Пос

Б. КРІԈ. МАШІНА КОЛХОЗЫН КОМІ ԊІГА ЛЕԆАНІН (КОМІ ГІЗ) 1931

2.500. ВОԆКЫВ

Соціаԉізм ԍама віԇмууҗалӧм кутас мунны машінајасӧн. Трактор ԁа гырыԍ машінајас кыпӧԁӧны урожај, соԁтӧны овмӧслыԍ тӧварнӧј проԁукціја, кыпӧԁӧны уҗлыԍ проԁукԏівноԍт. Боԍтам-кӧԏ ӧԏі гектар шобԁі му комбајнӧн поԅӧ іԁразны ӧԏі мортлы часӧнҗынјӧнӧн, кор сіјӧ-жӧ мусӧ кіпомыԍ іԁралӧм вылӧ ԁа вартанӧн вартӧм вылӧ петӧ 250 морта час. Сложнӧј машінајас колхозын оз сӧмын кыпӧԁны урожајноԍт ԁа проԁукԏівноԍт уҗлыԍ. Колхозын машінајас — кулаккӧԁ коԍаԍан чорыԁ ӧруԃіјӧ. Колхозын машінајасыԁ гӧԉ ԁа шӧркоԃԃема креԍԏаналы отсалӧ ӧԁјӧнҗык бурмӧԁны віԇму овмӧс, кыпӧԁны уҗлыԍ проізвоԃіԏеԉноԍтсӧ, мынтыԍны ԇікӧԇ кулак кіпоԁ улыԍ. Овмӧслыԍ тӧварноԍт кыпӧԁӧмӧн колхозса машіна отсалӧ бырӧԁны кулакӧс, кыԇі классӧс, ԁорвыв коԉԉекԏівізаціја база вылын ԁа венны кулак ԋаԋ колхозса ԋаԋӧн. Машіна колхозын, проізвоԁственно-ԏехԋіческӧј база кыпӧԁӧмӧн, гӧԉ ԁа шӧркоԃԃема креԍԏанаӧс ԍӧкыԁ уҗыԍ мынтӧмӧн, ԍетіс бур поԁув куԉтурнӧј ревоԉуціјалы. Кулак зев бура гӧгӧрвоӧ машіналыԍ значеԋԋӧсӧ. Машіна кулак кырымын отсаԍӧ експлоатаціја нуӧԁны, ԇескӧԁны гӧԉ креԍԏана массаӧс. Ревоԉуціја бӧрын первојја војасас лжеколхозјас пыр кулакјас быԁԍама ногӧн вермаԍісны гырыԍ сложнӧј машінајас аскіас боԍтӧм вӧсна. Отпор ԍетӧм бӧрԏі кулак вежіс асԍыс такԏікасӧ — кутчіԍіс нуӧԁны паныԁа агітаціја тракторјаслы ԁа машіно-тракторнӧј станціјајаслы. Колӧ вӧлі сӧмын креԍ- ԏана мујас вылын тракторјаслӧн ԋекымын воԍа уҗ меԁ еԍкӧ гӧԉ-шӧркоԃа олыԍ креԍԏана масса гӧгӧрвоісны, мыј машінајас меԁкокԋіԁа мынтӧԁӧны кулак кабыр улыԍ. Ӧні Сӧвет сојуз паԍтала абу сещӧм места, кӧні тракторлы паныԁ мунан агітаціја мӧртчіс олӧмӧ. Тані вермӧм бӧрын кулак бара кутіс муԃерітчыны. Ӧні сіјӧ „гырыԍ машінајас ԁор“ сулалӧ. Кулак віԍтавлӧ креԍԏаԋінлы, мыј колхозын-пӧ став уҗ кутасны нуны тракторјасӧн ԁа комбајнјасӧн ԁа сы вӧсна колхозӧ пыртӧԇ војԁӧр посԋі віԇмууҗалан кӧлујтӧ колӧ вузавлыны. Таԇі кӧсјіс кулак колхозјасын вӧчны мыщӧԁ (паԁмӧԁ). Сӧмын і тајӧ сылы ез уԁајтчы. Гӧԉ ԁа шӧркоԃа олыԍ креԍԏана гӧгӧрвоӧны: кӧԏ робочӧј классыԁ став вынсӧ-ԋін зелӧԁӧма промышԉенноԍт кыпӧԁӧм вылӧ, сывылӧ мобіԉізујтӧ став асԍыс среԁствојассӧ, а завоԁјасыԁ оз-на вермыны ԍетны став колхозјаслы тырмымӧн гырыԍ машінајас. Гырыԍ машінајас колхозјасӧ кутасны воны вочасӧн. Сы вӧсна тајӧ војасас вӧлӧн уҗалан бурҗык машінајассӧ ԁа кӧлујсӧ колӧ ставнас іспоԉзујтны, меԁым бурҗыка іспоԉзујтны машінајас колхозын, колӧ тӧԁны кущӧм оруԃіјӧјас ԁа машінајас колӧ ӧтувтӧм ԍекторыԍ меԁвојԁӧр іспоԉзујтны, кыԇі колӧ лӧԍӧԁны машінајасӧн орјавлытӧм уҗ, кыԇі колӧ віԇны машінајасӧс. Тајӧ ԋігаыс сувтӧԁӧ ас воԇас мог — отсавны массалы тајӧ уҗын. Мі тані віԍталам кыԇі прӧстӧј машінајас јылыԍ, коԁјасӧн бур уҗавны ічӧт овмӧсјасын ԁа коԁјасӧс колхоԅԋіклы колӧ кужны бура іспоԉзујсны, сіԇі-жӧ сложнӧј машінајас јылыԍ-і. Тані тракторјас јылыԍ оз віԍтавԍы, а комбајнјас јылыԍ пасјӧма зев ещаԋік. Тајӧ машінајасӧн тӧԁмӧԁӧ Савченко-Беԉскӧјлӧн „Трактор ԁа комбајнјас" ԋіма& коԁӧс Комі ԋіга леԇанін леԇіс роч вылыԍ комі кыв вылӧ вуҗӧԁӧмӧн, 1931 воын. МУ УҖАЛАН КӦЛУЈЈАС

Муԍін (почва) обработајтӧмӧн ԋебԅӧԁӧны ежасӧ ӧрӧжкі гырԍа комокјасӧ вӧчӧны. Ӧрӧжкікоԃ му бурҗыка вічмӧԁӧ ас пыщԍыс васӧ. Комӧкјас костјасас колӧ сынӧԁ. Сынӧԁ јона коланатор: сынӧԁӧн лолалӧ кӧԇаыс (быԁмігас, сынӧԁыс вынԍӧԁанторјассӧ муԍінмыԍ (почваыԍ) ӧԁјӧҗык разлагајтӧ — сывԁӧ. Рышкыԁ муԍін оз сещӧм јона шонав шонԁі воԇын, ԁырӧнҗык кӧԇалӧ-і. Быԁтасјаслы сіјӧ бурӧщ колана. Быԁтасјас, ԉібӧ быԁтасјаслӧн кӧјԁысыс — туԍыс оз мучітчы јона кӧԇыԁыԍ-ԋі, јона жарыԍ-ԋі. Вывті бусмӧм муԍін вајӧ вреԁ. Бусыс тыртӧ посԋі комокјас костсӧ, вӧтлӧ сеԍ сынӧԁсӧ. Зераԍӧм бӧрын буса му коркааԍӧ. Коркаыс кор вывті ӧԁјӧ коԍмӧ муԍінмыԍ, ваыс ԁај петасыс кызмырԁӧн сыпыр аслыс тујсӧ піԍкӧԁӧны. Рышкыԁ коԃ комокјаса муԍін артмӧ нарошнӧ лӧԍӧԁӧм унԁ ԍікас кӧлујјасӧн (ӧруԃіјӧјасӧн) мусӧ уҗалӧмӧн. Сещӧм ԍікас кӧлујјасыс-кӧ абуӧԍ-на, коԁјасӧн поԅіс еԍкӧ колананог му уҗавны, лоӧ уҗавны плугјасӧн, піԋајасӧн (агасјасӧн), ԉібӧ куԉԏіваторјасӧн, мукӧԁ ԁырјі веԍіг каткајасӧн. Тащӧм ԍікас кӧлуј зев уна ем, меԁԍа-ԋін колхозјасын, быԁԍама інвентарсӧ сенјасын ӧтувтӧма-ԁа. Колхоԅԋікјаслы колӧ кужны бӧрјыны на пыщкыԍ меԁколанајассӧ ԁа меԁбурјассӧ. Муԍінобработајтан оруԃіјӧјасӧн тӧԁмӧԁӧм могыԍ віԁлалам на пыщкыԍ меԁколанајассӧ, тӧԁмӧԁам кыԇі најӧ уҗалӧны, мыјӧн бурӧԍ ԁа мыјӧн омӧԉӧԍ. Інԁам щӧщ кыԇі сіјӧјасӧн вӧԃітчыны ԁа кыԇі поԅана посԋі ремонтјас вӧчны.

ПЛУГЈАС

Лӧԍӧԁӧма уна ԍікас плуг: емӧԍ плугјас ежа коԍавны, важ му гӧрны: емӧԍ нӧшта аслыс ԍама плугјас лажмыԃіка гӧрыштана, мулыԍ коркасӧ лушщтіны. Таыԍ ӧп- річ быԁ плуг лӧԍӧԁӧны уна пӧлӧс пыԁнаті гӧрны: плугјас абу ӧткоԃӧԍ течӧмыс ԍерԏі, кӧԉӧса лыԁыс ԍерԏі, веԍкӧԁлан (управԉајтан) ԍерԏіыс-і. Ԍӧкта ԍерԏіыс плугјас овлӧны вӧлӧн ԁа тракторӧн кыскалана. Вӧлӧн горан плугјас овлӧны ӧԏі корпусаӧԍ ԁа кык корпусаӧԍ. Ӧԏі корпуса плугјӧн пыԁіті гӧрӧны, кык-корпусанас мӧԁпӧвсталӧны лажмыԃіка: чорыԁ му вылын уҗавны сещӧм плугнас оз шогмы: секі ковмас уна вӧв ԁоԃԃавны, уна вӧвлӧн мӧԁамӧԁыслы мешајтчӧмысла проізвоԃіԏеԉноԍтыс лоӧ улын. Ӧԏі корпуса плугјас бара-жӧ абу ԇік ӧткоԃӧԍ, емӧԍ прӧстӧј, ԉібӧ ӧшалан (віԍачӧј плугјас, рамаа плугјас кӧԉӧсајасӧн. Кык-корпуса плугјас кӧԉӧсааӧԍ-жӧ, емӧԍ рычагјас-і. Ԋоԉ-корпуса плугјасӧн вӧԃітчӧны сӧмын јогтурун бырӧԁӧм могыԍ, кујӧԁ ԁа міԋерала вынԍӧԁанјас мупыщкӧ ԍујӧм могыԍ: сіјӧн вӧԃітчынысӧ кокԋіԁ, уна вӧв ԁоԃԃавны оз ковмы. Тракторној плугјас лӧԍӧԁӧны трактор вын ԍерԏі: кыка, кујіма, ԋоԉа ԉібӧ віткорпусајасӧс *, мукӧԁ ԁырјі овлӧ унҗык. Гӧрӧны, вӧлӧн кыскалан плуг моз-жӧ, пыԁыті; бӧрја пом понԁісны вӧчны уна корпуса тракторнӧј лушщіԉԋікјас. Плуг чаԍтјас. Торја ԍікас плугјасӧс віԁлавтӧԇ тӧԁмаԍам кущӧм чаԍтјасыԍ течӧма плугсӧ. Плугын ем уҗалан (робочӧј) чаԍт ԁа отсаԍан (служебнӧј) чаԍтјас. Уҗалан чаԍтӧн лыԃԃыԍԍӧны: пурт, раԉԋік, шабала. Пурт пластсӧ вунԁӧ, лӧԍӧԁӧма быԁ плугјӧ. Пурттӧг гӧрны ԍӧкыԁ, секі плассӧ ԋещкыны лоӧ-ԁа, ԁај бӧрӧзԁаыс бужԁӧ, ветлыны ԃелӧ. Меԁым пурт уҗаліс бура, сіјӧс колӧ ԉучкі лӧԍӧԁны. Пуртлӧн јылыс меԁым вӧлі чуԏ-чуԏ вылынҗык раԉԋік јывԍыс ԁај мыјкӧмынԁа воԇынҗык; бӧрӧзԁа пыԁӧсԍаԋ пурт јыв 4 см. мынԁа вылынҗык, воԇынҗык — 4 см. мынԁа-жӧ, ԉібӧ кык чуԋвӧмлӧс кыкнанла ԁорԍаԋыс (віԇӧԁ 2-ԁ ԍерпас). Таԇі вӧчӧны сы вӧсна, меԁым пурта раԉԋіка костас му комӧкјасыс ԁа јогјасыс оз тырны, оз кӧвјаԍны. Сеԍԍа пуртсӧ лаԁмӧԁӧны оз веԍкыԁа сувтсӧн, а ещаԋік воԇлаԋ ԋывкмӧсӧн, пуртлӧн вунԁан ԁорышыс песовтӧмакоԃ шујгаԉаԋ. Таԇі вӧчӧны сы вӧсна, меԁым бӧрӧзԁа шујгала ԁорышас ез ԋіртчы тышлаԁор баныс, а інміс сӧмын вунԁан ԁорыс. Бӧрӧзԁа ԁорышӧ тышлаԁор ба-

• Вітыԍ ӧтпырјӧ гӧрыштана.

ныс ԋіртчігӧн кыскавнысӧ лоӧ ԍӧкыԁҗык. Ԉучкі-ӧ лоӧ саԃітӧма пуртсӧ, поԅӧ віԁлыны кыԇі інԁӧма 2-ԁ ԍерпас вылын: плуг шујгала ԁорас нјатајывԍаԋыс ԁа шабала пӧлӧнӧԁыс пуктӧны ԉіԋејка ԁа мӧԁар помӧԁыс кутӧмӧн лептӧны вевԁорлаԋ; ԉіԋејкаыслы колӧ ԋірыштны (інмывны) пурт вунԁан ԁорышас, а пурт тыша ԉіԋејка костас іԇас тӧрмӧн (2-3 мм) кост &колыштӧ. Колана ног пуртсӧ лаԁмӧԁӧны віԋтјаснас; увԁор-вевԁор віԋтјассӧ зелӧԁыштӧны, ԉічӧԁыштӧны, ԉібӧ коԁарла-кӧ бокас пуктыштӧны кӧрттор. Путор пуктыны оз поԅ, уҗалігӧн сіјӧ ізԍас. Пуртыс-кӧ ԋелаԁнӧ лоӧ пуктӧма, ԉібӧ уҗалігас пӧлыԋтчас-торкԍас, — кыскавнысӧ лоӧ ԍӧкыԁҗык. Унаӧн-на креԍԏана колхоԅԋікјас пӧвсыԍ пуртсӧ ԉучкі лӧԍӧԁнысӧ оз кужны-ԁа, гӧріганыс ԇікӧԇ боԍтлӧны. Пурттӧгыс-пӧ кокԋіҗык, шуӧны најӧ. Сӧмын тајӧ абу збыԉ: пурттӧг пласт ԋещкыны пыр-ԋін ԍӧкыԁҗык пуртӧн ԁорыԍ. Сы вӧсна лушщӧ лунтыр віјԍӧм ԁорыԍ бурҗык ічӧԏік каԁ пуктыны пуртсӧ бура лӧԍӧԁӧм вылӧ. Колӧ віԇӧԁны, меԁым пуртыс пыр вӧлі лечыԁ, тӧчітнысӧ колӧ сӧмын веԍкыԁлаԁор бокԍаԋыс. Јона-ԋін-кӧ муԉікмас пуртыс, нулыны куԅԋеч орԁӧ, сені јывԁыштны, каԉітны — меԁ чорыԁҗык лоӧ ԁа выԉыԍ тӧчітны. Муԉік пурт оз вунԁы, а сӧмын ԋіԉгӧ ԁа ԍӧктӧԁӧ плугыслы. Ӧвлӧ, уна корпуса плугыԍ воԇԇа пуртјассӧ боԍтлывлӧны, но тајӧ поԅӧ сӧмын јона ԋебыԁ мујас уҗалігӧн. Плугыԍ бӧрја пуртјассӧ (уна корпуса плугын пуртыс уна-жӧ) оз боԍтԍы, пуртӧн мунігӧн бӧрӧзԁаыслӧн шујгалаԁор вунԁасыс пырҗык шыԉыԁ лоӧ.

1-ја ԍерпас Плуг пурт. Шујгалалас, боксаԋыс віԇӧԁӧмӧн, веԍкыԁлаԋас — ԁорышԍаԋыс віԇӧԁӧмӧн 2-ԁ ԍерпас Плугыс бокԍан, гӧртӧм мувывԍаԋ, віԇӧԁӧмӧн. Ԉіԋејкаыс пуктыԍԍӧ пјата вывԍаԋыс лемех ԁа раԉԋік пӧлӧнӧԁыс. Пурт лечыԁ ԁорышыслы ԉіԋејкаас інмыны-жӧ колӧ. Тракторнӧј плугын лӧԍӧԁӧма ԃіска пурт, мусӧ вунԁӧ бергалігас (віԇ. 3-ԁ ԍерпас). Прӧстӧј веԍкыԁ пурт ԁорыԍ тајӧн уҗавны кокԋіҗык, сӧмын муԉікмас-кӧ, понԁас гӧрсӧ вевԁорлаԋ лептыны: секі паныԁаԍас-кӧ кущӧмкӧ путор-ԉі, мукӧԁ ԍікас тор-ԉі, ныжмӧмысла оз вунԁы, а быгыԉтчас велԁортіыс. Сы вӧсна тащӧм пуртсӧ лӧԍӧԁӧны сӧмын ԍӧкыԁ плугын. Ԃіска пуртлӧн ԃісксӧ кутыԍ вілкаыс (вожа кӧрт) вӧԉаыс ӧтарӧ-мӧԁарӧ чӧрсјылас бергалӧ, плугјӧн уҗалігӧн сіјӧ асшоԁјаԍыс колана ног веԍкӧԁчӧ. Ԃіска пурт лӧԍӧԁӧны сіԇ, меԁым меԁулысса гӧрбыс, ԉібӧ — мӧԁногӧн-кӧ шуны — гӧрбјыв чутыс вӧлі бурӧщ раԉԋік јылас ԁа 4 міԉіметр мынԁа вылынҗык бӧрӧзԁа пыԁосԍаԋыс. Ԉучкі лӧԍӧԁӧм пуртлӧн ԉіԋејкаӧн прӧверітігӧн ԉіԋејка ԁорышас інмӧ паԍталакоԃнас, кост коԉтӧг (зазортӧг). Раԉԋік, вунԁӧ му пластсӧ увԁорԍаԋыс. Плуг ԁорӧ пуктыԍӧ бӧрӧзԁа пыԁӧслаԋыс разнӧј нога ԋывкмӧсӧн муԍін (почва) моԁа ԍерԏіыс: чорыԁ муԍінмаіныс сіјӧ јонҗыка ԋывкмӧсалӧны, ԉаԇҗыка паныԁалан ԋывкмӧссӧ вӧчӧны; ԋебыԁ муԍінмаінын крутҗыка лӧԍӧԁны. Бӧрӧзԁа пыԁӧсӧ колӧ інмыны раԉԋіклӧн лечыԁ јылыс — вунԁан ԁорышыс, а ԋе увԁорлаԁор гӧрбыс (вунԁан ԁорышыс, меԁым ԋекущӧма ез вӧв чатӧра); понԁас-кӧ бӧрӧзԁа пыԁӧсӧ інмыны раԉԋіклӧн увԁорла гӧрбыс, секі кыскынысӧ лоӧ ԍӧкыԁ. Раԉԋіктӧ колӧ пыр ісправнӧја кутны, јонҗыка сы вӧсна тӧжԁыԍны: ӧԁ раԉԋік вылӧ плугыслӧн җын выныс уԍӧ і ԃерт-жӧ — кыткӧ кӧԏ ԋеуна сылӧн торкԍас, сіјӧ понԁас јонҗыка тӧԁчыны мукӧԁ чаԍтјас торкԍӧм ԁорыԍ. Меԁвојԁӧр, раԉԋіксӧ колӧ тӧчітны; тӧчітны щук вевԁораԋыс& — вевԁорԍаԋ тӧчітӧмӧн раԉԋік јылыс понԁас мічаҗыка ԍібавны бӧрӧзԁа пыԁӧсас. Раԉԋіклыԍ колананог пукалӧмсӧ прӧверітӧны со кыԇі: плугсӧ кымыԋтӧны раԉԋікјас вевԁорлаԋ, пуктӧны пјата помԍаԋыс ԉіԋејка ԁа нуӧԁӧны вунԁан ԁорыш јылӧԁыс; ԉіԋејка ԁа раԉԋік увԁор гӧрб костас колӧ коԉны веԉыҗыԁ кост. Ԇік-жӧ таԇі прӧверітӧны колана ног раԉԋік пуктӧмсӧ уна кор-

3-ԁ ԍерпас Ԃіска пурт

пуса плугјасын-і. Прӧверітіганыс-кӧ аԁԇыԍас, мыј кущӧмкӧ раԉԋік ԉіԋејкаԍаԋыс ылынкоԃ, сіԇ-кӧ сіјӧ гӧрігӧныс лажмыԁҗыка понԁас гӧрны. Раԉԋіклӧн меԁвојԁӧр бырӧ јывлаԁорыс — нырыс, ԍӧкыԁыс сылы меԁјона інмӧ-ԁа. Раԉԋік нырыскӧ муԉікмас, колӧ нуны куԅԋеч орԁӧ справітны — јывԁыны. Справітігӧн раԉԋік нырсӧ кеԉыԁӧԇ ԁонӧԁӧны ԁа мӧлӧтӧн кучкалӧмӧн колана выјӧԇ ԋужӧԁӧны, важ моԁаӧԇыс вајӧԁӧны. Меԁым раԉԋіксӧ ԋужӧԁны стӧча, вӧчӧны выԉ раԉԋік ԍерԏі шаблон жӧч ԉістыԍ; шаблон ԍерԏі проверајтӧны раԉԋіклыԍ артман моԁасӧ (формасӧ). Сы вӧсна колхозлы, выԉ плугјас ԋӧбӧм бӧрын, колӧ тӧжԁыԍны, меԁым куԅԋеч ԉібӧ ремонтнӧј маԍԏерскӧјын уҗалыԍјас пырыԍтӧм-пыр лӧԍӧԁалісны колана шаблонјас. Міјан ԁа ԋемецкӧј завоԁјасын вӧчӧм раԉԋікјаслӧн увԁорла ԁорыс кызмӧԁыштӧма (4-ԁ ԍерпас), кӧрт запас 4-ԁ ԍерп. Јевропаса раԉԋік. 5 ԍерп. Амерікаса раԉԋік — нырыс ӧжін моԁаа.

сетчӧ лӧԍӧԁӧма. Сіјӧ запасыс і ԋужӧԁӧны выԉыԍсӧ. Запасыс-кӧ бырас, секі-ԋін лоӧ соԁтӧԁ кӧрт ԉібӧ уклаԁ сетчӧ пуԅӧԁны, сӧмын, колӧ шуны, пуԅӧԁӧмнаԁ раԉԋікыс оз-ԋін важкоԃ бур ло, сы вӧсна ізԍӧм раԉԋікӧс бурҗык вежны выԉ раԉԋік вылӧ. Ремонт бӧрын раԉԋіксӧ чорыԁа коԃа каԉітӧны: ԁонӧԁлӧны кеԉыԁӧԇ ԁа ӧԁјӧ кӧԇӧԁӧны — кӧԇыԁ ваӧ ԍујӧны. Амерікаса раԉԋікіаслӧн моԁаыс (1 формаыс), зев сложнӧј (5-ԁ ԍерпас). Нырјылыс налӧн кыз ԁај јона куԅ, сіԇісӧ вӧчӧма немсӧ ԋужӧԁӧм вӧсна. Амеріканскіј раԉԋік ремонԏірујтны ԍӧкыԁҗык. Колӧ ыҗыԁ кужӧм, меԁым сылы лӧԍӧԁны колана моԁа. Шабала — плуглӧн меԁглавнӧј чаԍтыс; кущӧм моԁаа шабала, сещӧма і му ԋебԅаԍ. Кыԇі мі інԁылім-ԋін воԇынҗык, муԍін обработајтӧны ежасӧ ԁа јогтурунјассӧ бырӧԁӧм могыԍ ԁа посԋӧԁӧм могыԍ. Ӧԏі ԍікас плугӧн кык- нан торсӧ ӧтпырјаыԍ вӧчны он вермы сы вӧсна, кор муыс вывті чорыԁ, первој лоӧ вунԁыны мусӧ вӧсԋіԃік пластјасӧн ԁа віԁчыԍны сылыԍ пӧжԍӧмсӧ. Муыс-кӧ важ гӧрӧм-ԋін, јона-ԋін ԋебԅӧма, сіјӧс ԋінӧмла пӧжԍӧԁнысӧ; сіјӧс веԍкыԁа колӧ посԋӧԁны, ԁрӧбітны. Шабала ем уна ԍікас, но најӧс ставсӧ — вӧла і тракторнӧј плугјасыԍ — поԅӧ јукны ԋоԉ ԍікасӧ. Налӧн ԋімјасыс: вінтӧвӧј, полувінтовӧј, куԉтурнӧј ԁа рухаԁловӧј (6-ԁ ԍерпас). Вінтӧвӧј шабала гӧрба, мыԉкја шӧра, раԉԋікӧн вунԁӧм пластыс оз крутӧја чег, а ԉаԇа кајӧ ԁа мічаа кымыԋтчӧ; пластыс віԋтӧн моз гартыштчӧ. Тащӧм шабаланас гӧрӧны енԁӧм мујас, выԉ ежајас. Пластыс оз жугав, чорыԁ лоӧ, сы вӧсна піԋовтігас тырмымӧнја нӧјтнысӧ оз вермыны-ԁа, первој кӧԇӧны аслысԍама кӧԇаіас — шабԁі ԁа зӧр. Рухаԁловӧј шабала јона ԋукыԉа, крут. Пластсӧ крутӧја лептӧ ԁа воԇлаԁорас леԇӧ. Сы вӧсна пластыс јона жугавлӧ, посԋі торпырігӧ торјавлӧ. Тащӧм ԍікас шабала гӧрјӧн поԅӧ гӧрны сӧмын ԋебыԁ муԍін; ежа коԍавны рухаԁловӧј шабала оз шогмы, вывті ԃелӧ гӧрнысӧ-ԁа. Рухаԁловӧј шабала јонҗыкасӧ вӧчӧны кыккорпуса ԁа ԋоԉкорпуса вӧлӧн кыскалан плугјассӧ. Тајӧ кык ԍікас шабалајасыԍ — вінтӧвӧјыс ԁа рухаԁловӧјыс — абу нач шогманаӧԍ-ԁа, &јӧнҗыкасӧ паԍкалісны сещӧм ԍікас шабалајас, коԁјас ӧтпырјӧыԍ бергӧԁӧны і жугӧԁӧны пластсӧ. Сещӧм шабалаыс кык ԍікас: полувінтовӧј ԁа куԉтурнӧј. Полувінтовој шабала пластсӧ тырмымӧнја бергӧԁӧ ԁа бура ԁрӧбітӧ. Шабалаыслӧн веркӧсыс (поверхноԍтыс) мічаа ԋугыԉтӧма, куԅ борԁја, борԁыс јонакоԃа-жӧ ԋугыԉтӧма. Сы вӧсна і бура ԋугыԉтчӧ пластыс. Куԉтурнӧј шабалалӧн борԁјыс абуҗык ԋугыԉа ԁај веркӧсыс крутҗык; пластсӧ ԁрӧбітӧ зев бура, сӧмын омӧԉҗыка гугӧԁӧ. Муԍін ногас ԍерԏі боԍтӧны коԁкӧ

