Пос

А. ԄІМІН ԁа А. ПЕТРОВ КЫԆI ВӦЧНЫ БУР ПIЛА КОМІ ГІЗ СЫКТЫВКАР 1931 5000 КОЛӦ ЛӦԌӦԀНЫ ВӦРЛЕԆАНІНЈАСЫН ІНСТРУМЕНТ БӦРԌА БУРА ԀӦԄӦРІТОМ

Інструментјаслӧн бурлуныс ԁа омӧԉлуныс јона тӧԁчӧ уҗ проізвоԃіԏеԉноԍт вылӧ. Весіг меԁбур інструментӧн уҗавны ԍӧкыԁ ԉібӧ нач оз поԅ; омӧԉа-кӧ мі кутам лӧԍӧԁны ԁа тӧжԁыԍны інструментјас вӧсна. Інструментјасӧс бура ԁӧԅӧрітӧмлы колӧ лоны правілӧӧн быԁ уҗ вылын. Сӧмын колӧ шуны, тајӧ правілӧыс міјан вӧрлеԇанінјасын, оз-на пыр пӧртԍы олӧмӧ. Інструментјас бӧрԍа важ пӧԉјас ԁырԍаԋ коԉӧм віԇӧԁӧмјасыс јона пыԁӧ вужјаԍӧма вӧрлеԇыԍјас пӧвстӧ. Вӧрӧ уҗавны петігӧн уҗалыԍјас боԍтӧны ас кіас уҗалан кӧлуј, сеԍԍа аԍныс ԁӧԅӧрітӧны сы бӧрԍа. Бур, інструментыс-кӧ веԍкаліс важ вӧрлеԇыԍјас кіӧ, коԁјас бура кужӧны сіјӧ інструментјаснас воԃітчыны (тӧчігны ԁа рӧзвӧԃітны), секі уҗ мунас кокԋіҗыка, уҗ про- ізвоԃіԏеԉноԍтыс вылынҗык ԁај уҗԁоныс бурҗык воӧ. Омӧԉҗыка уҗыс мунӧ сещӧм уҗалыԍјаслӧн, коԁјас кӧԏ веркԉанӧԍ ԁа јонӧԍ, но оз тӧԁны „секретјассӧ" точітчӧмԍыс ԁа рӧзвоԃітчӧмԍыс. Пілатӧ-кӧ лӧԍӧԁан сіԇ, кыԇ оз ков, сек сіјӧ пілаӧн уҗавны лоӧ ԍӧкыԁ, унҗык каԁыс мунас проста. Нӧшта-ԋін омӧԉ уҗавны выԉыԍ бостчыԍјаслы. Меԁым пілаӧн пусӧ пӧрӧԁны, кражјавны (орјӧԁлыны) ԁа увјыԍны — сы вылӧ некущӧм торја велӧԁчӧм оз ков; меԁым кужны бура лӧԍӧԁны піла — пракԏікујтчыны колӧ уна во. Колӧ веԍкыԁа шуны — зев-ԋін шочӧс мі аԁԇам всрлеԇыԍјас пӧвсыԍ бура піла кеслыԍтӧ. Бура ԁӧԅӧріттӧг пілаӧс кымынкӧ лун уҗалӧмӧн поԅӧ вајӧԁны ԋекытчӧ тујтӧмӧԇ. Сек сіјӧ кутас уҗавны кујімпӧв ԋӧжјӧ бура кеслӧм піла ԁорыԍ. Шуам, колӧ вӧчны 3 кбм. пес. Бура лӧԍоԁӧм пілаӧн кык морт 3 часӧн вермӧны вӧчны 3 кбм пес, сіјӧ кујім час піԍыс 2 часыс мунӧ піԉітчӧм вылӧ, 1 час поткӧԁчӧмӧ ԁа чукӧртӧм вылӧ. Кор кутасны сіјӧ-жӧ кык мортыс піԉітны омӧԉік пілаӧн, 3 кбм. пессӧ вӧчігӧн каԁыс мунӧ піԉітчӧм вылас 6 час ԁа 1 час поткӧԁчӧм ԁа течӧм

