Талун. 2017-11-01

Юрган телеканаллӧн выльторъяс: 2017ʼ вӧльгым 1ʼ лунся «Талун» уджтас.

Текст

Видза оланныд! Кыдзи и пыр тайӧ кадӧ ті видзӧданныд «Талун» программа. Студияын Анастасия Тюрнина. И выпускын сӧмын медшӧрыс:

• Мӧс фермаяс паськӧдасны. []
• Каналан сӧветын сёрнитісны регионса видз-му овмӧс сӧвмӧм йылысь.
• Сибалана вичко. []
• «Мытшӧдъястӧм Республика» нима форум заводитчыс Сыктывкарын.
• Аслыспӧлӧс козин. [] Тонна джын роллыӧн чӧсмасисны Сыктывкарса омӧля олысь йӧз.

Юрий Спиридоновлы – 79

Талун Юрий Спиридоновлы вермис тырны 79 арӧс. Республикаса медводдза юралысь олӧмысь муніс 2010-ӧд вося августын. Кувсис сійӧ сэк, кор регион велӧдчис овны экономика да политикаын вежсьӧмъяскӧд. Буретш перестройка да кризис лоис Спиридоновлӧн кадӧн. Сэки лёка сеталісны удждон, стрӧитчӧмӧн кольліс бурдӧдчанін, вӧліны неминучаяс шахтаясын. Став лоӧмторсӧ Спиридонов нуліс ас пырыс, да пыр кӧсйис аддзыны вочакывъяс. Йӧзкӧд Юрий Алексеевич кужис сёрнитны и чорыда, а кор коліс – и меліа. Со ӧти съёмка, сійӧс вӧчис Владимир Уляшёв, кор Спиридонов, Госдумаса депутаталігӧн аддзысьліс Бадьёль грездса олысьяскӧд.

[30]

Бӧръя интервьюясын Юрий Алексеевич висьталіс, мый кадыс ставсӧ сувтӧдас ас местаас, и талун сылысь уджсӧ донъялӧны выль ног.

Сибалана вичко

«Мытшӧдъястӧм Республика» нима форум пансис Сыктывкарын. Тайӧ экономика министерство федеральнӧй программалӧн юкӧн. Пырӧдчӧны сэтчӧ вермытӧмаяс, федеральнӧй спикер да вежа айяс. Сёрнитӧны найӧ сибалана вичко да храмъяс йылысь.

Коляскаа мортлы Республикалӧн шӧр вичкоӧ веськавны зэв сьӧкыд. Перымса Степан нима храмӧ пыранінсӧ туявны корим Илья Костинӧс. Пуысь пандуссӧ, буракӧ, вӧчӧма абу специалист.

[18]

А водзӧ мунны лоас нӧшта сьӧкыдджык. Вичколӧн улысса юкӧнӧ крут поскӧд вермытӧм мортлы лэччыны позяс сӧмын ёртъяс отсӧгӧн. Илья Костин эскӧдӧ, бур пыранін вӧчны талун абу сьӧкыд, но Комиын ни ӧти вичкоӧ коляскаӧн он веськав.

Илья Костин:

— Пандусъяс да пыранінъяс вӧчӧны торъя нормаяс серти, вичколы та кузя юр жуглыны оз ков. Правилӧяс серти кӧ ставсӧ вӧчны, вичкоӧ вермасны волывлыны и инвалидъяс.

Вичкояс пырджык кыпӧдлісны вермытӧмаяс йылысь мӧвпавтӧг. Весиг 20 во сайын Орбитаын лэптӧм храмын пандуссӧ вӧчны некытчӧ.

Фёдор ай, Орбита микрорайонса вичкоын настоятель:

— Ичӧтик вичкоӧ тӧрӧны кӧкъямысдас морт, послӧн тшупӧдъясыс векньыдӧсь, колӧ нӧшта вӧчны пандус. Ковмис пӧвъяссӧ бӧрйыны кӧляска ыджда серти, медым йӧзлы вӧлі кокниа ветлӧдліны. Пандус кӧ вӧчи, йӧзлы ветлӧдлыны вӧлі эськӧ сьӧкыд.

Питирим, Сыктывкар да коми-зыряналӧн архиепископ:

— Проектъяс пырджык оз лӧсявны, ми сэсся мраморысь пандусъяс пыдди вӧчам пуысь – артмӧ кӧ. Колӧ медым и МЧС да архитектура водзвыв тшӧктіс тайӧ вӧчны.