6 ԍерп. Плуг шабала моԁајас. ԍікас шабала плугсӧ. Полувінтӧвӧј шабала шогмӧҗык ԁӧԅӧрітны му турун улыԍ, шуам кӧԏ, кԉевер улыԍ куԉтурнӧј шабалаӧн ԁӧԅӧрітӧны му ԋаԋ кӧԇа улыԍ. Вӧлӧн кыскалан став плугјасыс, сіԇ-жӧ унҗык тракторнӧј плугјасыԍ-і, лаԁмӧԁӧмаӧԍ кущӧмкӧ ӧԏі ԍікас шабалаӧн. Сывӧсна овмлӧсса муԍінјас ԍерԏі ԁа мууҗалан переменајас ԍерԏі лоӧ бӧрјыны кущӧм-кӧ ӧԏі, ԉібӧ кык ԍікаса шабала плугјас. Ковмас-кӧ, шуам, мукӧԁ ԍікас шабала, секі-ԋін лоӧ быԁса плуг ԋӧбны: мӧԁ ԍікас шабалатӧ мӧԁ плуг ԁінаԁ лаԁмӧԁнысӧ оз поԅ. Бӧрја каԁын гермаԋіјаса ԁа амерікаса тракторнӧј плугјасӧ понԁісны лӧԍӧԁавны вежлалан корпусјас. Вежлалан корпусӧн поԅӧ лаԁмӧԁны ԉубӧј, кущӧм колӧ, шабала. Ежабергӧԁан. Ежабергӧԁанӧн шуԍӧ ԇоԉаԋік плужној корпус, коԁӧс лӧԍӧԁӧма ыҗыԁ корпусыԍ ԋеуна воԇынҗык. Мыј вӧсна, ԁа мыј вылӧ сіјӧс вӧчӧма? Со мыј вӧсна: ӧԏі корпуса гӧрјӧн гӧрігӧн ежа пластыс пӧрӧ ԁорышӧн коԃ ԁа коԉӧны костјас; костјасыс вӧсна ежаыс ԁыр оз сіԍмы, оз пӧжԍы. Ежа бергӧԁан вунԁӧ пластсӧ ԁа мічаа пӧрӧԁӧ-кымыԋтӧ, бӧрԍаԋыс муныԍ гӧрјыс кыпӧԁӧ увԁорја ежатӧм мусӧ ԁа мічаа тыртӧ став ежа пластсӧ. Таԇі гӧрігӧн ежаыԁ ԋекущӧма-ԋін сеԍԍа оз ловԅы, регыԁӧн пӧжԍас. Ежабергӧԁана плугӧн поԅӧ ԁај колӧ уҗавны ԋе сӧмын ежа коԍалігӧн, а щӧщ &чорԅӧм коркаа му гӧрігӧн-і. Ежа бергӧԁланыԁ уна ԍікас моԁаӧн-жӧ вӧчԍӧ. Ԋемецкӧј плугјасын ежашуԉалыԍ боԍтӧ пластыслыԍ кык којмӧԁ пај (2/3) паԍтасӧ, а пыԁна ԍерԏіыс шуԉыштӧ пластыслыԍ җынсӧ (8-10 см.) Амеріканскӧј плугјасын ежашуԉалансӧ вӧчӧны јоԍјылаӧнԇык&, шуԉыштӧ пластыслыԍ җынсӧ; щӧкыԁа сіјӧс ӧтлаалӧны ԃіска пуртԁінӧ& (14-ԁ ԍерпас), секі-ԋін сіјӧ теԉӧбалӧ ԁај — вуштӧ ԃіскԍыс мусӧ. Шабаласӧ ԁа раԉԋіксӧ ӧтлаӧԁӧны стојка вылын. Стојкаыс јон, зурыԁ; сіԇісӧ вӧчӧма сы вӧсна, меԁым сіјӧ ез жугав, ез вӧрӧшітчы ԁа сыԁорӧ ԍібӧԁӧм чаԍтјассӧ топыԁҗыка кутіс. Стојка кіԍтӧма уклаԁыԍ, ԉібӧ штампујтӧма, увԁорас ԍібӧԁӧма пӧԁӧшва (2-ԁ ԁа 14-ԁ ԍерпаԍ), меԁым плугыс мунігас ез вӧј, а мічаа шԉувԁіс-муніс. Пӧԁӧшва бӧрлаԁорас віԋԏітӧма пјата (чурвіԇӧ). Пјатаа пӧԁӧшвалы колӧ мічаа ԍібавны ӧԏікӧ — бӧрӧзԁа пыԁӧсас, мӧԁ-кӧ бӧрӧзԁа шујгала ԁорас. Пӧԁӧшваыслӧн сіјӧ местаыс, кыті јітчӧма стојка ԁінас, оз ков ԇік топыԁа топавны бӧрӧзԁа пыԁӧсыскӧԁ, пыр меԁ сені ԋеыҗыԁ кост вӧлі. Плугӧн уҗалігӧн колӧ віԇӧԁлывлыны кыԇі пӧԁӧшваыс ветлӧ. Бӧжнас-кӧ пјатаыс кыпӧԁчӧма, — плуг пырӧ пыԁӧ; бӧжнас-кӧ вунԁӧ бӧрӧзԁа пыԁӧссӧ, — плугјыс петны інԁыԍӧ. Сы вӧсна плугсӧ колӧ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁым пјатаыс ез лыб ԋі ез леԁчы, а мічаа шԉівгіс. Пјаталы сіԇ-жӧ топыԁа колӧ шԉівгыны бӧрӧзԁа ԁорыш пеԉӧсӧԁыс. Пјата бӧжыс-кӧ пырӧ пеԉӧсас, секі плугыс гӧрӧм мулаԋыс піԍкӧԁчӧ; бӧжыс-кӧ пеԉӧсԍаԋыс чургыԍӧ, — плугыс вывті горш лоӧма, вывті паԍкыԁа пластсӧ боԍтӧ. Кыкнан случај ԁырјіыс плугсӧ колӧ лӧԍӧԁны. КУЩӦМ ПЛУГЈАС ЕМӦԌ

Вӧлӧн кыскалан плугјас. Меԁпрӧстӧј плугјас — ӧԏі вӧлӧн кыскалан „Гражԁаԋін" ԁа „СПԌ“ ԋіма плугјас, вӧчлісны Брјанскӧј завоԁын ӧтка олыԍјаслы. Ӧтувтӧм гырыԍ овмӧсјаслы тащӧм ԍікас плугјасыԁ оз-ԋін шогмыны. Сы вӧсна 1930-ԁ воԍаԋ „СПԌ“ ԁа „Гражԁаԋін“ маркаа уна плугјас вӧчӧмыԍ ԁугԁісны. Сӧмын, колӧ шуны, тащӧм ԍікас плугјасыԁ ӧтка овмӧсјас орԁӧ веԍкаліс уна ԍурс мынԁа; колхозӧ пырӧмӧн ӧтка олыԍјас сещӧм плугјассӧ ԍӧрԍыныс щӧщ пыртӧны-ԁа, наӧн мыјкӧԁыра лоӧ-на вӧԃітчыны. Сы вӧсна кымынкӧ кывјӧн віԍталыштам кыԇі сіјӧ прӧстӧј плугјассӧ вӧчӧма ԁа кыԇі уҗалӧны. „Гражԁаԋін“ ԋіма плугын (7-ԁ ԍерпас) ем гӧрбыԉтӧм ԍурса (рочнас грјаԃіԉӧн шуԍӧ), сы помын кԉепајтӧма роԅӧԍ сувтса кӧрт — гребјонка, &рӧԅјасас вежлалӧны колана суԁтаӧ ԁоԃԃаԍаныслыԍ круксӧ. Плугыслӧн шабалаыс полувінтӧвӧј. Тајӧ плугыс ӧԏі вӧлӧн кыскігӧн кыпӧԁӧ 20-25 см. паԍта пласт пыԁта ԍерԏіыс 13 см. кыза. Плугыслыԍ пыԁтаног мунӧмсӧ вежлалӧны ԁоԃԃаԍан крукнас: ԁоԃԃаԍан круксӧ улӧҗык ԉібӧ вылӧҗык лӧԍӧԁӧмӧн; плугыслыԍ воԇӧ мунан ногсӧ вежлалӧны гребјонканас: гребјонкасӧ шујгалаԋ ԉібӧ веԍкыԁлаԋ вештӧны. Плугыслӧн ԍурсаыс вевԁорлаԋ ԋугыԉтӧма-ԁа, уҗаліганыс ԍупоԁјыс ԁа кујӧԁыс ԁа быԁԍікас јогтуруныс оз папуріт, оз чукӧрмы. Тырмытӧм торјасыс: плугыслӧн

7 ԍерпас. „Гражԁаԋін“ плуг

шабаласӧ абу ԉучкі вӧчӧма-ԁа, сывӧсна муыс ӧткымынлаӧ пукԍӧ, шабалаыслӧн веԍкыԁлаԁор увԁор ԁорышыс ԋіртӧ кымыԋтӧм пластсӧ. Ӧԏі вӧлӧн кыскалан мӧԁԍікас кӧрт плуг вӧчӧны міјан завоԁјас вылын, моԁаыс сылӧн ԇік-жӧ „СПԌ“ маркаа ԋемецкӧј Сакка завоԁса плугкоԃ (8-ԁ ԍерпас).

8 ԍерп. ,;СПԌ“ маркаа Сакка плуг. Лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны: 1 — мегыр моԁаа граԃіԉ. (ԍурсаыс), 2 — вороп пујаса, 3 — воропјас кост јітӧԁ, 4 — веԍкыԁлаԁор вороп, 5 — шујгалаԁор вороп, 6 — гајкі кԉуч, 7 — ԁӧԃԃаԍан крук кутӧԁыс (ԍіјӧсыс), 9 — ԍіјӧс скӧба, 10 — кӧԉӧса кутан скӧба, 11 — кӧԉӧса топӧԁан віԋт, 12 — ԁоԃԃаԍан крук, ԁоԃԃаԍан крук коԉча, 14 — кӧԉӧса кутӧԁ стојка, 15 — мыҗԍан кӧԉӧса, 16 — пурт, 17 — пурт кутӧԁ скӧба, 18 — раԉԋік, 19 — броԋаа шабала, 20 — поԁошва, 21 — корпус.

Талӧн шабалаыс куԉтурнӧј, јона шогмӧ уҗавны важ мујас вылын. Уҗавны кокԋі ԁај абу ԉугі-ԉегі, а зумыԁ, поԅӧ кокԋіа колананог лӧԍӧԁны ԁоԃԃаԍан круксӧ ӧтарӧ-мӧԁарӧ — улӧ-вылӧ ԉібӧ веԍкыԁлаԁор-ԉі шујгала ԁор вешталӧмӧн ԁа колана інӧ віԋтнас зелӧԁӧмӧн. Бурлунјасыс вӧсна тащӧм ԍікаса плугыс јона паԍкаліс веԍіг сещӧм рајонјасӧ, кӧні муԍінмыс јона топыԁ. „Сакка“ моԁаа плуг вӧчавлісны Оԃессаын, „Окԏабрскӧј ревоԉуціја“ ԋіма завоԁын, „БК“ маркаӧн. Вылынҗык інԁӧм плугјасыс уҗаліганыс абу зев устојчівӧјӧԍ-ԁа, міјан завоԁјасын леԇалалісны зев уна ԍікас ӧԏікорпуса ӧԏі вӧлӧн кыскалан плугјас кӧԉӧсајасӧн. Сещӧм плугјас (9-ԁ ԍерпас) ачыс куттӧг мунӧ-ԁа, поԅӧ уҗавны (гӧрны) нывбабалы ԉібӧ ԃеԏіналы. Кӧрт рамаӧ, коԁӧс лӧԍӧԁӧма плугас, лӧԍӧԁчыԍԍӧ плугыслӧн корпусыс, кӧԉӧсаыс, ԁоԃԃаԍан крукыс ԁа вороп. Щӧкыԁа тащӧм ԍікас плугјасас лӧԍӧԁалӧны рычагјас колана ног вештавны — җуҗԁӧԁны ԉібӧ лажмӧԁны — раԉԋіксӧ ԁа меԁым тыртӧгыс мунігӧн раԉԋіксӧ јона вылӧ лептыны. Шабалајассӧ тащӧм плугјасас пуктыԍԍӧны ԉібӧ куԉтурнӧјӧс ԉібӧ полувіԋтӧвӧјӧс, а ӧткымын завоԁјасын леԇӧны кыкнан ԍікас шабаласӧ. Самохоԁнӧј плугјас гӧрыштӧны 15 см. пыԁна ԁа 25 см. паԍта. Меԁым гӧрны пыԁӧҗык, шуам кӧԏ 18 см. пыԁна ԁа 27 см. паԍта і унҗык, лӧԍӧԁӧма переԁковӧј плугјас. Сещӧм плугјасыслӧн ем кыккӧԉӧсаа переԁок; переԁокас плугыс јітчӧ чептӧн. Сещӧм ԍікас плугјас піыԍ міјанын меԁјона разалӧмаӧԍ: „Сакка“ моԁаа ԋемецкӧј переԁока плугјас ԁа роч переԁока „Колоԋіст“ ԋіма плугјас. Сакка плуг (10-ԁ ԍерпас) вӧчӧны міјан завоԁјасын конструкціјасӧ (моԁасӧ) быԁԍікасног вежлалӧмӧн, шабалаыс куԉтурнӧј, гӧрӧны јонҗыкасӧ ԋебыԁ мујас вылын. Меԁым тајӧ плугнас поԅіс коԍавны ежа, сыԁорӧ раԉԋік воԇвылас пуктӧны ежашуԉалыԍ, коԁ јылыԍ воԇынҗык-ԋін ԍорԋітлім. Гӧрігас мунӧ зумыԁа, оз ԉег, еԍкӧ-кӧԏі сложнӧј-ԁа, поԅӧ бура лаԁмӧԁны. Гӧрнысӧ ԁоԃԃалӧны кујім ԍереԁнӧј вӧв, ԉібӧ кык јон вӧв. Ежашуԉалыԍнас уҗавнысӧ ԍӧкыԁҗык, но качествоыс бурҗык; ԋебыԁ му вылын гӧрігӧн ежашуԉалыԍыс уҗсӧ оз ԍӧктӧԁ. Сакка плуг міјан завоԁјасын вӧчӧны кык ԍікасаӧс: ԋебыԁ-кок- 9 серп. Ӧԏі вӧлӧн кыскалана рамаа плуг 10 ԍерп. Ежашуԉалана Сакка плуг. ԋі муԍін гӧрны лӧԍӧԁӧны куԉтурнӧј шабалаӧн, а ежа коԍавны ԁа чорыԁ му гӧрны — полувіԋтӧвӧјӧс; ежашуԉалыԍсӧ міјан завоԁјасын оз вӧчны. Тащӧм ԍікас плугыс разалӧма СССР паԍта. Колоԋістскӧј плуг (11-ԁ ԍерпас), коԁі јешщӧ шуԍывлӧ ԍԏепвывса плугӧн, кыккӧԉӧсаа переԁока-жӧ; переԁоксӧ плуг берԁас ԁомалӧны (јітӧны) сӧмын ӧԏі чептӧн. Шабалаыс тащӧм ԍікас плугјасас пуктыԍԍӧ полувіԋтовӧј, сывӧсна најӧ бура уҗалӧны топыԁ ԁа ԋуԇ муԍінмын. Воԇтісӧ вӧлі вӧчавлісны зев горша боԍтыԍӧн, ӧні міјан завоԁјасыԍ леԇӧм плугјасыс амыштӧны 18 см. пыԁта ԁа 27 см. паԍта. Колоԋістскӧј плугјасӧн уҗалӧны (гӧрӧны) паԍкыԁ пластјасӧн, пластыс кӧԏі омӧԉа ԁрӧбалӧ, но бура бергӧԁчӧ. Кыккорпуса плугјас (12-ԁ ԍерпас), кыԇі мі ԍорԋітім-ԋін воԇвылын, лӧԍӧԁны мусӧ мӧԁпӧв гӧрӧм вылӧ, јогтурунјассӧ бырӧԁӧм вылӧ. Сещӧм плугнас ԋебыԁ мујас вылынҗык гӧрӧны-ԁа шабалајасыс куԉтурнӧј ԍікасаӧԍ, мукӧԁ ԁырјі веԍіг рукаԁловӧјӧԍ. Плугыслӧн ем кык ԉібӧ кујім кӧԉӧса, лӧԍӧԁӧма рычагјас. Уҗалӧны пурттӧг, сӧмын, колӧ шуны: меԁбӧрја раԉԋікас пурттӧ колӧ-жӧ пуктыны — пуртнас бӧрӧзԁаыс шыԉыԁҗык ԁорыша лоӧ. Тащӧм плугнас уҗавны ԁоԃԃалӧны кујім вӧв. Уҗавны кокԋі: гӧрігас кутнысӧ оз ков, а бергӧԁчігас кӧԉӧсајас вылас мунӧны. Лушщіԉԋікјас (13-ԁ ԍерпас) унҗыкыԍсӧ овлӧны ԋоԉкорпусаӧԍ, гӧрӧны 7 см. пыԁна ԁа 60 см. паԍта; шабалајасыс рухаԁловӧјӧԍ, 3 кӧԉӧсаа, рычагјаса-ԁа, уҗалӧны пара вӧлӧн 11 ԍерп. Колоԋістскӧј плуг. 12 ԍерп. Кыккорпуса плуг. ПЛУГ ЛӦԌӦԀАН ПРАВІЛӦЈАС

Быԁԍікас плугӧс — кӧԉӧсааӧс кӧԏ кӧԉӧсатӧмӧс — поԅӧ лӧԍӧԁны, поԅӧ кокԋіа ԁа веԍкыԁа нуны. Ԃерт, емӧԍ плугјас, коԁјасӧс ԍӧкыԁ лӧԍӧԁнытӧ ԉібӧ ԇік оз поԅ, сещӧм плугјассӧ завоԁԍаԋыс вывті омӧԉа чукӧртӧмаӧԍ-ԁа сывӧсна. Ӧні міјан завоԁјасын плугјассӧ бура проверітӧмӧн леԇӧны ԁа уҗвылаԁ лаԁмӧԁнытӧ зев кокԋі. Плуг лаԁмӧԁігӧн колӧ віԇӧԁны, меԁым ԉучкі пукаліс ԁоԃԃаԍан крукыс, меԁым плугыс муніс нач веԍкыԁа: меԁым пыԁӧ ез пыр, вылӧ ез кај ԋі бӧрӧзԁаӧ ез пет. Меԁым плуг муніс веԍкыԁа, колӧ колананог вештавны ԁоԃԃаԍан круксӧ. Плугыс-кӧ рымаԍӧ бӧрӧзԁаас петны, ԁоԁԃаԍан круксӧ вештыны веԍкыԁла ԁорԍаԋыс; мулаԋыс-кӧ пырӧ, вывті горша амыштӧ — ԁоԁԃаԍан круксӧ вештыны шујгалаԋ. Ԁоԃԃаԍан круксӧ ӧтарӧ-мӧԁарӧ вешталӧмӧн поԅӧ стӧчӧԇ плугтӧ лаԁмӧԁны; бура лаԁмӧԁӧмӧн плуг мунӧ ԇік веԍкыԁа, оз пыр ԋі оз пет, воропӧԁыс оз ковмы кутны-ԋі. Рамаа, уна корпуса плугјасаԁ поԅӧ стӧчӧԇ лӧԍӧԁны ԁоԃԃаԍан круксӧ коланаінӧ сіјӧс крепітӧмӧн. Сещӧм плугјасын, кӧні ԁоԃԃаԍан круксӧ јӧртӧны мегырас, мукӧԁԁырјі роԅыс-кӧ оз лаԁмы, он вермы плугрӧ колана ног лаԁмӧԁны. Меԁым уҗалігас плугыслӧн пјатаыс ез кыпав, ԁоԃԃаԍан круксӧ колӧ леԇыштны і мӧԁарӧ — кыпӧԁыштны, пјатаыс-кӧ &бырӧзԁа пыԁӧссӧ гіргӧ. Переԁковӧј плугјасын еща мӧԁногҗык вӧчӧны. Сакка плугын; пјатаыс-кӧ кыпалӧ, лоӧ вештыны граԃіԉ кутӧԁсӧ — переԁокԍыс переклаԃінасӧ вывлаԋ, — а пјатаыс-кӧ ԉічкыԍӧ бӧрӧзԁа

13 ԍерп. Гӧрыԍ-лушщітыԍ. пыԁӧсас пырӧ, секі-ԋін лоӧ переклаԃінасӧ леԇыштны. Сеԍԍа колӧ пыԁна ԍерԏіыс лӧԍӧԁны гӧртӧм му вывтіыс мунан кӧԉӧсасӧ. Колоԋістскӧј плугјасын регуԉірујтӧны віԋтӧн, коԁӧс лӧԍӧԁӧмаӧԍ плуг стојкаас ԁа коԁі зелӧԁӧ граԃіԉсӧ. Пјатасӧ кыпӧԁігӧн віԋтсӧ зелӧԁӧны граԃіԉ вылас, лептігас вӧчӧны мӧԁарӧ — ԉічӧԁӧны віԋтсӧ. Таыԍ ӧпріч плугтӧ прӧверітігӧн колӧ лаԁмӧԁны бӧрӧзԁаӧԁ мунан кӧԉӧсасӧ, меԁым гӧрігас плугыслӧн муас інмісны сӧмын лечыԁ ԁорышыс — раԉԋік вылыс — ԁа пјата помыс. Бӧрӧзԁа кӧԉӧсаыслы, сіԇ-җӧ, колӧ мыҗԍыны бӧрӧзԁа пыԁӧсас. Мыҗԍан ԍамјассӧ прӧверітӧны рӧвнӧј җоҗ вылын, ԁоска вылын ԉібӧ вывлаԋ кымыԋтӧмӧн: пјата вылас ԁа раԉԋік вылас пуктӧны ԉіԋејка сеԍԍа сы ԍерԏі кӧԉӧсасӧ лӧԍӧԁӧны. Ԇік-жӧ таног вӧчӧны уна корпуса плугјасын-і: ԉіԋејка пуктӧмӧн прӧверітӧны став ԉемехјасыслыԍ лаԁмӧмсӧ. Ԉемехјасыс-кӧ абу рӧвнӧјӧԍ, колӧ ремоԋԏірујтны-лӧԍӧԁны, мӧԁног ԉемехјасыс оз понԁыны ӧтпыԁнаті гӧрыштны. Кӧԉӧсасӧ-кӧ абу бурещ лаԁмӧԁӧма ԁа сіјӧ-кӧ лоі шуам кӧԏ, санԏіметр җынмынԁа җуҗыԁҗык, секі быԁ мунӧм бӧрын бӧрӧзԁаыс понԁас пыԁнаммыны і пыԁнаммыны, овлӧ — 10 бӧрӧзԁа мунӧм бӧрын уҗалӧмԍыс ԁугԁыны лоӧ кӧԉӧсаыс-кӧ мыјтакӧ мынԁа вылынҗык ԉемех ԍерԏіыс, секі кымын-кӧ бӧрӧзԁа мыԍт гӧрыштӧмыс ԇікӧԇ петас. Гӧрыштӧм му вывті мунан кӧԉӧсасӧ сіԇ-жӧ колӧ бура лаԁмӧԁны бӧрӧзԁа мынԁа ԍерԏіыс. Сіԇ-жӧ колӧ віԇӧԁны &пуртас-ԁа ԉемехыс пыр вӧліны местаынӧԍ, ԉучкі лаԁмӧԁӧмаӧԍ ԁа; кущӧмкӧ кӧԏ ӧԏі тор оз ло ԉучкі лаԁмӧԁӧма, плугӧн оз поԅ уҗавны. Ставыс, мыј віԍталӧма коннӧј плугјас лӧԍӧԁӧм јылыԍ сещӧма-жӧ інмӧ тракторнӧј плугјаслы-і. Ԉемехјаслыԍ ԁа бӧрӧзԁа кӧԉӧсаыслы лаԁмӧмсӧ, сіԇ-жӧ, выверітны рӧвнӧј җоҗ вылын ԉібӧ ԉіԋејкаӧн. Гӧрігас-кӧ веԍкыԁа мунӧмыԍ торкԍӧма, колӧ јітан ԏагаԍӧ леԇыштны ԉібӧ лептыштны; плугыс-кӧ бокшавыв пырӧ, петӧ, јітан ԏагасӧ колӧ вештавны шујгалаԋ ԉібӧ веԍкыԁлаԋ колӧм ԍерԏі. Тракторнӧј плугјаснаԁ лоӧ јещӧ лаԁмӧԁчыны тракторыскӧԁ-і меԁым плугыс муніс веԍкыԁа, ез шатлаԍ ӧтарӧ-мӧԁарӧ, ԁоԃԃаԍан крукыслы колӧ веԍкавны бурӧщ трактор шӧрас. Оз-кӧ веԍкав, секі плугсӧ понԁас ԉібӧ вывті горша нуны (вывті паԍкыԁ пласт понԁас нуны), ԉібӧ петны понԁас. ТРАКТОРНӦЈ ПЛУГЈАС Совхозјаслы ԁа колхозјаслы паԍкыԁ му плӧшщаԃјас гӧрны меԁԍа-ԋін выԉ ежајас гӧрны колӧны аслыс-ԍама плугјас, коԁјасӧс кыскӧ трактор тракторнӧј плуг-

14 ԍерп. Амерікаса тракторнӧј плуг. Вевԁорас — веԍкыԁлаԁорԍаԋыс — гӧрӧмлаԋԍаԋыс — віԇӧԁамӧн; увԁарас — гӧрӧмлаԋԍаԋыс віԇӧԁӧмӧн.

јас, коԁјасӧн міјанын уҗалӧны, јукԍӧны меԁвојԁӧр корпус лыԁ ԍерԏіыс. Корпусјасыслыԍ лыԁсӧ лӧԍӧԁӧны трактор вын ԍерԏі. Поԅӧ артавны шӧркоԃԃема, мыј плуԏыслӧн ӧԏі корпус, гӧрыштӧ-кӧ 20 см. пыԁнаӧԁ 30 см. паԍта пласт, кутас віԇны тракторлыԍ 5 пӧԉезнӧј вын, трактор вын ԍерԏіыс і лӧԍӧԁӧны плугјассӧ: вынаҗык-кӧ трактор, унҗык корпуса плуг ԁомаласны і мӧԁарӧ. Міјанын јонҗыкасӧ вӧлі разалӧма кык ԁа 3 корпуса плугјас, коԁјас боԍтлісны 10 ԁа 15 вын; вынаҗык тракторјаслы ковмісны ԋоԉ ԁа віт корпуса плугјас. Міјанын ԁа заграԋічаын разалӧм тракторнӧј плугјас вӧчԍӧны кык ԍікасаӧс: амеріканскӧј (14-ԁ ԍерпас) ԁа ԋемецкӧј (15-ԁ ԍерпас). Тајӧ плугјасыс мӧԁа-мӧԁԍыныс јансалӧны шабала моԁа ԍерԏіыс: Ԋемецкӧј плугјасӧ пуктӧны куԉтурнӧј шабалајас, амеріканскӧјӧ — полувінтовӧјӧс; міјанын јонҗыкасӧ разалісны амеріканскӧј плугјас. „Окԏабрса ревоԉуціја" ԋіма міјан завоԁ вӧчӧ кык корпуса плугјас ԁа кутчіԍӧ вӧчны ԋоԉ корпуса плугјас амерікаса Ԁжонԃір завоԁјас плугјас моԁаӧн. Коннӧј плугјас ԁорыԍ тракторнӧј плугјас торјалӧны ԍӧкта ԍерԏіыс ԁа аслысԍама мехаԋізмӧн — автоматӧн. Сеԍԍа јона торјалӧ ԃетаԉјаснас-і, кӧԉӧсајаснас, рычагјаснас, пріцепкајаснас ԁа с. в. Поԁјомнӧј автомат вӧчԍӧ сы могыԍ, меԁым плугсӧ ез ло лепталӧма морт кіӧн, а трактор выннас. Со кущӧм сіјӧ мехаԋізмыс (14-ԁ ԍерпас): гӧрышттӧм му вывті мунан кӧԉӧса чӧрсас пуктӧма храповӧј муфта кык җынјыс. Муфтаыслӧн ӧԏі җынјыс — піԋӧԍыс — &ругԁывтог бергалӧ кӧԉӧсаыскӧԁ ӧтлаын; мӧԁҗынјыс каԉічаыс — чӧрс берԁас топыԁа топӧԁӧма-ԁа, плуг мунігас оз бергав. Тајӧ муфтаыслӧн каԉічыс первојја муфта җынса піԋјасԍыс мынтӧԁчӧ нарошнӧ лӧсӧԁӧм рычажокӧн; сіјӧ рычаг ԁінас јітӧма кӧв. Кӧвјыс мунӧ тракторіст ԁінас. Тракторістыс-кӧ кӧвјӧԁыс кыскыштас ԁа мынтӧԁас рычажоксӧ, секі мӧԁ муфта җынјыслӧн каԉічјасыс ӧтлааԍасны первојја муфтаса піԋјасыскӧԁ. Муфтаыслӧн мӧԁ җынјыс кутас бергавны гӧрыштӧм му вывті муныԍ кӧԉӧсаыскӧԁ ӧтлаын ԁа понԁас бергӧԁлыны чӧрсыслыԍ піԇӧссӧ, мыј вӧсна сіјӧ кӧԉӧсаыс рама увтас понԁас гӧгыԉтчыны-ԁа, катӧԁас плугсӧ муԍаԋыс. Плугыслӧн ԉемехјасыс му пыщԍыс петасны-ԁа, мӧԁ муфта-

15 серп. Кыккорпуса Сакка плуг „Пінчер" маркаа. ыслӧн каԉічјасыс мынӧны, плугыс понԁас гӧгыԉтчыны кӧԉӧса вылас. Меԁым плугсӧ бӧр муас ԍујны, колӧ бара кыскыштны кӧвјӧԁыс Бӧрја каԁӧ тракторнӧј плугјастӧ понԁісны вӧчны мынтӧԁана корпусјасӧн. Шуам, плугыс-кӧ уҗалӧ ԋебыԃік муԍінмын 5 корпусӧн, ԍӧкыԁ му вылӧ вуҗігӧн сылыԍ поԅӧ торјӧԁны ӧԏі ԉібӧ кык корпус ԁа сіјӧ-жӧ тракторнас сеԍԍа уҗавны. Ԇік-жӧ сіԇі кык корпуса плуг ԁінӧ поԅӧ соԁтыны соԁтӧԁ рама ԁа пуктыны сетчӧ којмӧԁ корпус (16-ԁ ԍерпас). Тајӧ зев уԁобнӧј, сіԇінас ԉубӧј муԍінмӧ ԁа ԉубӧј трактор ԁінӧ верман лаԁмӧԁчыны ԁа. Тракторнӧј плугјасыԁ уҗалӧны унҗык коннӧј плугјас ԍерԏі оз сӧмын паԍкыԁа гӧрыштӧмысла, а со мыј вӧсна: тракторыԁ вӧв ԍерԏі кык пӧв ӧԁјӧҗык мунӧ ԁа сы вӧсна. Обыкновеннӧј тракторнӧј пугјас кынԇі ӧні ԋемецкӧј завоԁјасын понԁісны вӧчны тракторнӧј лушщіԉԋікјас (17-ԁ ԍерпас). Сещӧм ԍікас лушщіԉԋікјассӧ вӧчӧны міјан завоԁјасын-і.

