Пос

КАԊЕВА Н. В. Нывбабаӧс оласног бурмӧԁны велӧԁан уҗԍер КОМІ ԊІГА ЛЕԆАН-ІН Сыктывԁінкар — 1928 1000. Кыввоԇ.

Ставыс тајӧ программаас кыԅ ԍорԋі. Быԁ торја ԍорԋі-вылӧ колӧ пуктыны 2 час. Ставсӧ тырмас ԍорԋітны программа-куԅаыс ԋеԉамын час, сеԍԍа быԁ јукӧн помаԍӧм-бӧрын нуӧԁны колӧ бара 2 часа ԍорԋі — тӧԁмавны, кущӧма гӧгӧрвоісны. Ставсӧ тырмас уҗавны тајӧ программа-куԅаыс 48 час. Бурҗык нуӧԁны уҗсӧ вежон-пыщкын ӧтчыԁ; абу-кӧ шԉенјасыслӧн прӧст пӧраыс, оз-кӧ ештыны волывнысӧ, секі кыкыԍ тӧлыԍнас. Кор кутанныԁ нуны ԍорԋі программа-јылыԍ колӧ воԇвыв завоԃітны сещӧм тор-јылыԍ, коԁӧн меԁ јона лолывлӧ паныԁаԍлыны комі аԋлы уҗалігас, сеԍԍа вуҗны ылыс-торјӧҗык. Завоԃітам-кӧ мі војԁӧр ылыс-торԍаԋ (СССР-ԍаԋ), бӧрвылас вӧԉіԍ матыԍтчам креԍԏана олӧмӧ, ԍіктса ԉібӧ вӧлӧԍтса олӧмӧ, сеԍ шԉенјасыԁ омӧԉа гӧгӧрвоасны ԍорԋі нуӧԁӧмсӧ ԁа оз кутны ԍӧлӧмԍыс кывзыны. Программа-куԅа ԍорԋі-нуӧԁӧм-бӧрын колӧ сувтӧԁны мӧԁ-ԍікас ԍорԋі, колӧ сувтӧԁны сещӧмӧс, меԁым, еԍкӧ, сіјӧ вӧлі соԁтӧԁ-пыԃԃі воԇԇа-ԍорԋіыслы, меԁым воԇԇа-ԍорԋісӧ вӧчіс гӧгӧрвоанаӧнҗык. Ԍорԋі-нуӧԁӧм-бӧрын колӧ шԉенјасыслы ԍетны уҗ гортаныс. Сещӧм уҗ, меԁ сіјӧ петкӧԁліс ԍорԋінуӧԁыԍыслы, — кущӧма гӧгӧрвоӧмаӧԍ сылыԍ велӧԁӧмсӧ шԉенјасыс. Став ԍорԋісӧ программа-куԅаыс бурҗык нуны ӧԏі мортлы; сӧмын мӧԁ ԍорԋісӧ (вӧлӧԍтса уҗ-јывԍыс) нуны бурҗык корлыны тӧԁан јӧзӧс, коԁјас аԍныс сен уҗалӧны. Ԍорԋі нуӧԁыԍыслы колӧ гіжыштны тујԁӧԁ: мыјҗык колӧ ԍорԋітыԍыслы віԍтавлыны. Уҗсӧ колӧ нуӧԁны ставлы гӧгӧрвоана кывјӧн. Кывпырӧс.

