӧверкаяс, весиг стенд да пуяс вылысь объявлениеяс видзӧдалам».

[8:16]??? операция дырйи сӧмын прӧверитӧма 166 объект, мырддьӧма 15 сикас лекарство да медикамент. Тайӧ пластыр, лолалан вӧнь да БАД-яс. Та кындзи аптекаясын вузасьӧны велӧдчытӧм йӧз.

ОТСАВНЫ КАГАЛЫ

Сыктывкарысь Даша Кузнецовалы колӧ отсӧг. Нывкалӧн лимфобластнӧй лейкоз. Сылы колӧ вежны лы вем. А, сідзкӧ, ковмас дыр бурдӧдчыны федеральнӧй шӧринын. Семьялы ковмас кӧртымавны оланін, ньӧбны лекарствояс и, колӧкӧ, ковмас корсьны донорӧс. А та мында сьӧмыс Дашалӧн мамлӧн абу. Быдтӧ сійӧ нывсӧ ӧтнас. Сета кыв Елена Кононовалы.

Тайӧ мозаикасӧ Даша мамыскӧд чукӧртӧны тӧлысь нин. Тайӧ манитӧ шог мӧвпъясысь. Но мамыслӧн мукӧддырйи век жӧ доршасьӧ синваыс. А со нылыс кутчысьӧ крепыда: чорыд висьӧм тыдалӧ сӧмын нывкалӧн син улас пемыд кытш серти. Став прӧст кадсӧ Даша зільӧ мыйкӧ вӧчны кинас либӧ лыддьысьны. Нӧшта пӧдругаыс тшӧкыда волывлӧ гаж вылӧ.

Даша Кузнецова: «Ми ёнджыка видзӧдам телевизор, серпасалам, краситам серпасъяс».

Неважӧн на чайтісны, мый став лёкыс колис бӧрӧ. Химиотерапия да облучение курсъяс бӧрын быттьӧ лимфобластнӧй лейкоз сувтіс. Даша весиг бара на муніс велӧдчыны школаӧ, но, кыдзи тыдовтчис, сійӧс виччысис выль тыш, нӧшта на сьӧкыд.

Наталья Кузнецова (Дашалӧн мам): «Апрель 15-ӧд лунӧ на волім, шуисны, бур ставыс. Ми нимкодьпырысь мунім гортӧ. А сэсся школаын челядьлысь сакар туялӧм могысь босьтісны вир. Меным звӧнитліс школаса медсестра да шуис, мый менам нывкалӧн зэв уна лейкоцитыс. Ме звӧнитлі врачлы, коді тшӧктіс пыр жӧ локны больничаӧ».

Бара на капельничаяс, терпиттӧм дой да юр висьӧм. Но мамыслӧн кывъяс серти, Даша весиг ӧтчыдысь эз бӧрддзы. Рам, этша сёрниа кага бура гӧгӧрвоӧ: бурдӧдчан туй зэв сьӧкыд. Врачьяс серти, рецидивысь бурдӧдӧм бӧрын нывкалӧн кылӧмыс ёна бурмис.

Андрей Карманов (врач-онколог): «Унджык врач лыддьӧны, мый колӧ вежны лы вем, медым сэсся рецидивыс эз нин ло, медым висьӧмыс эз бергӧдчы». Октябр 7-ӧд лунӧ Даша мамыскӧд мӧдӧдчасны Раиса Горбачева нима Санкт-Петербургса федеральнӧй шӧринӧ, кӧні нывкалы уна тӧлысь ковмас тышкасьны висьӧмыскӧд. Талун сылы колӧ зэв ыджыд отсӧг сьӧлӧма йӧзсянь, медым венны тайӧ лёк вӧрӧгсӧ.

Елена Кононова, Антон Ворожищев, «Юрган» телеканал.

ЛЫЗЬ ВЫЛӦ

Раиса Сметанина нима республикаса стадионӧ воліс лызьӧн котралӧм кузя Россияса федерация да «На лыжи!»[10:54]??? ӧтувъя проектӧн веськӧдлысь. Тайӧ уджтасыс паныдаліс кольӧм во Сибирса куим регион: Иркутск обласьт, Красноярск край да Хакасия. Могыс – олимпийскӧй резерв дасьтӧм да чемпионъяслысь традицияяс кыпӧдӧм. Таво уджтасыс паськаліс. Инвесторъяс содтісны Кемеров обласьт да Коми Республика. Паськыдджыка Константин Куратов.

«На лыжи!» сибирса уджтасӧн веськӧдлысь Александр Пак. Сійӧ кутас снимайтны, кыдзи спортсмен венӧ спорткомплекслысь трасса да сы йылысь неыджыд висьт. Снимайтӧны стадион и квадрокоптерӧн. Тадзи уджтас котыртысьяс чукӧртӧны россияса лызьӧн котралан базаяслысь каталог, медым быд морт вермис сэсся накӧд тӧдмасьны. Та кындзи сайт вылын уна нин мукӧд видео: кодзувъяс ышӧдӧны сувтны лызь вылӧ, нимала спортсменъяскӧд интервью да спорта гажъяс йылысь видеоотчётъяс.