Нӧшта сёрни кыпӧдлісны туризмын сибыдлун йылысь. Йӧз тшӧкыда ветлӧдлӧны вежаинъясті. Талун Республикаса культура министерство сёрнитчӧ Радонеж паломническӧй службакӧд удж йылысь. Тайӧ Мӧскуаса котыр. Сылӧн юкӧнъясыс уджалӧны Россия пасьтала да суйӧр сайын. Мукӧд регионса олысьяслы окота видзӧдлыны миян вежаинъяс вылӧ. Талун дасьтӧны нин Емдін да Кулӧмдінӧ туръяс.

Маргарита Колпащикова, Вермытӧмаяслӧн россияса котырлӧн республикаса юкӧнӧн веськӧдлысь:

— Эм опыт став мирын и Россияын. Абу сьӧкыд вӧчны пуысь москияс, абу сьӧкыд вӧчны вичкоӧ пандус, музейӧ. Колӧ мӧвпыштны омӧля кылысь да аддзысь йӧз йылысь, колӧ сӧмын ӧтувтны вынъяс.

Федеральнӧй экспертъяс сетісны колана вӧзйӧмъяс да козиналісны пособие. Конференция вылын петкӧдлісны, кыдзи вичко вӧчны сибаланаӧн, петкӧдлісны проектъясын тырмытӧмторъяс. Форумыс мунас ноябр 3 лунӧдз.

Анастасия Михайлова, Таисия Жакова, Павел Люлянмин. Юрган телеканал. Сыктывкар.

Ставӧн ӧтвыв

А со звӧннича, кодӧс кӧсйӧны кыпӧдны Юркарын, лоӧ сибалана вермытӧмъяслы. Та йылысь юӧртіс архиепископ Питирим. Стрӧитӧны жыннянъяссӧ инса вежа Стефанлӧн кафедральнӧй собор йӧрын. Медводдза кирпичьяс тэчигӧн лои пуктӧма и стрӧитчӧм заводитчӧм кузя капсула. Ӧні подрядчик босьтчис вӧчны медводдза судта, сувтӧдӧма дас кык колонна. Казьтыштам, тавося мартын, архиепископ Питирим ӧтуввезйын аслас лист бокын йӧзӧдіс сьӧм чукӧртӧм йылысь юӧр. Проектлӧн доныс вӧлі нёль миллион шайт. Стрӧйбаас лоӧ сё места вылӧ актӧвӧй зал да лифт. Шайтъяс чукӧртӧны на.

Видз-му овмӧс сӧвмӧм

Видз-му овмӧс министерство мӧд во кӧсйӧ водзӧ уджавны фермаяс паськӧдӧм кузя. Ӧні регионлы оз тырмы сюрс гӧгӧр мӧс. Уна карта кыпӧдӧма бюджетысь сьӧм вылӧ, и ӧні оз на ставныс уджавны тыр ӧдӧн. А регионлы колӧ асьсӧ могмӧдны ас йӧлӧн. Ӧні тайӧс вӧчны артмӧ нёльӧд пай вылӧ. Регионса видз-му юкӧнлысь сӧвмӧм видлалісны бюджет кывзігӧн каналан сӧветын. Паськыдджыка Константин Куратов.

Сыктывдін районын Лебедевъяслӧн крестьяна овмӧс кыскӧ сиктӧ туристъясӧс. Волывлӧны татчӧ весиг суйӧр сайысь гӧсьтъяс. Кӧза йӧв, ма да сиктса пывсян. Локтӧны татчӧ йӧз шойччыны карысь.

Екатерина Лебедева, фермер:

— Неважӧн, куим вежон сайын, воліс татчӧ Нигерияысь гӧсьт. Сійӧ медводдзаысь картупель пуктіс, пывсянын корӧсясис, гортса вӧлӧга видліс, нянь да мукӧдтор.

Видз-му овмӧсъяслы гранта отсӧг сетӧм дӧзьӧритӧ ачыс Анатолий Князев, министр. Екатерина Лебедевалы государствосянь вичмис миллион джын шайт. 313 сюрссӧ торйӧдіс Республика, а мукӧдсӧ сетіс федеральнӧй шӧрин. Тайӧ ичӧтик уджтасыслӧн мог – ловзьӧдны коми сикт.