16 серп. Пінчер маркаа куім корпуса тракторнӧј Сакка плуг. Лы&пасјасыс петкӧԁлӧны: 1 — автоматыскӧԁ јітчан снаԍт, 2 — кӧԉӧсајассӧ лаԁмӧԁан рычаг. 17 ԍерп. Тракторнӧј лушщіԉԋік

АГАСЈАС ԀА КУԈԎІВАТОРЈАС

Агасјасӧн вӧԃітчӧны: 1) плугјӧн гӧрӧм бӧрын му пластјас ԋебԅӧԁӧм могыԍ. 2) Јогтурунјас бырӧԁӧм могыԍ; 3) кӧјԁысјас ԁа міԋерала мувынԍӧԁанјас му пыщкӧ тыртӧм могыԍ: 4) зера повоԃԃа бӧрын кӧԇа вылыԍ коркасӧ жугӧԁӧм могыԍ. Со кущӧм требоваԋԋӧјас колӧ пуктыны агаслы: 1) меԁым быԁ піԋ агасыслӧн мунісны аслас віԅӧԁ јӧз віԅӧ веԍкавтӧг; 2) віԅјас костыс меԁым вӧлі ӧтпаԍта ԁа мыјверман матынҗык мӧԁамӧԁԍаԋыс; 3) піԋјас кост коласыс колӧ сы паԍта, меԁым му комокјасыс сетчӧ ез крукаԍны; 4) агаслы колӧ тырмымӧн ԍӧкта, меԁым уҗалігас ԋеммынԁа ез четчав. Агаслӧн піԋ моԁаыс колӧ сещӧм, меԁым сіјӧ му комокјассӧ сӧмын жугӧԁліс& а ез пыԅӧԇ нӧјт. Сы вӧсна гӧгрӧс ԁа гранӧԍ піԋјасыԁ оз шогмыны. Сещӧм піԋа агаснаԁ поԅӧ уҗавны сӧмын му корка жугӧԁігӧн. Меԁбурӧн поԅӧ лыԃԃыны пласта &піпјоԍ ԁорышӧн (пурт моԁаа) сещӧм пуртыс му комокјассӧ кокԋіа жугӧԁӧ, мусӧ оз бусԍӧԁ-і. Піԋјассӧ колӧ сувтӧԁны воԇлаԋ пӧлӧстӧмӧн; веԍкыԁа сулалыԍ піԋ ӧԁјӧ муԉікмӧ ԁај муыс сетчӧ јона пукԍӧ сывӧсна зев щӧкыԁа лоӧ сувтлыны піԋјассӧ весавны. Пӧлӧнӧн мӧртӧм піԋјас оз-кӧ вунԁыны лептӧны вывлаԋ турун вужјассӧ ԁа комокјассӧ, сеԍԍа пӧлӧна піԋјаса агасыԁ пыщлаԋыс пырыԍҗык, агасыс рӧвнӧјҗыка мунӧ. Міјан пу агасыԁ зев омӧԉа уҗалӧны, сылӧн піԋјасыс абу рӧвнӧјӧԍ, вескыԁӧԍ, гӧгрӧсӧԍ ԁај кокԋі агасыс, сы вӧсна агасыс мувывті мунігас четчалӧ, сӧмын вевԁорја слӧјӧԁыс шԋіԉгӧ, мукомокјассӧ бокӧ вешталӧ ԁај јона &аусԍӧԁӧ. Колхозјаслы тащӧм пу агасјастӧ колӧ ԋінӧмжаԉіттӧг вӧтлыны. Сӧмын, колӧ шуны, раԁӧвӧј колхоԅԋікјасыԍ ӧпріч мукӧԁԁырјі веԍіг агрономјас оз тырмымӧн артавны пу агасјаслыԍ ԉоклунсӧ. Колхоԅԋік Вытаԋін јорт гіжӧ: „12 гоԁовщіна Окԏабра" ԋіма колхозын 287 агас, на пыщкын унҗыкыс пу агасјас. Колхознӧј агрономјас проізвоԁственнӧј плансӧ лӧԍӧԁігӧн інԁӧмаӧԍ боԍтны 30 кӧрт агас ԁа... 336 пу агас. Тајӧ бӧрӧкыскан плансӧ, коԃі еԍкӧ увтыртіс колхозӧс ӧтка олыԍјас воԇын, — правԉеԋԋӧса уҗалыԍјас вынԍӧԁісны ԁај кырымалісны" &1 „Кр. гаԅета“, 1930 во, 4. IV) Колхозјаслы колӧ тырӧн вежны важ пӧԉјас ԍама пу агасјассӧ завоԁјасын вӧчӧм кӧрт агас вылӧ. Завоԁын вӧчӧм меԁбур агасјасыс со кущӧмӧԍ: „Ԅіг-заг" агас (18-ӧԁ ԍерпас). Сещӧм ԋімсӧ тајӧ агасыслы ԍетӧмаӧԍ моԁаыс вӧсна, рамајасыс сылӧн чукыԉӧԍ-мукыԉӧԍ-ԁа. Таног кӧрт рамасӧ ԋугԉӧԁлӧмӧн піԋјасыс ԋекор оз веԍкавны мӧԁ-мӧԁ тујас. Рамасӧ вӧчӧны ԋоԉграна ԁорыша кӧртыԍ; піԋјасыс пӧлӧсӧԍ, пурт моԁааӧԍ. Вӧлӧн кыскавны ԁомалӧны кык ԅвена (кык агас) тракторӧн кыскалӧны — кујімӧс і квајтӧс. Рычажнӧј агас (19-ԁ ԍерпас). Амерікаса рычажнӧј агас піԋјассӧ поԅӧ колана ног пӧлӧстыны нарошнӧ лӧԍӧԁӧм рычагӧн, поԅӧ веԍіг бӧрлаԋыс пӧлӧстыны тыртӧг муніг-воігјасаԁ. Агасыслыԍ піԋјассо колана выјӧԇ пӧлӧстӧмӧн поԅӧ стӧчӧԇ лаԁмӧԁчыны муԍінԁінас, кыскыԍ вын ԁінас-ԁа. Агасыс-кӧ омӧԉа пырӧԁчӧ му пыщкас, піԋјассӧ поԅӧ јонҗыка пӧлӧстыны-і мӧԁарӧ — вывті-кӧ ԍӧкыԁ кыскавныс, поԅӧ сувтӧԁны веԍкыԁҗыка.

18 ԍерп. Кык ԅвенаа агас „Ԅіг-заг“. 19 ԍерп. Амеріканскӧј рычага агас. Піԋјасыс-кӧ муӧԍԍасны (муыс-кӧ пукԍас сетчӧ), колӧ сӧмын муніг костіыс піԋјассӧ бӧрлаԋ пӧлыԋтлыны — агасыс пырыԍтӧмпыр весавԍас. Меԁбур рычажнӧј агасјасыс Амерікаса Ԉіна завоԁыԍ; міјан завоԁјасын тащӧм агасјассӧ сыног-жӧ вӧчӧны. Пружінаа агас (20-ӧԁ ԍерпас). Тајӧ агасыслӧн уҗалан чаԍтыс пружінаалыԍ уклаԁа піԋјас; піԋјасыслыԍ јывјассӧ вӧчӧма шабала моԁаӧн. Піԋјассӧ мӧртӧма чӧрс моԁаа гӧгрӧс пӧперечінајасӧ, рычаг бергӧԁӧмӧн поԅӧ колана ног піԋјассӧ лӧсӧԁны — сувтсӧнҗык лібӧ воԁсӧнҗык. Местаыԍ-местаӧ тыртӧг ветлігӧн піԋјассӧ поԅӧ

20 ԍерп. Пружінаа агас. 21 ԍерп. Губбер, вӧԃітчӧны муԍін ԋебԅӧԁны

сполна лептыны, ԉібӧ гӧрб вылас лӧԍӧԁны, ԉібӧ му вывтіыс понԁас рамаыс кысԍыны. Рамасӧ вӧчӧма ортча пласта кӧртыԍ ԁорышалӧмӧн. Уҗалігас піԋјасыс бӧрлаԋ ԍетчӧны, сеԍԍа — муԍінсӧ ас пружінаалӧмнас венасны-ԁа — воԇлаԋ ԍетӧбтӧны, воԇлаԋ муԍінсӧ којыштӧны. Муԍінмыс-кӧ лапыԁ коԃ, тајӧн уҗавны јона бур. Кос муԍінма інаԁ јона бусԍӧԁӧны-ԁа, озҗык шогмыны. Сеԍԍа, мӧԁ омӧԉторјыс талӧн — овлӧ;& піԋыс крукаԍас муԍінмас ԁа оз којышт сіјӧс, кыԇі еԍкӧ колӧ вӧлі, а віԉкӧбтӧ бокӧ, сы вӧсна муԍінмыс омӧԉа нӧјтчӧ. Чорыԁа крукаԍігјасӧн агасыс четчалӧ, лоӧны ԏеԉежнааінјас. Тајӧ агаснас поԅӧ бура уҗавны ізја муԍінма інын ԁа вӧрувтыԍ му перјігӧн, кӧні прӧстӧј агасјасыԁ крукаԍлӧмысла јона чегјаԍӧны. Јона бур тащӧм агаснас вӧԃітчыны јогтурунјаскӧԁ вермаԍігӧн. Тракторӧн кыскавны ԁомалӧны 6 пружінаа агас ӧԏі вагаӧ.

22 ԍерп. Екԍԏіртатор, вӧчӧма јогтурунјас вунԁавны. 23 ԍерп. Переԁока ԃіска агас бӧрвылас кыпӧԁӧма тыртӧг овлӧԁчан кӧԉӧса.

Куԉԏіваторјас. Куԉԏіваторјасыԁ — піԋа ӧруԃіјӧјас-жӧ, лӧԍӧԁӧма сы вӧсна-жӧ, мыј вӧсна вӧчӧма агасјас — муԍін ԋебԅӧԁны. Агасјас ԁорыԍ торјалӧ аслысԍама шабалакоԃ теԉебјаснас ԁа лапаторјаснас; ԉемех ԁа лапа моԁа ԍерԏіыс і уҗ нуӧԁӧны. Куԉԏіваторлӧн піԋјасыс ещаҗык агас ԍерԏі, рамаыс јонҗык ԁај лӧԍӧԁӧма кӧԉӧса вылӧ. Унҗык куԉԏіваторас лӧԍӧԁӧма ӧтарӧ-моԁарӧ

вешјаԍан ԁоԃԃаԍан крук, коԁ ԍерԏі поԅӧ лӧԍӧԁны гӧрыштан пыԁнасӧ. Куԉԏіваторјасыԁ ем уна ԍікаса, уна ног муԍін обработајтӧм вылӧ лӧԍӧԁӧма. На пыщкыԍ колхозјаслы меԁколанајасыс: Губбер (21-ԁ ԍерпас) — лӧԍӧԁӧма муԍін ԋебԅӧԁӧм вылӧ. Губберлӧн піԋјасыс ԉібӧ мыԉкја ԉемехаӧԍ, ԉібӧ пружіннӧјӧԍ. Меԁјона разалӧмаӧԍ пружінаа куԉԏіваторјас, коԁјаслӧн ем пружінаа піԋјас ԁа вежлаԍан ԉемехјас. Пыԁна гӧрыштӧмсӧ лӧԍӧԁчыԍԍӧ рычагјасӧн ԁа ԁоԃԃаԍан крукнас. Тракторӧн кыскавны ԁомалӧны уна губбер, ԉібӧ лӧԍӧԁӧны нарошнӧ уна піԋаӧс. Коԍкӧмјас вылыԍ јогтурунјас бырӧԁны јона бур екԍԏірпатор (22-ԁ ԍерпас), коԁлӧн емӧԍ кујім пеԉӧса пурт моԁаа ԉемехјас. Кос повоԃԃаа рајонјаслы тащӧм куԉԏіваторыслы пуртјассӧ вӧчӧны мічаа пластӧн ԁа, меԁым мусӧ јона ез нӧјтны, мунӧны нач веԍкыԁа. 7 ԁа 9 піԋа куԉԏіваторјаслӧн гӧрыштан паԍтаыс 1 метра, 15 піԋајаслӧн (тракторӧн кыскаланјаслӧн) — 2 метра. Ԃіска агас ԉібӧ ԃіска куԉԏіватор (23-ԁ ԍерпас). Быԁԍікас ԉемехјасӧн уҗалӧм пыԃԃі вӧԃітчӧны ԃіскаӧн. Ԃіскыслӧн уҗыс торјалӧ сіјӧн, мыј ԃіскыс оз сӧмын муԍінсӧ нӧјт, а щӧщ шыблалӧ бокӧ ԁај кымыԋтӧ. Ԃіскјассӧ ӧтлаалӧны ӧԏі чӧрс вылӧ-батарејаӧ. Ԃіска агасаԁ щӧкыԁҗыкасӧ овлӧ кык батареја: веԍкыԁвывса ԁа шујгавывса; ԃіскјасыс мунӧны пыщлаԋ пӧлӧсԍӧмӧн — шујгаласаыс мусӧ шыбытӧ шујгалаԋыс, веԍкыԁласаыс — веԍкыԁвылас. Батарејајастӧ поԅӧ-і веԍкыԁа сувтӧԁны, секі-ԋін најӧ мусӧ оз понԁыны шыбытны, а сомын вунԁӧны. Кымын јона пӧлӧстан батарејајассӧ, сымын јона ԋебԅӧԁӧны мусӧ. Такӧԁ ӧтщӧщ ԃіԍксӧ пӧлӧстӧмӧн лаԁмӧ пыԁнаног пырӧмыс-і. Ԃіскјасыс-кӧ мунӧны лажмыԁа, нарошнӧ лӧԍӧԁӧм ԁозјас вылӧ поԅӧ течны ізјас, ԉібӧ лыа мешӧкјас. Ԃіскјасԍыс ԍібԁӧм мусӧ весавны лӧԍӧԁӧма нарошнӧ теԉебјас, коԁјасӧс поԅӧ вештавны кок увса пеԁаԉӧ ԉічкӧмӧн. Вӧлӧн кыскалан ԃіска агасјасӧ лӧԍӧԁӧма переԁок, меԁым сіјӧн вӧвјассӧ езҗык нӧјт, езҗык тојлав. Местаыԍ-местаӧ тыртӧг мунігӧн ԃіскјассӧ лептӧны кӧԉӧса вылӧ. Вӧлӧн кыскалан ԃіска агасјасӧ лӧԍӧԁӧны 8,10, 12 ԃіскӧԇ, кыскавнысӧ колӧ кык вӧвԍаԋ ԋоԉ вӧлӧԇ. Тракторнӧј ԃіскӧвӧј агас вӧчԍӧ ӧԏі раԁа, 16 ԃіскӧн (23 ԍерпас), ԉібӧ щӧкыԁҗыка 2 раԁа (24-ԁ ԍерпас). Бӧрјаыслӧн — 2 раԁаыслӧн — 32 ԃіск, воԇԇа раԁјасса ԃіскјассӧ пӧлыԋтӧма пыщлаԋыс (воԇлаԋыс), бӧрјаԍыс —

24 ԍерп. Кык раԁа тракторнӧј ԃіска агас.

бӧрлаԋыс. Таԇінас муԍінмыс јонҗыка нӧјтчӧ-гуԁраԍӧ. Колана ног пӧлӧстӧм вылӧ лӧԍӧԁӧма рычагјас, вінта мехаԋізмјас-ԁа. Топыԁ муԍінмаінјасын прӧстӧј ԃіскјас пыԃԃі лӧԍӧԁӧма вунԁан ԃіск. Овлӧ, тракторјас ԁінӧ јітлӧны уна ԍікас агасјас уна ногӧн, шуам, воԇас мунӧ ԃіска агас, а бӧрԍаԋыс кысԍӧ піԋа агас: первојјаыс пыԁыті мунӧ бӧрјаыс — вевԁорја слӧјсӧ нӧјтӧ. 25-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма уна ԍікас агасјасӧс ӧԏі трактор ԁінӧ јітлӧм: меԁвоԇас мунӧ топыԁ гӧгыԉјаса агас, сеԍԍа — плуг, сеԍԍа фрез моԁаа агас. Уҗалігас первојја топыԁ гӧгыԉа агасјасыс ежасӧ вунԁалӧны, гӧрјасыс — сіјӧ-жӧ местасӧ гӧрӧны, фрез моԁаа агасыс — муԍінсӧ помӧԇ ԋебԅӧԁӧ. КӦԆАН МАШІНАЈАС.

Кӧԇан машінајас асланыс уҗ ԍерԏі овлывлӧны кујім ԍікас: кыԇԍурӧ кӧԇан (разброснӧј), раԁӧвӧј ԁа чукӧрӧн кӧԇан (гԋезԁӧвӧј). Первојјаыс му вылас кӧјԁыссӧ којалӧны ԁа бӧрын сіјӧс тыртӧны піԋовтӧмӧн, куԉԏіваторјасӧн ԉібӧ уна корпуса плугјасӧн. Раԁӧвӧј кӧԇан машінајас кӧԇӧны мусӧ віԅӧн ԁа ԍујыштӧны муас торја ԍурјасӧн (сошԋікјасӧн). Чукӧрӧн кӧԇан машінајас кӧԇӧны ӧԏі тујтчӧԁӧмас чукӧра кӧјԁысӧн — позтырӧн. ԃвігаԏеԉјас ԍерԏі јукԍыԍԍӧны вӧла ԁа трактора машінајас вылӧ. Кыԇԍурӧ кӧԇана кӧԇан машіналӧн тырмытӧм торјыс (омӧԉ бокԍаԋыс) лоӧ сеԍаԋ, мыј сіјӧ којалӧ кыԇ-ԍурӧ ԁа вермас ӧԏі местаас вывті щӧкыԁа кӧԇԍыны, а мукӧԁлаас кушӧн моз коԉны ԁај. Сы вӧсна кушінјасас јона чепјӧсӧны турун јогыс. Кӧјԁыссӧ піԋовтӧмӧн тыртігӧн најӧ оз ӧтпыԁнаӧн ставныс лоны ԁа оз вермыны ӧтмоза петны. Коԁјас вывті пыԁын, ԉібӧ ортсын лоӧны — најӧ сіԇ вошӧны чужтӧг. Сы вӧсна колхозјаслы, кор вермыны кутасны лӧԍӧԁны раԁӧвӧј кӧԇан машінајас, колӧ еновтлыны кыԇԍурӧ кӧԇан машінајасӧн кӧԇӧмыԍ. Машінаӧн кӧԇігӧн кӧјԁыс пуктыԍԍӧ кӧјԁыс ԁа му ԍерԏі колана пыԁтаӧ. Віԅјас костын коԉӧны коԉасјас, меԁым быԁтасыс верміс быԁмыны щӧщ боклаԋыс, кор сылы кутас лоны ԇескыԁ раԁвіԅас. Сы вӧсна, мыј кӧԇԍӧ віԅјасӧн ԁа ӧԏі пыԁтаӧ, кӧјԁыс ԋӧԏі оз вош. Ӧтыҗԁа местаӧ машінаӧн поԅӧ кӧԇны прӧчент 30 кымын ещаҗык кіӧн ԁорыԍ. Ԁона кӧјԁыс тащӧм јона віԇтӧмӧн

25 ԍерп. Трактор бӧрӧ јітӧмаӧԍ,& теԉӧбјаса агас ԁа ԃіска агас. Ԃіска агасыс мунӧ гӧртӧм вывтіыс, теԉӧбјаса агасыс — гӧрӧм вывтіыс. кӧԇан машіна ԍетӧ зев ыҗыԁ бур ԁа аԍсӧ регыԁӧн вештӧ. Таыԍ ӧтԁор, уна віԁлӧгјас ԍерԏі аԁԇісны, мыј машінаӧн кӧԇӧмӧн соԁӧ 10 прӧч. мынԁа. Кӧԇан машіналӧн чаԍԏјас. Віԁлалам војԁӧр меԁԍа гырыԍ чаԍԏјассӧ: јашщік, кӧԇан пріборјас, сошԋікјас, кӧјԁыс гылӧԁан ԁа кӧԉӧса бергӧԁлан мехаԋізм.

26 ԍерп. 24 раԁа ԃіска кӧԇан машіна.

Јашщік. Јашщік вӧчԍӧ вывтіыс паԍкыԁҗыкӧн, улістіыс веԍкыԁӧн. Вӧчԍӧ пуыԍ ԉібӧ кӧртыԍ. Колӧ, меԁым јашщікыс ез вӧв зев вылын: лаԁтӧм вылын јашщікаԁ кӧјԁыстӧ кіԍтны ԍӧкыԁ. Јашщік вевт меԁ вӧлі воԍԍӧ ставнас, кіԍтігӧн меԁ ез кіԍԍы ортсӧ кӧјԁысыс. Сіԇі-жӧ јашщікыԍ меԁ вӧлі поԅӧ кӧјԁыссӧ бӧр леԇны, меԁ мӧԁ пӧлӧс кӧјԁыскӧԁ сорлаԍӧм ез ло. Јашщік піын овлӧны зев частӧ кӧјԁыс гуԁраланјас — меԁ кӧјԁысыс ез кујлы ӧԏі ногӧн вывті ԁыр. Јашщікыԍ роԅјас пыр кӧјԁыс петӧ кӧԇан пріборјасӧԁ. Роԅјасыс тајӧ вермӧны тупкыԍԍыны, меԁ ԁугӧԁны уҗыԍ торја пріборјас ԉібӧ кӧԇан машіна чаԍԏјас: колӧ лӧԍӧԁны сіԇі, меԁым заслонкајас пӧԁлаԍісны топыԁа, меԁ ез кусԋаԍны ԋі ез вешјавны. Кӧԇан пріборјас. Јашщікыԍ кӧјԁыс кӧԇӧм вылӧ сувтӧԁԍӧны торја кӧԇан пріборјас. Овлӧны зев уна пӧлӧс пріборјас, но мі віԇӧԁлам ԋекымынӧс, коԁі меԁԍа разалӧма. Меԁым ԁонјавны кӧԇан пріборлыԍ уҗсӧ, колӧ тӧԁмавны вылынҗык інԁӧм корӧмјас куԅаыс машінаыԁлыԍ шогманлунсӧ. Колӧ шуны, мыј ӧніја став пріборјаслӧн ем тырмытӧмторјас, а сы вӧсна, воыԍ-воӧ, вајӧԁӧны кӧԇан пріборјаслы выԉ конструкціјајас. Ԁа сіјӧ-ӧԁ і гӧгӧрвоана ӧԏі пӧлӧс кӧјԁыс шыԉыԁ вылыса (проса коԃ),мукӧԁыс абу шыԉыԁ, шуам зӧр, ӧԏі кӧјԁыс гырыԍ, шуам віка, а мукӧԁ і посԋі. Меԁԍа јона разалӧм кӧԇан пріборӧн, коԁӧс пуктӧны міјан кӧԇан машінајасӧ — трубічаа кӧԇан прібор. Трубічаын емӧԍ жӧлӧбјас, коԁӧн боԍтӧ кӧјԁыс јашщік пыԁӧсса кӧрӧбкајасыԍ. Став трубічајассӧ пуктӧма ӧԏі чӧрс вылӧ, сы вӧсна најӧ бергалӧны ваԉіккӧԁ ӧтувјӧн. Трубічајаскӧԁ ортчӧн течӧма муфтајас, коԁјас оз бергавны. Ӧтарвыв-кӧ ваԉіксӧ вештан, секі трубічајас пырӧны бокысса вунԁӧԁјас пыр кӧрӧбкаӧ ԁа вермӧ кӧԇны тыр паԍтаӧн. Ваԉіксӧ-кӧ вештан мӧԁарӧ, трубіча кӧрӧбкаыԍ

27-а. ԍерп. Катушкаа прібор лӧԍӧԁӧма увԁорԍаԋыс туԍ петӧм вылӧ. 27-б. ԍерп. Катушкаа прібор, лӧԍӧԁӧма вевԁорԍаԋыс туԍ петӧм вылӧ.

петӧ, сы местаӧ пырӧ муфта, кӧԇӧм ԁугԁӧ. Шујгалаԋ ԁа веԍкыԁлаԋ трубічасӧ вешталӧмӧн поԅӧ лӧԍӧԁны суктасӧ кӧԇӧмыԍ. Трубічаа кӧԇан прібор кӧјԁыссӧ леԇӧ сіԇі, мыј најӧ мунӧны трубічаа кӧрӧбка пыԁӧс костті. Таԇі кӧјԁыс ԍетӧмыс шуԍӧ улысԍаԋ кӧԇӧмӧн. Кор кутан кӧԇны гырыԍ кӧјԁыс, најӧ вермасны ԍібԁыны ԁа трубічаа кӧрӧбкаа костас нырԍыны. Сы вӧсна, кӧԇан машінаын поԅӧ лӧԍӧԁны трубіча бергалӧмсӧ мӧԁарӧ ԁа кӧјԁыссӧ ԍетны выліԍаԋ. Таԇсӧ, трубічаа кӧрӧбка костыс ыҗыԁҗык ԁа кӧјԁысыс оз щыклаԍ. Тащӧм кӧԇӧмыс шуԍӧ вевԁорԍаԋ кӧԇӧмӧн. Трубічаа кӧԇан прібор оз вермы кӧԇны став пӧлӧс кӧјԁысјас, боԍтамкӧԏ — кӧтӧԁӧм ԍвекла кӧјԁыс ԁа сы вӧсна Кіјевса „Краснӧј Похар“ ԋіма завоԁ вӧчалӧ мотыԉкӧвӧј прібора кӧԇан машінајас (28-ԁ ԍерпас). Тајӧ пріборыс, бергалана борԁјасӧн боԍталӧ кӧјԁыссӧ јашщікԍыс ԁа јӧткалӧ роԅјасас. Мукӧԁ пӧлӧс кӧјԁысјас тајӧ пріборыс оз мічаа ӧткоԃа кӧԇ. Турун кӧјԁысјас кӧԇӧм вылӧ, боԍтам кӧԏ кԉеверлы ԁа шепта пырејлы, ем нӧшта щеточнӧј кӧԇан прібор. Щеточнӧј кӧԇан прібор лоӧ гӧгрӧс щеткаыԍ, коԁӧс лӧԍӧ- ԁӧма јашщік пыщкас роԅјас ԁорас. Кӧԇӧмыслӧн щӧкыԁа — гежӧԁасӧ лӧԍӧԁлӧны роԅјассӧ торја пӧԁанјасӧн пӧԁлавлӧмӧн. Мукӧԁ пӧлӧс кӧԇан пріборјас јылыԍ мі огӧ јона паԍкӧԁчӧ. Најӧ зев омӧԉа разалӧмаӧԍ міјанын. Кӧԇан пріборјассӧ вӧрԅӧԁан мехаԋізм. Ваԉіклы бергалӧмыс (вӧрԅӧԁаныс) локтӧ ортсі кӧԉӧсаԍаԋ уна піԋа кӧԉӧсајас пыр, коԁјас пуктыԍԍӧны кӧԇан машінаӧ оз

28 ԍерп. Ԍвекла кӧԇан

ӧтмынԁаӧн ԁа оз ӧтмынԁа піԋјасӧн. „Краснаја ԅвезԁа" завоԁса кӧԇан машінаын ветлан кӧԉӧса чӧрс помас пуктӧма тащӧм кӧԉӧсасӧ 22 піԋаӧс ԁа сыкӧԁ ортчӧн нӧшта кык посԋіԁҗык 12 піԋајаса кӧԉӧсајас. Тајӧ кыкнан кӧԉӧсајассӧ вӧрԅӧԁны поԅӧ рычагјасӧн, ӧԏісӧ, ԉібӧ ӧтпырјӧ кыкнансӧ. Вӧрԅӧԁан-кӧ кыкнан кӧԉӧсасӧ, секі пріборыс ԍетас увԁорса кӧԇӧм, ӧԏісӧ-кӧ — ԍетас вевԁорса кӧԇӧм. Тајӧ ічӧԏік піԋа кӧԉӧсајасас јітчӧ кык вевԍа піԋа кӧԉӧса — ӧԏіыс 25 піԋ ԁа мӧԁас 35 піԋ. 25 піԋа кӧԉӧсаыс јітчӧ кӧԇан пріборӧ чӧрс вывса 35 піԋа кӧԉӧсаыскӧԁ. Меԁым тӧԁмавны, кымыныԍ бергӧԁчӧ коԇан пріборлӧн ваԉікыс ортсі кӧԉӧсаыс ӧтчыԁ бергӧԁчігӧн, колӧ 25 ԁа 22 вылӧ боԍтӧм лыԁпас јукны 25 ԁа 35 боԍтӧм лыԁпас вылӧ мӧԁ ногӧн-кӧ — боԍтны воԇԇа коԉӧсаыслыԍ піԋ лыԁсӧ којмӧԁ кӧԉӧса піԋ лыԁ вылӧ ԁа јукны тајӧс мӧԁ ԁа ԋоԉӧԁ кӧԉӧсајас піԋлыԁ вылас. Тајӧ прімерын лоӧ 0,45 ԉібӧ поԅӧ шуны: ортсі кӧԉӧса ӧтчыԁ бергӧԁчігӧн кӧԇан пріборыс вочӧ җын бергӧԁчӧм. Мукӧԁ кӧјԁысыс, боԍтам-кӧ зӧр, гырыԍ вӧснаыс оз вермыны кӧԇны тырмымӧн. Сы вӧсна завоԁԍаԋ леԇԍыԍԍӧ

29 ԍерп. Катушака прібора кӧԇан. Кујім кӧрӧбкаас шујгалаас тыԁалӧны катушкајас җынвыјӧ вештӧмӧн веԍкыԁлаԁорсајасыс тупкӧма-ԁа ез тыԁавны. Вевԁорас пуктӧма рычаг каіушкајассӧ лаԁмӧԁны; увԁорас тыԁалӧны туԍ петан трубајас.

