Пос

Ј. Шабаԁ Кыԇі віԇны кагаӧс 3 арӧсԍаԋ — 8-ӧԇ Сыктывԁінкар 1929 Міјан аі-мам мӧвпалӧны, чеԉаԃӧс велӧԁӧм завоԃітчӧ сӧмын школаын. Најӧ мыжԁӧны велӧԁыԍјасӧс, кор чеԉаԃ лоӧны ԁурыԍӧԍ, кывзытӧмӧԍ. Таԇі мӧвпавны оз ков. Чеԉаԃ велӧԁчыны завоԃітӧны пусчужӧмԍаԋ. Кагалӧн ԉок-нога олӧмыс, ічӧтыԍаԋ кывзытӧмыс ставыс кага ај-мам-сајын ԁа кагаӧс віԇыԍ-сајын. Кага быԁміг-чӧжыс пыр велӧԁчӧ. Ӧԏік велӧԁчӧм морт шулӧма — кагаӧс-кӧ-пӧ чужӧм-бӧрас тӧлыс-мыԍԏі завоԃітан велӧԁны, сіјӧ-пӧ лоӧ ԍор-ԋін. Тајӧ ԋігаас лоӧ віԍталӧма кага быԁтӧм-јылыԍ, кыԇі быԁміг-чӧжыс сіјӧс кужӧмӧн велӧԁны.

Чеԉаԃӧс колӧ велӧԁны завоԃітны пусчужӧмԍаԋ.

Челаԃӧс колӧ завоԃітны велӧԁны пусчужӧмԍаԋ. Кыԇі сіјӧ вӧчны? — Ічӧԏік кага первој велӧԁчӧ ԍојны, јуны, віԇӧԁны, кывзыны, мӧвпавны. Ставсӧ тајӧ сіјӧ вермас велавны вӧчны бура, вермас-і ԉока. Ставые сіјӧ лоӧ быԁтӧм-сајын. Кагаӧс поԅӧ быԁтыны бура, поԅӧ-і ԉока. Бура быԁтӧмыԁ ставыс ај-мам-сајын ԁа кагавіԇыԍ-сајын. Кагаыԁ быԁмігӧн быԁ лун аԁԇӧ выԉ-тор. Сіјӧ быԁтор-јылыԍ тӧԁмалӧ. Сы-понԁа колӧ віт- чыԍны сы-ԁырјі вӧчны быԁ ԉоксӧ. Кага быԁтан уҗ колӧ нуӧԁны ԍӧлӧмыԍ ԁа кужӧмӧн велӧԁны сіјӧс сӧмын бур-вылӧ. Меԁјона колӧ кужӧмӧн чеԉаԃӧс быԁтыны ар кӧкјамысӧԇ-ԁасӧԇ, кор чеԉаԃ посԋіӧԍ, кор најӧ јона јуаԍӧны баԏ-мамлыԍ ԁа быԁ кыв налыԍ верітӧны. Унаыԍ кывлан баԏ-мамлыԍ чеԉаԁ-јылыԍ: «тащӧм-і чужлӧма, ԋінӧм вӧчны сыкӧԁ он вермы», ԉібӧ «коԁ рӧԁӧ бара те мунӧмыԁ-а». Кор кутан баԏ-мамлыԍ јуаԍны, кущӧма сіјӧ быԁміс, мыј аԁԇыліс ас-гӧгӧрԍыс ԁа мыј-ԁорӧ сіјӧс велӧԁісны, віԍталасны, ічӧт-на-пӧ вӧлі ԁа мыј гӧгӧрвоас, воԇ-на-нӧ сіјӧс вӧлі велӧԁныс. Сы-ԁырјі вӧлӧм віԁчӧны ԁа коԍаԍӧны, віԇӧны кагаӧс ԋајта, паԍтӧԁӧны ԋајт ԁа ԉок паԍкӧмӧн. Верԁӧны бара-жӧ ԉока. Уԅланін бурҗык абу, ԁај воԉпаԍыс ԋајт, шоммӧма. Кагаӧс ԉока нӧјтӧны, ԉібӧ сы-вылӧ ԉокыԍ горзӧны, чіршӧԁлӧны. Кор-ԋін кага сувтас ас кок-јылаԍ ԁа кутас котравны, ԍетасны сылы кіас ԋаԋ, ԁа мӧԁӧԁасны ывлаӧ: меԃ-пӧ ветлас, озҗык мешајтчы гортын. Мыј сені кага вӧчӧ, коԁкӧԁ ԍорԋітӧ коԁкӧԁ ворсӧ, ԋекоԁ оз-і віԇӧԁлы. Таԇі-і коԉас чеԉаԃӧс велӧԁан меԁ-бур каԁыс, кор најӧ быԁтор-јылыԍ јуаԍӧны баԏ- мамлыԍ, јона налыԍ кывзӧны, віԁчыԍӧны отсӧг наԍаԋ, — ставыс сіјӧ том вежӧрнаԁ ԍӧкыԁ уҗ. Таԇі коԉӧ меԁ бур каԁ, кор чеԉаԃ пыԃԃі пуктӧны быԁ кыв баԏ-мамлыԍ. Тајӧ каԁын поԅӧ велӧԁны чеԉаԃӧс быԁ бур вылӧ. Кущӧм ԍемја-піын најӧ быԁмӧны, сылыԍ і велӧԁчӧны, боԍтӧны бур і омӧԉ. Сы-понԁа колӧ тӧжԁыԍны, меԁым чеԉаԃ велӧԁчӧны сӧмын бур-вылӧ, колӧ чеԉаԃ-ԁырјі віԁчыԍны быԁ ԉокыԍ.