Александр Пак («На лыжи!» проектӧн веськӧдлысь): «Ми котыртам семьяяслы лызьӧн котралан гажъяс, уна йӧза котралӧмъяс. Эм весиг торъя ордйысьӧм: Иркутск, Красноярск край, Хакасиялӧн первенство. Ӧні татчӧ содтам и Коми. Сэні петкӧдчӧны дас кыксянь дас вит арӧсӧдз ныв-зон. Нуӧдам и тренеръяслы семинаръяс. Панім тайӧ уджсӧ велӧдысьяссянь, кодъяс уджалӧны медся ичӧт спортсменъяскӧд. Ӧні пансьӧ нин коймӧд юкӧн. Ӧткымын регионъяс вуджисны нин выль тшупӧдӧ».

Нӧшта проект могмӧдӧ и регионъяслысь сборнӧй командаяс экипировкаӧн. Шуам, медводдза воас спонсоръяс сетісны Иркутск обласьт, Красноярск край да Хакасияса спортсменъяслы 98 комплект паськӧм, 140 сайӧ гоз лызь, 58 гоз лызь-роллер, лызь ботинки да мукӧд коланатор.

Николай Бережной (Республикаса физкультура да спорт министр): «Тайӧ уджтас отсалас республикаса сборнӧйяслы форма да кӧлуйӧн. Нӧшта сёрнитам и республикаса лызьӧн котралан комплекс бурмӧдӧм вылӧ отсӧг йылысь».

«На лыжи!» благотворительнӧй проектлӧн могъясысь ӧти – быдтыны выль чемпионъясӧс, кодъяс 2022 воын кутасны петкӧдчыны Россия вӧсна тӧвся олимпиадаын. 3-4 воӧн тайӧ пӧ вӧчны зэв сьӧкыд, шуӧ Александр Пак, но ӧні, кор уджтасӧ тшӧтш пырӧдчис и Коми, кӧні зэв бурӧсь лызьӧн котралан традицияяс да нӧшта на тайӧ лызьлӧн чужанін, котыртысьяс оз майшасьны: шедӧдӧмъяс пӧ быть лоасны.

Константин Куратов, Олег Костромин, «Юрган» телеканал.

АВТОКВЕСТ

Сосногорск районса ӧти овмӧсын зільысьяс нуӧдісны «Ыджыд куш» квест. Тайӧ автомобильясӧн ориентирование. Котыртысьяс шуисны нуӧдны татшӧм ветлӧмсӧ тшӧкыдджыка.

Туйӧ петӧны ӧтпырйӧ 8 команда. Ӧткымыныс на пӧвстысь петкӧдчылісны нин татшӧмсяма ордйысьӧмын, но век жӧ ӧтмоза ставныс дасьтысисны тайӧ квест кежлӧ. Колӧ лӧсьӧдны транспорт навигаторъяс, нӧшта думыштны командалы ним, пас да торъя атрибутика.

[4]

Командаясӧ пырӧны уджъёртъяс и дзонь семьяяс. Шуам, главбухлӧн экипажын гӧтырыс да кыкнан нылыс.

Александр Плюснин (автоквестын петкӧдчысь): «Тайӧ бур позянлун кад коллявны семьякӧд, бура шойччыны, гӧглясьыштны рытнас Сосногорск кузя». Сӧмын юӧртӧны старт, машинаяс уськӧдчӧны туйӧ. Медводдза здукъяссянь командаяс панӧны ёсь ордйысьӧм.

Константин Баладжаев (автоквест котыртысь): «Став заданиеяссӧ налы сетӧны телепонъяс пыр, найӧ асьныс корсьӧны пасйӧминъяс, кытчӧдз колӧ воӧдчыны, кутшӧм мытшӧд колӧ венны, фотографируйтны ставсӧ. Со тадзи выльысь и выльысь налы воӧны индӧдъяс».

Ставнас венны колӧ 6 тшупӧд. Медшӧрыс ставсӧ вӧчны тэрыба, ордйыны соперникӧс. Быд экипаж тышкасьӧ победа вӧсна. Став тшупӧдъясысь налы сеталӧны баллъяс. Кодлӧн унджык лоӧ, сійӧ и вермас. Дерт, финишӧдз эз ставӧн воны, но таысь некод оз шогсьы, ӧд медшӧрыс ӧта-мӧдкӧд тӧдмасьӧм, опытӧн вежласьӧм, а мойвиас пӧ мӧдысь – шмонитӧны квестӧ пырӧдчысьяс.

Светлана Некрасова, Любовь Лапина, Елена Двожик, Павел Щеглов, «Юрган» телеканал, Сосногорск.

ТӦД МИЯНЛЫСЬ

Квайт арӧса Кира Лажанева петкӧдчис Первой каналлӧн «Лучше всех» передачаын. Сыктывкарса нывкаӧс Максим Галкин нимӧдіс, кыдзи кисьтлӧн императрицаӧн да китайса живопись петкӧдлысьӧн. Медводз найӧ тӧдмасисны Киралӧн кужанлунӧн, а сэсся пырӧдчисны китайса живопись техникаӧ: тайӧ пу, би, му, кӧрт да ва. Сэсся нывка велӧдыштіс нуӧдысьӧс.

[15]

Кира висьталіс, мый серпасасьӧ 3 во нин. Нывкалы козьналісны чӧскыдторъяса рюкзак да плюшысь понмӧс. Съёмкаяс бӧрын сійӧ повтӧг сетіс интервью, а сэсся Комиысь котыр муніс Москва кузя экскурсия вылӧ.

☼ ☼ ☼

И тайӧ вӧлі миян бӧръя юӧр. Коді эз удит видзӧдны выпуск, верманныд вӧчны тайӧс Юрган.рф сайтысь либӧ Ростелекомлӧн ІP-телевиденньӧ пыр. Став бурсӧ.