Креԍԏана-овмӧсын нывбаба ас-мыш-вылас нуӧ уна-ԍікас уҗ. Уҗалӧны сещӧм-ԍікас уҗ-вылын, коԁі ԍетӧ ыҗыԁ ԁокоԁ асланыс овмӧслы-і, госуԁарстволы щӧщ-і. Віԇӧԁлам, кущӧм ԁокоԁ креԍԏана овмӧсԍаԋ воӧ госуԁарстволы. 1913 воӧ Роԍԍіјаыԍ петкӧԁӧмаӧԍ вузавны мукӧԁ госуԁарствојасӧ коԉк ӧкмысԁас-міԉԉон шајт-ԁон. Тајӧ-жӧ воас перјӧмаӧԍ зарԋі Ԍібырса руԁԋікјасыԍ ԍіԅімԁас кујім міԉԉон шајт-ԁон. Таԍ аԁԇам: міјан чіпанјасыԁ ԍетӧны зарԋітӧ унҗык Ԍібырса руԁԋікјас-ԁорыԍ. Ставсӧ 1913 воӧ вӧлі петкӧԁӧма вузавны мукӧԁ госуԁарствојасӧ креԍԏана овмӧсын лӧԍӧԁӧм тӧвар 1.520 міԉԉон шајт-ԁон (ԋаԋ, шабԁі, коԉк ԁа мукӧԁтор). Скӧт віԇӧм, граԁвыв пуктас вӧԃітӧм, шабԁі кӧԇӧм, сіԇ-жӧ ԍетӧны ыҗыԁ ԁокоԁ креԍԏана овмӧсыслы-і. Ӧні сеԍԍа віԇӧԁлам, коԁі меԁ јона уҗалӧ тащӧм-ԍікас уҗ-берԁас. Боԍтам чіпан віԇӧм — чіпанјас-ԁораԁ нокԍӧны бабајас, мужікыԁ оз веԍіг матыԍтчыв. Граԁвыв-пуктас гӧгӧрыԁ нокԍӧны бара-жӧ бабајас. Шабԁі-ԁораԁ кӧԇӧмԍаԋыс ԁа кыӧмӧԇыс — век нывбабајас — мужікјасыԁлы быԏԏӧ абу і мог, оз матыԍтчывны. Пӧшԏі став уҗсӧ горт-гӧгӧрас нуӧ нывбаба. Сӧмын уҗалӧны-на најӧ пыр важ-ногӧн, асланыс пемыԁлун-вӧсна выԉ-ногтӧ уҗавны кутчіԍӧны ԋӧжјӧ. Век-на уҗалӧны пӧчјас-еԋјас нараԃітӧм-тујԁӧм-куԅа. Таԇітӧ ԁа омӧԉік важ-нога кӧлујнаԁ (пу-піԋа агасјас, амыԍа гӧрјас) уҗалӧмыԁ ԁокоԁтӧ ԍетӧ креԍԏана овмӧсыԁлы еща. Кутам-кӧ мі шабԁітӧ кӧԇны, ԉібӧ чіпантӧ верԁны, кыԇ велӧԁӧны велӧԁчӧм јӧз: агрономјас, ущіԏеԉјас ԁа мукӧԁ, секі міјан ԁокоԁыԁ кутас воны кык-мынԁа. Кутам-кӧ мӧстӧ верԁны нормаӧн ԁа бур верԁасӧн (турун, картупеԉ, мӧс ԍоркԋі, жмык, с. в.), ԃерт соԁӧ сек мӧскыԁлӧн јӧлыс. Шуласны-тај, мӧскыԁлӧн-пӧ јӧлыс вомас. Тајӧ пӧслӧвічаыԁ сбыԉ. Коԁі мӧстӧ ԁа мукӧԁ скӧттӧ бура верԁӧ, сылӧн і скӧтыԁ бурҗык, ԃерт, ԉока-омӧԉ верԁас-вылаԁ-олыԍ скӧтыԁ ԁокоԁтӧ еща-жӧ вајӧ. Бура вӧԃітӧм ԁа верԁӧм-кынԇі, креԍԏанкалы колӧ тӧԁны, кыԇі кокԋіҗык лӧԍӧԁӧм вічман тӧварсӧ креԍԏана овмӧсԍыс вузавны. Ӧні міјан креԍԏанаыԁ вузалӧны выј, јај ԉібӧ ловја скӧт ԁа мукӧԁтор унҗыксӧ ԍпекуԉантјаслы, сы-вылын нажӧвітчыԍјаслы, коԁјас нароԍнӧ волывлӧны ылыс ԍіктјасӧ ԋӧбны креԍԏаналыԍ ԁонтӧм-ԁоныԍ вічман тӧварсӧ, аԍныс сеԍԍа вузалӧны карса базар-вылын ыҗыԁ ԁон-вылӧ. Боԍтӧны аслыныс ыҗыԁ барыш. Вічман-торјастӧ креԍԏанаыԁлы бурҗык вузавны копераԏів-пыр. Копераԏівыԁ тӧвартӧ ԋӧбігӧн оз тӧжԁыԍ пӧрјавны креԍԏанаӧс, боԍтӧ быԁӧнлыԍ ӧԏі ԁонӧн, кущӧмӧс лӧԍӧԁӧны аԍныс-жӧ креԍԏанаыс, асланыс бӧрјӧм-јӧз-пырыс (правԉеԋԋе-пырыс). Бара-жӧ кор ԍіктса копераԏівыԁ креԍԏанаыԁлыԍ тӧварсӧ нуӧ вузавны карса базар-вылӧ, сіјӧ оз тӧжԁыԍ боԍтны ыҗыԁ барыш тӧвар-вылас. Мыј-ԍурӧ барышыс, сіјӧ оз пыр бара жӧ коԁлыкӧ — ӧԏілы ԅептас, а пырӧ обшществоӧ, аслыныс креԍԏанаыслы, копераԏівса шԉенјасыслы-жӧ мунӧ. Сеԍԍа ӧні міјан быԁ креԍԏаԋін асԍыс тӧварсӧ вузалӧ ачыс, сы-вылӧ воштӧ уна пӧра, маԋітчӧ уҗԍыс. Боԍтам кар-берԁса ԍіктјасын олыԍ креԍԏанкајасӧс. Быԁ асыв бабајас ічӧԏік тујісаӧԍ ԉуԅгӧны карӧ, нуӧны вузавны јӧв. Мукӧԁыслон тујісас јӧлыс сӧмын 20 ур-ԁон, а карӧԇыс 6-7 кілометр. Ԃерт, ԋекущӧм пӧԉза тащӧм јӧв вузалӧмԍыԁ абу. Кӧмкот-паԍкӧмыԁ быԁлунтӧ ветлігӧн кіԍԍас унҗык јӧв-вылас ԍӧмсӧ боԍтӧм-ԁорыԍ ԁај нӧшта пӧраыс мыјԁа вошӧ. Јӧв-вузалыԍ бабајасыԁ-кӧ еԍкӧ ӧтувтчасны, ԃерт, ԁокоԁыԁ јӧвтӧ вузалӧмыԍ кутас воныҗык. Котыртчыны поԅӧ таԇі: меԁавны ӧԏі мортӧс вӧлӧн, сіјӧ асывнас чукӧртас јӧвсӧ грезԁԍыс (јӧв вузалыԍјаслыԍ), сеԍԍа нуас карӧ вузавны, разӧԁас јӧв боԍтыԍјасыслы паԏерајасас. Таԇітӧ луныс кутас вошны сӧмын ӧԏі мортлӧн ԁа вӧвлӧн, оз 20-30 бабалӧн. Колӧ тӧжԁыԍны креԍԏанкалыԍ уҗсӧ вежны машінајасӧн. Кор міјан паԍкалӧ машіна-уҗ, нывбабајаслӧн унҗык лоӧ прӧст каԁыс, вермыныҗык кутасны ас-гӧгӧрсӧ, олӧмсӧ тӧԁмавны, аԍнысӧ југԁӧԁны, ԁолыԁҗыка вермасны лолыштны. Ӧніја-ногӧн уҗалігаԁ бабајас воштӧны уна пӧра. Боԍтам шабԁі-берԁын уҗалӧм. Арбыԁ креԍԏанкаыԁ војшӧр-војӧԇ ковгӧ — нӧшалӧ шабԁі, ԉібӧ ԋарјалӧ пыш, ԉібӧ ԋіраԍӧ. Мукӧԁыслӧн арбыԁнас оз веԍігтӧ і ешты, коԉӧны тулыс-кежлӧ. Вӧлі-кӧ еԍкӧ, ԋарјаԍан-машіна ԉібӧ ԋіраԍан-машіыа, став шабԁісӧ поԅіс ԋарјавны, ԋіравны ӧԏі-кык лунӧн. Сӧмын машінајас паԍкалӧны ԋӧжјӧ — сулалӧ ыҗыԁ кутӧԁ — нывбабајаслӧн пемыԁлуыыс, велӧԁчытӧмыс. Кокԋӧԁны креԍԏанкалыԍ уҗсӧ, поԅас ӧԁјӧнҗык, кор најӧ лоӧны велӧԁчӧмаӧԍ. Сӧвет-влаԍт јона тӧжԁыԍӧ југԁӧԁны бабајасӧс, кыпӧԁпы налыԍ вежӧрсӧ, щӧктӧ матыԍтны гырыԍјасӧс велӧԁан школајаскӧԁ, велӧԁӧ најӧс гіжны ԁа лыԃԃыԍны. ІЦӧктӧ котыртны најӧс лыԃԃыԍан-керкајасӧ, клубјасӧ, велӧԁны уна-ԍікас уҗӧ, шуам копераԏів-уҗӧ велӧԁчыԍ котыр — велӧԁӧ, кыԇі колӧ ԁа поԅӧ бурмӧԁны копераԏівыслыԍ уҗсӧ, кыԇ матыԍтны копераԏів-берԁас јӧзсӧ, уна мукӧԁтор-ԁа. Віԇму-уҗӧ велӧԁчан-котырјас ԍетасны уна буртор міјан аԋјаслы-креԍԏанкајаслы, тӧԁмӧԁаԍны најӧс, кущӧм-ԍікас кӧԇа бурҗык кӧԇны кытчӧ, кыԇ вынԍӧԁны мујас, кыԇ вӧԃітны граԁ-выв пуктас ԁа мукӧԁтор. Віԇму-уҗ тӧԁмӧԁан котыр — уна комі мортӧс-ԋін тујԁіс, выԉногӧн — агрономјас велӧԁӧм-куԅа — уҗавны. Унаӧн-ԋін мӧстӧ верԁӧны нормаӧн, уна-ԍікас-ԍојанӧн-ԁа: туруныԍ-кынԇі мӧс-ԍоркԋіӧн, жмыкӧн, с. в. (Проԋԁорын, Јемԁін ујезԁын) Коԉӧм-тӧвԍаԋ (1926-27 воԍаԋ) кутісны кыпӧԁчавны-паԍкавны выԉ-ԍікас котырјас — керка-пыщкӧсса ԁа керка-гӧгӧр уҗӧ велӧԁан котырјас.