соԁтӧԁ кӧԉӧса 22 піԋа. Сіјӧ пуктывлӧны ортсі кӧԉӧса чӧрс вывса піԋа кӧԉӧсаыскӧԁ јітӧмӧн. Та вӧсна, меԁым тӧԁмавны кымын пӧв бергӧԁчӧм вӧчӧ ваԉікыс, тајӧ соԁтӧԁ кӧԉӧсасӧ пуктӧм мыԍԏі колӧ ортсі кӧԉӧса піԋ лыԁсӧ јукны ваԉік вывса кӧԉӧса піԋ лыԁ вылӧ. Артмӧ 22:22-1, мӧԁногӧн-кӧ, кымыныԍ бергӧԁчӧ ортсі (ветлан) кӧԉӧсаыс, сымыныԍ-жӧ і кӧԇан пріборыс. Воԇԇа ԍерԏіыс кӧԇан прібор бергӧԁчӧ кыкмынԁаыԍ. Тракторӧн кӧԇан Саккаын сіԇі-жӧ ем запаснӧј піԋа кӧԉӧсајас, кыԇі гырыԍҗык кӧјԁыслы, сіԇі-і посԋі кӧјԁыслы. Мукӧԁ кӧԇан машінајасын, кӧні пуктӧмны трубічаа кӧԇан прібӧрјас кӧԇалыԍ щӧкыԁа-гежӧԁасӧ вежлалӧм могыԍ лоӧ вежлавны піԋа кӧԉӧсајассӧ. Трубічаа прібор мӧԁног лӧԍӧԁӧм вылӧ ем торја рычажок (29-ԁ ԍерпас), коԁӧс вешталӧмӧн поԅӧ сувтӧԁны колана лыԁпас вылӧ. „Краснӧј ԅвезԁа" завоԁса воԇԇа машінајасын вӧлі торја ціферблат, кӧні інԁыԍԍӧ, кымын пуԁ кӧԇԍыԍԍӧ ԃеԍаԏіна вылӧ. Мукӧԁ кӧԇан машінајасас вӧчалӧмаӧԍ сӧмын віԅјас ԁа інԁалӧмаӧԍ, кущӧм віԅ вылӧ лсԍӧԁӧмӧн кымын кілограмм кӧԇԍӧ ӧԏі гектар вылӧ. Тајӧ став інԁӧԁјасыс абу веԍкыԁӧԍ. Оԁ кӧԇнытӧ лоӧ уна пӧлӧс бур і омӧԉ кӧјԁысјасӧн. Сывӧсна кӧԇан

30 ԍерп. Русско-Амеріканскӧј сошԋік бокԍаԋыс ԁа мышвыв віԇӧԁӧмӧн 31 ԍерп. Кык ԃіска сошԋік

машінатӧ му вылӧ петтӧԇ војԁӧр колӧ віԁлыны (пробујтлыны), коԁ јылыԍ бурҗыка лоӧ віԍталӧма воԇын. Кӧрӧбкајасыԍ кӧјԁысыс кіԍԍӧ гыркса трубкајас куԅта, коԁјас шуԍӧны кӧјԁыс гылӧԁанјасӧн, колӧ лӧԍӧԁны, меԁым тајӧ трубкајас куԅта кӧјԁысыс муніс ӧткоԃа ԁа быԁлаті ӧтмоза кӧԇԍіс. Кӧјԁыс гылӧԁанјасыс міјан завоԁјасын вӧчԍӧны реԅінаыԍ. Најӧ кокԋіја кусыԋтчӧны ԁа коԍмӧм вӧсна щыкӧны. Меԁԍа јона вӧчӧны гартӧм уклаԁа ԉентаыԍ, сетчӧ јона-жӧ кӧјԁысыс тырӧ. Ԋемецкӧј кӧԇан машінајасын кӧјԁыс гылӧԁанјас вӧчӧмны улыԍаԋыс мӧԁа-мӧԁыслы пырана кујім трубајасыԍ. Таті кӧјԁысыс мунӧ ԋӧԏі сувтлытӧг. Бӧрӧзԁајас нуӧԁӧм вылӧ, кытчӧ колӧ кӧԇԍыны кӧјԁыс, емӧԍ аслыс ԍурјас (сошԋікјас). „Краснаја Ԅвезԁа“ ԋіма завоԁ лӧԍӧԁіс руско-амеріканскӧј ԏіпа ԍурјас (30-ԁ ԍерпас). Талӧн ԍурјасыс мунӧны зумыԁа, сы вӧсна тащӧм ԍама ԍурјассӧ вӧчӧны щӧщ заграԋічаса завоԁјасын-і. Емӧԍ і мукӧԁ пӧлӧс ԍурјас, сӧмын паныԁаԍлӧны шоча. Прӧстӧј ԍурјас омӧԉа уҗалӧны ԍојӧԁ ԁа васӧԁ мујас вылын. Сывӧсна Амерікаын, сіԇі-жӧ і міјан, кутісны вӧчавны ԃіскӧвӧј ԍурјас (31-ԁ ԍерпас). Тајӧ ԍурсӧ лӧԍӧԁӧма кык торја лапӧԁјасыԍ, коԁјас лӧԍӧԁчыԍԍӧны воԇлаԁорԍаԋыс топыԁӧԇ, а бӧрлаԁорԍаԋыс костӧн, меԁым верміс петны кӧјԁысыс. Ԃіска ԍур уҗалӧ берга-

32 ԍерп. Ӧԏі вӧла кыԇԍурӧ кӧԇан

ліг-тыр ԁа сывӧсна бура пуктӧ кӧјԁыссӧ быԁԍама пӧлӧс пӧщваа муӧ. Лапӧԁјассӧ весалӧм вылӧ пуктыԍԍӧны торја весанјас. Ԍурјаслыԍ пыԁі мунан тујсӧ вежӧм вылӧ ем рычагјас. Прӧстӧј ԍурјассӧ рычагјаснас лӧԍӧԁӧны уна ног ԁорышӧн ԁа сы ԍерԏі вежлаԍӧ сылӧн пыԁнаыс. Ԃіска ԍурјаслӧн пыԁна мунан тујыс лӧԍӧԁчыԍԍӧ пружіна ԉічкӧмӧн. Кӧјԁыс ԍерԏіыс сурјасыслыԍ мӧԁа мӧԁԍыныс костјассӧ лӧԍӧԁӧны хомутԍыс гајкајассӧ вӧрԅӧԁӧмӧн, коԁјасӧн ԍурјассӧ јітӧма кӧԇан рамаас ԁа шујгавыв ԉібӧ веԍкыԁвыв бергӧԁӧмӧн поԅӧ кӧԏ мыјвыјӧ бӧр крепітны. Меԁым лӧԍӧԁны точнӧја коԉӧм& ԍерԏі ԍур коласјас, сы вылӧ ем ԁӧска, кытчӧ вӧчалӧма пасјас быԁ пӧлӧс коласјаслы. Тащӧм пӧвјыс пуктыԍԍӧ ԍурјасыс улӧ ԁа коласјассӧ лӧԍӧԁлӧны пасјышталӧм ԍерԏі. Абу-кӧ тащӧм пӧвјыс, колӧ колхозса вынӧн вӧчны ԁа точнӧјҗыка пасјавны. Ԍур коласјассӧ прӧстӧј ԍурјаслы лӧԍӧԁӧны 12,5 см. ԁа ԃіскалы — 15 см. Кӧԇан машінајас јылыԍ. Кыԇԍурӧ кӧԇана вӧла машінаын (32-ԁ ԍерпас) ем 2,5 метрԍаԋ ԁа 3,5 метр куԅтаа јашщік. Кӧԇан пріборыс унҗыкыслӧн трубічаа, кԉеверлы вылӧ вӧчӧны щеткаа пріборӧн. Јашщік улас кӧԇан пріборыскӧԁ ӧтпомыԍ лӧԍӧԁчыԍԍӧ ԁорышногӧн кыкпӧвса пӧв, кытчӧ тувјавлӧма кӧрттувјас. Јашщікыԍ кӧјԁысыс летчігӧн сіјӧ кӧрттувјасыс паԍталаыс разӧԁӧны кӧјԁысјассӧ. Сіјӧ пӧвјыс кӧјԁысјассӧ віԇӧ тӧлӧн резӧмыԍ. Кыԇі мі віԍтавлім-ԋін, кыԇԍурӧ кӧԇана машінаӧн ԋаԋ кӧԇны абу зев бур ԁа оз і ков сещӧм машінанас кӧԇны. Гырыԍ колхозјасын сещӧм машінајассӧ поԅӧ лӧԍӧԁны турунјас ԁа кӧрым сора кӧԇајас ԁа ԍмеԍјас (віка ԁа зӧр) кӧԇны.

33 ԍерп. Віԅӧн-віԅӧн кӧԇан переԁокӧн

Ԍурјаса, сошԋіковӧј, кӧԇан машінајас міјан завоԁјасын вӧчԍыԍԍӧны уна раԁјас вылӧ: ӧԏі вӧла 7 раԁ вылӧ, кык вӧла 11 ԁа 14 раԁ вылӧ, кујім вӧла 17 ԁа 19 раԁ вылӧ. Ԃіскӧвӧј ԍурјаса міјан кык вӧвлы вылӧ вӧчлісны 8 раԁаӧс ԁа 12 раԁаӧс — кујім вӧв вылӧ. Колӧ шуны, мыј 7-9 раԁа прӧстӧј ԍурјаса ԁа 8 раԁа ԃіска ԍурјаса кӧԇан машінајас вӧлі арталӧма посԋі ӧтка овмӧсјаслы. 1930-31 воԍаԋ тащӧм кӧԇан машінајассӧ ԁугԁісны леԇӧмыԍ. Ԃерт, колхозјаслы тащӧм ӧԏі вӧла кӧԇан машінајассӧ лоӧ-на вӧԃітны. Став колхозјаслы ӧтпырјыԍӧн тракторнӧј кӧԇан машінајас мӧԁӧԁны оз-на вермыны. Кӧԇан машінајаслӧн паԍтаног мунӧмыс кӧԇан ԍурјас лыԁ ԍерԏіыс лыԃԃыԍӧ 1,4 м. ԁа 2,4 метрӧԇ. Кӧԇансӧ лӧԍӧԁӧны трубічаа прібор. Ԍіԅім раԁа кӧԇан машінаын кынԇі гырыԍҗыкјасас ем воԇ гӧгыԉјас (переԁок), коԁі веԍкоԁлыԍԍӧ ԁорса руԉјаснас. Тракторӧн кӧԇан машінајас вӧчԍӧны ԃіска ԍурјасӧн. Ԍурјас лыԁыс овлӧ 20-24-ӧԇ, паԍта ногсӧ боԍтӧ 4 м. Машінаас ем кык рычаг, торјӧн кыкнанлаԁорса ԍурјассӧ лӧԍӧԁны. Кыкнанла ԁорас лӧԍӧԁӧма бок пӧвјас уҗалыԍјасыслы ԁа кӧјԁыссӧ новлӧԁлыны. Ԍурјасыс бӧрԍа кысԍӧны чепјас, коԁјас шыԉӧԁӧны ԍуртуј бӧрӧзԁајассӧ. МУ ВЫНԌӦԀАН КӦԆАН МАШІНАЈАС

Му вынԍӧԁанјас кӧԇӧм вылӧ лӧԍӧԁӧны кыԇԍурӧ кӧԇан машінајасӧс. Му вынԍӧԁанјас кӧԇӧм вылӧ меԁԍа јона паԍкалӧма „Вестфаԉіја" машіна (34-ԁ ԍерпас). Кӧԇан прібор пыԃԃіыс лӧԍӧԁӧма кыщола &отпомԍа чеп, кытчӧ быԁ кыщӧсӧ (ԅвеноӧ) лӧԍӧԁӧма планкіјас& Чепыс мунӧ јашщік пыԁӧстіыс, а планкіјасыс петӧмны бӧрлаԁорӧԁыс јашщік пыԁӧса ԍԏена костӧԁыс. Кор чептыс мунӧ (шујгалаԁорԍаԋыс веԍкыԁ вылас) планкіјасыс кутасны јӧткавны мувынԍӧԁансӧ шщеԉӧԁыс. Сетыԍаԋ вынԍӧԁаныс кіԍԍӧ разӧԁан ԁӧска вылӧ, кытчӧ тувјавлӧма уна кӧрт-

34 ԍерп. Му вынсӧԁан кӧԇан „Вестфаԉіја“ 35 ԍерп. Ӧтлаалӧм (комбіԋірујтӧм) кӧԇԍан& Сошԋікјас бӧрԍаыс вӧтчӧны гӧгыԉјас, коԁјас мусӧ топӧԁӧны.

тувјас, а сеԍаԋ — летчӧ муӧ. Сукҗыка ԉібӧ кіԅӧрҗыка кӧԇӧмсӧ лӧԍӧԁоны шщеԉ костсӧ чінтӧм-соԁтӧмӧн, сіԇі- жӧ поԅӧ лӧԍӧԁны чептыслыԍ вешјалан ӧԁсӧ соԁтӧмӧн, коԁӧс поԅӧ лӧԍӧԁны піԋа кӧԉӧсасӧ мӧԁног лӧԍӧԁӧмӧн. Комбіԋірованнӧј кӧԇан машіна (35 ԁа 36-ԁ ԍерпасјас). Таԇі шуԍӧ кӧԇан машіна, коԁі ӧтпырјӧн кӧԇӧ кӧјԁыс ԁа мувынԍӧԁан. Сіјӧс вӧчӧма таԇі: ем кык јашщік: бӧрвывсаыс кӧјԁыслы вылӧ прӧстӧј, а воԇвывсаыс мувынԍӧԁаныслы, вешјалана. 36-ԁ ԍерпасыԍ тыԁалӧ, кыԇі гумлаԍԍӧ мувынԍӧԁаныс барабанчікјасӧн ԁа шыблаԍԍӧ јашщікјас костас, а сеԍаԋ летчӧ кӧјԁыс леԇан ԍурјасас. Мувынԍӧԁан тыра јашщікыс ԋӧжјӧԋікӧн кајӧ вывлаԋӧ, коԁлыԍ кајан ӧԁсӧ поԅӧ вежлавны щӧкыԁа ԉібӧ гежӧԁа леԇны колӧм ԍерԏі. Тащом кӧԇан машінајас вӧчԍӧны, кыԇі вӧлӧн кыскалӧм вылӧ, сіԇі і тракторјаслы. Поԁсолнуха, кукуруза ԁа хлопок кӧԇӧм вылӧ ем

36 ԍерп. Ӧтлаалӧм кӧԇԍан шӧрвунԁасӧԁыс. Шујгалаас тыԁалӧ мувынԍӧԁанјаслы ԁоз, веԍкыԁас — кӧјԁысјаслы ԁоз. 37 ԍерн. Кукуруза кӧԇан.

аслыс пӧлӧс кӧԇан машінајас. 37-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма кукуруза кӧԇан кык раԁа машіна. Ԍурјасыс сы- лӧн ԁорышаӧԍ, векԋыԃіка вунԁӧны мусӧ, но оз ԋебԅӧԁны. Којԁысјасыс кіԍԍӧны кружкаыԍ, кор ачысӧн воԍԍылӧ кӧјԁыс петан заслонкаыс. Ԍурјасыс бӧрԍа бергӧԁчӧны кык ԁорыша кӧԉӧсајас, коԁјас бӧр тыртӧны кӧԇӧм віԅсӧ. Кӧԇан машінаын ем уҗалыԍлы пукаланін ԁа кӧԇаыслыԍ пыԁнасӧ лӧԍӧԁан рычаг. Машінајассӧ поԅӧ кыкаӧн ӧтлаавлыны тракторӧн кӧԇӧм вылӧ. Кӧԇан машіна бӧрвылас тыԁалӧ чурвіԇан ԍур, коԁі кӧԇігас нуӧԁӧ бӧрӧзԁа, коԁ куԅа колӧ мунны мӧԁыԍ мунігӧн. Асывлунлаԋын јона разалӧма ԁа ӧні јона вӧԃітчӧны машіна буккер. Сіјӧ бокԍаԋыс 4 корпуса плуг коԃ, ԋоԉ кӧԉӧса вылын. Сетчӧ крепітӧма кӧјԁыс јашщік ԁа кӧјԁыс нуӧԁан трубајас, коԁјас мунӧны быԁ ԍурӧ. Тајӧн кӧԇӧны гӧрыштӧм пластјас улӧ. Коԍтана рајонјасын таԇсӧ гӧрігмоз ӧтщӧщ кӧԇӧмыс јона бур, оз уԃіт парітчыны му пӧщваыс. Гӧріг кӧԇігас муыс ещаҗык воштӧ васӧ. Таԇсӧ кӧԇӧмыслӧн омӧԉ бокԍаԋыс лоӧ мусӧ жеба ԋебԅӧԁӧм ԁа вывті пыԁӧ кӧԇӧм. Кӧԇан машінасӧ лӧԍӧԁӧм. Арԍа ԉібӧ тувсов кӧԇа вылӧ петігӧн колхозса быԁ брігаԁалы колӧ кӧԇан машінасӧ бура течны ԁа віԁлыны кӧԇӧмсӧ. Тајӧ вӧчԍӧ таԇі. Колӧ јашщікас җынјыс мынԁа кіԍтны кӧјԁыссӧ ԁа колӧм ԍерԏі лӧԍӧԁны рычажоксӧ, сувтӧԁны сіјӧ лыԁпасӧ, коԁӧн скоԃітчӧ ылӧсас кӧԇан ногыс (щӧкыԁа — гежӧԁаыс). Сеԍԍа ԋеуна кыпӧԁӧны ветлан кӧԉӧсасӧ муԍаԋыс, меԁым верміс сіјӧ прӧст пырыԍ бергавны кушнас, мерајтны кӧԉӧса ԁугаыслыԍ куԅтасӧ (гӧгӧртіыс) ԁа машінаыслыԍ ӧтчыԁјӧн мунӧм паԍтасӧ (мыј паԍта кӧԇӧ ӧтчыԁ нуӧмӧн). Кӧԉӧсаыслыԍ куԅтасӧ кӧԇан машіна паԍтаыс вылӧ ӧктӧмӧн (умножітӧмӧн) мі тӧԁмӧԁам, ыҗыԁӧ места кӧԇӧ кӧԉӧсаыс ӧтчыԁ бергӧԁчӧмӧн. 1 гектар кӧԇа-ув-кӧ јукан тајӧ лыԁпас вылас, секі мі тӧԁмӧԁам, кымын гӧгӧрпӧв бергӧԁчӧм колӧ вӧчны быԁса гектар кӧԇігӧн. Кӧԇан машінасӧ лӧԍӧԁігӧн бергӧԁчӧм лыԁсӧ боԍтӧны: оз тыр гектар вылӧ, а ещаҗык: вӧлӧн кӧԇан машіналы боԍтӧны 1/50 ԉібӧ 1/25 га јукӧн вылӧ, а тракторӧн кӧԇан машіналы 1/25 ԉібӧ 1/30 га јукӧн вылӧ. Кымын паԍкыԁ машінаыс, сымын ыҗыԁҗык плӧшщаԃ вылӧ лоӧ боԍтны віԁлаԍӧмсӧ. Кор лоас расчотсӧ боԍтӧма, секі колӧ бергӧԁны кӧԉӧсасӧ сымыныԍ, кымын бергӧԁчӧм воӧ ԉібӧ 1/25 јукӧн вылӧ. Кӧԉӧсасӧ колӧ бергӧԁлыны сы ӧԁјӧн, мыј ӧԁјӧн бергӧԁчӧ кӧԇігас — ӧԏі гӧгӧрпӧвсӧ 3 ԍекунԁӧн. Лыԁпаса прімер. Шуам, колӧ артавны бергӧԁчӧм лыԁ 14 раԁа кӧԇан машіналыԍ 1/50 га кӧԇӧм вылӧ. Кӧԇан машіналыԍ паԍта ногсӧ поԅӧ аԁԇыны, боԍтамкӧ быԁ ԍур кост ԁа сіјӧс ӧктам (х) 14 ԍурс вылӧ. Паԍтаыс лоӧ 1,75 метр. Воԇӧ, мунан кӧԉӧсаыслӧн кыщолыс 4 метр куԅта. Секі кӧԉӧсаыс ӧтчыԁ бергӧԁчігӧн кӧԇӧ 1,75х4 = 7 кв. метр. Кӧԇасӧ-кӧ лӧԍӧԁны 1/50 га вылӧ, колӧ тӧԁмавны, кымыныԍ кӧԉӧсаыс бергӧԁчас 200 кв. метр (ԉібӧ 1/50 га вылӧ). 200 сӧ 7 вылӧ јукӧмӧн лоӧ 28,6 ԉібӧ прӧстӧјҗыка 28,5. Ӧні колӧ бергӧԁны кӧԉӧсасӧ 27,5-ыԍ ԁа петӧм кӧјԁыссӧ веԍітны. Веԍітӧм кӧјԁысыс лоӧ-кӧ ещаҗык, мыјԁтӧм арталӧма кӧԇнысӧ колхозјаслӧн, секі колӧ трубічасӧ ԍујыштны кӧԇан прібор кӧрӧбкаас. Унҗык-кӧ лоӧ, секі трубічасӧ колӧ кыскыштны, кӧԉӧсасӧ выԉыԍ бергӧԁны 28,5 пӧв ԁа ӧпӧԏ веԍітлыны кӧјԁыссӧ. Таԇі 2-3-ыԍ вӧчлӧмӧн поԅас лӧԍӧԁны щӧкыԁа — гежӧԁа кӧԇӧмсӧ стӧч колӧм ԍерԏі. Кӧԇан машінаын-кӧ ем воԇ кӧԉӧсајас (переԁок), уҗалігӧн воԇ кӧԉӧсасӧ веԍкӧԁӧны бӧрвыв кӧԉӧса тујас, коԁі коԉӧ воԇԇа мунӧмԍыс. Меԁым сіԇнас ез торкԍы кӧԇӧм паԍтаыс (ԏеԉежнајас ез коԉ ԋі кык вевԍӧн ез кӧԇ), воԇ кӧԉӧсајассӧ ковмас лӧԍӧԁны (саԃітны) тащӧм правілӧјас ԍерԏі: колӧ боԍтны машінаыслыԍ кык пӧв мунӧм паԍта ԁа сеԍ чінтыны бӧр кӧԉӧсајас колас паԍтасӧ. Артмӧм лыԁпас петкӧԁлас, мыј ылнаӧ костӧн колӧ лӧԍӧԁны кӧԉӧсајассӧ. Шуам, міјан прімерын бӧрја кӧԉӧсајас коԉасыс 1 метр: кыкыԍ боԍтӧм лоӧ 1,75 х 2 = 3,5 м. 3,5 метраыԍ-кӧ чінтыны 2 метр, лоас 1,5 метр. Воԇ кӧԉӧсајассӧ колӧ лӧԍӧԁны 1,5 метра коствыјӧ. Лӧԍӧԁны сіԇі: шӧрвыјԍаԋыс веԍкыԁлаԁор кӧԉӧсасӧ колӧ лӧԍӧԁны 75 см. веԍкыԁвыв, а шујгалаԁорсӧ 75 см. шујгавыв. IV. ВУНԀАН МАШІНАЈАС

Вунԁан машінајасӧн шуԍӧны урожај іԁралан машінајас, боԍтам кӧԏ — вунԁан машіна, коԉта вӧԋавлан машіна, комбајн. Урожај іԁралігӧн вевјалӧмыс јона ем машінајасӧн вӧԃітчӧм помын ԁа кущӧма кужӧны вӧԃітчыны машінајасӧн колхоԅԋікјас. Сы вӧсна лоӧ јонҗыка сувт-

38 ԍерп. Кык вӧлӧн ыщкан машіна уҗ вӧчӧмыс — 4 гектар лунӧн.

лыны вунԁан машінајас вылӧ, кыԇі меԁԍа сложнӧј машінајас вылӧ. Ыщкан машіна (38 ԍерпас). Ыщкан машінаӧн ыщкӧны турун ԁа уԍӧм ԍу, коԁӧс зев ԍӧкыԁ вунԁыны вунԁан машінајасӧн. Машінајаслӧн ыщкан аппаратыс ветлӧ чуԋкутӧԁа (паԉцевӧј) брусын. Тајӧ чуԋкутӧԁа брусыс зев песлаԍыԍ, мунӧ ԇік му вежтіыс (берԁӧԁыс), ԍібалӧ быԁ лајкјӧлӧ, мыԉкјӧ, ыщкан ԁорсӧ поԅӧ чатӧртны, леԇны-і, меԁым мічаӧԇ ыщкыны турунсӧ. Ыщкӧм туруныс вештаԍԍӧ аслыс вешталанӧн боквыв. Ыщкан машіна ветлӧ кык кӧԉӧса вылын, коԁјас шуԍӧны мунан кӧԉӧсајасӧн. Најӧ бергалӧмӧн уҗалӧ став мехаԋізмыс ыщкан машінаыслӧн. Вунԁан машінајаслӧн вунԁан аппаратыс лоӧ тащӧм чаԍԏјасыԍ: уклаԁ полосаӧ кык закԉепка костӧ ԁорвыв јӧртчыԍԍӧны уклаԁ плаԍԏінкајас (шыранјас). Плаԍԏінкајасыс лоӧны кујім пеԉӧса формаа, кык боксӧ пуртјасӧс моз тӧчітӧма; таԇік артмӧ пурта полоса ԉібӧ пурт. Тајӧ пуртыслӧн овлӧ 30-ԍаԋ 60 плаԍԏінкаӧԇ (плаԍԏінка шуԍӧ ԍегментјасӧн). Шыран плаԍԏінкајасыс топыԁа пукԍӧны

39 ԍерп. Пурта плаԍԏінка (шујгалаас) ԁа вунԁан аппарат (веԍкыԁлаас). Лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны: 1 — пурта плаԍԏінка, 2 — плаԍԏінкаыс чуԋас, 3 — пурта полосаыслӧн увԁор гӧрбыс, 4 — мыҗԍан плаԍԏінка, 5 — зелӧԁӧм лапӧԁ, 6 — чуԋ, 7 — чуԋкутӧԁ брус.