вылӧ. Секі 3 кбм. пес піԉітӧм вылӧ каԁыс оз-ԋін мун 3 час, а 7 час. Бур пілаӧн тајӧ 7 часнас поԅіс еԍкӧ вӧчны 6 кубометрыԍ унҗык. Чер ворсӧ ічӧтҗык роԉ пілаыԍ, но ԉок чер јона-жо інмӧ уҗ проізвоԃіԏеԉноԍт вылаԁ. Ныж черӧн лоӧ унҗыкыԍ сӧтны ԁа регыԁҗык муԇан. Кужтӧмӧн ԁа тӧԁтӧмӧн піла тӧчітӧм вылӧ мортлӧн мунас унҗык каԁыс кужыԍлӧн ԁорыԍ. Інструмент лӧԍӧԁӧмыс-кӧ мунӧ уҗалан каԁӧ, секі лунԍа проізвоԃіԏеԉноԍтыс тащӧм мортыслӧн нӧшта понԁас уԍны, аслыс піласӧ кеслӧм выло каԁсӧ сіјӧ вошто 2-3 час, а бура піла кеслыԍлы тырмӧ кеслыныс сӧмын часҗын. Стаԉін јорт історіческӧј квајт условјӧ јывԍыс віԍталігӧн шуіс, мыј інструментјасӧн вӧԃітчӧмын ӧні ем ыҗыԁ ԉок тор — обезԉічка. Колӧ вӧчны сіԇі, меԁым вӧрлеԇыԍ брігаԁа кывкутіс інструментјас вӧсна. Тајӧ условіјӧсӧ олӧмӧ пӧртом — меԁыҗыԁ мог інструментјас ԁӧԅӧрітӧм сувтӧԁӧмын ԁа інструментјасӧн бура вӧԃітчом сувтӧԁӧмын. Ӧнја ногӧн інструментјасӧн вӧԃітчігӧн артмӧны уна ԉокторјас: жуглаԍӧны, регыԁ щыкӧны, ԉока уҗалӧны. Талы колӧ пуктыны

пом Колӧ вӧчны сіԇ, кыԇі шуліс Стаԉін јорт: бырӧԁны обезԉічка. Кыԇі тајӧс вӧчны? Некущӧма оз поԅ леԇны, меԁым інструментјас тӧчітӧм-лечтӧм муніс кыԇ ԍурӧ. Колӧ бура сувтӧԁны інструментјас бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм. Брігаԁалы колӧ кывкутны інструментјас вӧсна, а брігаԁаса шԉенлы кывкутны брігаԁа воԇын уҗалан кӧлујӧн ԉучкі вӧԃітчӧмыԍ. Інструмент жугӧԁыԍ кывкутӧ інструмент вӧсна ԍӧмӧн ԁај кык кујімпӧв унҗык. Інструментјасӧн ԉока вӧԃітчыԍјас вылын колӧ вӧчавлыны товарішшескӧј суԁјас. Піла кеслӧм — рӧзвоԃітӧм колӧ ԍетны ӧԏі морт кіӧ. Сіјӧ мортыс кывкутӧ піла качество вӧсна. Кымын бура понԁам ԁӧԅӧрітны уҗалан кӧлуј, сымын кокԋі ужавны. Тајӧс ԋіӧтчыԁ оз ков вунӧԁны. Кымын бура понԁам ԁӧԅӧрітны уҗалан кӧлуј, сымын сіјӧ кутас ԁыр уҗавны. Тајӧ ԋігаас мі тӧԁмӧԁам піла кеслӧм — рӧзвоԃітӧмӧн. Піла ԁа чер локтан меԁвоԇԇа војасӧ-на коԉӧны вӧрлеԇыԍлы меԁосновнӧј інструментӧн. Сы вӧсна колӧ кужны, кыԇі наӧн вӧԃітчыны, кыԇі најӧс бурҗыка лӧԍӧԁны.

ПІЛА КЕСЛӦМ ԀА РӦЗВОԀ ВӦЧӦМ ВЫЛӦ МЕԀКОЛАНА ІНСТРУМЕНТЈАС

Напілӧк. Кеслӧм, кыԇі-і поԉіровка, лоӧ металлјасӧс шыԉӧԁӧм; кеслігӧн вунԁыԍ інструментјаслыԍ јоԍтӧны піԋјассӧ, меԁым сіјӧ кутас вунԁыны. Вӧрлеԇанінјасын піла кеслӧм меԁјона мунӧ напілӧкјасӧн (1-ӧԁ ԍерпас). 1-ӧԁ ԍерпас. Напілӧк вӧчӧма зев посԋіԃік вунԁыԍ піԋјасыԍ (реԅецјасыԍ), коԁјас піла кеслігӧн пілалыԍ бостӧны ԋеыҗыԁ стружкіӧн ԁорсӧ. Напілӧк піԋјасыс артмӧны мӧлӧтон ԁа зубілӧӧн кучкалӧм-кералӧм помыԍ, но основнӧј кералӧм кынԇіыс 35 — 55° пеԉӧсӧн (напілӧк куԅтаыс) вывтіыс мӧԁпӧв керавԍӧ 105 — 110° пеԉӧсӧн (сещӧм-жӧ ногӧн). Тащӧм кыкпӧв кералӧм напілокјасыс јонҗыка боԍтӧны кеслігас металлыԍ стружкісӧ.