Мыј колӧ тӧӧны пусчужӧм кагаӧс быԁтігӧн.

Школаӧ велӧԁчыны ветлытӧԇ быԁман-каԁ кагалӧн шуԍӧ школаӧ велӧԁчыны мунтӧԇ быԁман-војасӧн. Кыԇі, мыјӧ чеԉаԃ велӧԁчӧны школаӧ мӧԁӧԁан војасӧԇ? Быԁӧн тӧԁӧны, мыј пусчужӧм кагалы, версԏӧ јӧзлы-моз, кывтӧм пемӧсјаслы ԁа быԁмӧгјаслы-моз, быԁмігӧн колӧ ԍојан-јуан, шонԁі ԁа сӧстӧм сынӧԁ. Кывтӧм пемӧс-піјан-ԍерԏі кага ԋӧжјӧнҗыка быԁмӧ, ԁырҗык чеԉаԃ каԁыԍ оз пет, ԁырҗык лоӧ сіјӧс ԁӧԅӧрітны, віԇны, велӧԁны. А мӧвпыштӧ, мыјԁта тор-вылӧ сылы колӧ велӧԁчыны быԁмігӧн пусчужӧмԍаԋ: ԍојны-јуны, віԇӧԁны, кывзыны, гӧгӧр тӧԁмавны ԁа кокӧн ветлыны велӧԁчыны. Сіјӧ ас-гӧгӧрԍыс унатор аԁԇӧ: јӧз ветлӧԁлӧны, пемӧс баксӧ, каԋ ԋавзӧ, быԁԍама кӧлуј сы-гӧгӧр — ставсӧ колӧ сылы тӧԁмавны, ставыс тајӧ сылӧн ԍӧкыԁ уҗ. Тајӧ каԁӧ кагалы колӧ отԍавны, кокԋӧԁны сылыԍ уҗсӧ. Отсавны сылы шаԋмыны, быԁмыны, отсавны сылы аԁԇыны, кывны, ветлыны кокӧн ԁа гӧгӧр тӧԁмавны. Отсавны ԋӧжјӧԋікӧн, кужӧмӧн, меԁым кага віԇа ԁа ԁолыԁа быԁміс. Со-тај ічӧԏік кага. Сіјӧс колӧ верԁны, паԍтӧԁны, унмовԍтны. Быԁӧн тајӧс вӧчӧны, сӧмын кыԇі колӧ тӧԁны. Та-јылыԍ ај-мам ԋекор оз мӧвпавны. Быԁӧн кагаӧс верԁӧны, сӧмын оз ӧԏі каԁӧ быԁлун ԁај кыԇі-ԍурӧ ԁа мыјӧн-ԍурӧ. Сыыԍ сылӧн кынӧмыс віԍӧ ԁа пыр бӧрԁӧ. Ӧԏі каԁӧ быԁлун верԁігӧн, кагалӧн кынӧмыс бура уҗалӧ, оз віԍ, сіјӧ оз бӧрԁ олӧ шы-ԋі-тӧв, ԋекоԁӧс оз ԁӧзмӧԁ.

Сӧстӧма віԇігӧн кага велалӧ пеԉка овны.