мӧԁ пӧлӧс плаԍԏінкајас вылӧ, коԁјас лоӧны јоԍтӧм чуԋјас коԃӧԍ. Чуԋјасыс — плаԍԏінкајас мынԁаыс-жӧ, віԋԏітчыԍԍӧны болтјасӧн уклаԁа брускас. Чуԋјассӧ лӧԍӧԁӧма сы вылӧ, меԁым машінаыс мунігӧн турунсӧ јуклӧԁлыны аслас костјасӧ, кыті ветлӧны пуртјасыс ԁа орӧԁӧны ветліг мозныс. Чуԋ моԁаа плаԍԏінкајаслыԍ вунԁан ԁорјассӧ піԋалӧма чарла піԋӧн. Пурт плаԍԏінкајасыс ԁа чуԋ плаԍԏінкајасыс меԁ вӧлі мӧԁа-мӧԁ выланыс пукԍӧны бурещ топыԁа, сытӧг вермас туруныс нырԍыны ԁа тырны плаԍԏінкајас костас. Сы вӧсна чуԋкутӧԁа брускас віԋԏітчыԍԍӧ 4-5 нажімјас (топӧԁанјас). На улӧ пуктыԍԍӧны торја плаԍԏінкајас уклаԁыԍ, коԁјас вылӧ мышнас інмӧ пуртыс ԉібӧ пурта полосаыс. Вунԁан аппарат — меԁԍа колана јукӧн вунԁан машіналӧн. Быԁ креԍԏаԋін-колхоԅԋіклы колӧ тӧԁны, мыј тӧкӧԏӧ омӧԉа ԁӧԅӧрітӧм-віԇӧԁӧм вӧсна машіна жугалӧ. Сывӧсна машіна оз кут уҗавны урожај іԁралігӧн меԁԍа колана каԁӧ. Меԁым віԇны машінаӧс жугавлӧмыԍ, колӧ віԇӧԁны, меԁ пурт уҗаліс бура ԁа кокԋіԁа. Пуртыс-кӧ оз топыԁа пукԍы чуԋ плаԍԏінкајасас, секі чуԋјассӧ колӧ лӧԍӧԁны мӧлӧтӧн вачкыштлӧмон, тащӧм ԁырјіыс чуԋјасыс ԁрӧбітчӧмыԍ оз ков повны — најӧс вӧчӧма ԁорчыԍԍаԋ чугуныԍ. Кутас-кӧ пуртыс четчавны, сіԇі-жӧ колӧ лӧԍӧԁны мӧлӧтӧн вачкышталӧмӧн. Пуртыс-кӧ ветлӧ зев топыԁа, колӧ лапјассӧ кусыԋтны вывлаԋ, ԉібӧ топӧԁанјассӧ напілокӧн зыртыштавны. Пуртыс-кӧ вермӧ ветлыны бӧрӧ і воԇӧ колӧ, топӧԁан плаԍԏінкајассӧ гајкајассӧ ԉічӧԁлӧмӧн вештыны воԇӧ ԁа бӧр зелӧԁны.

40 ԍерп. Паравӧла ыщкан машіна, чуԋкутӧԁа бруссӧ кыпӧԁӧма

Сеԍԍа колӧ віԁлыны пуртлыԍ ветлӧмсӧ: сылы колӧ ветлыны сіԇі, меԁ быԁ плаԍԏінка вӧлі ветлӧ ӧԏі чуԋ шӧрԍаԋ мӧԁ чуԋ шӧрӧԇ. Пурта плаԍԏінкајасыс оз-кӧ волыны ӧтмӧԁар бокса чуԋјасыс шӧрӧԇ, секі најӧ кутасны тырны турунӧн, сывӧсна вермас жугавны шатуныс ԉібӧ орны пурта полосаыс. Колӧ тӧԁны, ыщкан машіналӧн пуртыс быԁ ԍекунԁын ӧтарӧ-мӧԁарӧ вешјӧ 25-ыԍ, а вунԁан машінаын — 15-20 пӧв. Та ӧԁјӧн ветлӧмысла быԁ ічӧԏіка торкԍыштӧмыԍ машінаыс вермӧ жугавны. Меԁым лӧԍӧԁны пуртсӧ ԉок ногӧн ветлӧмыԍ, колӧ ԋужӧԁыштны рамасӧ. Сы вылӧ ем торја пріспособԉеԋԋӧ — віԋт. Пурта плаԍԏінкајасыс кокԋіԁа жуглаԍԍӧны. Жуглаԍԍӧм плаԍԏінкајассӧ колӧ вежны выԉ плаԍԏінкајасӧн. Плаԍԏінкајас вежлавны зев кокԋіԁ, сӧмын напілокӧн зыртны закԉепкајассӧ ԁа вежӧм бӧрԏі выԉыԍ кӧԇыԁ вывԍыс ԁонӧԁлытӧг шԉапітны мӧлӧтӧн. Пурта плаԍԏінкајас регыԁӧн ныжмӧны: поԅӧ боԍтны, кыԇі правілӧ, пурта плаԍԏінкајассӧ вежлыны быԁ лунын ӧтчыԁ. Бурҗык воштыны ещаԋік ԉішнӧј каԁ пуртсӧ боԍтӧм-лӧԍӧԁӧм вылӧ ԁа сіԇӧн віԁчыԍны ԉок турун вӧсна машінасӧ жугӧԁӧмыԍ ԁа уҗӧԁны машінасӧ тыр нагрузкаӧн колана ԁырјі. Ыщкан машіналӧн чуԋкутӧԁа брусыс сӧлӧ кык кысԍан (полозка) вылӧ. Кысԍансӧ поԅӧ лӧԍӧԁны улӧ ԉібӧ вылӧ, мыј вылнаті колӧ ыщкынысӧ. Ем рычаг, коԁі лӧԍӧԁӧ чуԋјаслыԍ нырсӧ увлаԋ ԉібӧ вывлаԋ. Увлаԋ-кӧ лӧԍӧԁан кутас улі ыщкыны, чатӧрӧн-кӧ выліті-ԁај. Колӧ, ԃерт, уліті ыщкыны, сӧмын оз-жӧ ков чуԋјас костас муыс тырмӧн уліті-а. Чуԋкутеԁа бруссӧ лептан-леԇан мехаԋізм (40-ԁ ԍерпас). Тајӧ мехаԋізмыс лоӧ рычагыԍ ԁа пеԁаԉыԍ. Кор ыщкан машіналы воӧ кущӧмкӧ препјатствіјӧ, секі, меԁым ԋе жугӧԁны бруссӧ ԁа ԋе ԉакны турунсӧ, машінаӧн уҗалыԍ веԍкыԁ кокнас ԉічкӧ пеԁаԉсӧ. Кушӧн новлӧԁчігјасӧ колӧ щӧщ кыпӧԁны рычагӧн: кокнаԁ ԉічкыны пеԁаԉсӧ ԁа щӧщ ԉічкыны рычагӧн. Рычагӧн бруссӧ поԅӧ кыпӧԁны нӧшта вылӧҗык ԁа крукыштны рычаг берԁса крук јылӧ. Мукӧԁ машінајасын брусыс сувтӧ ԇік сувтсаӧԇ, сіԇікӧн поԅӧ новлӧԁлыны зев векԋі местајасті. Унҗык машінајасас бруссӧ поԅӧ кыпӧԁны нӧшта вылынҗык ԁа крепітны вожјас (ԁышлоас) крук јылӧ. Ыщкан машіналӧн мехаԋізм. Ыщкан машіналӧн мунан кӧԉӧсаас емӧԍ щапӧԁјас. Щапјасыс мӧртчӧны муас ԁа оз леԇны кӧԉӧсајассӧ воԉсјавны. Щапјасыс-кӧ тырӧны муӧн — кӧԉӧсајасыс сувтасны, понԁасны кысԍыны ԁа ыщкан аппаратыс сувтӧм вӧсна пуртјасыс тырӧны туруннас. Сы вӧсна уҗавны завоԃіттӧԇ војԁӧр кӧԉӧсајассӧ колӧ весавны. Кӧԉӧсајасыс бергӧԁлӧны піԋа кӧԉӧсајасӧс, а најӧ крівошіпӧс ԁа шатунӧс. Шатуныс јітӧма пуртсӧ. Мунан кӧԉӧса ступіцајасын ем аслыс ԍама Храповӧј мехаԋізмјас, коԁјас ԍетӧны бергалӧмсӧ сӧмын ӧтарлаԋ. Кор машінаыс мунӧ воԇӧ, секі храповӧј мехаԋізмыс јітчӧ ԁа машіна уҗалӧ, бӧрыԋтчігӧн храповӧј мехаԋізм мынӧ, собачкајасыс кутасны мынлаԍны храповӧј мехаԋізм піԋјаԍыԍ& ԁа кӧԉӧсајасԍаԋыс кутас кывны трачкӧԁчӧм. Піԋа кӧԉӧсајас секі оз уҗавны.

Таыԍ ӧтԁор ыщкан машінаын ем крукалан муфта, коԁӧн поԅӧ крукавны піԋа кӧԉӧсајассӧ ԁа најӧ понԁасны бергавны машінаыс воԇӧ мунігӧн (41-ԁ ԍерпас). Ыщкан машіна-кӧ уҗалігас торкԍас, пырыԍпыр-жӧ колӧ машінасӧ бӧріԋтны, сеԍԍа мынтӧԁны крукалан муфтасӧ кіӧн ԉібӧ кокӧн ԉічкыштан рычагӧн. Сеԍԍа

41 ԍерп. Ыщкан машіналӧн піԋӧԍ кӧԉӧсајасыс ԁа јітан муфтаыс

машіна вылыԍ четчывлӧмӧн весавны пурта аппаратсӧ. Ыщкан машінаын ем кык пара піԋа кӧԉӧсајас (41-ԁ ԍерпас). Воԇԇа параыс шуԍӧ ціԉінԁріческӧј кӧԉӧсајасӧн, а мӧԁыс коԋіческӧјӧн. Тракторӧн ыщкан машінаын мукӧԁ ԁырјіыс овлӧ 3 пара піԋа кӧԉӧсајас. Ӧԏі пара лӧԍӧԁчыԍԍӧ пуртлыԍ ветлан ӧԁсӧ вежлалӧм вылӧ. Мӧԁар вал помас, кӧні пукалӧ меԁбӧрја коԋіческӧј кӧԉӧсаыс, саԃітӧма крівошіп (42-ԁ ԍерпас). Крівошіпыс ԃіск формаа, ӧԏі бокыс кыз, меԁым пуртлыԍ ԁа шатунлыԍ інмалӧмсӧ ӧтвыјӧԁны. Шатуныс вӧчԍыԍԍӧ пуыԍ кык јура чӧрс моԁаӧн. Ӧтар јурыс јітчӧ крівошіпас, мӧԁарыс — пуртас (42-ԁ ԍерпас). Машіна вӧрԅӧԁтӧԇ колӧ тӧԁмавны, меԁ оз вӧлі ԉеԇ шатуныс ԁа меԁ ез вывті вӧв зелӧԁӧма болтнас. Уҗалігӧн машінасӧ колӧ мавтлыны, меԁԍа-ԋін бурҗыка мавтны ша- тунсӧ, кыті сіјӧ јӧртчыԍԍӧ крівошіп чуԋнас, уҗалігас сетыԍ &мавтасыс јона резԍӧ-ԁа. Шатуныс-кӧ жугалі, колӧ сіјӧс вежны кыԇԇыԍ вылыԍ вӧчӧмӧн. Ыщкан машінаӧ ԁоԃԃалӧны кык вӧв. Сіјӧ покостсӧ боԍтӧ 1,3 метр паԍта ԁа лунтырӧн вермӧ ыщкыны 4 гектар ув. Кык вӧла ыщкан машінајасыԍ ӧтԁор вӧчԍӧны ӧԏі вӧла машінајас, коԁі ыщко 1 метр паԍта покостӧн ԁа ыщкӧ луннас 3 га. Тајӧ машінанас меԁԍасӧ ыщкӧны мыԉкјӧԍ віԇјасын ԁа кустјас кост. Сіјӧ ԍӧкыԁ ӧԏі вӧвлы ԁа сіјӧн лоӧ вӧвјассӧ щӧкыԁа вежлавны.

42-а ԍерп. Ыщкан машіналӧн рамаыс. Шујгалаас пуктӧма вал, вал ӧтар помас коԋіческӧј зубчатка, мӧԁар помас крівошіп.

42-б ԍерп. Крівошіп ԁа шатун. Увԁорас шатунсӧ ԁа пуртсӧ торјӧԁӧма

Колхозјасын унҗыкыс вӧлӧн ыщкан машінајас. Тракторӧн ыщкан машінајас пӧшԏі абуӧԍ-на. Сы вӧсна вӧлӧн ыщкан машінајасӧс кыкӧс ԉібӧ кујімӧс поԅӧ ӧтлаавны ԁа јітны трактор помӧ. Сӧмын тракторӧн уҗалігӧн вӧлӧн ыщкан машінајас јона жуглаԍԍӧны, меԁԍа-ԋін воԇ машінаыс, коԁӧс зевтӧны бӧрвывса машінајасыс. Ӧні СССР-са НКЗ інԁӧм ԍерԏі тракторјаслы вылӧ кутісны леԇны паԍкыԁҗык покоста ыщкан машінајас.

43 ԍерп. Трактӧрӧн ыщкан машіна. 44. ԍерп. Петкӧԁлӧма кыԇі трактор берԁӧ јітӧны кык машіна

Таыԍ ӧтԁор кутісны леԇны тракторӧ поԁвеснӧј машінајас, коԁјаслӧн мехаԋізмыс уҗалӧ трактор мехаԋізм вынӧн. Тајӧн уҗавны тракторлы кокԋыԁҗык — оз ков бырӧԁны вын машіна кыскалӧм ԁа піԋа кӧԉӧсајас бергӧԁлӧм вылӧ. Тракторӧн ыщкан машінајас покостсӧ нуӧны 2 1/2 м. паԍта. 10-20 вӧв вына тракторлы кык машіна јітӧмӧн — ӧԏісӧ поԁвеснӧјӧс (44-ԁ ԍерпас) мӧԁсӧ јітанаӧс (пріцепнӧјӧс) — поԅӧ ыщкыны ӧԏі лунӧн 16 га. Вунԁан машінајас. Вунԁан машінајасӧс поԅӧ торјӧԁны: машінајас вылӧ, коԁјас сӧмын вунԁӧны, ԁа коԁјас вунԁігас щӧщ коԉтајассӧ вӧԋавлӧны. Вунԁан машінајасӧс абу тырмымӧн мехаԋіԅірујтӧма, сы вӧсна і вітвоԍа планын најӧс вӧчӧм шуӧма чінтыны. Вунԁӧм бӧрԏі нӧшта лоӧ вӧԋавлыны коԉтајассӧ. Колхозјаслы ӧтувтӧм вунԁан машінајассӧ ковмас-на вӧԃітны тајӧ војасын, сы вӧсна тані мі віԁлалам налыԍ конструкціјајассӧ. Міјан завоԁјасын вӧчавлісны кык пӧлӧс машінајас, ӧԏіыс — машіна „лобогрејка", коԁӧн лоӧ

45 ԍерп. Жԋејка-самосброска.

коԉтатырјассӧ шыблавны кіӧн, ԁа мӧԁыс — машіна „самосброска“ — куран аппарата. Лобогрејка платформа вылыԍ вунԁӧм ԋаԋсӧ лоӧ леԇны куранӧн ԉібӧ вілаӧн (ачыс оз летчы), сы вӧсна сені уҗалыԍјаслы вывті ԍӧкыԁ — збыԉыԍ пԉештӧ шонтӧ. Сеԍԍа зев јона ԇугԍӧ іԇасыс ԁа оз шогмы вӧԋавлыны коԉтајассӧ. Лобогрејкаыԁ зев кажітчӧ кулакјаслы, коԁлӧн вӧлі уна ԁонтӧм батракјас. Батраклӧн збыԉыԍ тајӧ машінанаԁ уҗаліг „шонавліс пԉешыс". Міјан соціаԉіԍԏіческӧј овмӧсын тащӧм машінаыԁ оз шогмы. Лобогрејка пыԃԃі міјан колӧ лӧԍӧԁны мӧԁ пӧлӧс машіна, коԁі шуԍӧ „хеԃер“. Тајӧ машінајаслӧн ем бергалан мотовіло іԇассӧ пурт берԁас јуклӧԁлыны. Вунԁӧм іԇасыс пӧрӧ платформа вылӧ, а платформа вывтіыс ветлыԍ полотно ԍетӧ еԉеваторлы, коԁі лоӧ кык полотноыԍ, коԁјас іԇассӧ лептӧны вылӧ ԁа шыблалӧны машінајаскӧԁ ортчӧн муныԍ, повозкаӧ. Хеԃерлӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс ыҗыԁ, — вермӧ вунԁыны лунӧн 10 га. Самосброскалӧн (45-ԁ ԍерпас) ем іԇас шыблалан торја аппарат 4 кураныԍ. Платформаыс, кытчӧ чукӧрмӧны коԉтатырыс, зумыԁа пуктӧма основнӧј рама вылас. Машінаыслӧн ем ӧԏі хоԁӧвӧј ԁа ӧԏі ортсі (тыртӧг мунан) кӧԉӧса, коԁ вылын кутԍыԍԍӧ платформаыс. Рычагјасӧн поԅӧ лӧԍӧԁны платформасӧ кыԇі колӧ — улӧ ԉібӧ вылӧ ԁа сіԇ-җӧ коԁкӧ ногыс пӧлыԋӧн. Чуԋкутӧԁа

46 ԍерп. Жԋејка самосброскалӧн курана анпаратыс, куранјассӧ боԍтӧма.

брусыс крепыԁа пуктыԍԍӧ платформаас. Сы вӧсна шочҗыка овлывлӧ торкԍӧмјас ыщкан машінаын ԁорыԍ. Курана аппарат уҗалӧ таԇі: куранјаслӧн ем роԉікјас, коԁјас ветлӧны куран стојкавывса тујԁӧмӧԁ (46-ԁ ԍерпас). Роԉікјаслы тујԁӧмыс вӧчԍыԍԍӧ кыклаӧ — улӧ ԁа вылӧ. Роԉікјасыс-кӧ мунӧны вылыс тујԁӧԁӧмӧԁ, кураныс сӧмын четчыштӧ ԁа бергӧԁчӧ вывԉаԋ, іԇасыс коԉӧ платформа вылын. Роԉіксӧ-кӧ леԇан улыс тујԁӧмас, кураныс ԋіртыштӧ платформа вывтіыс ԁа шыбытӧ коԉтатырсӧ муӧ. Улыс ԁа вылыс тујԁӧмјасас роԉіксӧ веԍкӧԁлӧ торја стрелка, коԁі воԍԍӧ пружінаӧн ԁа вӧрԅӧԁӧ курансӧ. Стрелкаыс-кӧ пӧԁса, сіјӧс секі кутӧны торја кручокјас. Тајӧ ставсӧ вӧчӧ автомат, коԁі шуԍӧ ԍчетчікӧн. Ԍчетчік поԅӧ лӧԍӧԁны уна ногӧн, іԇасыс щӧкыԁа ԍерԏі. Поԅӧ лӧԍӧԁны, меԁ шыблаліс ԋоԉӧԁ кураныԍ- којмӧԁ ԉібӧ мӧԁ кураныԍ. Поԅӧ куранјассӧ лӧԍӧԁны ӧчереԁтӧг. Сывылӧ ем пеԁаԉ, коԁӧс ԉічкыштӧмӧн поԅӧ шыбытны колана ыҗԁа коԉта. Коԉтаыс-кӧ чукӧрміс ыҗыԁа, а ӧчереԁнӧј куран ез на во, поԅӧ коԉтасӧ шыбытны пеԁаԉ ԉічкӧмӧн матысса куранӧн. Самосброскаӧ колӧ ԁоԃԃавны кык вӧв, сіјӧ боԍтӧ 1,5 метр паԍта, вермӧ лунӧн вунԁыны 5 га. Тракторо поԅӧ јітны 2 ԉібӧ кујім вунԁан машіна. Коԉта вӧԋавлан (47-ԁ ԍерпас). Коԉта вӧԋавланӧн

47 ԍерп. Коԉтакеран машіна. Лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны: 1 — мотовіло, мстовіло рычаг, 3 — платформа полотно, 4 — елеватор, 5 — јіаԍан пызан, 6 — јіаԍыԍ прібор, 7 — поԁбојка, 8 — вілка компрессор, 9 мыҗсан рычаг, 16 — јем помыс, 11 — коԉта шыблалан рычагјас, 12 — коԉта јіалан мехаԋізм, 13 мунан кӧԉӧсајас

шуԍӧ вунԁан машіна, коԁі вунԁігас ӧтпырјӧн вӧԋавлӧ коԉтајассӧ шпагатјасӧн. Коԉта вӧԋавлан уҗалӧ таԇі: іԇас јуковтԍӧ пурт берԁас квајт планока мстовілоӧн. Мотовіло лӧԍӧԁчыԍӧ вылӧ ԉібӧ улӧ, воԇӧ ԉібӧ бӧрӧ іԇасыс сулалӧм ԍерԏіыс. Тајӧ установкасӧ лӧԍӧԁӧ машінаын уҗалыԍ кык рычагӧн. Іԇас уԍӧ платформа вылӧ, кытчӧ ԋужӧԁӧма кыщола полотно, выліас пу планкіјасӧн. Полотно боԍтӧ іԇассӧ ԁа кыскалӧ шујгавыв еԉеваторлаԋ, коԁі лоӧ сіԇі-жӧ кыщола кык полотноыԍ. Еԉеваторјассӧ ԍетӧ коԉта вӧԋавлан пызан вылӧ. Пызансӧ лӧԍӧԁӧма шујгавывлаԋӧ увлаԋ пӧлыԋтчӧмӧн. Пызан куԅаыс іԇасыс мунӧ ԁа сеԍ-жӧ курыштчыԍԍӧ кык вілаӧн, коԁјас шуԍӧны компрессорјасӧн ԉібӧ топӧԁанјасӧн. Компрессорјассӧ лӧԍӧԁӧма пызан горулӧ, гӧрԁԇалан вал вылӧ ԁа помјасыс пызан костӧԁ петавлӧны ортсіӧԇ. Компрессыс пызан улыԍ мытчыԍлігӧн курыштӧ мыјкӧ мын- ԁа іԇассӧ, вештӧ вӧԋавлан пріборӧ ԁа бӧр ԇебԍӧ пызан улӧ. Сы бӧрԍа мӧԁ компрессор вајӧ сымынԁа-жӧ. Таԇі іԇасыс чукӧрмӧ упорнӧј рычажок ԁорӧ. Рычажоклӧн ем пружіна, кор чукӧрмас коԉта тыр ԁа ԉічкыԍԍас пружінаыс, сіјӧ пырыԍ-пыр-жӧ ачысӧн пеԅԁӧԁӧ коԉта вӧчавлан пріборсӧ. Секі пызанулас петӧ јем ԁа кыщовтӧԁӧ коԉтасӧ шпагатӧн. Шпагат помјассӧ боԍтӧ гӧрӧԁвӧчыԍыс ԁа гӧрԁԇалӧ, а сы берԁын мехаԋіческӧј пурт орӧԁӧ шпагатсӧ. Торја вілкіјас тајӧ коԉтасӧ вештӧны коԉта леԇалан ԁӧска вылӧ, кытыԍ ԋеуна чукӧрмӧм мыԍԏі торја рычажокӧн леԇӧ муас машіна вылас уҗалыԍыс. Гӧрӧԁ вӧчалыԍыс ачыссӧ вӧчӧма кујім торјыԍ: топӧԁан, крук ԁа пурт. Топӧԁаныс кутӧ прӧст пома шпагатсӧ. Крукыс кыкнан шпагат помсӧ кутӧмӧн бергӧԁчӧ, вӧчӧ пекԉа сеԍԍа крукыс воԍԍӧ ԁа боԍтӧ кыкнан шпагатсӧ. Кор шпагатсӧ пуртыс орӧԁас, секі коԉтаыс вілкаӧн вешјӧ пызан вывԍыс, а крукыс кыскӧ шпагатсӧ пекԉаас ԁа сіԇӧн гӧрԁԇаԍԍӧ гӧрӧԁыс. Кор коԉта вӧԋавлан пызан вылын чукӧрмӧ коԉтаыс сені-жӧ сывыв лӧԍӧԁӧм вешјалан пӧвјӧн (поԁбојкаӧн) коԉта ԁіныс щӧщӧԁчыԍԍӧ. Куԅаӧ колӧ коԉны вӧԋ гӧрӧԁԍаԋыс коԉта ԁінсӧ, коԉта вӧԋавланыскӧԁ вешталӧны пызансӧ. Поԁбојка берԁас җӧ матӧ лӧԍӧԁан коԉта вӧԋавлансӧ, секі җеԋыԁҗыка кутас коԉны коԉта ԁіныс ԁа сіԇ-жӧ і мӧԁарӧ. Коԉта ыҗԁасӧ ԁа вӧԋавлӧмлыԍ зелыԁсӧ лӧԍӧԁны ем торја рычаг, коԁ ԁінӧ чукӧрмӧ коԉтаыс. Іԇас поԁсӧ улӧ ԉібӧ вылӧ коԉны колӧ лӧԍӧԁны кӧԉӧсајас берԁса кык вугјӧн (рычагјасӧн), а платформалыԍ пӧлыԋа ногсӧ -- пуклӧс ԁінса рычагӧн. Коԉта вӧԋавлана вунԁан машіналӧн ем кык воԇ кӧԉӧсајас. Сіјӧ кӧԉӧсајасыслӧн чӧрсыс тарантасын-моз бергалӧ іԍерга вылын ԁа сы вӧсна поԅӧ вӧчавны зев крутӧја бергӧԁчӧмјас. Тащӧм переԁокыс шуԍӧ автомобіԉнӧјӧн. Коԉта вӧԋавлан вунԁан машіналӧн мехаԋізмыс тащӧмі (47-ԁ ԍерпас). Пукԍан кӧԉӧсаԍаԋ торја чепӧн вӧрԅӧ ваԉікыс, коԁі лӧԍӧԁӧма кӧԉӧса чӧрсыскӧԁ ортчӧн. Машінаӧс уҗ вылӧ вӧрԅӧԁны ԅвезԁочкакӧԁ ортчӧн лӧԍӧԁӧма муфта. Муфтаыс вӧрԅӧԁчыԍԍӧ пуклӧс ԁінса рычажокӧн. Ваԉік помӧ саԃітӧма коԋіческӧј піԋа кӧԉӧса, коԁі јітчӧ мӧԁ ваԉік вызса піԋа кӧԉӧсакӧԁ. Мӧԁ ваԉі- кас воԇлаԁорас саԃітӧма крівошіп, коԁԍаԋ вӧрԅӧ шатуныс, а шатунԍаԋыс вӧрԅӧԁчыԍԍӧ пуртыс. Тајӧ ваԉікас-жӧ бӧрвылас лӧԍӧԁӧма ԅвезԁочка ԁа сы гӧгӧр кыщовтӧԁӧма чеп, коԁі бергӧԁлӧ сещӧм чаԍтјасӧс: платформа вывса полотнолыԍ ваԉік, еԉеватор полотнолыԍ ваԉік ԁа вал, коԁԍаԋ боԍтӧны вӧрԅӧԁӧмсӧ компрессор ԁа вӧԋавлан прібор. Еԉеватор ваԉікԍаԋ бергӧԁлыԍԍӧны мотовіло ԁа поԁбојка. Уҗалігӧн колӧ віԇӧԁны быԁ чаԍт бӧрԍа ԁа бура мавтлыны. Еԉеваторыс-кӧ тырӧма, машінасӧ колӧ сувтӧԁлыны ԁа бергӧԁны мехаԋізмсӧ. Коԉта вӧԋавланыскӧ ԉока вӧԋавлӧ, Ԉібӧ орјӧԁлӧ шпагатсӧ, колӧ зелӧԁны ԉібӧ ԉічӧԁны крукыслыԍ пружінасӧ. Уҗалӧмыԍ ԁугԁӧм бӧрын полотноӧс колӧ ԉічӧԁны: зерыԍ ԉібӧ лысваыԍ најӧ вермӧны щыкны. Машіна колӧ вевԏԏыны бреԅентӧн. Коԉта вӧԋавлана ыщкан машінаӧ ԁоԃԃалӧны кујім ԉібӧ ԋоԉ вӧв. Покостсӧ нуӧ 1,8 метр паԍта, луннас вунԁӧ 6 га. Тракторнӧј коԉтавӧԋавлана машінајас вӧчԍӧны кык ногӧн: пріцепнӧј, коԁјас уҗалӧны ветлан кӧԉӧса вынӧн, ԁа сымоԁаа-жӧ, коԁјас уҗалӧны тракторԍаԋ боԍтӧм вынӧн. Пріцепнӧј тракторнӧј коԉта вӧԋавлана вунԁан машінајас, вӧла машінајас ԍерԏі торјалӧны сіјӧн, мыј талыԍ кущӧмԍурӧ чаԍтјассӧ вӧчӧма ыҗыԁҗыка ԁа мотовілоыслӧн, куԅ вӧснаыс, ем мӧԁ кутӧԁ ортсіла ԁорԍаԋыс. Мӧԁ ԍікаса машінајас вынсӧ боԍтӧны коԉенчатӧј валӧн трактор мехаԋізмыԍ (49-ԁ ԍерпас). Мотовілоӧн веԍкӧԁлан ԁа коԉтавӧԋавлан пріборјас лӧԍӧԁан рычагјассӧ лӧԍӧԁӧма тракторістлаԋӧ. Тракторнӧј коԉта вӧ-

48 ԍерп. Кык коԉтајіалан машіна трактор берԁӧ ԁомалан план.