Сыпонԁа, мыј піԋјасыс, коԁјасӧс кералӧма кык ногӧн крест-на-крест, лоӧ торјӧԁлӧма уна посԋі піԋјас вылӧ, коԁі кокԋӧԁӧ напілӧкыслыԍ уҗсӧ чорыԁ металлсӧ боԍтны. Напілӧкӧн зыралӧм ԍерԏі напілӧклыԍ піԋјассӧ кералӧмыс уҗалыԍыслы кокԋӧԁӧ ужԍӧ, металл пыԅыс кокԋіа вешјӧ бокӧ воԇԇа кералӧм щупӧԁӧԁыс-ԁа. Кералӧм ԍерԏіыс напілӧкјас овлӧны: а) гырыԍа кералӧм — кеслыны ԉокінјас, боԍтны пілалыԍ вылыссӧ; б) гырыԍа кералӧм — брусовка бӧрын бурҗыка вӧчӧм вылӧ; в) шӧркоԃа кералӧм напілӧк — шԉіфујтчӧм ԁа кеслыԍӧм вылӧ; г) посԋіԃіка кералӧм напілӧкјас — зев посԋіԃік наԍечкаајас, коԁјас шуԍӧны „бархатнӧјӧн“. Тајӧ напілокнас-ԋін уҗалӧны вывті точнӧј уҗјас вӧчігӧн — опԏіческӧј ԁа фіԅіческӧј пріборјас вӧчігӧн. Пӧперечнӧј пілајасӧс вӧрлеԇанінјасын кеслӧм вылӧ коланаӧԍ шӧркоԃԃема кералӧм — шԉіфујтчан напілокјас. Најӧ зев бура боԍтӧны металлсӧ ԁа кокԋіа шыблалӧны чуктыԍ стружкіјассӧ.

Кык воропа пӧперечнӧј пілајасӧс кеслӧм вылӧ меԁбурӧԍ лоӧны 125 мм. куԅта напілӧкјас. Тајӧ напілӧкјасыс ԁорыԍ-ԁорӧ паԍтанас лоӧны: бӧж ԁінтіыс (кыті јонҗыкасӧ вунԁӧ) — 10, 10,5 мм. ԁа 11 мм., коԁі лӧԍалӧ сӧветскӧј проізвоԁствоса піла воԍков ыҗԁајаслы щӧкыԁ піԋајаслӧн 10 — 11 мм., а шоч піԋајаслӧн — 12 — 13 мм. Щӧкыԁ піԋајаснас шуԍӧны (6/4) 80 — 90 піԋа пілајас, шоч піԋаӧн — 70 — 80 піԋајас. Сіԇ-жӧ лӧԍалӧны напілӧкјас 150 мм. куԅтаа (6“), коԁлӧн гран паԍтаыс 12 — 13 — 14 мм. ԁај вӧԉаа тӧрӧ ветлӧԁлыны піԋ костӧԁыс. Посԋіжык напілӧкјаслон куԅтаыс ԁа паԍтаыс овлӧ 100 мм. (4“), а паԍтаыс граныслӧн бӧж ԁінтіыс 8 — 9 мм. ԁа сыпонԁа оз кут кык воропа пілаӧс кеслігӧныс боԍтны піԋ костјасӧԁыс бокјассӧ, коԁлӧн куԅтаыс 13 — 17 мм. Лоӧ віԇны уна вын тащӧм напілӧкјасӧн уҗалігӧн, но најӧ лӧԍыԁӧԍҗык посԋі піԋа пілајас кеслыны. Гырыԍ напілӧкјас, тӧԁӧмыԍ, абу шогманаӧԍ. Ӧԁ, кымын напілокыс куԅ, сымын сіјӧ паԍкыԁ граныԍ-гранӧ, сымын сіјӧ оз кут ԍібавны піла піԋјас костас.

Пілајасӧс кеслыны кујім грана напілӧкјасӧн абу сешӧм лӧԍыԁ, а лӧԍыԁҗык сы вылӧ лоԍӧԁӧм формаа напілӧкӧн (2 ԁ ԁа 3-ԁ ԍерпас вылын), коԁјас міјанын омӧԉа-на паԍкалӧмаӧԍ. 2-ӧԁ ԍерпас. Кујім грана напілӧкӧн абу лӧԍыԁ кеслыны, шуам, "Компісӧс", а выԉ пӧлӧс напілӧкӧн поԅӧ кеслыны вӧрын уҗалан ԉубӧј пілаӧс. Ӧтчыԁ опытӧн вӧлі ԍетӧма кеслыԍыԍлы бӧрјыԍны сӧветскӧј проізвоԁствоса ԁа кустарнӧј напілӧкјасын, ставыс 31 пӧлӧс. ԃерт 3-ӧԁ ԍерпас. кеслысыԍ бӧрјіс сещӧмјасӧс, коԁјасӧн сылы бурҗык уҗавны: 1) кујім пеԉӧса напілӧк (пӧперечнӧј піла піԋјас костӧ јонҗыка лӧԍалӧ); 2) коԁјаслӧн кераломыс посԋіҗык, ԁа 3) 5“ ԁа 6“ ԍікасајасӧс. Напілӧкјас бӧрјӧма лоі со кущӧм завоԁјасыԍ:

1) Костромскӧј завоԁыԍ 1 с 12, № 150 мм. куԅта, кералӧма кык пӧвсӧн, паԍтаыс гранјасыслӧн 13 мм., кералӧмыс 1 см. вылӧ воӧ 21 ӧԇ. 2) Іжевскӧј завоԁыԍ 1 с 10 1/2. № 150 мм. куԅта, кералӧмыс кык пӧвса, паԍтаыс гранјасыслӧн 14 мм, кералӧмыс воӧ1 см. вылӧ 16. 3) Павмурмета, „ Аероплан" маркаа, 12 № 125 мм. куԅта кыкпӧвсӧн кералӧма, паԍтаыс граныслӧн бӧж ԁінтіыс 11 мм., кералӧм шупӧԁ лыԁыс 1 см. вылӧ воӧ 21. 4) Павмурмета, „Ружјӧ“ маркаа, 12 ӧԁ №, 125 мм. куԅта, кералӧмыс кыкпӧвса, паԍтаыс граныслӧн бӧж ԁінтіыс 11 мм., кералӧмыс 1 см. вылӧ — 23. Меԁым тӧԁмавны напілӧкјаслыԍ бурлунсӧ, колӧ тӧԁны со мыјјас: 1) напілӧк меԁ вӧлі веԍкыԁ (меԁ ез вӧвны гӧпјас ԋі мыԉкјас пластјас бокас); 2) меԁ вӧлі тырмымӧна ԁа бура кералӧма наԍечкајас; јонҗыкасӧ колӧ, меԁ бурӧԍ вӧліны мӧԁ пӧвст наԍечкајас; 3) наԍечкајас меԁ вӧліны ӧткоԃӧԍ. Ӧткоԃсӧ поԅӧ аԁԇыны піԋ јывјас ԍерԏі напілӧк куԅта віԇӧԁӧмӧн; 4) напілӧк меԁ вӧлі јеҗԁов руԁ рӧма; ԍӧԁов рӧма напілокјас регыԁҗыкӧн шыԉаԍӧны кеслыԍігас,

сыпонԁа мыј најӧс омӧԉа каԉітӧма, чорԅӧԁӧма; 5) рӧм ԁа мукӧԁ пӧлӧс тӧԁчан торјас віԁлалӧм кынԇі, напілоклыԍ колӧ віԁлыны шысӧ. Вескіӧс моз чуԋ јылын кутӧмӧн кучкыштны кущӧмкӧ ԍӧкыԁ кӧрта кӧлујӧ. Ԁрӧжжітана шыа напілӧк віԍталӧ, мыј кыткӧ сіјӧ потӧма. Бур напілӧк ԍетӧ міча тіԋган шы; 6) напілӧклыԍ чорыԁлунсӧ поԅӧ тӧԁмавны со кыԇі: боԍтӧны напілӧксӧ шујга кіӧ, а веԍкыԁ кіӧ боԍтӧны мӧԁ напілӧк ічӧтҗыкӧс (4“), коԁвылӧ чорыԁ ԍерԏіыс поԅӧ наԃејтчыны; ԋоԉ ԃујмаа ічӧтҗык напілӧклыԍ ԋеыҗыԁа чегӧны јывсӧ. Веԍкыԁ кіӧн ԉічкӧны ічӧтҗык напілӧклыԍ чегӧм помсӧ шујга кіса певјӧн (5-ӧԁ ԍерпас) віԁлалан напілӧк вылӧ ԁа шујга кі пев јывсыс ічӧтҗык напілӧксӧ бергӧԁӧны сіԇ, меԁым помыс віԁлалан напілӧк вывтіыс віԉсԋітас. Піԋјасыс-кӧ ныжмасны віԁлалан напілокыслӧн ԁа кутасны југјавны, сіјӧ віԍталӧ,