Паԍкӧм кагалы колӧ вӧчны ԁонтӧмыԋік паԍкӧм-ԁӧраыԍ, сӧмыны& меԁ вӧліс сӧстӧм ԁа вурӧма сы-ԍерԏі. Тащӧм паԍкӧмӧн кага ԁолыԁа быԁмӧ. Сӧстӧм паԍкӧмӧ тој ԋі пыщ оз рӧԁмы, сіјӧс ԋекоԁ оз куртчав, ԍерԏі паԍкӧм оз зелӧԁ, оз зырт, оз кыскаԍ, секі кага ԋінӧмыԍ оз бӧрԁ, олӧ ԁолыԁа ԁај велалӧ сӧстӧм ԁа ӧкуратнеј паԍкӧмӧ. Быԁ асыв колӧ мыԍкыны сылыԍ чужӧмсӧ ԁа гоԉасӧ. Быԁ вежон мыԍкыны пывԍанын, секі бара-жӧ кагаӧс ԋекоԁ оз куртчав, тој ԋі пыщ, кутас бура уԅны војын, лунын кутас овны ԁолыԁа, мамӧс оз ԁӧзмӧԁ. Сӧстӧма колӧ овны ԇоԋвіԇалун віԇӧм-вӧсна. Меԁ јона колӧ віԇны сӧстӧма асԍыным јајнымӧс. Кучікӧн мі лолалам, а ԋајт кучік-пыр лолавны он вермы. Быԁӧн тӧԁӧ ас-ԍерԏі, кущӧм ԁолыԁ овлывлӧ пывԍан-бӧрын, ԉібӧ купајтчӧм бӧрын. Секі сӧстӧм јај-кучік бура лолалӧ. Бура-кӧ јај-кучік пырыс мортыԁ лолалӧ, сылӧн ԇоԋвіԇа олӧмыс оз торкԍы. Таԇікӧн і кагалӧн.

Колӧ отсавны кагалы ворсны.

Тані лоӧ каԅтыштны нӧшта со мыј-јылыԍ. Верԁігӧн, паԍтӧԁігӧн ԁај мыԍкігӧн кага вӧрӧшітчӧ, ворсӧԁчӧ. Ԋӧжјӧԋікӧн сіјӧ завоԃітчӧ кутны паԋ, таԍті ԁа мукӧԁтор. Тајӧ пӧраын колӧ сылы отсавны, велӧԁны сіјӧс кутны боԍтны ԁа мукӧԁ сещӧмтор горзытӧг ԁа нӧјттӧг. Кымын кага быԁмӧ, сымын сіјӧ јона ветлӧԁлӧ, котралӧ, мыј-ԍурӧ кваԏітӧ. Верԍԏӧ јӧзты секі колӧ тујԁыны кагалыԍ ворсӧмсӧ, колӧ ԍетны сылы кущӧмкӧ кокԋіԃік уҗ, меԁым ез вӧв ԍӧкыԁ ԁај меԁ сылы вӧлі муса. Кага ворсӧ мыјӧн-ԍурӧ: чагјӧн, кабалаӧн, кӧрӧбјасӧн, мукӧԁ-торјӧн. Ворсны сылы колӧ, ворсӧмыс-і сылӧн уҗыс. Ај-мам ԁӧзмӧны, вӧтлӧны сіјӧс, піԋалӧны: «мешајтчан-пӧ ԁа јогӧԍтан». Кагалы ԋінӧм лоӧ вӧчныс ԁа кутас бӧрԁны ыжԁавны, сеԍԍа кутас пышјавны гырыԍ јӧзыԍ, ԉібӧ наԁурнӧ вӧчны. Меԁым таԇік ез вӧв, колӧ кагалы ԍетны кущӧмкӧ пеԉӧс керкаын ворсны ԁа ворсӧм-бӧрын щӧктыны чукӧртны чачӧјассӧ. Тащӧм уҗсӧ віт-квајт арӧса чеԉаԃ зев раԃејтӧны.

Ворсӧмԍаԋ кага велӧԁчӧ уҗавны, ылалӧ віԉшаԍӧмыԍ.

Быԁ кага зев ԍӧлӧмыԍ ԍујԍӧ мамыс-ԁінӧ, щӧщ кӧсјӧ іԁраԍны, пӧжаԍны сыкӧԁ. Мамјаслы колӧ секі ԍетны налы ічӧԏік уҗтор. Сылы уҗ ԍетӧмыԁ зев кажітчӧ ԁа ылалӧ віԉшаԍӧмыԍ. Сіԇі сіјӧ ԋӧжјӧԋік велалас шыԋітӧв ԍӧлӧмыԍ уҗавны. Нӧшта ворсіг-мозыс сіјӧ велалӧ быԁԍама-ног вӧрны, сыыԍ сіјӧ лоӧ пеԉк, бур ԍама.