ԋавлан вунԁан машінајас вермӧны вунԁыны луннаԍ 8 — 10 гаӧԇ. Покост воԇсӧ нуӧны 2,4 метраԍаԋ 3 метр паԍтаӧԇ. Шпагат. Кор коԉтајасыс вӧԋавлыԍԍӧны шпагатӧн, тајӧ машінасӧ іналӧм јона сулалӧ шпагат ԁон ԁа јон-

49 ԍерп. Тракторӧн кыскалан коԉта јіавлан& став рычагјасыс коԉта јіавланԍыс тракторістлаԋыс ԋорӧԁӧма.

луныс помын. Шпагатыс віԇԍыԍԍӧ заграԋічнӧј, маԋіԉнӧј ԉібӧ роч пеԋковӧј шпагат. Ӧні вӧчӧны шпагат мукӧԁ пӧлӧс быԁман пујасыԍ, боԍтам кӧԏ кенафа. Шпагат колӧ тащӧмі: колӧ јон, меԁ кык метра куԅта шпагат кутӧ 25 кгр. груз, меԁ ез вӧв ԍӧкыԁ. Меԁ 1 кілограмм лептӧ вӧлі ԋе еща 350 метр. Меԁ шпагатыс вӧлі гартӧма 2 кілограмма чукӧрјасӧ, ез вӧвны кыза вӧсԋі інјас ԁа меԁ ез вӧвны гӧрӧԁјас, гарчікыԉјас. Шпагат бырӧ зев уна: щӧкыԁ ԍерԏі быԁ гектар вылӧ 3 кгр-ԍаԋ 4 кгр-ӧԇ, лунтырӧн мунӧ 15 кілограмԍаԋ 25 кгр. ӧԇ Артавны-кӧ став лунԍа рӧскоԁјас уҗалыԍјас вылӧ, вӧв вылӧ, машіналыԍ лунԍа уҗалан ԁонсӧ (мавтӧм, ремонт) ԁа мӧԁ бокԍаԋ шпагатыслы лунԍа рӧскӧԁујтӧм ԁонсӧ, секі петӧ ӧтмынԁа рӧскоԁыс, мыјԁта шпагатыс вылӧ, сымынԁа-жӧ мукӧԁ пӧлӧс став рӧскоԁјасыс вылӧ. Мӧԁногӧн кӧ шуны — шпагат вылас уԍӧ җын рӧскоԁыс. Колӧ шуны, коԉта вӧԋавлана вунԁан машінајас вунԁігӧн кӧԏ рӧскоԁыс ыҗыԁҗык, колхозјасын тајӧ машінаыс аԍсӧ вештӧ. Талӧн ыҗыԁ уҗ проізвсԃԏеԉноԍтыс ԁа зев уна прӧстмӧԁӧ кіпом уҗ. ВАРТАН МАШІНАЈАС

Вартан машінајас вӧчӧмаӧԍ, меԁым торјӧԁны туԍјассӧ шепԁіныԍ. Вартан машінајас шуԍӧны прӧстӧјӧн, кор најӧ вартӧны сӧмын туԍјасӧԇ, полусложнӧјӧн — кор туԍјасыс петӧны јогтӧг-ԋін, ԁа сложнӧјӧн — кор туԍјассӧ торјӧԁлӧ сортјас вылӧ. Главнӧј уҗалан јукӧԁ вартан машіналӧн — вартан

50 ԍерп. Шԏіфтӧвӧј барабанјас, 1 — пӧԁса, 2 — воԍса, 51 ԍерп. Біԉнӧј барабанјас 1 — шыԉыԁ, 2 — гранӧԍ.

барабан. Барабанјас овлӧны кык пӧлӧс: 1) зубчатӧј ԉібӧ шԏіфтӧвӧј; 2) біԉнӧј ԉібӧ бечевӧј, (51-ԁ ԍерпас). Піԋӧԍ барабаныс торјӧԁлӧ шепјассӧ, біԉнӧј барабан чышкыштӧмӧн-моз кыскӧ шеп пыщԍыс туԍсӧ. Сы понԁа біԉнӧј барабана, машінаӧн јона воӧм ԋаԋ вартӧны, лунвывлаԁорынҗык уҗалӧны; піԋӧԍ барабанјасӧн јонҗыка вӧԃітчӧны шӧр полосаын ԁа војвывԉаԋын, кӧн лоӧ вӧԃітчыны омӧԉҗыка воӧм ԋаԋӧн. Барабанјасӧс вӧчалӧны тупкӧсӧн і воԍсаӧн (50-ԁ ԍерпас). Тупкӧса барабан омӧԉҗыка бусԍӧԁӧ воԍса ԁорыԍ, но воԍсаыс бурҗык: сылыԍ кокԋіԁҗык віԇӧԁлыны пыщкӧссӧ ԁа лӧԍӧԁны уҗалігӧн торкԍӧм гајкајас ԁа болтјас. Вартан барабан бергалӧ зев ӧԁјӧ, вӧчӧ шӧркоԃԃема 1000 пӧв бергӧԁчӧм мінутын, кымын унҗыкыԍ бергӧԁчӧ барабаныс, сымын јонҗыка торјӧԁӧ туԍсӧ, ещаҗыкыԍкӧ — вартӧ омӧԉҗыка. Уԉҗык ԋаԋ вартігӧн барабанлы колӧ вӧчны унҗык бергӧԁчӧм, аԋкыщ вартігӧн бергӧԁчӧм чінтӧны кык мынԁа. Барабаныс-кӧ бергӧԁчӧм вӧчӧ уна, сіјӧс сувтӧԁлӧны ԁа бура лӧԍӧԁӧны. Поԁшіп- ԋікјас колӧ лоны јонӧԍ, вартан барабан увтӧ поԁшіпԋік јонҗыка пуктыԍԍӧны ачыс пуктыԍԍана вклаԁышјасӧн јона паԍкалӧмаӧԍ шаріковӧј поԁшіпԋікјас. Барабан берԁӧ пуктӧма кусыԋа чугуннӧј решета, коԁі шуԍӧ барабан пӧвјӧн ԉібӧ ԃекаӧн ( 2-ԁ ԍерп). Барабан пӧвјыс вӧчԍыԍԍӧ барабаныс ԍерԏі — піԋјасӧн ԉібӧ план-

52 ԍерп. Піԋӧԍ ԃека амеріканскӧј молоԏілкалӧн; веԍкыԁлаас петкӧԁлӧма ԃека лаԁмӧԁан регуԉатор

кіјасӧн (тасјасӧн). Барабан пӧвјыс лӧԍӧԁчыԍԍӧ ӧткымын вартан машінаын барабан вылас, а мукӧԁас — уліас-ԁај. Первојја ԁырјіыс коԉтасӧ ԍеталӧны вывԍаԋ, а бӧрјаас — увԍаԋ. Увԍаԋыс коԉтасӧ ԍетавны лӧԍыԁҗык ԁа нӧшта сы бокԍаԋ бур, секі коԉтаыс барабанас кыскыштчӧ ачы&ысӧн ԁа унҗык вевјалан сетавнысӧ, сіԇ-кӧ і проізвоԃіԏеԉноԍтыс вылынҗык лоӧ. Омӧԉ бокԍаԋыс увԍаԋ ԍеталӧмыс лоӧ, сіԇсӧ барабанас јонҗыка вермӧ ԍуравны бокӧвӧј торјас-ԁа. Вывԍаԋ ԍеталігӧн ԍеталыԍыслы ԃелӧҗык ԁа проізвоԃіԏеԉноԍтыс улынҗык лоӧ, но барабанас бокӧвӧј торјасыс омӧԉҗыка вермасны ԍурны. Вывԍаԋ ԍеталаныс лӧԍӧԁчыԍԍӧ посԋіԃік кіӧн вартан ԁа вӧла вартан машінајасын, меԁым ԉішнӧј ԋе ԍетавны бергӧԁлыԍјасыс вермӧм ԍерԏі. Барабан пӧвсӧ поԅӧ вештавны барабан ԍерԏіыс. Кор барабаныс омӧԉа вартӧ, секі барабан пӧвсӧ колӧ матыԍтны барабан берԁлаԋыс, а вывті-кӧ јона туԍсӧ ԁрӧбітӧ — ылыԍтыштны. Вывԍаԋ ԍеталігӧн барабан пӧвјыс ӧԏі местаыԍ мӧԁлаӧ вештыԍԍӧ торја віԋтӧн (53 ԁ ԍерпас). Таԇсӧ лӧԍӧԁӧмӧн барабан пӧвјыс пукԍӧ паныԁӧн ԍеталан вомԁор вевԁорас ԁа лӧԍыԁ сіјӧс віԁлавны, лӧԍӧԁны торкԍӧмјасыԍ. Таԇі пукалігас-кӧ барабанас ԉішнӧј лоӧ ԍетӧма коԉтајассӧ (перегрузка), секі барабан пӧвјыс ачыс ԍетчыштӧ боквыв. Увԍаԋ ԍеталігӧн вештыԍԍӧ віԋԏјасӧн-жӧ, коԁјас шуԍӧны ексцентрікӧн (54-ԁ ԍерпас), коԁјасӧс лӧԍӧԁӧма кыкнан вал бокас& Валыс јӧткыԍԍӧ бокԍаԋыс віԋԏітчан кԉучӧн ԁа крепітчыԍԍӧ колана местаӧ краповԋік собачкаӧн. Прӧстӧј вартан машінајас пырҗык овлӧны ӧԏі барабанӧн, секі барабан-увԍыс петӧ вартан торјыс ставыс ӧтлаын ԁа іԇассӧ лоӧ вӧрӧкԍыс торјӧԁны куранӧн. Емӧԍ вартан машінајас, конјасын ем іԇас-пыркӧԁанјас. Меԁԍа јона паԍкалӧма кујім ԉібӧ ԋоԉ кыскӧԁа (клавіша) іԇас-пыркӧԁанјас. Іԇас пыркӧԁаныс пукалӧ гӧрԁԇалан (коԉенчатӧј) вал вылын (55-ԁ ԍерпас). Кор валјыс бергалӧ, секі іԇаскыскӧԁјасыс куталӧны іԇассӧ улысԍаԋыс ԁа јӧткалӧны петанінас. Іԇаспыркӧԁјасыс ветлӧны вежӧн-вежӧн ԁа кор мунӧны барабанлаԋыс — летчывлӧны улӧ, а кор ортсылаԋыс — кыптывлӧны-ԁај. Меԁ бурҗыка верміс боԍтавны іԇассӧ — кыскӧԁјас выліас пуктыԍԍӧны кујім пеԉӧса пӧперӧга пу тасјас ԉібӧ &пӧпӧрӧг ногыс костӧԁлӧм кӧрт ԉістјас, коԁјаслыԍ ԁорјассӧ кусԋӧԁлӧма вывлаԋ ԁа ӧтарногыс. Кыскӧԁјасыс куԅ іԇассӧ петкӧԁӧны ортсӧ, а туԍсӧ ԁа жугјогсӧ леԇӧны тасјас костӧԁыс. Іԇас пыркӧԁан кыскӧԁјас улӧ пуктыԍԍӧ куԅ решета, рочног шуԍӧ — грохот. Сіјӧ јансӧԁӧ туԍсӧ іԇасыԍ ԁа жугјыԍ. Грохот пырҗык овлывлӧ пӧвјыԍ ԉібӧ роԅӧԁлӧм кӧрт ԉістыԍ. Ем грохотјас коԁјасӧс роԅӧԁлӧма мыԉкмӧсӧн. Сещӧмјасыс јонҗыкасӧ овлывлӧны сложнӧј вар-

53 ԍерп. Вывԍаԋ ԍеталан ԁа іԇас-пыркӧԁана вартан машіналӧн шӧрвунԁасыс. Пыщкас петкӧԁлӧма пу брусјаслыԍ моԁасӧ. 54 ԍера. Улыԍан ԍеталан молоԏілкалӧн шӧрвунԁасыс. (вӧчӧма „Краснаја Ԅвезԁа“ завоԁын, тан машінајасын, кӧні вартан машінаас ем тӧлӧԁчан веԋԏіԉаторјас. Вартан машінајасын зев щӧкыԁа овлывло чуԋа (паԉчатӧј) іԇаспыркӧԁанјас (56-ԁ ԍерпас), коԁі пыркјӧԁлӧмӧн шыблалӧ іԇассӧ. Полусложнӧј вартан машіналӧн вылын гіжӧм уҗалан чаԍтјасыс кынԇі ем нӧшта веԋԏіԉатор ԁа решеткаа стан, мӧԁногӧн-кӧ — тӧлӧԁчан машіна, коԁі туԍсӧ торјӧԁӧ жугјыԍ. 57-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма полусложнӧј вартан машіна міјан „Краснӧј Ԅвезԁа" ԋіма завоԁыԍ. Вартан машіна барабанлӧн ем вежӧн мунана піԋјас. Тащӧм барабаныслӧн барабан пӧвсӧ вештӧм бӧрын барабаныс ԁа барабан пӧвјыслӧн оз сӧмын јывлаԁорӧԁыс (помјаснас) матыԍтчыны ԉібӧ ылыстчыны піԋјасыс но і бокјасӧԁыс. Сы вӧсна, таԇі лӧԍӧԁӧм бӧрын вартӧ кыԇі колӧ. Барабанӧ увԍаԋ коԉтајас ԍеталігӧн ԍеталыԍыс сувтӧ торја лӧԍӧԁӧм посвылӧ. Барабан бӧрын іԇаспыркӧԁан веԍтын ем мӧԁпӧлӧс барабанчік, шуԍӧ „біттерӧн" сіјӧ куталӧ іԇассӧ ԁа јӧткалӧ іԇас пыркӧԁан вылӧ. Іԇаспыркӧԁаныс пуктыԍԍӧ паԉчатӧј. Тӧлӧԁчан машіна пуктӧма улысԍаԋ, коԁлӧн ем уна решета (пож). Вылыс пожԍаԋыс петӧ вартчытӧм шеп, мӧԁԍаԋ — тӧлалӧ жуг, којмӧԁԍаԋ — мунӧ весалӧм туԍ ԁа уԍӧ торја жӧлӧбӧ, сіјӧ пож пырыс-жӧ летчӧ лыа ԁа мукӧԁ посԋі јог. Вартан машіна ԁінӧ лӧԍӧԁӧма ԋеыҗыԁ еԉеватор, коԁі лептӧ туԍсӧ вылӧ, меԁым лӧԍыԁ-

55 ԍерп. Ԋоԉ клавішаа торјӧн пуктыԍԍана іԇаспыркӧԁан. 56 ԍерп. Чуԋӧԍ іԇаспыркӧԁан

җык вӧлі кіԍтны сіјӧс веԍкыԁа мешӧкӧ. Вартан машіна лӧԍӧԁӧма ԋоԉ кӧԉӧса вылӧ, меԁым кокԋіԁа поԅіс вештавны местаыԍ-местаӧ. Вартан машінајас ыҗԁанас вӧчԍӧны кык пӧлӧс - 60 см. куԅта барабанӧн ԁа 70 см. куԅ-

57 ԍерп. „Краснаја Ԅвезԁа" завоԁын вӧчӧм җынвыјӧ сложнӧј вартан машіна.

таӧн. Тащӧм машінајасӧн уҗалӧны вӧвјасӧн. Ічӧтҗык машінаӧ колӧ 6 вӧв, ыҗыԁҗыкӧ — 8. Колӧ шуны, мыј уна вӧлӧн ӧтпырјӧ уҗалігӧн абу сещӧм бур, кыԇі секі вӧвјасыслӧн уна вошӧ ԉішнӧј вын. Сы &восна бурҗык

58 ԍерп. Коннӧј прівоԁ.

ԁвігаԏеԉсӧ вежны ічӧтҗык ԁвігаԏеԉӧн ԁа уҗавны ещаҗык вӧлӧн. Вӧлӧн уҗалан вартан машінајас (58-ԁ ԍерпас). Вӧлӧн уҗалан машінајас колхозјасын понԁасны вежԍыны сложнӧј вартан машінајасӧн, коԁӧс бергӧԁлӧ трактор ԉібӧ еԉектрічесскӧј мотор. Но ӧні колхозјасын кынԇі уна-на ем віԇму уҗалан важ кӧлујјас, машінајас, сен-жӧ і вӧла вартан машінајас, ԁа најӧн вӧԃітчыны ӧні быԏ-на лоӧ. Оз поԅ быԁ колхозлы наԃејтчыны трактора вартан машіна вылӧ. Сіԇ-жӧ тӧлӧԁчан, іԇас шыран ԁа мукӧԁ машінајас јылыԍ, колӧ тані віԍталыштны кымын-кӧ кывјӧн. Меԁбур вӧла машінаӧн колӧ лыԃԃыны сещӧмӧс кӧні прівоԁыслӧн первој кӧԉӧсаа пыщкас емӧԍ піԋјас, а коԋіческӧј піԋа кӧԉӧсајасыс сулалӧны мӧԁ параас. Секі кокԋыԁҗык бергӧԁлыны машінасӧ ԁај піԋјасыс чорыԁҗыка кутчыԍӧны ԁа омӧԉҗыка жуглаԍԍӧны.

59 ԍерп. Сложнӧј јевропејскӧј молоԏілка.

Тащӧм моԁаа бергӧԁланјас (прівоԁјас) вӧчавлісны „Краснаја Ԅвезԁа" ԋіма завоԁын. Вӧла прівоԁсӧ лӧԍӧԁӧны (саԃітӧны) шыԉыԁ щӧщыԁ местаӧ. Лӧԍӧԁӧмсӧ

60 ԍерп. Сложнӧј молоԏілка шӧрвунԁасӧԁыс віԇӧԁӧмӧн. Лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны: 1 — коԉта пукталан воронка, 2 — вартан барабан, 3 — барабан увт, 4 — іԇас пыркӧԁан, 5 — соԁтӧԁа іԇаспыркӧԁан, 6 веԍкӧԁлан решета, 7 — горувса пӧв, 8 — грохот, 9 ісковтан ԁоска, 10 — јікі грохот, 11 — веԋԏіԉатор, 12 — пож, (воԇӧсӧ віԇӧԁ 61 ԍерпасыԍ)

поԅӧ прӧверітны ԁоԃԃалан пощ ԍерԏіыс. Прівоԁԍаԋ воӧ штангіјас, а сеԍԍа ыҗыԁ махӧвӧј кӧԉӧса, коԁі-ԋін ӧтлааԍӧ паԍкыԁ тасмаӧн вартан машінаыскӧԁ. Сложнӧј вартан машінајас вӧчԍӧны кык пӧлӧс: јевропаса ԁа амерікаса машінајас. Міјан ӧнӧԇ тані вӧлі- ны језропаса вартан машінајас. Ӧткымын завоԁјасын сіјӧс вӧчалӧны јона бура, боԍтам кӧԏ „Ԍерп і Молот“ ԋіма завоԁ Харковын. Ӧні міјан завоԃітіс паԍкавны амерікаса вартан машінајас ԁа најӧс регыԁ мыԍԏі кутасны вӧчны асланым завоԁјасын. Сложнӧј вартан машінајасӧн лӧԍыԁ уҗавны гырыԍ колхозјасын. Віԇӧԁлам воԇӧ, кыԇі сіјӧ вӧчӧма. 59-ԁ ԍерпас вылын јевропаса сложнӧј

61 ԍерп. Сложнӧј молоԏілкалӧн шӧрвунԁас. Лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны: 13 — еԉеватор, 14 — шасталка, 15 — грохот, 16 — пож, 17 — сорԏірујтан.

машіна петкӧԁлӧма ставнас, а 60 ԁа 61-ԁ ԍерпас вылын — шӧрі җынјалӧмӧн пыщкӧссӧ. Вартан машіна леԇӧ туԍсӧ ӧтщӧщ сорԏірујтӧмӧн. Машіналӧн барабаныс вӧчԍӧ біԉнӧј (пӧперӧг тасјасӧн). Тасјасыс пуктыԍԍӧны щупӧԁтујјасӧн (ріфԉеннӧј). Барабанлӧн куԅтаыс овлӧ 0,6 — 1,2 метрӧԇ. Кор барабан куԅ, секі коԉтасӧ ӧтпырјӧ ԍеталӧны кыкаӧн. Іԇассӧ-кӧ колӧ боԍтны ԇоԋӧн, барабанас коԉтаыс ԍујԍӧ пӧперӧг ногӧн, секі сіјӧ оз орјаԍ. Баран& пӧвсӧ вӧчӧма кык торјыԍ — ԇірјӧн ԁа тупкӧны барабанлыԍ җынԍаԋыс унҗык кыщӧвсӧ,& Барабан пӧвсӧ лӧсӧԁлӧны кујім віԋтӧн, наӧн-жӧ торјӧн лӧԍӧԁлӧны пыран ԁа петан костјассӧ. Сіјӧс віԇӧԁны бокјасас ем ӧшіԋјас. Воԇӧ барабан бӧрын лоӧ щӧкыԁ піԋјаса іԇас куталан (ԉібӧ фартук). Сіјӧ піԋјаснас увлаԋ ӧшалӧ. Барабаныԍ петан іԇасыс крукаԍԍӧ сетчӧ ԁа уԍӧ іԇаспыркӧԁан вылӧ. іԇаспыркӧԁан овлӧ клавішнӧј, ԋоԉ ԉібӧ віт клавішыԍ, јонҗыкасӧ вӧчԍӧ ԋоԉ клавішӧн. Меԁ іԇаспыркӧԁан уҗаліс ӧткоԃа, клавішјас пуктыԍԍӧны кык кусыԋа вал вылӧ. Меԁым туԍыс ԇікӧԇ верміс торјавны іԇас ԁіныԍ, лӧԍӧԁӧма торја ыҗыԁ пож, шуԍӧ гырыԍ пожјӧн. Іԇаспыркӧԁан пыр туԍыс ԁа жугјогыс летчӧны скатнӧј пӧв вылӧ, коԁӧс лӧԍӧԁӧма барабанлаԋыс горулӧн. Скатнӧј пӧв понӧԁ туԍыс кіԍԍӧ грохот вылӧ, сетчӧ-жӧ кіԍԍӧ барбанпӧв &рӧщетајас костӧԁ веԍкыԁа петан туԍыс. Грохотыс унҗыкыԍсӧ овлӧ щупӧԁјасӧн ԁа скатнӧј ԁоскалаԋыс ԋывкмӧсӧн. Сы пыр туԍыс ԁа посԋі бусыс летчӧ увлаԋ, а посԋі іԇасыс жугјыс петӧ ортсӧ. Грохот улӧ пуктӧма мӧԁ скатнӧј пӧв, коԁ куԅа жуг сора туԍыс мунӧ мӧԁарлаԋ ԁа уԍӧ тӧлӧԁчан машіна первојја пож вылӧ. Тӧлӧԁчан машінаын ем кык пушкан, вылысса пушканыс пушкӧ грохот улӧ, а улыссаыс — тӧлӧԁчан пожјасас. Таԇікӧн грохотыс щӧщ-жӧ кутас тӧлавны бусыс ԁа жугсорыс мыјтӧмкӧ мынԁа петны. Меԁ вылысса тӧлӧԁчан пож вылын бусыс ԇікӧԇ торјалӧ, сы вӧсна сіјӧ шуԍӧ бусторјӧԁан пожјӧн. Мӧԁ пож вылын торјалӧ вартчытӧм шеп: којмӧԁ пожԍаԋ летчӧ міча туԍ ԁа сыпыр-жӧ кіԍԍӧ посԋі јог. Весаԍӧм туԍ мунӧ пӧла жӧлӧбті еԉеваторлаԋ. Сеԍаԋ кӧшјасӧн гумовтчӧны ԁа кајӧны вывлаԋ. Еԉеваторԍаԋ туԍсӧ поԅӧ леԇны кыклаӧ. Кор туԍсӧ колӧ чірсны (іԁ ԉібӧ шобԁі), секі сіјӧс леԇӧны сы вылӧ лӧԍӧԁӧм барабанчік пыр, шуԍӧ шесталкаӧн (61-ԁ ԍерпас) ԉібӧ чірсанӧн. Шесталка вӧчӧма уна пӧлӧс піԋыԍ, коԁјасӧс крепітӧма віԋт моԁаӧн чӧрс вылӧ, ԁа пӧлыԋӧн пукталӧм планокјасыԍ. Најӧыԍ артмӧ конусовӧј барабанчік (ічӧԏік барабан) Чірсан пырыс легчігӧн туԍыс зыртчыԍԍӧ планокас ԁа піԋјасас. Барабан понаԍанінын туԍыс петӧ воронкаӧԁ ԁа уԍӧ тӧлӧԁчан мӧԁ пож вылӧ. Коԁӧс оз ков чірснысӧ (ԍу), секі чірсан барабанчікас пыран роԅсӧ тупкӧны пӧԁанӧн ԁа туԍыс веԍкыԁа мунӧ мӧԁ тӧлӧԁчан пожјас вылӧ. Тајӧ тӧлӧԁчан пожјас вылын туԍыс ԇікоԇ торјалӧ мукӧԁ ԍікас јогыԍ. Сетыԍ туԍсӧ поԅӧ леԇны бара кыклаті. Кор оз ков сорԏірујтны сіјӧ веԍкыԁа летчӧ (61-ԁ ԍерпас) шујга вывса ԍурјас пыр. Кор колӧ сортујтны — сіјӧс леԇӧны сорԏірујтчан ціԉінԁр пыр. Сорԏірујтчан ціԉінԁрсӧ вӧчӧма проволока кыщјасыԍ, ціԉінԁр пыщкас лӧԍӧԁӧма помтӧм вінт. Ту- ԍыс кіԍԍӧ ціԉінԁр пыщкас ԁа јӧткыԍԍӧ віԋтӧн. Проволокајас костыс вӧчԍӧ унаног, меԁ воԇынсӧ векԋіԁ костјас шӧрԉаԋыс паԍкыԁҗыка, ціԉінԁр понас-ԋін лоӧны гырыԍкоԃ роԅјас. Кор туԍыс мунӧ ціԉінԁрӧԁ, векԋі роԅјасӧԁ четчалӧны посԋі туԍјас. Ціԉінԁр шӧрӧԁ мунӧны шӧркоԃ туԍјас, а меԁгырыԍыс петӧ ціԉінԁр понӧԁ. Петӧм

62 ԍерп. Амеріканској молоԏілка.

туԍыс веԍкалӧ кӧшӧ, кыԍаԋ кіԍԍӧны мешӧкӧ. Тащӧм ногӧн лоӧ кујім пӧлӧс сорт. Јевропаса вартан машіна ыҗԁа ԍерԏіыс ӧԏі часӧн вермӧ вартны 100-300 клг-ӧԇ. Машіна ԁорас уҗалыԍјасыс колӧны 20-25 мортӧԇ.

63 ԍерп. Амер. молоԏілкалӧн шӧрвунԁасыс.