4-ӧԁ ԍерпас. мыј віԁлалан напілокыс јона ԋебыԁ, а піԋјывјасыс-кӧ чегјасасны — напілӧкыс вывті чорыԁ. Кеслыны буржыкӧԍ лоӧны сещӧм напілӧкјас, коԁјас јона ԉічкӧмӧн чегјасӧны. Чорыԁ напілӧкыԁлӧн оз кіԍԍы ԁругӧн став піԋыс, а унҗыкыс коԉӧ ԇоԋӧн. Ԋебыԁ напілокыԁ зев регыԁӧн ныжмӧ ԁај оз кут боԍтны кеслыԍігаԁ. Рӧзвоԁка. Пілајас лӧԍӧԁігӧн меԁ јона колана отсаԍан інструмент — рӧзвоԁка. Сек, кор напілӧкјас міјанын вӧчԍӧны уна завоԁјасын ԁа кустарнӧј арԏеԉјасын, меԁпрӧстӧј рӧзвоԁкатӧ, коԁі зев колана пӧперечнӧј пілајасӧ, ӧнӧԇ-на міјан завоԁјас оз вӧчны тырмымӧн. Міјан вӧрлеԇысјас піла піԋіассӧ унаыԍ-на рӧзвӧԃітӧны ӧԇӧс кԉучјасӧн, пуыԍ вӧчӧм рӧзвоԁкајасын ԁа с. в. Тащӧм інструментјасӧн пілајаслы рӧзвоԁсӧ бура вӧчны он вермы. Сы пыԃԃі, меԁым ԋугыԉтны колана выјӧ піла піԋјывјассӧ, унҗыкыԍсӧ ԋугыԉтӧны піԋсӧ ставнас, коԁі јона чінтӧ качествосӧ уҗыслыԍ. Бура піла рӧзвоԃітыԍјаслыԍ ԁа бур вӧрлеԇыԍјаслыԍ пыр поԅӧ аԁԇыны кӧртыԍ вӧчӧм

рӧзвоԁка. Тајӧ рӧзвоԁкаыс лоӧ ԉокыԋіка вӧчӧм кустарјасӧн ԉібӧ меставывса куԅԋечјасӧн кӧрт плаԍԏінкаыԍ ԁа вӧчӧ піԋ тујсӧ, піԋјывјассӧ ԋуглӧԁлӧм вылӧ (5 ӧԁ ԍерпас).

5-ӧԁ ԍерпас.

Шочҗыка аԁԇывлан вӧрлеԇанінјасыԍ віԋта рӧзвоԁкајас, коԁі бура віԍталӧ, кущӧмаҗык колӧ ԋугыԉтны піла піԋ јывсӧ (6-ӧԁ ԍерпас). Ем-кӧ тащӧм віԋтыс, зев јона сіјӧ кокԋӧԁӧ піла піԋјассӧ ӧткоԃа ԋугԉӧԁлыны, (воԍтыны режсӧ). Коԁыр віԋтсӧ віԋԏітӧма, лӧԍӧԁӧма колана торја местаӧ, рӧзвоԁсӧ вӧчігӧн сіјӧ пыкԍӧ піла полот-

6-ӧԁ ԍерпас. наас ԁа таԇінас став піԋыс рӧзвоԁас артмӧны ӧткоԃа, воԇԇа піԋјас мозыс-жӧ. Мукӧԁ странаса фірмајас леԇӧны уна пӧлӧс кԉучјас — рӧзвоԁкајас (7, 8, 9 ԁа 10-ӧԁ ԍерпас), реж воԍтан кԉешщіјас (11-ӧԁ ԍер-

7-ӧԁ ԍерпас. 8-ӧԁ ԍерпас. 9-ӧԁ ԍерпас. 10-ӧԁ ԍерпас.

пас), пыкԍана рӧзвоԁкајас (12-ӧԁ ԍерпас) ԁа вӧчӧны уклаԁыԍ. Уклаԁ омӧԉҗыка бырӧ ԁај кԉучас піԋтуј костыс озҗык нӧјтчы. Пуган. Кеслӧмыԍ ԁа рӧзвоԁ вӧчӧмыԍ кынԇі нӧшта ем ӧԏі зев колана піла лӧԍӧԁан тор. Тајӧ — пуган. Пілалыԍ оз ков сӧмын ӧткоԃа ԁа бура піԋјас вежԋӧԁлыны; стӧч меԁ вӧлі лӧԍӧԁӧма кеслӧм піла піԋ јывјас-і. Меԁым ез вӧв ԋе ӧԏі піла піԋ куԅҗык мукӧԁ піԋјасыԍ, веԍіг ӧԏі міԉіметражын мынԁа (ԋугыԉа піла піԋјас віԅ раԃі колӧ вӧчны чукԉаӧс) — бур піла кеслыԍ піласӧ пугаԋітӧ ԉібӧ кымынкӧ пӧв нуӧԁӧ напілӧкӧн піла полотна куԅтаыс піԋјас јывтіыс; сек-жӧ кеслыԍыԍ кылӧ кі улас

11-ӧԁ ԍерпас. 12 ӧԁ ԍерпас.