Кущӧм уҗ сулалӧ керка-пыщкӧсса, керка-берԁ-уҗӧ ԁа ԇоԋвіԇалун-кутан уҗӧ велӧԁан котырјас-воԇын.

Тащӧм котырјасыс велӧԁӧны креԍԏанкаӧс, кыԇі сӧстӧма віԇны керка-пыщкӧс, керка-берԁ, кыԇ кутны ԇоԋвіԇалун асԍыс-і, матігӧгӧр олыԍјасыслыԍ-і, кыԇ кыпӧԁны ԁокоԁсӧ овмӧсас, кыԇі бурмӧԁны скӧт-пӧрӧԁа, ԁа кыԇі быԁтыны ԇоԋвіԇа чеԉаԃӧс, мыјӧн најӧс верԁны, кыԇі колӧ віԁчыԍны чеԉаԃ-вылӧ вуҗан-віԍӧмјас вуҗӧмыԍ і с. в. Нывбаба-котырјас тӧԁмаԍӧны, кущӧм ԉок вајӧ уҗалыԍ јӧзлы јенлы ескӧм, ылӧԁчыԍ-јӧзлыԍ (тӧԁыԍјасӧн-шуԍыԍјаслыԍ ԁа кӧнӧвалјаслыԍ) кывзӧм. Велӧԁӧны, кыԇі колӧ лӧԍӧԁны пӧтӧсҗык ԍојан ԁа мукӧԁтор, кыԇі вермаԍны самӧкур пуӧмкӧԁ, віна јуӧмкӧԁ. Котырјасыс ԍінмӧн аԁԇанаӧ петкӧԁлӧны уҗалыԍ јӧзлы, кыԇі кокԋіԁҗык бурмӧԁны налыԍ оласногсӧ — матыԍтасны копераԏівјас-берԁӧ — тӧԁмӧԁӧны, кущӧм бур ԍетӧ уҗалыԍ јӧзлы копераԏівас ӧтувтчӧмыс. Креԍԏанкајасӧс велӧԁӧм-кынԇі, віԇӧԁӧны, меԁым еԍкӧ котырса шԉенјасыс асланыс овмӧсаныс нуісны уҗсӧ котырыс тујԁӧм-ԍерԏі, меԁ јукԍісны тӧԁанлуннаныс суԍеԁјасыскӧԁ — тӧԁмӧԁісны најӧс щӧщ тујԁӧԁјаснас. Шԉенјасыслы выԉ-нога уҗас колӧ кыскыны ԍемјанысӧ, матігӧгӧрса суԍеԁјассӧ-і. Міјан Комі облаԍтын уна вӧлӧԍтын-ԋін емӧԍ тащӧм котырјасыс. Сӧмын воԇԇа-тӧвсӧ ԁа-і таво (1927 ԁа 28 воӧ) бурҗыкасӧ быԁ-ԍікас уҗӧ, велӧԁіс ӧԏі котыр — Проԋԁорса. Мукӧԁыс велӧԁісны сӧмын шӧраԍны, вышівајтчыны ԁа прошва кыны. Котырјасас вӧліны унҗыкыс том нывјас. Кор котырјасыԁ кутасны велӧԁчыны быԁ-ԍікас уҗӧ, кущӧмӧс нуӧны асланыс мыш-вылын бабајас, секі лыԁыс волыԍјасыслӧн, ԃерт, соԁӧ. Кутасны волывны олӧмаҗык аԋјас щӧщ-і.

Керка-пыщкӧс ԁа керка-берԁ-лӧԍӧԁан велӧԁчыԍ котырјас.