Амерікаса вартан машіна. Амерікаса вартан машіна јевропаса вартан машінаыԍ торјалӧ, амерікаса машінаыслӧн тӧлӧԁчаныс сӧмын ӧԏі ԁа сіјӧн. Мӧԁ тӧлӧԁчаныс пуктыԍԍӧ сӧмын колігјас ԁырјі, сорԏірујтчаныс оз-жӧ пуктыԍԍы. Барабанӧ коԉта ԍеталӧм, сіԇ-жӧ жуг торјӧԁӧм-і вӧчыԍԍӧ ачысӧн — автомаԏіческі. Вартан маші- наыс ԇоԋнас кӧртыԍ, сӧмын ӧткымынлаті вӧчӧма пуыԍ. 62-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма ставнас вартан машінасӧ, а 63-ԁ ԍерпас вылын торјӧԁӧмӧн пыщкӧссӧ. Барабанас коԉтајасыс мунӧ полотно куԅа. Полотно вылӧ шыблалӧны раԅавтӧм коԉтајассӧ. Најӧс первој вӧԋјасӧԁыс вунԁалӧ пуртјас. Воԇын торја барабанчік коԉтасӧ куԅмӧс ногыс лӧԍӧԁлӧ ыҗыԁ барабанас пырігкежлӧ. Вартан барабаныс вӧчԍыԍԍӧ щӧкыԁ піԋјасӧн. Барабанпӧвјыс ӧԏі торја. Сы сајын решета. Барабан бӧрын пуктыԍԍӧ біԏԏер, коԁі кутӧ іԇассӧ ԁа леԇӧ іԇас пыркӧԁан вылӧ. Іԇаспыркӧԁаныс щупӧԁӧԍ, уна піԋјаса, сіјӧн і бура пыркалӧ ԁа петӧ іԇасыԍ. Іԇаспыркӧԁан бӧрын пуктыԍԍӧ грохот, понаԍӧ веԋԏіԉаторԍаԋ тӧлалан пожјӧн, коԁі шуԍӧ жуг леԇан пожјӧн. Мӧԁ гырыԍ пожԍаԋ мунӧ вартчытӧм шепјог, сіјӧ уԍӧ жӧлӧбӧ, коԁӧс торја віԋтјас ԍетӧны еԉеваторлы, кыԍан выԉпӧв мунӧ вартан барабанпыр.Улысса пожԍаԋ весалӧм туԍ мунӧ сіԇ-жӧ мӧԁ &шԋекӧ, сеԍаԋ мӧԁ еԉеваторӧ. Мӧԁ еԉеватор лептӧ вывԉаԋ ԁа сеԍаԋ кіԍтӧ мешӧкӧ. Амерікаса вартан машінајасын унҗыкыс еԉеваторӧн туԍыс лептыԍԍӧ јона вылӧ, сеԍԍаԋ кіԍԍӧ торја пріборӧ, кӧні кісԍӧм туԍыс ачысӧн мерајтчӧ ԁа быԁ мерка торјӧн леԇӧ торја ԁозјӧ, кыԍаԋ вермӧ кіԍԍыны повозкаӧ (ԏеԉегаӧ, ԁоԃԃӧ). Вартан машіна понӧ, іԇас пыркӧԁан ԁа грохот сајӧ, пуктыԍԍӧ јон веԋԏіԉатор помас куԅ трубаӧн. Тајӧ веԋԏіԉаторыс кыскӧ іԇассӧ ԁа жугсӧ ԁа труба пырыс леԇӧ зорӧԁӧ. Трубаыс вӧчԍыԍԍӧ чінтан соԁтанаӧн ԁа ӧтарӧ мӧԁарӧ вешјаланӧн. Сы вӧсна іԇас зорӧԁсӧ сіјӧ вермӧ вӧчны пыԁӧсԍаԋыс ԁа вылыӧԇыс, аслас бергалӧмӧн іԇассӧ зорӧԁ куԅалаыс пуктӧ ӧтмынԁаӧн. Амерікаса вартан машінајассӧ мӧԁ сорԏірургчан ма-шіна оз пуктыԍԍы, бурҗык сорԏірујтны ԁа весавны сы былӧ вӧчӧм машінајасӧн. Амерікаса вартан машінајас лӧԍыԁҗыкӧԍ сложнӧј ԁорыԍ, татчӧ ещаҗык колӧ уҗалыԍ кі (64-ԁ ԍерпас), сіԇ-жӧ оз ков торја кужыԍ коԉтајас ԍетавны, ԍетавԍӧ ачыс машінанас. Іԇас новлыԍјас сіԇ-жӧ оз ковны. Амерікаса вартан машіна унҗык вартӧ Јевропаса машіна ԁорыԍ. Но мӧԁарԍаԋ-кӧ віԇӧԁлыны, амерікаса вартан машіналы колӧ јона бур ԁвігаԏеԉ. Торја-ԋін ыҗыԁ вын колӧ веԋԏіԉаторӧ, коԁі нуӧԁӧ іԇассӧ труба пыр.

КОМБАЈН

Гырыԍ колхозјаслы ԁа совхозјаслы бур сещӧм машіна, коԁі ӧтпырјӧ мувылын вунԁӧ і вартӧ. Тащӧм машіна шуԍӧ: вунԁан-вартан машіна ԉібӧ кыԇі шуӧны Амерікаын комбајн, (65-ԁ ԍерпас).

64 ԍерп. Молоԏілкалӧн уҗалӧм; шујгалаԋас трубапыр петӧ жугјыс ԁа іԇасыс.

Комбајн му вылас боԍтӧ сӧмын туԍсӧ, а іԇасыс ԁа жугјыс коԉӧ. Іԇассӧ бӧрвылас поԅӧ чукӧртны куртан машінаӧн, а жугсӧ іԁравны оз шогмы. Іԇас ԁа жуг пырҗык коԉӧны мувынԍӧԁан пыԃԃіыс. Комбајн оз быԁ местаын јона паԍкав, кӧні іԇасыԍ нужԁајтчӧны, уҗалӧны прӧстӧј вунԁан машінаӧн, сіԇ-жӧ і мукӧԁ рајонјасын, кӧні ԋаԋыс оз уԃіт вонысӧ ԁа вунԁӧм бӧрас му вылас коԉԉӧны тӧлӧԁны. Комбајнӧн ԋаԋ іԁралігӧн туԍыс лоӧ ԋуԇ (васлӧја). Сы вӧсна вартӧм бӧрын пыр-жӧ колӧ лӧԍӧԁны коԍтыԍан. Комбајнӧн јона ӧԁјӧ поԅӧ іԁравны ԋаԋ ԁа уҗалігӧн ещаҗык кіԍԍӧ туԍыс, сеԍԍа бара-жӧ оз ков торјӧн вӧԋавлыны течны, вештавны, ԍујавны, сек бара јона вермӧ кіԍԍыны туԍыс. 66-ԁ 67-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма комбајн ԁа кыԇі сіјӧ уҗалӧ. Вунԁігас сулалан іԇасыс пурт берԁас јуклӧԁлыԍԍӧ мотовілоӧн. Вунԁан аппаратсӧ лӧԍӧԁӧма сіԇжӧ, кыԇі-і мукӧԁ вунԁан машінајасын. Вунԁӧм іԇасыс

65 ԍерп. Јона вына комбајн. Гожӧмчӧжнас іԁралӧ ԁа вартӧ 350-400 га-ӧԇ. Тајӧн уҗалӧм ԁоныс сувтӧ 7 шајт 6 ур гектарыԍ.

66 ԍерп. Комбајн шујгалаԋас тыԁалӧ мотовілӧ ԁа пурта аппаратыс, шӧрас — молоԏілка, веԍкыԁлаԋас — туԍ чукӧртан ԁоз.

уԍӧ платформа полотно вылӧ, коԁі нуӧ најӧс еԉеваторԉаԋ. Еԉеваторсӧ вӧчӧма прӧстӧјҗыка коԉта вӧԋавлана машінаын ԁорыԍ, щӧкыԁа овлывлӧ і ӧԏі полотноыԍ. Еԉеваторԍаԋ шепјасыс уԍӧны камераӧ, кытчӧ лӧԍӧԁӧма мӧԁ еԉеватор, сіјӧ куталӧ ԁа нуӧ барабанӧ. Еԉеватор ԁорас ем біԏԏер, коԁі отсалӧ мунны іԇасыслы. Барабан 67 ԍерп. Комбајнлӧн шӧрвунԁасыс. Веԍкыԁла помас ԃвігаԏеԉыс. берԁӧ пуктыԍԍӧ мӧԁ біԏԏер, коԁі іԇассӧ ԍујалӧ барабанас. Комбајнлӧн барабаныс вӧчԍӧ сещӧм-жӧ, кущӧм і амерікаса вартан машінаын. Мукӧԁ вартан јукӧԁјасыс (чаԍтјасыс) сіԇ-жӧ ставыс ӧткоԃӧԍ. Барабан сајӧ іԇас пыркӧԁан вылӧ лӧԍӧԁчыԍԍӧ біԏԏер. Комбајнын іԇаспыркӧԁансӧ вӧчӧны сіԇі, кыԇӧн іԇасыс ез вермы тырны уна пӧлӧс местајасті ветлӧмла, кыԇі вермас тырны прӧстој нога вӧчӧм іԇаспыркӧԁанјас. Сы вӧсна комбајнӧ іԇаспыркӧԁан местаӧ унҗыкыԍсӧ пуктӧны понтӧм полотнојас, вӧчӧма пу планокјасыԍ, а полотно вылӧ пуктыԍԍӧ кымынкӧ біԏԏер. Грохот ԁа улысса тӧлӧԁчан вӧчӧма ӧткоԃа вартан машінакӧԁ, сіԇ-жӧ лӧԍӧԁӧма кык еԉеватор: ӧԏікыс шепјаслы, мӧԁыс туԍјаслы. Мӧԁ еԉеваторԍаԋ туԍыс летчӧ сорԏірујтан ціԉінԁрӧ, кӧні торјалӧ јог кӧјԁысыԍ. Јог кӧјԁыс мунӧ торја жӧлӧбӧԁ ԁа кіԍԍӧ мешӧкӧ, сіјӧс колӧ нуны бокӧ ԁа бырӧԁны, меԁ ԋе јогӧԍтны мусӧ. Весалӧм туԍ кіԍԍӧ торја бакӧ, кытыԍ вочасӧн новлӧны вӧлӧн, а мукӧԁлаын торја жӧлӧбӧԁ кіԍԍӧ муӧ. Комбајнлӧн став уҗалан јукӧԁыс завоԃітӧ уҗавны 20 вӧв вына ԁвігаԏеԉӧн, коԁӧс сувтӧԁӧма вартан воԇвылын главнӧј рама вылӧ. Комбајнсӧ му куԅа новлӧԁлыны јітӧны тракторӧ. Сетӧн уҗалыԍјасыс колӧны ӧԏі тракторіст ԁа мехаԋік, коԁі віԇӧԁӧ комбајн уҗ бӧрԍа ԁа лӧԍӧԁлӧ рычагӧн пурт аппаратыслыԍ ԁорыш ногсӧ. Кор іԇассӧ му вылыԍ оз чукӧртны, комбајн мышкӧ іԇас петанінӧ лӧԍӧԁӧны вертушка, сіјӧ шыблалӧ іԇассӧ оз му паԍталаыс ӧткоԃа. Комбајн 5 метр, паԍта віԅнуігӧн лунтырӧн вермӧ іԁравны 16 га. Ічӧтҗык комбајнјаслӧн, коԁјаслӧн ӧтчыԁјӧн нуан покостыс 2,75 м., вермӧны іԁравны 9 га. Тащӧм комбајнјасыслӧн торја ԁвігаԏеԉыс абу — сіјӧс боԍтӧны тракторԍыс коԉенчатӧј вал пыр. Комбајнјас јылыԍ тырҗыка віԍталӧм поԅас аԁԇыны торіа ԋігаыԍ „Тракторјас ԁа Комбајнјас“ јылыԍ, роч вылыԍ вуҗӧԁӧма комі кыв вылӧ ԁа вузаԍԍӧ кԋіжнӧј магаԅінјасын. ԊАԊ ВЕСАЛАН МАШІНАЈАС

Ԋаԋ весалан машінајас торјалӧны кык группа вылӧ: тӧлӧԁчан машінајас, коԁјас весалӧны бус-јогыԍ ԁа сорԏірујтчан машінајас, коԁјас сорԏірујтӧны кӧјԁыс ԁа торјӧԁӧны јогыԍ. Тӧлӧԁчан машінајас. Кор вартӧны прӧстӧј вартан машінаӧн, секі туԍыс петӧ бус сорӧн, шепјог ԁа лыа сорӧн. Секі сіјӧс лоӧ леԇны тӧлӧԁчан машіна пыр. Тӧлӧԁчан машіналӧн (68-ԁ ԍерпас) ем кык гырыԍ пожја стан: вылыс ԁа улысса. Веԋԏіԉаторӧн пӧԉтӧ вылысса гырыԍ пожја стан вылӧ. Вӧрӧксӧ војԁор кіԍталӧны јашщікӧ, сеԍԍа сіјӧ летчӧ пожјас вылӧ. Вылысса станын кыкпожјыԍ еща ез овлы. Вылысса пожԍаԋ петӧ іԇас ԁа жуг, мӧԁԍаԋ петӧ шеп ԁа уԍӧ ԏорја жӧлӧбӧ. Воԇӧ став туԍыс кіԍԍӧ мӧԁ пож роԅјасӧԁ ԁа веԍкалӧ улысса пожјӧ, коԁ пыр пожнаԍԍӧ јог кӧјԁыс ԁа лыаыс. Тӧлӧԁнан машінаын пожјасыс вӧрӧшітчӧны пӧперӧг ногыс, ԉібӧ куԅмӧс ногыс. Куԅмӧс ногыс уҗалігӧн туԍыс петӧ ӧԁјӧ ԁа оз вермы бура тӧлазвны јогыԍ. Пӧперег ногыс туԍыс петӧ ԋӧжјӧҗык ԁа бурҗыка тӧлалӧ јогыԍ. Кущӧм машінаын пожјасыс уҗалӧны куԅта ногыс, шуԍӧ „Кызсӧ тӧлӧԁан“ машінаӧн, кущӧмын пӧперӧг ногыс — „мічаӧԇ тӧлӧԁан" машінаӧн. 68 ԍерп. „Креԍԏанка“ ԋіма тӧлӧԁчан машіна шӧрӧԁыс вунԁӧмӧн. Шыпасјасыс петкӧԁлӧны: А — вевԁор пожјыс, Б — моԁ пожјыс, I — којмӧԁ пӧлӧна пож, Ԁ — ԋоԉӧԁ пож, Е — тӧлӧԁчӧм туԍыс, Ж — посԋі јогјас, Р — лоток, коԁ куԅа летчӧ мӧԁ сорта туԍ, С — мӧԁ сорта туԍыс, Т — посԋі туԍ сорас, Ф — іԇаса сорас.

Вӧрӧксӧ леԇӧны первој кызсӧ тӧлӧԁан машіна пыр, а сеԍԍа мічаӧԇ тӧлӧԁан машіна пыр. Тӧлӧԁчан машінаӧ пожјасыс вӧчԍӧны кыӧмӧн моз. Уна ԍікаса, гырыԍ

69 ԍерп. Сорԏіровка „Тріумф“

ԁа посԋі, роԅјасӧн. Уҗалігӧн пожјассӧ лӧԍӧԁӧны јона пӧлыԋӧн ԉібӧ омӧԉҗыка, колӧм ԍерԏіыс. Кор вӧрӧкыс уԉсалӧм секі пожјассӧ пуктӧны јонҗыка &пӧлӧԋӧн, а кос-кӧ — омӧԉҗыка. Кызсӧ тӧлӧԁан машіна уҗалӧ ӧԁјӧнҗык мӧԁ ԍікас ԁорыԍ. Емӧԍ прівоԁӧн уҗалан машінајас, најӧ ӧԏі часӧн тӧлӧԁӧны 3 тонна, кіӧн бергӧԁлӧмӧн 1-2 тонна. СОРԎІРОВКАЈАС

Сорԏіровкајас емӧԍ уна ԍікас, но мі тӧԁмаԍам сӧмын коԁӧн јонҗыка уҗалӧны ԁа унҗыка паԍкалӧма. Сорԏіровка весвылын шуԍӧ, коԁі торјӧԁлӧ кӧјԁыссӧ торја сортјасӧ венԏеԉаторӧн. Тащӧм сорԏіровкајас міјан вӧчалӧны ԋемечјас сорԏіровка „Тріумф“ ԏіп ԍерԏі (69-ԁ ԁа 70-ԁ ԍерпас).

70 ԍерп. ,,Тріумф“ шӧрӧԁыс вунԁӧмӧн.

Уҗалігӧн кӧјԁыссӧ первој кіԍтӧны јашщікас, сеԍаԋ вӧԉеју летчӧ камераӧ. Камераас ем вештаԍана кык вежӧс. Ԍӧкыԁҗык ныр кӧјԁысыс летчӧ первојја вежӧс воԇас ԁа сеԍ петӧ ныр кӧјԁыс (первој сорт). Первојја ԁа мӧԁӧԁ вежӧсјас костӧ уԍӧ посԋіԁ мӧԁ сорта кӧјԁыс. Первој сорта кӧјԁыс уԍӧ улысса пож вылӧ. Вылысса пож вывті мунӧ быԁ пӧлӧс туԍыс ԁа коԉӧны сӧмын ԁа лејтчӧны бокӧ гырыԍ јогыс. Сеԍԍа первој сорта кӧјԁысыс летчӧ мӧԁ посԋіҗык роԅа пож вылӧ, коԁ пыр петӧны посԋіԃік коԉӧм јогыс. Вежӧсјассӧ вешталӧмӧн поԅӧ чукӧртны первојја ԉібӧ мӧԁӧԁ сортсӧ унҗык. Јона ӧԁјӧ бергалігӧн вермӧ уна вуҗны первој сорта кӧјԁысыс мӧԁӧԁ сорта кӧјԁыс пыщкӧ. Сорԏіровкалыԍ воропсӧ шӧркоԃԃема уҗалігӧн колӧ бергӧԁны асгӧгӧрыс 40-45-ыԍ мінутӧн. Секі часӧн понԁас весавны 2 т. гӧгӧр. Тріерјас. Тріерӧн шуԍӧ ціԉінԁріческӧј сорԏіровка... Сылӧн выліыс вевԏԏӧма кӧрт ԉістӧн, коԁі роԅӧԁлӧма пыщкӧслаԋыс ԁа сіјӧ шуԍӧ „јачејкајасӧн". Тріер уҗалӧ со кыԇі: кӧшԍаԋыс кӧјԁысыс летчӧ ціԉінԁр пыщкӧ. Ціԉінԁрсӧ бергӧԁлӧны. Посԋіԁҗык кӧјԁысыс коԉӧ јачејкајасас; а куԅҗыкыс мытчыԍалас ортсӧ, ціԉінԁр

71 ԍерп. Тріјер-кукоԉеотборԋік.

пыщкӧԁыс увлаԋыс мунӧ жӧлӧб. Сылӧн вылыс бокыс матын кӧјԁысјас мытчыԍан роԅјасыслы. Жӧлӧбԍаԋыс ԁа сіјӧ роԅјасас інмӧны проволока ԋӧрјас. Ціԉінԁрыс бергалігӧн сіјӧ ԋӧрјасыс ԋіртчӧны (інмалӧны) роԅјасас ԁа кыскалӧны мытчыԍалӧм кӧјԁысјассӧ. Јачејкајасын пукалыԍ посԋі кӧјԁысыс мунӧны воԇӧ ԁа кајӧны вылӧ ԁа ԋевылӧԇ кыпалӧм бӧрын гылалӧны жӧлӧбӧ. Сіјӧ жӧлӧбӧԁыс мунӧ помтӧм віԋт ԁа петкӧԁӧ кӧјԁыссӧ ортсӧ. Куԅҗык кӧјԁысыс, коԁјас петасны јачејкајасыԍ, кутас мунны ціԉінԁр пӧлӧн ԁа петны ортсӧ, мӧԁлаті. Таԇі лӧԍӧԁома ԁа уҗалӧ прӧстӧј тріер. Таԇӧн сіјӧ став кӧјԁыссӧ торјӧԁӧ кык пеԉӧ, кык пӧлӧс сорт вылӧ. Трјернас ԍу ԁа шобԁі кӧјԁысјасыԍ торјӧԁӧны кукол кӧјԁысјас. Ԍулӧн ԁа шобԁілӧн кӧјԁысыс куԅтанас 5-10 мм., а куколлӧн кӧјԁысыс лоӧ 3-4 мм. Тріер јачејкајаслыԍ роԅјассӧ 5 мм. паԍта лӧԍӧԁӧмӧн најӧс зев кокԋіԁа поԅӧ торјӧԁны. Тащӧм тріерјасыс шуԍӧны кукоԉеотборԋікјасӧн (71-ԁ ԍерпас). Меԁ бурҗыка ԁа унҗык сорт вылӧ сорԏірујтны кӧјԁыссӧ, ем кык ціԉінԁра тріерјас (72-ԁ ԍерпас). Первојја ціԉінԁрса јачејкајасыс гырыԍӧԍ, мӧԁас посԋіӧԍ. Сы кынԇі мӧԁӧԁ ціԉінԁр помас ортсыԍаԋыс пуктӧма ціԉінԁріческӧј решетајас, кӧні ем кык пӧлӧс роԅјас.

72 ԍерп. Кыквевԍа тріјер шӧрӧԁыс вунԁӧмӧн. А — кӧш, Б — туԍ вештелан ваԉік, В — пож, Г — веԋԏіԉатор, Ԁ — тріјера ціԉінԁр.

Тащӧм тріер вӧчӧма ԁа уҗалӧ со кыԇі: боԍтам весавны јогыԍ ԍу кӧјԁыс. Туԍыс став јогнас первој уԍӧ ыҗыԁ јачејкајасӧ ԁа сетыԍ сӧмын петӧ зӧртуԍјас, ԍуыс став мукӧԁ јогнас мунӧ воԇӧ — мӧԁ ціԉінԁрӧ, посԋіԁҗык роԅјасаӧ. Татыԍ петӧны җынја туԍјас, куколјас ԁа мукӧԁ пӧлӧс посԋі јог. Міча ԍуыс петӧ мӧԁӧԁ ціԉінԁр помӧԁыс ԁа уԍӧ ортсыса пож вылӧ. Тані ԍуыс торјалӧ кујім сорт вылӧ. Којмӧԁ сортыс (меԁомӧԉыс) петӧ посԋіԃік роԅјасӧԁ, мӧԁӧԁ сорт — гырыԍҗыкӧԁ, а первојја сортыс петӧ пож помӧԁыс. Первојја вӧчӧм тріерјасӧн вӧлі весалӧны ԁа сорԏірујтӧны 2 т. мынԁа кымын луннас, но бура, а ӧніја вӧчӧм тріерјас нӧшта-на бурҗыкӧԍ — кык мынԁа весалӧны ԁа сорԏірујтӧны. Меԁ боԍтны ԁа кӧԇны бура весалӧм кӧјԁысӧн, колӧ первој леԇны „Тріумф“ сорԏіровка пыр, а сы бӧрын меԁ помӧԇ-ԋін боԍтны ныр кӧјԁыссӧ, нӧшта колӧ леԇны кык ціԉінԁра тріер пыр. Шобԁі кӧјԁыс весавны ем торја сорԏіровка, коԁі шуԍӧ „трещоткаӧн“. Сылӧн ем кык пож. Первојја пож- пырыс мунӧ быԁ пӧлӧс јогыс, а мӧԁ пырыс-ԋін мунӧ шобԁі кӧјԁысыс. Кԉевер весавны ем бара торја сорԏіровка, шуԍӧ "кускута“. Сені сіԇ-жӧ ем пож, коԁ пыр петӧ јогыс, а кԉеверлӧн кӧјԁысыс коԉӧ вылӧ. Тајӧјас кыԋԇі ем і мукӧԁ уна пӧлӧс сорԏіровкајас. Уна ԍікаса кӧјԁысјас весавны.

73 ԍерп. Кӧјԁысыс весавԍӧ кык машіна пыр.

Кӧјԁыс весалан установкајас. Бӧрја каԁын совхозјасын ԁа колхозјасын лоіны уна пӧлӧс кӧјԁыс весалан ԁа сорԏірујтан машінајас, коԁјасӧс ԍујӧма ӧԏі рама пыщкӧ ԁа уҗалӧны ӧтпырјӧ ставыс. Уҗалігӧн, лӧԍӧԁӧма-ԁа ӧтамӧԁсӧ ԋіӧԏі оз паԁмӧԁны, оз ԇугны. Тащӧм ӧтувја, ӧԏі рама піын уҗалан машінајас јона паԍкалӧма ԋемечјаслӧн. Регыԁ мыԍԏі лӧԍӧԁчӧны вӧчны сещӧмсӧ міјан завоԁјасын-і. Ӧԏі сещӧм установка петкӧԁлӧма 73-ԁ ԍерпас вылын. Кӧјԁыс весалан установкаӧн поԅӧ ӧԏі ԁукӧн весавны ԁа сорԏірујтны ԍурс тонна ԋаԋ, сы понԁа зев јона колӧ сещӧмсӧ лӧԍӧԁны быԁ гырыԍ колхозлы. ВIԆМУ УҖАЛАН МАШIНАЈАС ЛӦМ ԀА ОРУԂІЈӦЈАСЛӦН ПРОІЗВОԂІԎЕԈНӦԌԎ