Наталия Колбасюк, видз-му овмӧс министрӧс вежысь:

— Скӧтыс абу на уна. 14 кӧза, 2 кук, 12 кролик. Эм гӧсьтъяслы керка, сэні олӧны челядя туристъяс, кодъяслы окота видзӧдліны сиктлысь олӧм. Карса олысьяс ӧд унаӧн эз на аддзывны ловъя дзодзӧгӧс, индейкаӧс, либӧ кроликӧс.

Субсидия отсӧгӧн тшӧтш содӧ и производство. Воӧн унджык лоис йӧв, пӧжас, порсь, кук да йӧра яй. Паськӧдчӧм “Матӧ” вузасянін, кӧні иналӧны фермеръяслысь продукциясӧ. Талун лавкалӧн юкӧнъяс эмӧсь нӧшта Усинскын да Абъячойын. Медводдзаысь йӧзкостса бюджет уджтас подулын сьӧма отсӧг сетісны Койгортса пӧжасян заводлы. Тані дзоньтасьӧм бӧрын восьтісны выльмӧдӧм цех, выль ӧшиньяса, электрика да биӧн. Пӧжасьысьяслы тайӧ зэв колана, ӧд уджалӧны найӧ войнас.

Владимир Дубовскӧй, учредитель:

— Этшаджык сьӧм ковмас видзны шоныд да би вылӧ, экономияыс лоӧ 5-10%. Пӧжасьысьяслы лоӧ уджавны лӧсьыдджык. Водзын электричество вылӧ видзим уна сьӧм, талун выль лампочка сӧмын 36 ватт, а важсяыс вӧлі 80.

Мӧд во проект серти кӧсйӧны бӧрйыны нӧшта 6 уджтас. Куим миллион шайт вылӧ, ӧд тайӧ содтӧд уджалан местаяс. Дерт, министерствоын оз соссьыны, мый овмӧсъясын рентабельносьт омӧль, Зеленечса котырлӧн кындзи. Но и сійӧ коркӧ уджаліс сьӧкыдпырысь. Отсаліс зумыда кок вылӧ сувтны оборудованньӧ выльмӧдӧм, но сьӧм унатор вылӧ оз тырмы. Весиг дасьтӧм уджтасъяс пӧртӧм вылӧ.

Надежда Дорофеева, республикаса Госсӧветӧн веськӧдлысь:

— Таво министерство сёрнитіс крахмал вӧчӧм завод кыпӧдӧм йылысь. Ми гӧгӧрвоам, тайӧ уджтасыс бур да колана. Картупель быдтӧм могысь колӧ вӧдитны выль муяс. Талун, кыдзи пыртӧны тайӧ уджтассӧ олӧмӧ?

Наталия Колбасюк, видз-му овмӧс министрӧс вежысь:

— Крахмал вӧчан завод зэв ёна колӧ. Талун сёрнитчам инвесторъяскӧд да венчурнӧй фондкӧд сьӧм кыскӧм кузя. Но тайӧ уджыс мунӧ ньӧжйӧ. Оборудование вӧчысьяскӧд сёрнитчим нин, тайӧ Швеция. ЛПК-лы крахмал позьӧ вӧчны сӧмын швецияса оборудованньӧ вылын. Сійӧс тэчӧм вылӧ колӧ во джын.

Нӧшта колӧ аддзыны уджалысьясӧс. Овмӧсъясын оз тырмыны зоотехникъяс да пемӧс видзысьяс. Специалистъясӧс кыскӧны вит сё сюрсӧн. Уджалысьясӧс куим сё сюрс шайтӧн. Тайӧ отсӧгыс лоас и водзӧ. Ведомствоын лыддьӧны мый тайӧ этша. Колӧ том йӧзӧс кыскыны видз-му овмӧсӧ школасянь.

Константин Куратов, Роман Истомин, Павел Фетисов. Юрган телеканал.

Аслыспӧлӧс козин

«Тонна джын ролл омӧля олысьяслы» — татшӧм акция олӧмӧ пыртӧны общественникъяс. Японияса кухняысь сёяна фургон воис олӧма йӧзлӧн керкаясӧ да оланінтӧм йӧзлӧн узьланінъясӧ. И тайӧ ресторанысь сёян. Кыдзи паныдалісны сійӧс, висьталас менам уджъёрт.