щупӧԁа куԅ піԋјассӧ ԁа сувтыштлӧмӧн пугаԋітӧ сіјӧ піԋјассӧ, ԋебыԃіка напілӧкӧн новлӧԁлӧмӧн. Татчӧ торја інструментјас оз ковмыны. Пугаԋітчӧмыс мунӧ сіјӧ-жӧ напілӧкӧн, а напілӧкыс пуктыԍԍӧ пу плаԍԏінкаӧ, кӧні ем напілӧкыслы кост. Пу пласԏінкаыс кутӧ напілӧксӧ ԁај пугаԋітыԍыслыԍ віԇӧ кісӧ ԁојмалӧмԍыԍ (13 — 14-ӧԁ ԍерпас). Кујім пеԉӧса роԅыс плаԍԏінка паԍкыԁла помас колӧ сточ напілӧк ыҗԁаыс. Напілӧкыс ԍујԍӧ тајӧ роԅас

13-ӧԁ серп.

шӧрвыјԍыс ԋеуна пыԁӧҗык. Костсӧ вӧчӧма пілаыслы вӧԉаа ветлӧм вылӧ. Мерајтан ԁа віԁлаԍан пріборјас. Піла кеслыԍ напілӧкӧн кеслӧ піласӧ сещӧм пеԉӧсӧн, кущӧмҗык колӧ піла чорыԁлун ԍерԏіыс унапӧлӧс пујасӧс піԉітігӧн. Кымын пілаыс топыԁ ԁа чорыԁ, сымын сіјӧ кеслыԍԍӧ крутӧј пеԉӧсӧн ԉібӧ піԋ бокјассӧ кеслігас боԍтчӧ ыҗыԁҗык пеԉӧсӧн (фаска ԁа кеслытӧмін піԋ костӧԁыс); кымын ԋебыԁ пуыс, сымын лечыԁҗык (ыҗԁанас ічӧтҗык) артмӧ кеслан пеԉӧсыс быԁ піла піԋлӧн. Піла піԋ бокјас пеԉӧсӧн кеслыны пӧперешнӧј пілајаслыԍ уна пӧлӧс пујас піԉітӧм вылӧ, колӧ шуны, ԋекыԇі он вермы. Тајӧ тӧԁтӧм торјыс меԁ вӧлі воан каԁӧ, регыԁ пӧраӧн тӧԁмалӧма. Коз ԁа пожӧм пујас уж вылын вӧрлеԇыԍјас кеслӧны піла піԋјассӧ 60° — 70° пеԉӧсӧн, 14-ӧԁ ԍерп. Ӧні вӧрын уҗалыԍ — піла кеслыԍјас тӧԁмалӧны тајӧ пеԉӧс артмӧмсӧ ԍін ԍерԏіыс, коԁӧн оз вермыны бура лӧԍӧԁны быԁ піԋлыԍ ӧткоԃа кеслӧмсӧ. А ӧткоԃа лӧԍӧԁӧмыс зев, колана меԁым став піԋыс пілаыслӧн уҗалісны ӧткоԃа. Кӧні емӧԍ массӧвӧј піла кесланінјас вӧрлеԇанінјасын, најӧ меԁ тӧԁісны кущӧмӧсҗык вӧчны піла піԋ кеслӧм пеԉӧссӧ. Тащӧм ыҗыԁ пунктјасын меԁ вӧлі лӧԍӧԁӧма віԁлаԍӧм вылӧ шаблонјас ԉібӧ пеԉӧс мерајас (15 — 16 серпас). Асыв кежлӧ уҗ вылӧ лӧԍӧԁан пілаӧс колӧ кеслыны бура шаблонјаснас мерајтӧмӧн, меԁ вӧлі быԁ піԋ кеслӧма ԁа лӧԍӧԁӧма ӧткоԃа, кущӧмҗык вӧр понԁасны сіјӧ пніанас піԉітны. Пілалыԍ рӧзвоԁ лӧԍӧԁӧмыс сіԇ-жӧ зев колана быԁ пӧлӧс пу піԉітӧм вылӧ, но сылыԍ ыҗԁасӧ быԁ пулы стӧч тӧԁны он вермы. Тӧԁӧмыԍ, чорыԁ ԁа топыԁ слӧја пујасӧс піԉітігӧн пілалы рӧзвоԁсӧ вӧчны колӧ јона ічӧтӧс

15-ӧԁ ԍерп. (ԋугыԉтны піԋјассӧ 0,1 ԁа 0,4 мм. мынԁа). Кымын піԉітан пуыс ԋебыԁ, сымын рӧзвоԁыс вӧчԍӧ ыҗыԁҗыка. Меԁым віԁлавны, ӧткоԃа-ӧ ԋугԉалома рӧзвоԁ вӧчігас став піԋсо, вӧрлеԇыԍјас тӧԁмалӧны ԍіннаныс А бура-ӧ лоӧ вӧчӧма сіјӧс, ԋекор оз віԁлавны. Ӧткоԃа піла рӧз-

16-ӧԁ серп. 17-ӧԁ ԍерп.