Кагаӧс колӧ пыр кывзыны ԁа бура сыкӧԁ ԍорԋітны

Ԋоԉ-віт арӧса кага зев-ԋін уна кӧсјӧ тӧԁны. Быԁтор-јылыԍ јона јуаԍӧ. Зев раԃејтӧ кывзыны віԍтјас ԁа-і ачыс віԍтавны. Тащӧм віԍтјасӧн ԁа ԍорԋіӧн поԅӧ сіјӧс уна буртор-вылӧ велӧԁны. Сӧмын, кор сіјӧ јуаԍӧ, колӧ бура кывзыны горзытӧг, чірзытӧг ԁа бура сылы віԍтавны, мыј-јылыԍ јуалӧ. Оз ков кагаӧс повԅӧԁлыны мыјӧн-ԍурӧ, кущӧм-ԍурӧ мојԁјасӧн, сіјӧс кага кутас вӧтавны ԁа војын бӧрԁны. Јуаԍігас сіјӧс оз ков пӧрјӧԁлыны, сылы колӧ віԍтавны збыԉ, ӧтчыԁ-кӧ сіјӧс пӧрјалан, мӧԁыԍ оз веріт, оз кут кывзыны ԁај ачыс велалас пӧрјаԍны. Кагатӧ-кӧ он чіршӧԁлы ԁа сы-вылӧ он горзы сыыԍ быԁмас бур ԍӧлӧма морт.

Ԍорԋітны чеԉаԃкӧԁ колӧ кужӧмӧн.

Мамјаслӧн ем сещӧм моԁа, чеԉаԃ-кӧ ԍорԋітӧны ԉока, пыскыԉа, оз на кужны-ԁа, мамјас щӧщ кутасны ԍорԋітны на-ног. Сіԇ оз ков. Колӧ ԍорԋітны кагакӧԁ ԉучкі. Кага кывзӧ ԁа велӧԁчӧ ԍорԋітныс гырыԍјас ԍорԋі-вылыԍ.

Ԋіга ԁа карԏінајас јона отсалӧны кагалы велӧԁчыны ԁа тӧԁмавны ас-гӧгӧрсӧ.

Віԍтјасыԍ ӧтԁор чеԉаԃ јона раԃејтӧны віԁлавны быԁ-ԍама карԏіна (ԍерпасјас). Карԏінајас колӧ ԍетны налы кужӧмӧн. Ԍетны-кӧ налы кужӧмӧн карԏінајас ԁа бура віԍтавны, мыј сені пасјӧма, чеԉаԃ вермасны топыԁа кутчіԍны ԋігајас-ԁорӧ немчӧж-кежлӧ. Унаыԍ овлынлӧ баԏ-мам аԍныс оз тӧԁны, мыј-јылыԍ јуаԍӧны налыԍ чеԉаԃыс, а ԋіга-кӧ ԋӧбан, сені лоӧ гіжӧма ԁај рісујтӧма. Поԅӧ ԋіга лыԃԃыны ӧтвылыԍ ај-мамлы ԁа чеԉаԃлы. Секі ај-мам кутасны јонҗыка лӧԍавны чеԉаԃкӧԁ. Меԁ-јона-ԋін ԋіга колӧ ԍіктса чеԉаԃлы . Ԍіктыԍ најӧ тӧԁмавны аԁԇӧны ещатор, а ԋіга-куԅта вермасны тӧԁмавны карса олӧм-јылыԍ ԁа мукӧԁлаыс- олӧм-вылӧм-јылыԍ. ІІІуам, карын чеԉаԃ чеԉаԃ-саԁјӧ ветлӧны. Сені налы тӧԁмаԍны ем аероплан, автомобіԉ ԁа мукӧԁ-тор. Сені најӧ тӧԁмалӧны кыԇі уҗалӧ пошта, кыԇі вӧчӧны сакар, ԍіԏеч, кыԇі чеԉаԃ олӧны мукӧԁ муын ԁа сіԇ воԇӧ. Кущӧм карԏінајас ԁа ԋігајас колӧ ԋӧбны чеԉаԃлы, мі тані огӧ кутӧ ԍорԋітны, сы-јылыԍ ем торја ԋіга.

Ај-мамлӧн чеԉаԃкӧԁ сӧветӧн олӧмыс јона бур чеԉаԃ быԁтӧмын.