[8]

Фургонын кузов тыр 500 килограмм мында роллъяс. Тайӧ сёянсӧ новлӧны оланінтӧм йӧзлы да олӧмаяслӧн керкаясӧ. Никита Чернов акция котӧртысь шуӧ, окота пӧ вӧлі шензьӧдны мыйӧнкӧ. Сыктывкарын том морт нуӧдӧ ассьыс блог, снимайтӧ тешкодь лоӧмторъяс да йӧзӧдӧ мирса везйӧ. Интернетын сылӧн ветымын сюрс ёрт. Шензьӧдны сылӧн миянӧс збыльысь артмис. Роллъяс сійӧ бӧрйис эз весьшӧрӧ. Та котырыс окотапырысь пырӧдчис бур вӧчан акцияӧ. Нӧшта буретш тайӧ вӧлӧгасӧ некор на эз видлыны интернатъясын олысьяс.

[13]

Килограмм мынта роллъяс сулалӧны 500 шайт гӧгӧр, тонналӧн джынйыс артмӧ 250 сюрс. Сьӧмыс ыджыд, но водзмӧстчысь войтыр серти найӧ оз жалитны. Кутшӧмкӧ пайысь мынтысисны асьныс, мыйкӧ козьналіс компания. Ставсӧ разӧдісны квайт часӧн. Чайтісны, лоас дырджык, сӧмын татшӧм козин йӧз паныдалісны эз ӧткодя.

Никита Чернов, акция котыртысь:

— Кодкӧ шуис, вайӧй пӧ бурджык меным пась да выль сапӧг. Чайта, тайӧ роликыс юксяс кык пельӧ: ӧтиыс петкӧдлас горшлун, мӧдыс – жальлун. Жальлун — олӧмаыслы керка дорӧ. Сідз нин артмис, мый йӧз веськалісны сэтчӧ. Горшлун петкӧдлас оланінтӧм йӧзӧс. Найӧ асьнысӧ кутӧны дикаръяс моз. Та вылӧ сьӧкыд видзӧдны. Но век жӧ ми налы разӧдім сёянсӧ.

[14]

Кодкӧ пинясьӧ, а кодкӧ и бӧрдӧ аттьӧалӧмӧн. Йӧзыс абу ӧткодьӧсь, но отсавны колӧ ставныслы. Лыддьӧны водзмӧстчысь войтыр.

Елена Кононова, Любовь Филиппова. Юрган телеканал. Сыктывкар.

Миян водзмӧстчисны

Юрган телеканаллӧн выль вермӧм. Та пӧрйӧ миян уджъёртъяс шедӧдісны национальнӧй медицинскӧй палаталысь премия. Жюри донъялыс Россияса 70 регионысь 300 удж. Вермысьясӧс чолӧмалігӧн палаталӧн президент страналӧн нималысь педиатр Леонид Рошаль тӧдчӧдіс: таво ми вермысьясӧс пасйим 10 номинацияын. Эг сӧмын медикъясӧс, кодъяс быд лун зільӧны бурмӧдны йӧзлысь дзоньвидзалун, но и найӧс, кодъяс отсасьӧны, тайӧ юӧр сетан котыръяслы, кодъяс гижӧны миян удж йылысь.

Геннадий Левицкӧй, «Юрган» телеканаллӧн веськӧдлысьӧс медводдза вежысь:

— Миян врачьяс, тайӧ йӧз, кодъяс висьысьӧс нуӧны нӧсилкаӧн некымын километра лым толаӧ. Найӧ, кӧть вой, кӧть лун, лэбӧны санавиацияӧн висьӧм кӧр видзысьла, мусир, биару перйысьла, олӧма морт бӧрся ылыс сиктӧ. Миян врачьяс мездӧны весиг код юра мортӧс. Кывзӧны сылысь пинясьӧмсӧ, терпитӧны нӧйтӧм. Но та вылӧ видзӧдтӧг сійӧс мездӧны.

Награда вичмис «Детали дня» уджтаслӧн апрелься выпусклы. Сэні сёрнитісны Сыктывкарса тэрыб отсӧг станцияысь фельдшер вылӧ уськӧдчӧм йылысь. Сэки программа нуӧдысь, Геннадий Левицкӧй казьтыштіс медикъяслӧн правояс йылысь, кыдзи позьӧ налы дорйысьны кутшӧмкӧ вензьӧмын.