Котыртӧны лыԃԃыԍан-керкајас-берԁӧ. Лӧԍӧԁӧны ӧтувтчӧмӧн ізбач ԁа вӧлӧԍтын бабајас-пӧвсын уҗ-нуӧԁыԍ (женорганизатор). Лӧԍӧԁігас налы колӧ корны отсӧг комуԋістјаслыԍ, комсомоԉечјаслыԍ, профсојузса шԉенјаслыԍ, ущіԏеԉјаслыԍ, пеԉшарлыԍ, агроноылыԍ ԁа мукӧԁ-ԍікас велӧԁчӧм-ԁошлеј јӧзлыԍ. Котырсӧ лӧԍӧԁігӧн ԁа воԇӧ уҗас ыҗыԁ отсӧг вермасны ԍетны ԃеԉегаткајас. Најӧ матынҗык олӧны нывбабајаскӧԁ. Бабајасыԁ верітчасныҗык налы — кокԋіҗыка котыртчасны ԃеԉегаткајас-пырыԁ. Кӧні абу лыԃԃыԍан-керкајас, сені нывбаба-котырјастӧ лӧԍӧԁны поԅӧ кущӧмкӧ јӧз-костын уҗ-нуӧԁысјас-берԁӧ: комсомол-берԁӧ, комуԋістјас берԁӧ, ԉібӧ профсојуз-берԁӧ, — сӧмын став уҗсӧ веԍкӧԁлӧ (тујԁӧ уҗас, інԁалӧ) вӧлӧԍтувса југԁӧԁчан-уҗ-нуӧԁыԍ јукӧԁ (волпоԉітпроԍветком). Котырјастӧ лӧԍӧԁтӧԇ, лӧԍӧԁчыԍјасыслы колӧ тӧԁмаԍны, кущӧм олӧмыс ԍіктас, овмӧсыс, кыԇі уҗалӧны віԇму-берԁас. Кущӧм-ԍікас уҗӧ емӧԍ воԇмӧстчыԍјас. Олӧмнас тӧԁмаԍӧм-мыԍԏі кокԋіԁҗык уҗалыԍјасыслы лӧԍӧԁны уҗ-тујԁӧԁсӧ (плансӧ). Јӧз-кост уҗ-нуӧԁыԍјасӧс матыԍтны котырјас-ԁінӧ колӧ нӧшта со-мыјла: ізбачыс ԉібӧ нывбаба-костас уҗалыԍыс-кӧ бокі вӧлӧԍтыԍ, најӧ оз бура тӧԁны вӧлӧԍтыԍ креԍԏанаыслыԍ олӧмсӧ, налы ковмас отсӧг вӧлӧԍтса јӧз-кост-уҗ-нуӧԁыԍјасԍаԋыс. Парԏіја, комсомол ԁа профсојуз вермасны віԍтавны кущӧма матыԍтчӧны на-берԁӧ нывбабаыс, кыԇі віԇӧԁӧны на-вылӧ, кымын нывбаба пыріс комсомолӧ, парԏіјаӧ. Волісполком, ԍеԉсӧ- вет, мӧԁа-мӧԁлы-отсаԍан коміԏет, копераԏів воԍталасны, кымын креԍԏанка отсалӧ налы паԍкӧԁны уҗсӧ. Агроном, волісполком ԁа ԍеԉсӧвет вермасны тӧԁмӧԁны, кыԇі мунӧ ԍіктас, ԉібӧ вӧлӧԍтас віԇму-берԁ уҗ; кымын морт уҗалӧ віԇму-ԁорас, скӧтсӧ віԇӧ агроном-велӧԁӧм-куԅа; емӧԍ-абу воԇмӧстчыԍ аԋјас вӧлӧԍтас. Пеԉшар ԉібӧ ԁоктор тӧԁмӧԁасны, мыјӧн меԁ јона віԍлӧны вӧлӧԍтас, мыј-вӧсна сіјӧн віԍӧны, кыԇі сыыԍ мезԁыԍны. Кружоксӧ лӧԍӧԁтӧԇ колӧ бура тӧԁмӧԁны јӧзсӧ, мыј-вӧсна лӧԍӧԁӧны кружоксӧ, кущӧм пӧԉза вермас ԍетны велӧԁчӧмыс креԍԏанкалы. Кор кутасны бабајасыԁ тӧԁны пӧԉзасӧ, секі ԍӧлӧмԍысҗык пырасны, кутасны велӧԁчыны. Кружоксӧ лӧԍӧԁӧм-куԅаыс бурҗык воԇвылас (лӧсӧԁтӧԇыс) ԍорԋітны ԃеԉегаткајас-чукӧрын, мукӧԁ-ԍікас скоԁјас-вылын-ԁа, лыԃԃыԍан-керкајасын рытјасӧ. Кор бабајасыԁ котыра-велӧԁчан-уҗ-вылаԁ кутасны віԇӧԁны колантор-вылӧ-моз, кор најӧ аԍныс-ԋін кутасны панны ԍорԋі кружоксӧ лӧԍӧԁӧм-јывԍыс, сек вӧԉіԍ колӧ чукӧртны кружок лӧԍӧԁан собраԋԋесӧ. Собраԋԋе-вылас колӧ бӧрјыны кујім ԉібӧ віт мортыԍ 6јуро — уҗсӧ нуны. Секі-жӧ колӧ тӧԁмӧԁны шԉенјассӧ уҗ-нуӧԁӧмнас (программанас) — мыј-ԍерԏі кутас мунны уҗыс кружок-вылас.

Кущӧм-ԍікас уҗӧн колӧ тӧԁмӧԁны керка-пыщнӧс, керка-берԁ ԁа ԇоԋвіԇалун-кутӧм-вӧсна велӧԁан кружок-вылын.

I. Уҗаланног ԁа оласног бурмӧԁӧм — ԋеԉучкі-торјасыԍ мезԁыԍӧм. 1) Кыԇ колӧ лӧԍӧԁны ԁа віԇны јӧзлыԍ ԁа скӧтлыԍ оланін. 2) Кыԇ лӧԍӧԁны ԍојан-јуан. 3) Паԍкӧм лӧԍӧԁӧм ԁа ԍӧԁ-кӧлуј песлалӧм. 4) Кущӧм віԍӧмјас вуҗӧԁӧны гутјас, тӧрӧканјас, номјас, луԁікјас ԁа тојјас. Кыԇ бырӧԁны тајӧ віԍӧм вуҗӧԁыԍјассӧ. 5) Вуҗан-віԍӧмјас ԁа накӧԁ вермаԍӧм. 6) Віна јуӧм, пӧԁтӧм-віԍӧм ԁа чакотка. 7) Мыјӧн меԁ-јона віԍлӧ нывбаба, кыԇ віԍӧмјасԍыс мезԁыԍны. Кага вајӧм ԁа быԁтӧм. II. Выԉ-нога олӧм лӧԍӧԁӧм. 1) Мыјла оз ков јенлы ескыны, кӧнӧвалјаслыԍ ԁа „бабушкајаслыԍ" кывзыны. 2) Кыԇ быԁтыны ԇоԋвіԇа чеԉаԃӧс. 3) Кыԇ лӧԍӧԁны выԉ ԍікт. III. Креԍԏана овмӧс кыпӧԁӧм-јылыԍ. 1) Кущӧм ԁокоԁ ԍетӧ скӧтвіԇӧм ԁа кыԇ ԁокоԁсӧ соԁтыны 2) Кыԇі віԇны ԁа верԁны мӧсјасӧс. 3) Ыжјасӧс, порԍјасӧс віԇӧм. 4) Граԁвыв пуктас вӧԃітӧм. 5) Кыԇ віԇны тӧлын ԍојан-јуан (вӧлӧга) щыкӧмыԍ. 6) Керка-пыщкӧс ԁа кі-пом уҗ. IV. Сӧвет-сојузын олас-ног лӧԍӧԁӧм 1) Мыј-вӧсна Сӧвет-сојуз оз ԇескӧԁ уна-ԍікаса посԋі јӧзӧс. 2) Кыԇі олӧ креԍԏанка Сӧвет-сојузын. 3) Мыјла креԍԏанкалы колӧ пырны шԉенӧ копераԏівӧ. 4) Кыԇ комуԋіст-парԏіја уҗалӧ робочејјас ԁа креԍԏана-пӧвсын. 1. Уҗалан-ног ԁа оласног бурмӧԁӧм.

Воԇԇа-ԍорԋі. Кыԇ лӧԍӧԁны јӧзлы ԁа скӧтлы оланін.