Міјан вӧлі-ԋін ԍорԋі, кор ај-мам јона лӧԍалӧны чеԉаԃкӧԁ. Чеԉаԃ сещӧм ај-мамсӧ јона раԃејтӧны ԁа јона кывзыԍӧны. Секі-і ај-мамыслы кӧкԋі чеԉаԃӧс тујԁӧԁны бур олӧм-вылӧ, ԁа і аԍныс најӧ секі віԁчыԍӧны ԉоктор вӧчӧмјасыԍ, меԁым чеԉаԃ оз велавны. Тащӧм ај-мамлӧн чеԉаԃ велалӧны бура овны ас ԍемја-піын, школаын јортјасыскӧԁ, ԍіктын суԍеԁјаскӧԁ, завоԁын уҗалыԍ-јортјаскӧԁ. Бура олӧм ԁа чеԉаԃӧс бура быԁтӧм бур нӧшта со-мыј-вӧсна: піԋаԍӧмыԍ ај-мамлӧн ԁај чеԉаԃлӧн јона щыкӧ ԍамныс (характер), секі чеԉаԃ пыр віԇӧԁӧны пышјыны гортыԍ, піԋаԍан-іныԍ, ветлӧны кытӧн ԍурӧ. Оз кужны аԁԇыны бур јортјасӧс. Воԇ велаласны јуны, картіаԍны ԁа мукӧԁтор керны. Сы-понԁа колӧ тӧжԁыԍны, меԁым чеԉаԃлы гортын вӧлі овны ԁолыԁ ԁа гажа. Колӧ лӧԍӧԁны карԏінајас, ворсан-торјас ԁа кокԋіҗык уҗјас.

Чеԉаԃӧс нӧјтӧм вајӧ сӧмын ԉок.

Уна ај-мам мӧвпалӧны: чеԉаԃӧс-пӧ быԁтігӧн колӧ нӧјтыштавны, регыԁҗык велаласны. Нӧјтӧмыԍ, ԉокыс-кынԇі, ԋекущӧм бур абу. Ӧԏі-кӧ нӧјтӧмӧн поԅӧ кагаӧс каԉекаӧԇ воштыны. Мӧԁ-кӧ, најӧ оз вермыны вунӧԁны сіјӧс ԁа лӧгалӧны. Сеԍԍа щӧкыԁҗыка-кӧ кутасны нӧјтны, најӧ велалӧны воча коԍаԍны. Јона ԉок і сіјӧ, кор чеԉаԃ полӧны нӧјтӧмыԍ ԁа пӧрјаԍӧны. Ӧтчыԁ-мӧԁыԍ пӧрјаласны, сеԍԍа велаласны немчӧж-кежлӧ пӧрјаԍны. Унҗыкыԍ чеԉаԃ абу мыжаӧԍ, а најӧӧс нӧјтӧны. Чеԉаԃ посԋіӧԍ. Уна-тор-на оз гӧгӧрвоны, оз кужны, оз вермыны вӧчны. Најӧс оз ков нӧјтны, сӧмын колӧ бурӧн віԍтавны, меԁым воԇӧ сіԇі оз вӧчны. Овлывлӧ сіԇ: кага бӧрԁӧ, колӧкӧ щыг, колӧкӧ кыткӧ віԍӧ, кыткӧ зыртӧ, сіјӧс бурмӧԁӧм-пыԃԃі ԁа тӧԁмалӧм-пыԃԃі нӧјтӧны. Овлывлӧ і сіԇ: ај-мам скӧрмасны мыј-вылӧ-кӧ ԁа ԉокысла нӧјтӧны чеԉаԃӧс. Ԃерт, аԍтӧ бура кутны ԍӧкыԁ олӧм-ԁырјі ԃелӧ, ԁа-і чеԉаԃ быԃтӧмыԁ абу кокԋі уҗ. Ај-мамлы, коԁ кӧсјӧ чеԉаԃӧс велӧԁны нӧјтӧмӧн, мі шуам: ԋекор-на ԋекоԁ абу велавлӧма ԁај оз і велав. Локыԍ-кынԇі нӧјтӧмыԁ ԋінӧм оз вај.

Вывті раԃејтны ԁа вывті кеԇовтны кагаӧс оз поԅ.