Комияс йылысь

«Коми. Наследники древних традиций» — татшӧм нима фильм йӧзӧдісны Россияса финн-йӧгра культура шӧринын. Документальнӧй картинасӧ сиисны войтырлӧн ӧтувтчан лунлы. Тайӧ финн-угор да саам войтырлы сиӧм дас витӧд фильм. Тайӧысь авторъяс висьталісны коми йылысь. Тайӧ уджтас вылын уджалісны дыр. Светлана Некрасова тӧдӧ мыйла.

[15]

Кӧрткерӧс районса Одыб сиктысь мастер Анатолий Попов висьтасьӧ, кыдзи вӧчӧ вӧралысьлы лызи. Тӧдса, мый комияс сійӧс камысӧн эжлісны. Век жӧ ӧні корсьны найӧс, коді важӧн моз кужӧ ладмӧдны лямпа, зэв сьӧкыд. И фильм дасьтысьяслы ковмис пуктыны уна вын, медым татшӧмъяссӧ аддзыны. Вӧралӧм, чери кыйӧм, кысьӧм-вурсьӧм, кӧртысь да сёйысь вӧчасьӧм – документальнӧй картина висьталӧ, мыйӧн олісны важ комияс. Медым петкӧдлыны тайӧс, дасьтысьяслы ковмис кык во. Найӧ ветлісны 8 районӧ, воӧдчылісны сэтчӧ, кытчӧ веськавны вывті сьӧкыд. Торйӧн нин казьтывлӧ съёмочнӧй котыр Удораӧ ветлӧм.

Анна Баженова, Россияса финн-йӧгра культура шӧринын юӧртан юкӧнӧн веськӧдлысь:

— Лунтыр ми кывтім ю кузя, пыравлім юдорса сиктъясӧ, снимайтім сэні. Воӧдчылім весиг сійӧ грездъясӧдз, кӧні олӧ сӧмын ӧти семья. И ми на дорӧ пыравлім, сёрнитім, тӧдмалім, кыдзи найӧ олӧны йӧзсянь да цивилизациясянь ылын.

Россияса финн-йӧгра культура шӧринлӧн коллекцияын тайӧ фильмыс дас витӧд нин. Воддзаясыс сиӧмась ичӧт лыда войтыръяслы. Уджтассӧ дасьтісны буретш налӧн культура да традицияяс видзӧм могысь. Съёмочнӧй котыр зілис петкӧдлыны, медтӧдчана обрядъяс, и та вӧсна весиг стӧча урчитіс, кутшӧм кадӧ колӧ воліны тайӧ войтыр дорӧ.

Татьяна Барахова, Россияса финн-йӧгра культура шӧринӧн веськӧдлысь:

— Мари, шуам, ас кыӧм дӧрасӧ лым вылын едждӧдлісны, на дорӧ ми ветлім тӧвнас. Мордва нималӧ аслас гӧра-кӧдза традицияясӧн, на дорӧ ми дерт майын мӧдӧдчим. И со тадзи быд войтыркӧд. Урчитім, кор да кытчӧ мунны.

Видзӧдлыны уджсӧ позяс интернетын, та кындзи, документальнӧй фильма дискъяс мӧдӧдасны библиотека да школаясӧ. Картинаӧн позяс вӧдитчыны, кыдзи велӧдан пособиеӧн, медым петкӧдлыны коми йӧзлысь оласног. Коланаӧн фильмыс лоас и верстьӧяслы, мед нӧшта ӧтчыдысь петкӧдлыны налы, кутшӧм вӧвлытӧм му вылын найӧ олӧны.

[10]

Светлана Некрасова, Вячеслав Беспалов. Юрган телеканал. Сыктывкар.

☼ ☼ ☼

И тайӧ вӧлі бӧръя репортаж. Коді эз вермы видзӧдны «Талун» программа, позяс вӧчны тайӧс юрган.рф сайтысь, либӧ ростелекомлӧн ай-пи телевиденньӧ отсӧгӧн. Став бурсӧ.

Пасйӧд

Текстуйтӧма 2017-11-30. Кужса Сандра.