воԁ вӧчӧмыс ворсӧ зев ыжыԁ роԉ уҗ вылын, бур реза пілаыс бура піԉітӧ-ԁа. Розвоԁсӧ віԁлалӧм вылӧ сіԇ-жӧ колӧ пыртны рӧзвоԁ мерајтан торјас. Сы вылӧ емӧԍ сложнӧјҗык мерајтан тоԁ&јас, шуам, ӧтарӧ-мӧԁарӧ новлӧԁлана віԋтаӧԍ (17-ӧԁ ԍерпас) ԉібӧ мікрометріческӧј віԋтӧн меԁпростӧј мерајтан тор Берԋералӧн — плаԍԏінкаыс бура јуклома: нӧшта бур воԇвыв јуклӧм шаблонјас. Пеԉӧс кеслӧмтӧ мерајтӧм вылас најӧс ӧтувтӧны шаблоныскӧԁ (15-ӧԁ ԍерпас) Тајӧ лыԃԃӧԁлӧм віԁлаԍан пріборјассӧ колӧ ԍујны сӧветскӧј проізвоԁство вылӧ ԁа јонҗыка сіјӧс паԍкӧԁны. Омӧԉа лӧԍӧԁӧм скріпка вылын мсԁбур скріпачыс оз вермы ворсны бур мелоԃіја. Сіԇ жӧ омӧԉа піла лӧԍӧԁӧмӧн јон ԁа бур піԉітчыԍ оз вермы уна піԉітны, а зев регыԁӧн муԇас. Сіԇкӧ, сен коԏ-тан колӧ бура лӧԍӧԁны інструментјастӧ. Кор пілатӧ лӧԍӧԁан, колӧ бура сылыԍ віԁлавны кеслӧм пеԉӧс ыҗԁајассӧ ԁа рӧзвоԁыслыԍ ыҗԁасӧ, выліын віԍталӧм інструментјас отсӧгӧн. Кор мі кутам вӧчны тајӧ віԍталӧмјас ԍерԏіыс, сек міјан јона кокԋаммас уҗным ԁај соԁас уҗ проізвоԃіԏеԉноԍтыс. Мерајтчана пріборјасӧс пракԏікаӧ ԍујӧмӧс колӧ лыԃԃыны ыҗыԁ ԁа колана уҗӧн. КЫԆІ КЕСЛЫНЫ ԀА РӦЗВОԀ ВӦЧНЫ

Важ піԋјас вунԁалӧм. Напілӧкӧн колӧ воԇвыв пасјавны піла піԋјывјаслыԍ помсӧ. Піԋјас пілалӧн ԋеуна кыщалӧны, а оз веԍкыԁа мунны, ԍы вӧсна выԉ піԋјастӧ вӧчігӧн тајӧс колӧ артыштны. Кыщавтӧм пілаыԁ оз бура уҗав. Пілалӧн кыщовтас раԃіусыс овлӧ ӧԏік метрԍаԋ 6 метрӧԇ. Вунԁалӧмыс нуӧԁԍӧ уклаԁ ԁорыша ножічјасӧн, коԁ куԅа піла кеслыԍ кучкалӧ мӧлӧтӧн. Улысса пуртас ем чургоԁыштӧм чуԋ коԃ, тувјавԍӧ пескӧ. Выԉ піԋјас вунԁалӧмэ Выԉ піԋјас вунԁалӧм вылӧ ем станок. Станоксӧ крепітӧма стојка ԉібӧ скамја вылӧ. Сувтса віԋтсӧ бергӧԁлігӧн сіјӧ топӧԁӧ кујім пеԉӧса шаблонӧн піла піԋ моԁајасӧс. Піла піԋјас кеслӧм. Уҗ проізвоԃіԏеԉноԍт вылӧ меԁԍа јона тӧԁчӧ піла піԋӧс кеслӧм. Піласӧ кеслӧны напілӧкӧн. Піла піԋ јывјасыс первојсӧ кеслыԍԍӧны ӧтар- ԍаԋыс, коԁӧс кеслӧм бӧрас паԍкӧԁалӧны реж вылас, сы бӧрын піласӧ бергӧԁӧны ԁа кеслӧны піԋјассӧ мӧԁар бокԍаԋыс. Колӧ віԁчіԍӧмӧнҗык вӧԃітчыны напілӧкјаснас, выԉыԍ кералӧм напілӧк піԋјасыс зев кокԋіа вермасны жуглаԍны-ԁа. Выԉ напілӧкјасӧс бур нуӧԁны госа кучік пыр ԉібӧ мавтны сылӧн, коԁі ԋебԅӧԁӧ воԇԇа уԁарјассӧ ԁај наԍечкајасыс озҗык щыкны. Піԋјасӧс пугаԋітӧм. Кеслӧм бӧрын піла піԋ јывјас оз лоны ӧткоԃӧс; ӧԏікјас лоӧны куԅӧԍ, а мӧԁјас җеԋыԁҗыкӧԍ. Меԁым ӧткоԃавны піла піԋјассӧ, піла куԅалаыс піԋ јывјассӧ пугаԋітӧны. Напілӧк пласт бокнас нуӧԁӧны піԋјас јывтіыс ԁа куԅ піԋјассӧ і бырӧԁӧны. Пугаԋітӧмыс нуӧԁԍӧ вӧчӧм шаблон отсӧгӧн, кытчӧ пуктӧны напілӧксӧ. Пугаԋітӧмыԁ зев јона вԉіјајтӧ піла уҗ проізвоԃіԏеԉноԍт вылӧ. Рӧзвоԁ лӧԍӧԁӧм. Піла піԋјасыс вежԋаԍԍӧны (рӧзвоԃітчӧны), меԁым кокԋӧԁны піԉітчӧмсӧ. Та понԁа быԁ піԋӧс куԅта җын мынԁаыс кымын ԍӧрԍӧн-бӧрԍӧн ԋугԉалӧны ӧтарас і мӧԁарас. Піԋсӧ-кӧ лоӧ ԋугыԉтӧма ставԋас, сек проізвоԃіԏеԉноԍтыс