а) Кущӧм ас-грезԁын стрӧјбајас. Кыԇ колӧ пуктыны-вӧчны керка, карта, пӧгреб (кӧзӧԁ-гу), пывԍан. Кыԇі вӧчӧԁны керка-пыщкӧс. Кущӧм колӧ ӧшіԋ. Мыјла колӧ керка-пыщкӧс віԇны сӧстӧма. Мыј колӧ лӧԍӧԁны керка-пыщкӧсӧ. Кыԇ віԁчіԍны пӧжарјасыԍ. Мыјла оз ков віԇны скӧтӧс јӧз оланінын. Колӧ сӧстӧма віԇны керка берԁ. Мыјла колӧ віԇны јукмӧс-ва ԋајтчӧмыԍ. Мыјла морт оз вермы овны ватӧг, југыԁтӧг ԁа сынӧԁтӧг. б) Мыјла колӧ скӧт віԇан-ін лӧԍӧԁны торјӧн керкаыԍ. Скӧт оланін меԁ вӧлі југыԁ, шоныԁ ԁа ез вӧв ԋајт. Мӧԁ-ԍорнті-пыԃԃі поԅӧ пуктыны: јона-ӧ-ԋін ревоԉутсіја-бӧрын вежԍіс стрӧјба-ногыс грезԁас. а) Кущӧм ԍікас керкајас стрӧітӧны. Кымын керка пуктӧма выԉ-ногӧн. Мыјла колӧ пуктыны саԃітны пујас ӧшіԋулӧ. Ем-абу грезԁас саԃітӧм пујас. Кущӧм-ԍікас јукмӧсын сӧстӧмҗык ва. Ревоԉутсіја помаԍӧм-мыԍԏі креԍԏана кутчіԍісны стрӧјба-берԁӧ. Выԉ керкајас быԁмӧны грезԁјасын, быԏԏӧ щак зер-бӧрын. Сӧмын стрӧјбаыс пӧшԏі ставыс-на вӧчԍӧ важ-ногӧн. Керкајас гырыԍӧԍ, ԉапкыԁ пыщкӧсаӧԍ. Керкаыскӧԁ помԍа пуктӧма карта — скӧт віԇан-ін. Керка-пыщкас сулалӧ зев ыҗыԁ пач, ԁа сен нӧшта гӧбӧч, лабічјас, җаҗјас. Ӧшіԋјас унҗык керкаас посԋіӧԍ (ічӧтӧԍ). Еща креԍԏаԋін-на стрӧјба-пуктігаԁ мӧвпыштлӧ, меԁ еԍкӧ выԉ оланіныс вӧлі бурҗык ԇоԋвіԇалуныслы. Керка-берԁыс ԋајт, ставыс тырӧма. Посԋі стрӧјбасӧ пуктӧма кыԇ-ԍурӧ. Керкатӧ — ԇоԋвіԇалунлы бурҗык оланін колӧ, сувтӧԁны лунӧ-асыв банӧн. Керкаыԁ-кӧ сулалӧ лунӧ-асылӧ банӧн, ԁырҗык-кежлӧ пыралас керкааԁ шонԁі. Ӧшіԋулас колӧ саԃітны пујас (саԁ), вӧчавны граԁјас. Ӧԏікӧ, пујасыс ԁа граԁјасыс кутасны віԇны керкасӧ уԉіча-вывса бусјасыԍ — сынӧԁыс лоӧ сӧстӧмҗык мӧԁкӧ, пујасыԁ віԇӧны вывті-шонԁі-сотӧмыԍ (гожӧмын) ԁа пӧжарјасыԍ бур пыкӧԁ. Керка-берԁса посԋі стрӧјба оз ков пуктыны вывті матӧ керка-берԁӧ. Сувтӧԁны колӧ метр ԍіԅім-кӧкјамыс-сајӧ. Сіԇітӧ лоӧ бурҗык пӧжарјасыԍ ԁа бара-жӧ і ӧшіԋулыс лоӧ сӧстӧмҗык, керка-берԁыс мічаҗык. Керка-посԋі-стрӧјбаа-костсӧ поԅас вевԏԏыны ԏӧсӧн ԍурјајас-вылӧ, сені сеԍԍа вевт-улас поԅас віԇны ԁоԃԃа-кӧлујтӧ, пестӧ. Керка-пыщкӧс меԁ вӧлі кос. Ваԅӧм-ԋылӧԁӧм ԍԏенаа керкаын овны ԇоԋвіԇалунлы ԉок, мортыԁ тащӧм керкааԁ олігӧн вермас кӧвтовтны быԁ-ԍікас віԍӧмсӧ. Керкатӧ бурҗык стрӧітны чарԁакӧн. Чарԁакын поԅас віԇны кӧлуј. Чарԁакыԁ јона кутӧ керка-пыщкӧсԍыԁ шоныԁсӧ. Тӧлын керка-пыщкӧсыԍ шоныԁ-кутӧм-вӧсна пукталӧны мӧԁпӧвс рама (ӧшіԋ). Мӧԁпӧвс ӧшіԋ пуктігӧн колӧ кык ӧшіԋ-костсӧ коԉны паԍкыԁҗыка. Кымын паԍкыԁа коԉӧма кык ӧшіԋ-костсӧ, сымын јона кутас шоныԁсӧ мӧԁпӧвс ӧшіԋыс. ІІІоныԁ вӧсна јірк-вылӧ оз ков кіԍтавны му, бурҗык катлыны лыа, ԉібӧ піԉітчӧм пыԅ, пӧјім. Міјан ԍіктјасын җоҗјасыԁ керкааԁ-гырыԍ костаӧԍ. Җоҗ плакајастӧ вӧчасны уԉ-пуыԍ, бӧрвылас җоҗ плакаыԁ коԍмас, лоӧны гырыԍ пазјас (щеԉјас) кӧԏ чуԋтӧ ԍуј — тащӧм җоҗыԁ, ԃерт, уна ԉок вајӧ ԇоԋвіԇалуныԁлы. Гырыԍ-паԍкыԁ пазјасаԁ пырӧ ва, быԁԍама јогыс, та-вӧсна сеԍԍа петӧ сіԍмӧм ԉок ԁук. Керка-җоҗтӧ колӧ лӧԍӧԁны топыԁӧс, бурҗык лоӧ җӧҗсӧ-кӧ вӧчан кос-пуыԍ ԉібӧ во-кык олӧм-бӧрын топӧԁан җоҗсӧ. Керкатӧ лептыны колӧ пунԁамент-вылӧ. Вӧчны пунԁаментсӧ кірпічыԍ ԉібӧ ізјыԍ. Міјан Комі облаԍтын керкатӧ бурҗык вевԏԏыны кӧртӧн. Пу-вевтыԃ — ԉок пӧжарјас-ԁырјі, сеԍԍа пу-вевтыԁ регыԁӧн сіԍмӧ. Сӧмын кӧрт вевттӧ щӧкыԁҗыка колӧ краԍітлывлыны, краԍіттӧгыԁ регыԁ сімас ԁа роԅаԍлас. Посвоԇтӧ колӧ лӧԍӧԁны шоныԁӧс, кӧԇыԁ посвоԇыԁ јона кыскӧ шоныԁсӧ керка-пыщкӧсԍыԁ. Сеԍԍа