Кагакӧԁ колӧ ԍорԋітны-вӧԃітчыны бура, меліа, ԋебыԁа. Вывті јона кагаӧс раԃејтӧм, кутлӧм ԁа окалӧм бара-жӧ оз туј. Кага умӧ, ԁӧзмӧ сетыԍ ԁа скӧрмӧ. Меԁԍа-ԋін ԋекытчӧ оз шогмы быԁтыԍігӧн, кор кагаӧс ӧԏі ԁукӧ јона кутласны ԁа окаласны, сеԍԍа кутасны мӧԁ ԁукӧ ԉокыԍ чіршӧԁлыны ԁа нӧјтны. Верԍԏӧ морт ԁӧзман сещӧм олӧмыԍ, а чеԉаԃ-јылыԍ ԋінӧм і ԍорԋітны. Кага оз вермы гӧгӧрвоны мыј бур, мыј омӧԉ, мыјыԍ сіјӧс нӧјтасны, мыјыԍ окаласны. Пыр кутас віԁчыԍны кор окаласны, ԉібӧ нӧјтасны. Ԋінӧм щуны: ај-мамлы пыр вӧԃітчігаԁ, меԁԍа-ԋін ԍӧкыԁ олӧмӧн, зев ԍӧкыԁ кутчіԍны кагаӧс піԋалӧмыԍ ԁа чіршӧԁлӧмыԍ, сӧмын аслыныс бур-вылӧ-жӧ. Меԁ-бур чеԉаԃкӧԁ пыр ӧткоԃа бура ԍорԋітны. Секі кага меԁ-бура кутас кывзыԍны, оз кут ыжԁавны ԁај нӧјтӧмыԍ оз кут повны.

Кужтӧм гажӧԁчӧм чеԉаԃлы вӧчӧ ԉок

Унаыԍ верԍԏӧ јӧз гажӧԁӧны кагаӧс сещӧм-торјӧн, мыј налы аслыныс кажітчӧ гажа. Кагаӧс новлӧԁлӧны ԍӧрԍіныс гӧԍԏітны, верԁӧны јона јумов торјасӧн. Гӧԍԏітӧмыԍ вермас лоны кагалы бур, вермас лоны і ԉок. Јумов торјӧн чеԉаԃӧс верԁны колӧ, сӧмын тӧԁны коԁ пӧраын,& Ԍојан воԇвылын јумовторјӧн чеԉаԃӧс оз ков верԁны, секі налӧн ԍојны чӧстӧмыс торкԍас ԁа оз кутны ԍојны ԍојантор. Чеԉаԃӧс гӧԍԏітны ԍӧрыԍ новлӧԁлыны мамјаслы оз ков. Шум, тӧԁтӧм јӧз, уна-пӧлӧс ԍојан — ставыс тајӧ кагаӧс муԇтӧԁӧны. Уна мам ас-ԍерԏіыс тӧԁӧ, гӧԍԏітан-іныԍ кагаӧс вајӧны бӧрԁіг-тырјі, ԍор воԁтӧԁӧны, војын сіјӧ бӧрԁӧ, ԉока уԅӧ. Унҗыкыԍ-кӧ ветлас гӧԍԏітны, кага петӧ ас-олан-ногыԍ. Секі зев ԍӧкыԁ лоас кагаӧс бӧр ӧтпӧрјаӧ воԁтӧԁны, верԁны. Ар вітԍаԋ-квајтԍаԋ чеԉаԃлы колӧны-ԋін јортјас ворсны, сӧмын ӧтщӧщја чеԉаԃјас-жӧ. Најӧ сіјӧ каԁас раԃејтӧны ворсны котырӧн, ԍӧлӧмыԍҗык уҗалӧны чукӧрӧн ӧтщӧщјајаскӧԁ. Шоныԁ пӧраын колӧ леԇны ворсны ывлаӧ, кӧԇыԁ-ԁырјі керкаын.

ԁолыԁлун ԁа гажалун меԁ јона колӧ кагалы.

Ас-ԍерԏі мі ставным тӧԁам, гажӧԁчыны пӧраын быԁӧнлы окота боԍтлӧ, а чеԉаԃлы меԁ-јона. Кор мі кӧсјам ошкыштны кагаӧс, шуам: «кущӧм сіјӧ візув ԁа јон». Ԃерт, кага вермас лоны візув ԁа јон сӧмын бура быԁтӧмыԍ. Бура быԁтігӧн кагаӧс оз чіршӧԁлыны, оз віԁны, бура ԁа ӧтпырја верԁӧны, јукталӧны, пеԉкӧԁӧны ԁа зіԉӧны віԁчыԍны ԉокторјас керӧмыԍ, мыј кага вермас аԁԇывны ԁа сы-вылыԍ велӧԁчыны. Кымын воԇӧ быԁмӧ кага, сымын јона сјјӧс кыскӧ чеԉаԃјас-ԁорӧ. Ар ԍіԅімын-кӧкјамысын чеԉаԃ ас-костын велӧԁчӧны кокԋіа ворсіг-тырјі прамеја уҗавны, мыј-ԍурӧ маԍԏерітны ԁа стрӧітны. Пӧраын, быԁԍама мічаторјас петӧны чеԉаԃ кіпоԁулыԍ.