усӧ ԁај рӧзвоԁсӧ вӧчігӧн піԋјасыс чегјаԍӧны. Зев колана меԁвоԇԇа кеслӧмсӧ пілајаслыԍ нуӧԁны завоԁјасын, кытыԍ сіјӧ пілајасыс петӧны. Тајӧ кутас петкӧԁлыны піласӧ боԍтігас кущӧмҗык сылӧн бурлуныс. Піла піԋјассӧ рӧзвоԁ воԍтӧм вылас ԋугԉӧԁлыны щӧктыԍԍӧ піла полотна кызта җын мынԁаыс, меԁым режыс вӧлі стӧч полотна кык кызтаыс. Сіԇ-кӧ, рӧзвоԁыс лӧԍӧԁԍӧ піла полотна серԏіыс, вӧр чорыԁлун ԍерԏіыс, ԏемпература ԁа пу мущкӧслун ԍерԏіыс-ԁа. Чорыԁ пулы ԁа кын пулы рӧзвоԁыс вӧчԍӧ ічӧтжыка. Рӧзвоԁсӧ вӧчны колӧ зев бура віԇӧԁӧмӧн, меԁ вӧлі быԁ піԋӧс. ԋугыԉтӧма ӧткоԃа. Рӧзвоԁсӧ-кӧ вӧчӧма ԉок ногӧн, пілаыс піԉітігас понԁас четчавны, оз кут бура піԉітны ԁај чінтас проізвоԃіԏеԉноԍтсӧ. Сы понԁа, мыј быԁ піԋ кутас кыԇі торја уҗјас вылын пурт уҗавны, сек ԉок ногӧн лӧԍӧԁӧм режа пілаыс кутас пілітны пӧлӧн. Піла рӧзвоԁсӧ вӧчны ем клуч; сіјӧн режсӧ вӧчігӧн кеслыԍыԍлӧн јона колӧ ԉепкӧслуныс. Емӧԍ регуԉатора — віԋта рӧзвоԁ воԍтан шаблонјас, сіԇ-жӧ рӧзвоԁ вӧчан меркајас-і. Оз ков вунӧԁны, мыј піла піԋјас абу ӧткоԃа зурыԁӧԍ, сыпонԁа ӧткымын піԋјасӧс колӧ ԋугыԉтны вынӧнҗык. Кӧԇыајас& ԁырјі уклаԁыс век лоӧ чорыԁҗык ԁа сіԇ-кӧ кӧԇыԁын піла рӧзвоԁ лӧԍӧԁны оз шогмы ԁа оз-і ков. Бура лӧԍӧԁӧм піла соԁтас уҗ проізвоԃіԏеԉноԍт, уҗалан ӧԁ, а сіԇ-кӧ і уҗԁон вӧр-леԇыԍлыԍ. Лечыԁ піла отсалас регыԁҗыкӧн тыртны вӧрлеԇан программа.