Кор колхозын лӧԍӧԁӧны проізвоԁственнӧј план, ԁонјалӧны лун уҗ, јуклӧны заԁаԋԋӧјас брігаԁајаслы, секі бура колӧ тӧԁмавны, унаӧ вермӧны уҗавны машінајасыс. Сы куԅа міјан колӧ бура тӧԁмавны, кыԇі колӧ тӧԁмӧԁны быԁ мащіналыԍ проізвоԃіԏеԉноԍԏ. Машіналӧн проізвоԃіԏеԉноԍԏӧн шуԍӧ уҗлӧн лыԁ, мынԁа вермӧ вӧчны ӧԏі часӧн, ԉібӧ лунӧн. Уҗаланлун лыԃԃыԍӧ 10 час. Проізвоԃіԏеԉноԍԏ быԁ машіналӧн лыԃԃыԍӧ уна ног. Му вылын уҗалан машінајаслӧн проізвоԃіԏеԉноԍԏ артавԍӧ плӧщаԃ ԍерԏі, кымын гектар гӧрԍӧ, кӧԇас, ԉібӧ вунрае&. Проізвоԃіԏеԉноԍԏ вартан машіналӧн, сорԏіровкалӧн ԁа мукӧԁ сещӧм машінајаслӧн артавԍӧ вес ԍерԏі, кымын кілограмм ԉібӧ тонна вӧчас, час лыԁӧн ԉібӧ лун лыԁӧн. Му вылын уҗалан машінајаслыԍ ԁа оруԃіјӧјаслыԍ проізвоԃтіԏеԉноԍԏ лыԃԃыԍӧ таԇі: војԁӧр колӧ тӧԁмавны, унаӧ боԍтӧ машіна паԍта ногыс ӧтчыԁ мунӧмӧн, шуам-кӧԏ плугӧн гӧрігӧн, кӧԇігӧн, ыщкігӧн паԍкыԁа-ӧ мунӧ полосаыс ԁа с. в. Сеԍԍа колӧ тӧԁны машіналыԍ ԁа оруԃіјӧлыԍ ӧԁсӧ, ӧԁыс лоӧ вӧв сајын, ԉібо трактор сајын, коԁӧн уҗалӧны. Кор тӧԁам паԍта боԍтӧм машіналыԍ ԁа бергалӧмлыԍ ӧԁсӧ, поԅӧ лыԃԃыны проізвоԃіԏеԉноԍт 10 часа уҗалан луныԍ тащӧм ногӧн: боԍтны паԍта ног мунӧмсӧ мунан ӧԁ вылас, коԁӧс вӧчӧ ӧԏі ԍекунԁын, секі лоӧ плӧшщаԃ, коԁӧс машіна уҗалӧ ӧԏі ԍекунԁӧн. Кор паԍтасӧ лоӧ мерајтӧма метрӧн, мунан ӧԁсӧ сіԇжӧ петкӧԁлӧма метрӧн, сіјӧ кутас лыԃԃыԍԍыны кваԁратнӧј метр вылӧ вуҗӧԁӧм плӧщаԃӧн. Тајӧ плӧщаԃ лоӧ уҗалӧма ӧԏі ԍекунԁӧн. Кор колӧ тӧԁны, унаӧ уҗалӧма ӧԏі мінутын, секі пло- щаԃлыԍ ыҗԁалун ӧктӧны (х) 60 вылӧ. Меԁым тӧԁны унаӧ лоӧ уҗалӧма 1 часын, колӧ ӧктыны (х) нӧшта 60, вылӧ. Тащӧм ногӧн лоӧ час лыԁ проізвоԃіԏеԉноԍ-машіналӧн ԉібӧ оруԃіјӧлӧн, коԁӧс петкӧԁлӧма кв. &метԏрӧн. Ковмас-кӧ тајӧ плӧшщаԃсӧ вуҗӧԁны гектар былӧ, &ԍекі кваԁратнӧј метра лыԁпассӧ јукӧны 10.000 кв. метр вылӧ. Меԁым боԍтны проізвоԃіԏеԉноԍԏ 10 часа уҗалан лунлыԍ, секі гектар лыԁсӧ боԍтӧны 10-ыԍ. Тащӧм арталӧмыс вӧчԍыԍԍӧ быԁ машіналы ԁа меԁым быԁыԍ выԉногӧн ԁа выԉпӧв ԋе артавны, колӧ тӧԁны со кущӧм ног: меԁ тӧԁмавны проізвоԃіԏеԉноԍԏ 10 часа уҗалан лунын гектар лыԁӧн, колӧ мунӧм паԍтаыслыԍ метра лыԁсӧ ӧктыны (х) мунан ӧԁ вылас метра лыԁӧн-жӧ ԁа лоӧм лыԁпассӧ ӧктыны 3,6 лыԁпас вылӧ. Шуам кӧԏ, колӧ артавны проізвоԃіԏеԉноԍԏ вӧла ыщкан машіналыԍ, секі вӧчӧны со кыԇі: мунӧм паԍта, шуам 1,3 м. вӧвлӧн мунӧмыс 1 м. ԍекунԁын, ӧктӧм бӧрын лоӧ 1,3 нӧшта ӧктыны 3,6 вылӧ, секі ставыс лоӧ 4,1 на лунын. Ԉібӧ таԇі 1,2х1х3,6=4,7 га. Ковмас-кӧ артавны проізвоԃіԏеԉноԍԏ тракторӧн кыскалан ӧԏі ыщкан машіналыԍ, арталӧны тащӧм ногӧн: мерајтӧны ӧтчыԁјӧн мунан паԍтасӧ, коԁі, шуам, лоӧ 2,4 м. паԍта. Трактӧрыс ӧԏі ԍекунԁӧн мунӧ 1,25 м. 3,6 вылӧ ӧктӧмӧн 10 часса уҗалан лунын проізвоԃіԏеԉноԍԏыс лоӧ 10,8 га. 15-30 вӧла вына тракторјас „Формол" ԁа „Інтернаціонал“ ӧтпырјӧн кыскӧны кык машіна ԁа налӧн проізвоԃіԏеԉноԍԏыс лоӧ бурещ 21,6 га. Меԁым тӧԁны ӧԏі мӧԁ машіналыԍ проізвоԃіԏеԉноԍԏсӧ, машінајасыслыԍ мунанпаԍтасӧ, колӧ боԍтны 1 м. Таԇсӧ кокԋіԁҗык лыԃԃынысӧ. Меԁԍа-ԋін таԇісӧ кокԋіԁҗык артавны, кор ӧԏі трактор берԁӧ јітчыԍԍӧ уна машінајас. Шуам, кымынкӧ піԋајас, кӧԇан машінајас ԁа с. в. Колӧ сӧмын тӧԁны мунан ӧԁсӧ ԁа сіјӧс ӧктыны 3,6 лыԁпас вылӧ. Секі петасны тащӧм лыԁпасјас: вӧвлӧн мунан ӧԁыс шуам 1 м. ԍекунԁын, сіԇкӧ 1 м. паԍта быԁ машіналӧн проізвоԃітеԉноԍтыс лоӧ 3,6 га лунын; боԍтам-кӧ тракторлыԍ мунан ӧԁсӧ 1,25 м. ԍекунԁын, паԍта - 1 м. секі проізвоԃіԏеԉноԍԏыс лунын лоӧ 4, 5 га. Меԁ вӧчны щукӧԇ арталӧм, колӧ щукӧԇ (точнӧја) тӧԁны тракторлыԍ мунан ӧԁсӧ. Быԁ тракторлӧн ветлан ӧԁыс абу ӧткоԃ, торјалӧны кык, а мукӧԁыс і кујім нога мунан ӧԁјас вылӧ. ТРАКТОРЈАС МУНАН ӦԀ ЈЫЛЫԌ ТАБԈІЦА Метр ԍекунԁ ԁа кілометр-час лыԁпасјасӧн. Мунан ӧԁ. „Форԁзон" „Інԏернаціонал" „Каԏерпіԉԉер". М. с. Км. ч. М. с. Км. ч. М. с. Км. ч. М. с. Км. ч. 1-ја ӧԁ - 0,7 2,5 0,3 1,2 0,2 0,9 0,2 0,8 2-ԁ ӧԁ 1,3 4,6 1,6 5,7 1,3 4,8 1,2 4,2 3-ԁ ӧԁ .... 3 10,6 1,8 6,3 1,6 5,7 Тајӧ табԉіна ԍерԏі поԅӧ вајӧԁны ӧткоԃалан табԉіца віԇму уҗалан машінајаслы ԁа оруԃіјӧјаслыԍ лунԍа проізвоԃіԏеԉноԍт вылӧ. Тракторлыԍ і вӧвјаслыԍ мунан ӧԁсӧ боԍтӧма ӧткоԃӧс. Вӧла ԁа трактора уҗалан машінајаслыԍ проізвоԃіԏеԉност& арталан табԉіца Гектар вылӧ 1 ԍекунԁаӧн метра мунігӧн. Мувіԇуҗалан машінајас ԁа оруԃіјӧјас. Вӧлӧн уҗалан. Тракторӧн уҗалан. Ӧԏі корпуса плуг 0,5-0,9 2 2 корпуса плуг 1,4 — 14 раԁа кӧԇан машіна 6 — 22 раԁа „ “ — 14 Ыщкан машіна 4,5 8 Коԉта вӧнавлана вунԁан машіна 5 7-8 Комбајн — 9-12-20-24 Кор та ԍерԏі кутан артавны вӧлӧн уҗалан машіналыԍ проізвоԃіԏеԉноԍԏсӧ, колӧ чінтыны сеԍ 20% мынԁа кымын вӧв сулӧԁӧм ԁа мукӧԁ сещӧмтор јурас, кыԇі уҗыс мунӧ секі ічӧтҗык проізвоԃіԏеԉноԍԏӧн. Ӧшкӧн уҗалігӧн колӧ чінтыны 25% мынԁа кымын, сіјӧ ԋожјӧҗык ветлӧԁлӧ уҗалігӧн вӧв ԁорыԍ. МАШIНАЈАС ГЫРЫԌ ОВМӦСЈАСЛЫ

Кор тыԁавны кутас машінајаслӧн проізвоԃіԏеԉноԍԏ, пыр-жӧ аԁԇам, гырыԍ колхозјасӧ ԁа совхозјасӧ оз тујны вӧлӧн уҗалан важ кӧлујјас, а колӧны ыҗыԁҗык машінајас, ыҗыԁҗык проізвоԃіԏеԉноԍԏӧн. Вӧла машінајас оз вермыны вежны гырыԍ тракторнӧј вын: 1) уна вӧв ԁоԃԃалӧм абу выгӧԁнӧ, ӧтвыв уҗалігӧн најӧ вештӧны уна вын прӧста ԁа вӧв віԇӧм сувтӧ јона ԁонӧн тракторјас вылӧ віԇӧм рӧскоԁіас серԏі; 2) вӧла машінајас трактор берԁӧ ԁомавны поԅӧ корјасӧ-кӧ, абу трактор берԁӧ пріспособітӧма ԁа регыԁҗык кіԍԍӧны: жугавлӧны, сеԍԍа уна машіна крукалігӧн крукалан чепјас лоӧны јона грузнӧјӧԍ ԁа ԍӧкыԁӧԍ, вӧла машінајас трактор ԁінӧ ԁомавлӧны сӧмын нарошнӧ тракторӧ вӧчӧм машінајас вотӧԇ; 3) кор уҗалӧны векԋыԁа боԍтан машінаӧн, уҗыс соԁӧ омӧԉҗыка, таԍаԋ тыԁалӧ, мыј ӧтвыв олігӧн уҗалігӧн колӧны гырыԍ машінајас. Міјан сӧвет правіԏеԉство ӧні шуіс завоԁјаслы еновтчыны важ ічӧԏік машінајасӧс ԁа оруԃіјӧјасӧс ӧтка овмӧсјаслы вӧчӧмыԍ ԁа вуҗны гырыԍ, сложнӧј машінајас вӧчӧмӧ, кущӧмјас колӧны ӧніја каԁӧ гырыԍ овмӧсјаслы. Тајӧ (1930-1931) воӧ шуӧма соԁтыны тащӧм машінајас: 1. Плугјас Англо-болгарскӧј ԏіпа „ОК“ 2. „ куԉтурнӧј ԏіпа ВСН 3. „ кык корпуснӧј ԏіпа НԌ ԁа ԀТЛР 4. Лущіԉԋікјас ЛТР 5. Піԋа „Ԅігзаг" ԍӧкыԁ ԏіпа. 6. „ пружіннӧј 9 піԋа. 7. „ ԃіскӧвӧј 12 раԁа. 8. Куԉԏіваторјас плаԋет № 17,2 9. „ „ № 8. 10. „ пружіннӧјјаса ПСЧ. 11. Кӧԇан машінајас ԃіскӧвӧј 12 раԁа. 12. кӧԇан машінајас сошԋіковӧј 13 „ 13. „ уԋіверсаԉнӧј 13 „ 14. „ огороԁнӧј „Ԍеԋјор" 15. „ травјанӧј Кроуна. 16. „ „ Сакко (вӧла). 17. „ ԍвекловічнӧј комбіԋірованнӧј. 18. „ кукурузнӧј. 19. „ хлопковӧј. 20. „ ԏукӧвӧј. 21. „ сноповјазалка. 22. Кԉевернӧј ԏеркі. 23. Поԁсолԋечнӧј ԏеркі. 24. Ԋарјаԍан. 25. Мырперјалан. 26. Пӧтка віԇанін&вентар. 27. Шпалат. 28. Саԁ-огороԁнӧј інвентар. 29. Меԉіораԏівнӧј (віԇ вӧчан, ԋуркоԍтан) інвентар. 30. Вӧлӧн кіԍталан машінајас. Мехаԋіческӧј ԏагӧн інвентарјас: 31. Плугјас 2-3 ԁа 4 корпуснӧј. 32. Лущіԉԋікі ԍамыча. 33. Піԋајас ԃіскӧвӧј. 34. „ рычажнӧј. 35. „ куԉԏіватор. 86. „ буккера. 37. Піԋа ԁа кӧԇан сошԋіковӧј 19 раԁа. 38. Кӧԇан ԃіскӧвӧј 24 раԁа. 39. Вартан машіна сложнӧј 0900,1100. 40. Іԇас шыран. 41. Комбајн. 42. Турун ԍілосујтны шыран машіна. 43. Тракторнӧј ԏеԉежкајас. . 44 Турун ԉічкан-прессујтан машінајас. МАШIНАӦН ВӦԂІТЧӦМ ԀА НАЈӦС ВІԆӦМ

Машінајасӧн вӧԃітчӧм ԁа најӧс ԁӧԅӧрітӧм јылыԍ колӧ бура тӧԁны. Віԇму уҗалан машінајасӧн оз вӧԃітчыны сещӧма, кыԇі завоԁса машінајасӧн. Віԇмууҗалан машінајас уҗалӧны вонас зев регыԁ, а мукӧԁ каԁсӧ сулалӧны-ԁај, он-кӧ бурҗыка віԇӧԁ машіна бӧрԍа, сіјӧ јонҗыка важмас ԁа щыкӧ прӧста сулалігас сімӧм вӧснаыс. Лыԃԃыны-кӧ, ԁырӧ машіна овлӧ уҗ вылын, тыԁовчас: шӧркоԃа вӧԃітчӧмын машіна сулалӧ уҗтӧгыс 6-10 мынԁа унҗык уҗалӧм ԁорԍыс. Плуг уҗалӧ вонас 2 тӧлыԍ гӧгӧр, кӧԇан машіна тӧлыԍӧнҗынјӧн, ыщкан машіна 1 тӧлыԍ, вунԁан 1/2-1 тӧлыԍ, вартан машіна 2 тӧлыԍ, сорԏірујтчан 2 тӧлыԍ, а мукӧԁԁырјі сӧмын кымынкӧ лун ԁа с. в. Ӧтка овмӧсјасын машінајас уҗвылын овлӧны нӧшта-на регыԁҗык. Ыҗыԁ колхозын машіна уҗалӧ ԁырҗык. Гӧԉа ԁа шӧркоԃа олыԍ кр-на тајӧс бура арталӧны. Машінаӧн уҗавны котыртчӧны ԁа сіԇӧн мезԁыԍӧны кулакјас нарԏітӧм улыԍ. Креԍԏаԋін Цветков „Беԁнота гаԅетын" (јуԉ 1929 в.) гіжӧ: ВАРТАН МАШІНА КОԈӦСАЈАС ВЫЛӦ

Преображенскӧј рајкоопхԉеб (Коперскӧј округ. Војвыв Казказ) іԁ кӧԇа кампаԋԋӧ ԁырјі вӧчіс зев бур опыт віԇму уҗалан машінајасӧн ӧтвыв уҗалӧм куԅа. Сіјӧ чукӧртіс лӧԍӧԁчӧмӧн (ԁоговорӧн) 19 тріер ԁа оргаԋізујтіс кујім тріернӧј „колонна". Колоннајас уҗалісны ԏехԋік ԁа агроном інԁалӧм ԍерԏі. Кӧјԁыс сорԏірујтӧм куԅа округувса плансӧ најӧ паніісны кујім пӧв мынԁы&. Ӧԏі тріерыс вылӧ нагрузкаыс соԁіс 15 пӧв мынԁа. Преображенскӧј рајкоопхԉеб таԇі-жӧ вӧчіс ԋаԋ іԁралан кампаԋԋӧ ԁырјі-і, сіјӧ завоԃітіс ԋаԋ іԁравны ԁа варны гырыԍ кӧԅајствоын моз. Ыҗыԁ овмӧсын ӧԏі вунԁан машіна вунԁӧ 125-200 га кӧԇа, ӧԏі коԉта вӧԋавланыс 250-600 га-ӧԇ, ӧԏі вартан машінаыс 50-750 га-ӧԇ. Машінајасыс лоӧны посԋі проізвоԁственнӧј ӧтувчӧмјаслӧн ԁа асшӧрјӧн олыԍ креԍԏаналӧн, коԁјас оз вермыны тырмыԇ уҗӧԁны машінајассӧ асланыс озмӧсын-ԋі бокын-ԋі. Абу машінајас бӧрԍа бура віԇӧԁӧм, сы вӧсна машінајасыс јона жугавлӧны ԁа воӧны шогмытӧмӧԇ. Ӧні Преображенскӧј рајкоопхԉеб вӧчӧ ԁоговорјас торја проізвоԁственнӧі објеԃіԋеԋԋӧјаскӧԁ, кресткомјаскӧԁ вартан машінајас вылӧ. Таԇікӧн лоӧ чукӧртӧма 35 вартан машіна. Рајкоопхлеб асԍаԋыс лӧԍӧԁӧ кымынкӧ ԇік выԉ вартан машінајас. Тајӧ став вартан машінајасыс лоӧ оргаԋізујтӧма кујім вартан колонаӧ. Быԁ колоннаын лоӧ старшӧј ԏехԋік ԁа агроном. Став машіна лоӧ обеспечітӧма ремонтӧн. Нагрузка машінајаслӧн лоӧ вывті ыҗыԁ. Уҗ кутас мунны кык ԍменаӧн, 16 часӧн суткі. Меԁвоԇын колоннајас кутасны уҗавны контракԏірујтӧм кӧԇаын. Вартан уҗԁон лоӧ јона улын коԉӧм воԍа ԁорыԍ. Гӧԉа олыԍ овмӧсјаслыԍ шуӧма боԍтны 7% ԋаԋӧн, а шӧркоԃа олыԍ овмӧсјаслыԍ 8%. Быԁ вартан колоннаын агрономлӧн олӧм јона бурмӧԁӧ уҗсӧ. Рајкоопхԉеб воԇвыв лыԃԃіс став рӧскоԁсӧ ԁа ԁокоԁсӧ, вӧчіс ԍмета, ԁа тыԁовчіс, мыј колоннајасыс вајасны оз еща барыш. Ремонтыс ԍувтас ԁонтӧмҗык ыҗыԁ нагрузка вӧснаыс. Тріернӧј, вартан ԁа ԋаԋ іԁралан колоннајас — лоӧны выԉ формаа уҗјас, коԁі зев бур ԍіктса гӧԉ јӧзлы. Колоннајас кыскӧны ӧтвывса уҗӧ, кучкӧны кулак нарԏітӧмлы, коԁјас нажӧвітчӧны јӧз шоша вылын. „Воԇӧ ыҗыԁ бур кӧсјӧԁӧны вартан ԁа ԋаԋ іԁралан колоннајас, јонмӧԁӧны віԇмууҗалан коопераціјаӧс. Проізвоԁство вылын уҗалан креԍԏанскӧј оруԃіјӧјас ӧтувтӧмӧн ԍетісны сещӧм еффект, кущӧмӧс ез кужны мӧвпыштны міјан пракԏікјас — шуіс Стаԉін јорт. 1930 воын тувсов кампаԋԋӧ ԇоԋнас імітӧԁіс Стаԉінлыԍ кывјассӧ. Машінно-коннӧј станціја јонҗыка соԁтіс уҗ плугјаслыԍ ԁа кӧԇан машінајаслыԍ. Ӧтка овмӧсјасын-кӧ раԁӧвӧј кӧԇан машіна уҗаліс ӧԏі ԍмена, &машіннӧ-коннӧј станціјаын уҗаліс 2-3 ԍмена, мӧԁ ногӧн-кӧ — машіналӧн нагрузка соԁіс 100-200%. Таԇікӧн машінно-коннӧј станціја воԍталӧм бура верміс уҗавны віԇмууҗалан креԍԏана кӧлујјасӧн. Сложнӧј машіна ԁа тракторнӧј вын іспоԉзујтӧмӧн, шуам: уна корпуса плугјас, ԋаԋ іԁралан сложнӧј машінајас — комбајнјасӧн, сложнӧј вартан машінајасӧн уҗалӧм, пракԏікаыс петкӧԁліс, мыј меԁбура, меԁјона тајӧ машінајасыс уҗалӧны машінно-тракторнӧј станціјајасын. Машінно-тракторнӧј станціјајаслӧн ем 100-200 трактор, маԍԏерскӧјјас, агрономјас ԁа мехаԋікјас& Му уҗалӧмыԍ машінно-тракторнӧј станціја колхозлыԍ боԍтӧ 1/4 ԉібӧ 1/3 јукӧн урожај. Нӧшта колӧ шуны, мыј машінно-тракторнӧј станціја лептӧ урожаі колхознӧј мујас вылын аслас ԁонтӧма уҗалӧмӧн. Тулысын 1930 воын унҗык машінно-тракторнӧј станціјајас петкӧԁлісны асԍыныс бур уҗ. Ӧні віԇӧԁлам ӧԏік јуӧр „Беԁнота" гаԅетыԍ (68-№). ПРІМЕРНӦЈ УҖ ЈЕГОРЛЫКСКӦЈ МТС-лӧн

Јегорлык (Ԁонскӧј округ) Јегорлыкскӧј МТС Армавірскӧј округын уҗалӧ вывті бура. Ԋоԉ лунӧн 52 трактор уҗалігӧн станціја гӧріс 1000 га ԁа сымынԁа-жӧ-кӧԇіс. Гӧрԁ колоннајас ԍетісны збыԉвылӧ бур уҗ. Соԁтӧԁӧн тыртӧма кӧјԁыс чукӧртан план, бур ԃісціпԉіна колхоԅԋікјас костын пуктӧмӧн ԁа бур брігаԁајасӧс бӧрјӧмӧн тырмыԇ тыртӧма кӧԇа план. Колхоԅԋікјас коԉԉекԏів правԉеԋԋӧ ԁа аԁміԋістраціја МТС кіпӧԁ улын петкӧԁлісны асԍыныс ԍӧлӧмыԍ уҗалӧмсӧ. Мувылын уҗ век пуӧ; ԋінӧм оз мешајт уҗалӧмыԍ. Веԍіг војын уҗалӧны. Колхоԅԋікјасӧс 50 керкаӧн јуклӧм пыԃԃі Јегорлыкскӧј МТС став колхозсӧ јуклӧ пыр уҗалыԍ брігаԁајас вылӧ, коԁјас кутасны кывкутны став тувсов кӧԇа ԁа пуктас ԍерті, кӧн торја јӧзјас велаласны ӧԏі пӧлӧс уҗӧ. Меԁбур совхозјас вылыԍ, станціја оргаԋізујтіс табор, кӧні емӧԍ уԅлан вагоԋчікјас, а сіԇ-жӧ і пуӧԁӧм ва бакјас. Сені-жӧ ԍеталӧны пӧԍ ԍојан ԁа ԇоԋталӧны тракторјас. Орԁјыԍӧм брігаԁајаслӧн ԁа колхозјаслӧн мунӧ бура. Ломтыԍанлӧн рӧскоԁ чініс 18 кг. гектар вылӧ. Та кыԋԇі 1930 воԍа тувсов кампаԋԋӧлӧн опыт петкӧԁлӧ, машінно-тракторнӧј станціјајаслы ԁа гырыԍ колкозјаслы уԁајтчӧ лептыны машінајаслыԍ нагрузкасӧ ӧԏік рајонԍаԋ, мӧԁ рајонӧ шыблалӧмӧн. Центраԉно-черноԅемнӧј облаԍтыԍ март тӧлыԍын, кор облаԍтын тувсов гӧрӧм-кӧԇӧм оз-на вӧлі мун тракторјасӧ крукавлан машінајас вӧлі шыбытӧма Крымӧ. Кӧԇа помаԍӧм бӧрын Крымԍаԋ машінајасӧс торја појезԁӧн вајісны бӧр Центраԉно-черноԅемнӧј областӧ, самӧј кӧԇа завоԃітчіг кежлӧ. Таԇікӧн машінајас ӧԏі воын уҗалісны „кык тулыс".

Апреԉ 1-ԁ лунԍа „Коопераԏівнӧј жіԅԋ“ гаԅетын гіжӧны „Ӧԏік рајонԍаԋ мӧԁӧ тракторјасӧс шыблалӧм аԍсӧ вештіс. Крымӧ мӧԁӧԁлан тракторјас вӧчісны асԍыныԍ ԍетӧм уҗ: Ԁҗанкӧј рајонын најӧ гӧрісны 3199 гектар коԍкӧм, кӧԇісны 478 га, гӧрісны ежа 691 га, а рајонын Саккајас кӧԇісны 1.500 гектар. Тракторјасӧн мӧԁӧԁлӧм черноԅемнӧј облаԍт јона отсаліс Крымса колхоԅԋікјаслы, гӧԉ ԁа шӧркоԃа олыԍ креԍԏаналы нуӧԁны тувсов кӧԇа“, Ӧтвылыԍ уҗалӧм јона кыпӧԁӧ нагрузкасӧ машінајаслыԍ (сіԇкӧ, тӧԁӧмыԍ, ԁонтӧммӧԁӧ уҗсӧ), коԁјас ез вермыны лоны торјӧн олыԍ креԍтана овмӧсјасын веԍігтӧ оз вермыны лоны заграԋічаса гырыԍ капітаԉіԍԏіческӧј овмӧсјасын. БӦРЈА К Ы В

Машіна кутас ԁугԁывтӧг уҗавны сӧмын сек, кор сы бӧрԍа лоӧ бура ԁӧԅӧрітӧм, кор уҗ бӧрын бура віԁлалӧмӧн вӧчасны ремонт ԁа віԇасны кыԇі колӧ. Торја машінајас јылыԍ гіжігӧн мі петкӧԁлім кыԇі пуктыны ԁа віԇны, а сіԇ-жӧ віԍтавлім ремонт вӧчӧм јылыԍ. Быԁ колхоԅԋіклы колӧ бура тӧԁны ԁа уҗавны тајӧ інԁӧԁјас ԍерԏі, віԇӧԁны і мукӧԁ колхоԅԋікјас бӧрԍа, меԁ сіԇ-жӧ вӧԃітчісны бура. Колӧ тӧԁны, мыј колхозса мујас вылын ԁугԁывтӧг уҗалыԍ гырыԍ машінајас јонмӧԁӧны соціаԉіԍԏіческӧј овмӧс, кучкӧны кулаклы ԁа сылы отсаԍыԍјаслы. Быԁ җугалӧм ԁа уҗтӧг сулалан машіна, ԉок ногӧн вӧԃітчӧмыԍ орӧԁӧ колхозлыԍ кыпалӧмсӧ, ԍетӧ отсӧг кулак агітаціјалы. Сы вӧсна сӧвет влаԍт ӧні коԍаԍӧ ԋеԉучкіа машінајасӧн вӧԃітчыԍјаскӧԁ. Наркомԅем 1930 во апреԉ 12 лунԍа постановԉеԋԋӧын шуԍӧ: „Сојузнӧј респубԉікаса став Наркомԅемјаслы, колхозцентјраслы&, созхозцентрјаслы ԁа совхоз трестјаслы СССР Наркомԅем ԍвеԃеԋԋӧјас серԏі віԇму уҗалан машінајас колхозјаслӧн зев јӧна порԏітчӧмаӧԍ ԁа жугавлӧмаӧԍ, сы вӧсна ӧткымын колхоз ԁа совхозјасын проізвоԁственнӧј план оран выјын. Унҗык местаын машінајас порԏітчӧмаӧԍ накӧԁ ԉока вӧԃітчӧмла. Бур ԃісціпԉіна пуктӧм куԅа ԁа машінајаскӧԁ бурҗыка вӧԃітчӧм куԅа ӧнӧԇ кыԇі аԁміԋістраціја сіԇ-жӧ і став колхознӧј общественноԍԏ, віԇӧԁісны чуԋпыр, сы вӧсна ӧстаткі каԁын кутіс щӧкыԁҗыка порԏітчыны машінајасыс, тані кутісны-ԋін лоны вреԃіԏеԉјас. Тајӧ тырмытӧмторјассӧ колӧ ӧԁјӧҗык бырӧсіны. Ԁа воԇӧ кежлӧ меԁглавнӧј уҗӧн колӧ лыԃԃыны машінајас ԁӧԅӧрітӧм. Та гӧгӧр колӧ бура віԇӧԁны став колхозно-совхознӧј общественоԍтлы. ԏехԋік-іԋҗеԋерјаслы јонҗыка та куԅа нуӧԁны ԍорԋі јӧз пӧвсын. Орԁјыԍӧмӧн лӧԍӧԁны бур ԃісціпԉіна, бырӧԁны ԁышјасӧс ԁа вреԃіԏеԉјасӧс. Машінно-тракторнӧј станціјаса ԁа совхозса ԃіректорјаслы колӧ: 1) бӧрјыны ответственнӧј мортос, коԁі еԍкӧ бурҗыка кутіс віԇӧԁны машінајас бӧрыԍ 2). Лӧԍӧԁны преміја коԁі бурҗыка віԇас машіна порԏітчӧмыԍ ԁа жугавлӧмыԍ. 3). Машіна-кӧ җугӧԁасны нарошнӧ, ԉібӧ ԉокнога вӧԃітчӧмӧн, мыжајассӧ сыыԍ мыжԁыны март 23-ԁ лунԍа РСФСР Верховнӧј суԁ пԉенумӧн шуӧм ԍерԏі, СССР-са НКԄ-ыԍ нароԁнӧј коміссарӧс вежыԍ Калмаковіч Колхозцентрын јуралыԍ ЈУРКІН. КОМІ ГОСІЗԀАТ ЛЕԆІС СО КУЩӦМ ВЫԈ ԊІГАЈАС В. З. ЈЕԌІН — Странаӧс еԉектрофіцірујтан Ԉеԋінскӧј план. Ԍерпасјаса. 51 ԉб., ԁоныс 35 ур. О. ԀРОЖЖІН — Кущӧм бур ԍетӧ еԉектрічество овмӧслы Ԍерпасјаса, 64 ԉб., ԁоныс 35 ур. Кыкнан ԋігаыс гіжӧма гӧгӧрвоана кокԋі кывјӧн. Вежӧртӧма кущӧм ужјас вӧчӧ еԉектрічество ԁа кыԇі еԉектрофіцірујтчӧ Сӧвет страна. Кӧлана быԁ лыԃԁыԍан керкаӧ, быԁ гӧрԁ пеԉӧсӧ, бын вӧрлеԇан участокӧ. А. ԈІТВАК — ЗАВОԂІТӦНЫ УҖАВНЫ ГІГАНТЈАС. Ԍерпасјаса, 37 ԉб., ԁоныс 15 ур. БОԈШЕВІСТСКӦЈ ԌԈОТ — РОЧ ВЫЛЫԌ ВУҖӦԁІС ԌЕМӦ БАТРАК. Ԍерпасјаса, 29 ԉб., 40 ур. ІԈЈІНСКӦЈ — ВОЈВЫВ ВІԆЈАС ԁА ПӦСКӦԎІНА БУРМӦԀӦМ. Ԍерпасјаса, 37 ԉб., 30 ур. Колана быԁ колхозлы, быԁ ӧтка олыԍ креԍԏаналы. А. ШРАНԀТ — ЈАЈВӦЧАН ФАБРІКА. 29 ԉб., 20 ур. А. САВЧЕКО-БЕԈСКӦЈ — ТРАКТОРЈАС ԀА КОМБАНІЈАС. Ԍерпасјаса, 71 ԉб., 50 ур. ԊІГА ПОԄӦ СУԆӦԀНЫ НАЛОЖЕННӦЈ ПЛАԎЕЖӦН. АԁРЕС: СЫКТЫВКАР, ІЗԁАԎЕԈСТВОЛӦН МАГЛԄІН.