Чеԉаԃлы колӧ ас-коԃ јортјас.

Верԍԏӧ јӧзлӧн прамеја оз овлы каԁ чеԉаԃкӧԁ ворсны ԁа отсавны налы уҗавны. Чеԉаԃ каԅалӧны верԍԏӧ јӧзлыԍ мырԁӧн-коԃ накӧԁ ворсӧмсӧ ԁа оз ԍӧлӧмыԍ налӧн ворсԍы, а јортјас-костын најӧ ставныс ӧткоԃӧԍ. Ԃерт, баԏ-мамлы колӧ тӧԁны коԁкӧԁ чеԉаԃ ветлӧны, колӧ кыјӧԁлывны, кыԇі ворсӧны, мыј вӧчӧнјы, ӧлӧԁны віԉшаԍӧмыԍ ԁа тышкаԍӧмыԍ. Тышкаԍӧм-бӧрын колӧ најӧс кывзыны ԁа оз поԅ віԁны ԋі ошкыны јӧзлыԍ ԋі асԍыныԁ чеԉаԃ. Бура накӧԃ ԍорԋітны ԁа віԍтавны, меԁ воԇӧ сіԇі оз вӧчны. Віԉшаԍӧны чеԉаԃ јона. Ај-мамлы асԍыныс чеԉаԃ ԁорјыны ԋокор оз ков. Став чеԉаԃсӧ ӧткоԃӧ пуктыԍ ај-мамӧс чеԉаԃ јонҗыка раԃејтӧны. Міјан ԍіктјасын чеԉаԃ-бӧрыԍ ԋекоԁ оз віԇӧԁлы ывлаын ворсігӧн, меԁ сӧмын керкаыԍ петӧмаӧԍ ԁа наыԍ мынӧма-а. А віԇӧԁлыны колӧ, меԁԍа-ԋін ічӧт кагајас-бӧрыԍ, меԁым ԋајтын оз гуԁраԍны, ва-ԁорӧ оз пышјыны ԁа ԉокыԍ оз віԉшаԍны.

Чеԉаԃӧс колӧ новлӧԁлыны сӧмын нарӧшнӧ чеԉаԃлы вӧчӧм рытјас-вылӧ.

Баԏ-мам новлӧԁлӧны чеԉаԃӧс быԁԍама гажӧԁчан рытјас-вылӧ. Новлӧԁлыны кытчӧ-ԍурӧ најӧс оз ков, најӧ сеԍ ԋінӧм оз гӧгӧрвоны, сӧмын муԇӧны ԁа повԅалӧны. Овлывлӧ і сіԇ, чеԉаԃ ар 7 — 8 велалӧны ветлыны кіноӧ, сеԍ најӧ аԁԇылӧны быԁԍама-пӧлӧс віԍӧмјас, тышкаԍӧмјас, окаԍӧмјас ԁа мукӧԁтор. Сеԍԍа гортын сіјӧ-жӧ вӧ- чӧны, гуԍаԍӧны, тышкаԍӧны. Со мыј вермас лоны накӧԁ. Посԋі чеԉаԃлы вӧчӧны торја рытјас, сені налы петкӧԁлӧны сещӧм-торјас, коԁӧс чеԉаԃјас вермасны бура гӧгӧрвоны. Тащӧм рытјас-вылӧ најӧс колӧ новлӧԁлыны. Сені петкӧԁлӧны налы кага олӧм-јылыԍ, петкӧԁлӧны појезԁјас, паракоԁјас, јӧз мујас ԁа мукӧԁтор. Тащӧм рытјас-вылын чеԉаԃ тӧԁмаԍӧны уна выԉторјӧн.

Чеԉаԃӧс ывлаын новлӧԁлӧм.