міјан ԍіктјасын керкајассӧ стрӧітігӧн гожԍа оланінсӧ век тӧжԁыԍӧԋы пуктыны бурӧсҗык: ыҗыԁҗыкӧс ԁа жырјасаӧс (горԋічајасаӧс), гырыԍҗык ӧшіԋӧн, ԁа меԁ ӧшіԋјасыс вӧліны лун-вылын, тӧв-кежлӧ пуктӧны ӧԏі вежӧса керка ԁа меԁԍасӧ ӧтарӧ-банаӧс (ӧшіԋыс сӧмын ӧԏі бокын) меԁым керкаыс вӧлі шоныԁҗык. Олӧны ӧԏі вежӧсас 7-3 морт, унҗыкӧн-ԁа. Тащӧм оланіныԁ уна ԉок вајӧ міјан ԇоԋвіԇалунлы. Тӧвнаԁ ывла-вылаԁ кӧԇыԁ, унҗык пӧрасӧ лоӧ овны керка-пыщкӧсын. Сіԇ-кӧ тӧвԍа оланінсӧ колӧ, еԍкӧ лӧԍӧԁны бурҗыкӧс, унаҗык вежӧсӧн, вӧԉаҗыка. Гожӧмын овны вывті ыҗыԁ оланінԍыс ԋінӧм, сек унҗык пӧрасӧ јӧзыԁ олӧны уԉічын. Керка-пыщкӧстӧ колӧ віԇны сӧстӧма, ковтӧм кӧлуј іԁравны. Ковтӧм кӧлуј мырԃԃӧ местасӧ ԁа сынӧԁсӧ сен-олыԍ јӧзыслыԍ. Керка-пыщкӧсыԁ-кӧ сӧстӧм, оз лоны тӧрӧканјасыԁ, пыщјас ԁа луԁікјас. Оз ков катӧԁлыны керкаӧ посԋі кукаԋјасӧс, баԉајасӧс, порԍјасӧс шонтыны. Міјан грезԁјасын шонтӧм-могыԍ тӧвјаснаԁ уна аԋ-на катӧԁлывлӧны посԋі скӧттӧ керкааԁ, ԍурӧны-на коԁ-ԍурӧ аԋјас, веԍігтӧ мӧссӧ верԁны ԁа лыԍтыны тӧвнаԁ катӧԁлывлӧны, звӧз-пырыс керкаас. Скӧттӧ оз ков леԇны керкааԁ: ӧԏі-кӧ, наԍаԋ вермасны вуҗны віԍӧмјас, мӧԁкӧ, мырԃԃӧны ԁа щыкӧԁӧны керка-пыщкӧсԍыԁ сынӧԁсӧ, керкаԍыԁ петӧ ԉок-ԁук. Сеԍԍа керкаыԁ наԍаԋ ӧԁјӧ ԋајтчӧ, ԋајт-җоҗаԁ ујалӧмыԍ чеԉаԃыԁ вермасны віԍмавны. Скӧт віԇанінтӧ колӧ лӧԍӧԁны торјӧн керкаԍыԁ. Картајастӧ міјан ӧні-на стрӧітӧны керкаыскӧԁ помԍа. Таԅі абу бур. Помԍа стрӧітӧм картаԍаԋыԁ регыԁӧн сіԍмӧ керка-ԍԏенјасыԁ. Картајас, гіԁјас колӧ лӧԍӧԁавны југыԁӧс — ӧшіԋӧн. Јірксӧ ԁа ԍԏенјассӧ пыщкӧсԍаԋыс-і ортсыԍаԋыс-і мавтны ԍојӧн, сек картаыԁ лоӧ шоныԁ. Воԉӧссӧ колӧ вежлавны щӧкыԁҗыка, бурҗык еԍкӧ, ԃерт, быԁлун картатӧ чышкыштны, ԁа сіԇтӧ оз-на мјјан креԍԏанкаыԁ кутчіԍ вӧчны, колӧ воԉсавны кӧԏ кыкыԍ вежоннас, сӧмын уԅлан местаас шыбітыштны быԁлун выԉ воԉӧстор. Секі міјан креԍԏанкалӧн скӧтыԁ лоӧ бур, сӧстӧм, ԇоԋвіԇа. Скӧттӧ ӧԏі-мӧԁыԍ колӧ торјӧԁавны. Оз ков віԇны мӧсјаскӧԁ ӧтлаын вӧвјасӧс. Вӧвјасыԁ вермасны чужјыны, ԁојԁны мӧсјастӧ, сіԇ-жӧ мукӧԁ скӧтсӧ. Колӧ торјӧԁавны пощӧсјасӧн-заборјасӧн. Порԍјасӧс мукӧԁ скӧтыԍ колӧ ԇікӧԇ торјӧԁны, віԇны торја гіԁԋаын. Порԍыԁ вермас куртчавны скӧттӧ. Заборыԁ, пощӧсыԁ оз вермы кутны порԍтӧ, сіјӧ гуԁјас мусӧ ԁа петас забор-увтіыс. Бура-кӧ лӧԍӧԁан скӧт-віԇанінјастӧ, бурҗык лоӧ і скӧтыԁ: ԇоԋвіԇаҗык, ещаҗык кутас мунны верԁас; вӧвјас бурҗыка кутасны уҗавны, мӧсјаслӧн — сукмас јӧлыс, унҗык кутасны лыԍтыны-ԁај Тајӧ ԍорԋісӧ нуӧԁӧм-мыԍԏі колӧ ԍетны шԉенјаслы уҗјас: 1. Тӧԁмавны, кымын бур керка ем вӧлӧԍтас. 2. Кымын керка овны-поԅтӧм — ԉок, кіԍԍӧм. 3. Мерајтны, уна-ӧ нӧ морт-вылӧ воӧ гортса сынӧԁыс. 4. Ветлыны ставӧн ԁа віԁлавны агрӧномјас-велӧԁӧм-ԍерԏі лӧԍӧԁӧм скӧт-віԇанінјас. 5. Ветлыны школаӧ ԁа віԇӧԁлыны ыҗԁӧԁан ԍԏеклӧ-пыр, мыјјас емӧԍ пуԅӧԁтӧм ваын ԁа ԋујтмӧм "вежа“ ваын, — сіјӧн-ӧԁ міјан унаӧн-на „ԉечітӧны" — јукталӧны чеԉаԃсӧ. Ԍорԋі-нуӧԁӧм-куԅа поԅӧ бурҗыкӧ тӧԁмаԍны со-кущӧм ԋігајасыԍ. 1. Горбов — Чистота — залог злоровья. 2. Мальков — Как содержать жилище. 3. Долгова Н. — Сельское домоводство. Издан. "Мысль“ 23 года. 4. А. Ш. — Совет пролетарской хозяйке. 5. Скачков — Крестьянский двор. ГИЗ 1925 г. 6. Бранзбург. Перевод Чеусовой и Кармановой "Вуҗан віԍӧмјас гортса кывтӧм пемӧсјаслӧн“. 7. Фридолин. Перевод Денисовой „Скӧтлы шоныԁ карта". 8. Горбов — перевод Выборова „Сӧстӧм олӧм — ԇоԋвіԇа олӧм“.