Кымынкӧ кыв ковмас гіжны чеԉаԃӧс ывлаын новлӧԁлӧм-јылыԍ. Ічӧт кагалы ывлаын новлӧԁлӧмыԁ зев колантор. Кага ывлавылын, ӧԏі-кӧ, лолалӧ сӧстӧм сынӧԁӧн шонԁі-воԇын. Ывлавылын новлӧԁлӧмыԍ кага јонмӧ, крепыԁҗык лоӧ, мӧԁ-кӧ сіјӧ ывлаын унатор аԁԇылӧ, тӧԁмалӧ вӧр, ва, му ԁа мукӧԁтор. Гырыԍ јӧз сылы вермасны віԍтавлыны на-јылыԍ. Сеԍԍа чеԉаԃ ывлаын вермӧны вӧԉаыԍ паԍкыԁа котравны, ворсны, а налы сіјӧ быԁмігаԁ зев бур. Сы-вӧсна чеԉаԃӧс колӧ јонҗыка гуԉајтӧԁны ԁа щӧкыԁҗыка налы віԍтавлыны быԁтор-јылыԍ. Унаӧн јуаласны, кыԇ-пӧ тајӧс вӧчны, кыԇі тӧԁны, мыј налы бур, мыј омӧԉ, кор колӧ најӧс ԁорјыны, кор і піԋавны ԁа кыԇі-пӧ верман чеԉаԃӧс быԁтыны нӧјттӧг. Та-вылӧ поԅӧ шуны со мыј. Ԋекущӧм уҗ оз поԅ уҗавны велӧԁчытӧг. Быԁ уҗ-вылӧ (вурԍыны, кыԍыны, пӧжаԍны, мукӧԁ) мыј он куж вӧчны, велӧԁчан, јуаԍан кужыԍ јӧзлыԍ. Чеԉаԃӧс быԁтӧм — ыҗыԁ уҗ. Быԁтыԍны велӧԁчыны-жӧ колӧ. Кужӧмӧн быԁтыԍӧм вајӧ уна бур. Чеԉаԃ быԁмасны ԇоԋвіԇаӧԍ, візувӧԍ, јонӧԍ, абу віԉішӧԍ, тӧлкаӧԍ, бура кутасны велӧԁчыны ԁа велавны быԁ уҗ-ԁорӧ. Та-јылыԍ-кӧ кутан мӧвпавны, велӧԁчан і кужӧмӧн чеԉаԃӧс быԁтыны. Ӧні быԁԍама ԋігајас, гіжӧԁјас петӧны быԁтыԍӧм-јылыԍ. Баԏ-мамлы колӧ лыԃԃыны та-јылыԍ. Ԋігајасыс лыԃԃыны ԍурӧны быԁ ԍіктын ізба-чітаԉԋаыԍ. Ԍіктаԁ оз-на быԁ ај-мам кужны лыԃԃыԍны, сы-вӧсна кужыԍјаслы колӧ лыԃԃыны горӧн кужтӧмјаслы, меԁ-і најӧ кывзасны ԁа мӧвпыштласны кужӧмӧн чеԉаԃӧс быԁтӧм-јылыԍ. Уна ԍіктјасын емӧԍ „ чеԉаԃ саԁјас", сені чеԉаԃӧс быԁтӧны кужӧмӧн. Поԅӧ мамјаслы ветлывлыны сетчӧ ԁа віԇӧԁлывлыны, јуаԍны, сӧветујтчыны велӧԁыԍјаскӧԁ. Мамјаслы колӧ аслыныс тӧжԁыԍны воԍтавны ԍіктјасын чеԉаԃ саԁјас, ԉібӧ меԁ клубјасын ԍетасны чеԉаԃјаслы кущӧмкӧ југыԁҗык ԁа сӧстӧмҗык пеԉӧс, кӧні чеԉаԃ вермасны ворсыштны мамјас лыԃԃыԍіг-коста ԉібӧ собраԋԋе-вылын пукаліг-коста. Чеԉаԃлы-кӧ ем места ворсны кущӧмкӧ пеԉӧс, најӧ мамјас-бӧрыԍ оз вӧтлыԍны. Мамјас вермасны шојтчыны. Секі-і мамјас аԍныс лоӧны лӧԋӧԍҗык, оԇҗык& кутны ԁурскӧԁчыны чеԉаԃ-вылӧ. Сеԍԍа быԁ быԁтыԍӧм-јывԍыԁ ставсӧ ԁруг он тӧԁлы, ԁај мыјтор колӧ выԉ-ног лӧԍӧԁны ԁруг вӧчны он вермы. Ԁругтӧ вын ԋі ԍӧм оз суԇԍы. Ковмас ԋӧжјӧԋікӧн. Ӧтчыԁ вӧчан торја воԉпаԍ, сеԍԍа коркӧ ԍерԏіыс вермыны кутан-ԁа паԍкӧм вуран, велӧԁан кіјассӧ мыԍкыны ԍојӧм-воԇвылын, ӧԏі каԁӧ быԁлун воԁны, четчыны, ԁа сіԇ воԇӧ. Мыј оз вермы вӧчны ӧԏі мам, верман вӧчны ӧтув мукӧԁкӧԁ. Сы-понԁа колӧ мамјаслы ӧтувтчыны ԁа зіԉны велӧԁчыны кужӧмӧн чеԉаԃјасӧс быԁтыны.