2. Кыԇі лӧԍӧԁны ԍојан-јуан.

1) Мыјла морт оз вермы овны ԍојтӧг. Мыј ԍојӧ міјан креԍԏаԋін. Вермӧ оз бура ԍојны комі креԍԏаԋін. Мыј ԍетӧ мортлы граԁвыв ԍојан. Кыԇі ԁа кущӧм ԋаԋ пӧжалӧны міјан ԍіктын. Кыԇі колӧ пӧжавны руԇӧг-ԋаԋ, јеҗыԁ-ԋаԋ. Кыԇі пӧжавны јӧла-іԁ-пірӧг. Кыԇі тӧԁмавны бур-ӧ-ԉок рокӧсыԁ. Кыԇі тӧԁмавны пачлыԍ ӧԁја-ӧԁтӧмсӧ. Кыԇі тӧԁмавны пӧжавԍіс-ез-на ԋаԋ. Кыԇі лӧԍӧԁны ԁа віԇны щыкӧмыԍ ԋаԋшом. Кыԇі пуны јаја-шыԁ, чері-јуква. Кыԇі жарітны јај, чері. Кыԇі тӧԁмавны ԍвежеј абу јај ԁа чері. Кущӧм ԍојан поԅӧ лӧԍӧԁны аԋкыщыԍ, кыԇі-ԁа. Кыԇі коԍтыны, жарітны, ԁа пуны щак. Кущӧм ԍікас ԍојанјас поԅӧ лӧԍӧԁавны картупеԉыԍ ԁа кыԇі. Кыԇі пуны јӧлыԍ, вотӧсыԍ кіԍеԉ. 2) Кыԇі вочны ырӧш ԋаԋыԍ, маыԍ, ԉімоныԍ ԁа мукӧԁ-ԍікас. Мыј-вӧсна бурҗык лӧԍӧԁны ӧтувја-ԍојан-ін, кыԇі сіјӧс лӧԍӧԁны-ԁа. Мӧԁ-ԍорԋіӧн поԅӧ пуктыны: кывзыны ӧԏі шленлыԍ віԍталӧм, мыј ԍојӧны најӧ гортас ԁа кыԇі вӧчӧны ԍојан-јуансӧ. __________

Уԅтӧг ԁа бура ԍојтӧг-јутӧг морт оз вермы овны. Оз-кӧ бура ԍој ԁа ју, сіјӧ оз ло ԇоԋвіԇа. Поԅӧ овны гӧԉа, но ԍојны-јуны пӧттӧԇ. Оз-ӧԁ быԁ мортлы ков госа-ԍојан ԁа уна. Кущӧм ԍојан-јуан ԁа мыјтӧм колӧ — поԅӧ сӧмын шуны морт-ԍерԏі. Кущӧм-ԍікас ԍојан коԁлы колӧ ԁа уна-ӧ колӧ — поԇ-ӧ тӧԁмавны пеԉшар-ԁорӧ ԉібӧ боԉԋічаӧ шыаԍлӧмӧн. Боԉԋічаын віԁласны ԇоԋвіԇалунсӧ, сы-ԍерԏі і віԍталасны, мыјјас колӧ ԍојны мортыслы. Кымын јона ԁа уна уҗалӧ мортыԁ, сымын уна колӧ сылы ԍојны ԁа јуны. Уҗалігас мортыс кіԍԍӧ, бурмӧԁны аԍсӧ сӧмын вермас ԍојӧмӧн. Кыԇ пач оз вермы ломтыԍны пестӧг, машіна уҗавны мавттӧг ԁа пестытӧг, сіԇ-жӧ оз вермы овны ԁа уҗавны ԍојтӧг морт. Ԍојны оз ков лӧԍӧԁны быԁ лун ӧткоԃӧс, колӧ щӧкыԁҗыка вежлавны. Ӧԏі-пӧлӧс ԍојанԍыԁ ԁӧзман — уман. Ӧԏі-лун поԅас пуны јаја-шыԁ, жарітны картупеԉ салаӧн, госӧн, ԉібӧ выјӧн ԉібӧ сола черіӧн, рок пуны просаыԍ ԉібӧ зӧр-шыԁӧсыс&, іԁ-шыԁӧсыԍ-ԉі, сеԍԍа ԍојны јӧв ԉібӧ рыԍ. Мӧԁ-лун поԅӧ пуны аԅа-шыԁ, кушман кослунја-выјӧн, кіԍеԉ пувјыԍ, чужва, ԉібӧ пуӧм ԍоркԋі рӧсов (шоммӧԁӧмӧн). Јајтӧ, черітӧ, колӧ бура пуны, бура жарітны. Біыԁ, жарыԁ віјӧ став ԉоксӧ, ԍојны шогмытӧмсӧ. Јӧвтӧ бурҗык пуԅӧԁны, он-кӧ бура тӧԁ, ԇоԋвіԇа-ӧ мӧскыԁ. Мӧскыс-кӧ віԍӧ, віԍӧмыс јӧв-пырыс вермас вуҗны мортлы. Пуԅӧԁтӧм јӧлӧн ԋӧԏі оз ков верԁны чеԉаԃӧс. Пуԅӧԁтӧм јӧлӧн верԁомыԍ& најӧ вермасны віԍмыны мыт-віԍӧмӧн (гырԁӧн мыԏітӧны), сещӧм-віԍӧмнас быԁ гожӧмын кулӧны посԋі чеԉаԃ — кагајас. Ԋаԋ пӧжалігӧн сіԇ-жӧ колӧ тӧԁны, кыԇ пӧжаԍны. Оз ков кыскавны уԉ-вылыԍ. Пӧжавны бурҗык часі-ԍерԏі, сӧмын часіыԁ ещалӧн ем. Пӧжаԍԍӧма-абу-на ԋаԋыԁ, поԅӧ тӧԁны со-кыԇі: мыјӧн кыскан ԋаԋтӧ пачԍыԃ колӧ гугԍаԋыс сущкывны сӧстӧм жеԉтор. Жеԉторјас-кӧ оз кӧлаԍ ԋаԋыс, поԅӧ-ԋін кыскавны — пӧжаԍԍӧма. Уԉ-ԋаԋ (абу пӧжаԍԍӧма) абу ԇоԋвіԇа ԍојны гырыԍлы-ԋі чеԉаԃлы. Оз поԅ ԍојны зев пӧԍ-ԋаԋ, вывті пӧԍ-ԋаԋ омӧԉтчӧԁӧ мортлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ. Јеҗыԁ-ԋаԋ бурҗык суктыны рытԍаԋ, сек асывнас четчан-ԁа пырыԍ-пыр поԅас ломтыны пачтӧ. Ԋаԋаԁ меԁ оз сур ужпіԋ. Ужпіԋас ем уна јаԁ. Јаԁ-вӧснаыс мортыԁ вермас віԍмыны. Ужпіԋсӧ ԍујасыԍ колӧ ӧктыны, сіјӧс поԅас вузавны, ԋӧбӧны ԉекарствојас-вылӧ. Ԍојан-пуігӧн колӧ віԇӧԁны, меԁ-еԍкӧ вывтісӧ оз-жӧ пуԍы, вывті пуԍӧмнас ԍојаныс воштӧ бурлунсӧ, асԍыс пӧтӧссӧ (витамины). Міјан пачаным ԍојаныԁ (јаја-шыԁјасыԁ, јукваыԁ) олӧ лунтырӧԇ, сек сіјӧ воштӧ җынпӧтӧссӧ, бурҗык ԍојантӧ пуны пԉіта-вылын, сӧмын зев-на еща керкаын ем пԉітаыԁ-а. Пԉітатӧ лӧԍӧԁӧмыԁ оз вылӧ сувт, а гожӧмын креԍԏаԋіныԁлы пԉітаыԁ јона ковлӧ — ԍојантӧ пуны пӧжаԍтӧм-лунаԁ оз веԍігтӧ ковмы пачтӧ ломтыны. Ічӧт пачыԁ-ӧԁ пӧшԏі быԁ керкаын ем тӧвнаԁ, сӧмын колӧ боԍтны пԉітасӧ — шеԁӧ шајт 3-5-вылӧ. Ԍојансӧ бурҗык пуны емаԉірованнеј ԁозјын ԉібӧ аԉумеԋовејын, ԍој-ԁозјасын-ԉі. Ԍој-ԁозјассӧ пуԍӧм воԇвылас колӧ мавтны шома-ырӧш-сукӧн ԁа ԍујны шоныԁ пачӧ вој-кежлӧ, асывнас мыԍкавны ԁа вӧԉіԍԏі сеԍԍа пуны ԍојантӧ. Емаԉірованнеј ԁозјӧн вӧԃітчыны поԅӧ сӧмын емаԉіровка-потлаԍтӧԇыс. Потлаԍӧм-мыԍԏіыс емаԉіровка-торјыс ԍојаныԁкӧԁ щӧщ вермас воны ԍувјӧԇыԁ, сы-понԁа вермас віԍмыны мортыԁ. Ырӧш пуны поԅӧ таԇі: коԍтыны тув кујім руԇӧг-ԋаԋ, сеԍԍа сіјӧс кӧтӧԁны пӧԍ-пуԅӧм ваӧн. Кујім тув кос руԇӧг-ԋаԋас поԅӧ пуктыны веԁра-мынԁа пуԅӧм-ва. Уԅтӧԁны ӧԏі вој, сеԍԍа пож-пыр сысјавны ԁа пуктыны топыԁ ԁозјӧ, веԁра-ырӧшӧ пуктыны тув сакар-пыԅ ԁа паԋтыр соԁа, сеԍԍа топыԁа вевԏԏыны. Суткі-бӧрын-ԋін поԅас јуны. Поԅӧ ырӧш вӧчны і чужва віјӧԁӧм-бӧрын, сӧмын оз ков кіԍтавны пуԅӧԁтӧм ва-а (кыԇі вӧчӧны міјан комі ԍіктјасын), колӧ кіԍтавны пуԅӧԁӧм-ва). Тајӧ ԍорԋі куԅа бурҗыка поԅо тӧԁмаԍны тащӧм ԋігајасыԍ: 1. Фофанова М. Ф. — Как лучше приготовить обед. 2. Омельянский — „Хлеб, его приготовление и свойства“. 3. Малков — Пища и его приготовление. 4. Радченко — деревенское домоводство. 3. Паԍкӧм-лӧԍӧԁӧм ԁа песлаԍӧм.

1) Кыԇі паԍтаԍӧны міјан грезԁын. Кыԇі ԁа мыјыԍҗык вурӧны паԍкӧмсӧ. Кыԇі бурҗыка шӧравны. Кыԇі вурны чеԉаԃлы паԍком. Кыԇі колӧ ԁӧмԍыны. Кущӧм-ԍікас паԍкӧм-кӧлуј колӧ боԍтны јонҗык-пыԃԃі. Кущӧм кӧм бурҗык новлыны — віԇӧ ԇоԋвіԇалун. Кыԇ колӧ новлыны. Кущӧм ԍікас кӧм бурҗык новлыны уҗалігӧн. Кыԇі бурҗык весавны ԁа віԇны кӧмкот-паԍкӧмтӧ. 2) Кыԇі міјан ԍӧԁ-кӧлуј (ԋајт-кӧлуј) песлалӧны. Кыԇі бурҗыка ԁа кокԋіԁҗык пеславны. Мыјла колӧ песлалӧм-мыԍԏіыс пӧжны ԁа пуԅӧԁны. Кущӧм кӧлуј поԅӧ пӧжны. Кыԇ вӧчны кунва. Мыјла кӧлујсӧ воԇвыв колӧ кӧтӧԁны. Кыԇі ԍіԋітны ԁа коԍтыны. Кыԇі вӧчны сӧстӧма јеҗыԁ кӧлуј. Кыԇі колӧ глаԃітны ԁа ваԉајтны. Тајӧ ԍорԋі нуӧԁӧм-бӧрын колӧ петкӧԁлыны, кыԇі шӧравны ԁа вурны чеԉаԃ-ԁӧрӧм ԁа плаԏԏӧ. Ԍетны шԉенјаслы уҗ гортас-вурны гожԍа плаԏԏӧ кагалы. ___________

Міјан шулывлӧны: «шоныԁ-жӧ-пӧ менам паԉтоӧј“. Тајӧ абу збыԉ. Паԍкӧмыԁ ачыс ԋекыԇ оз вермы лоны шоыыԁӧн. Паԉтосӧ шонтӧ міјан јајным, сӧмын оз быԁ паԉто ӧткоԃа кут јајыслыԍ шоныԁсӧ. Паԍкӧмтӧ лӧԍӧԁігӧн колӧ бӧрјыны сещӧм тӧвар, меԁым еԍкӧ сіјӧ кутӧ ԁырҗык ԁа јонҗыка шоныԁсӧ. Меԁԍа бура ԁа ԁыр кутӧ шоныԁтӧ вурун-шӧртыԍ кыӧм-кӧлуј (шерԍԏанеј маԏерјӧ). Ԁыр кутӧ шоныԁтӧ паԍа-кӧлуј-і. Оз ков новлыны кучік-паԍкӧм. Кучік паԍкӧмыԁ вывті топыԁ, сіјӧ мешајтӧ лолавны міјан тушалы. Кучік паԍкӧмыԁлӧн ем, ԃерт, і бурлун: сіјӧ ԁырҗык тырмӧ новлыныԁ, лӧԍыԁ новлыны зера-ԁырјі, оз пыр ва. Вурны-кӧ кучікыԍ паԍкӧм, колӧ вурны ыҗыԁҗыка, меԁ ез вӧв ԇескыԁ-топыԁ. Оз ков ԋекущӧм-ԍікас паԍкӧм вурны ԇескыԁа — топыԁа. Ԇескыԁ паԍкӧмыԁ топӧԁӧ мортлыԍ сӧнјассӧ, кутӧ вірсӧ бура візывтӧмыԍ. Оз ков новлыны зелыԁа червӧԋ, тасма, вӧԋ. Сіԇ-жӧ ԉічыԁа колӧ вурны горш-гӧгӧрјассӧ ԁӧрӧмыԁлыԍ, ковтаыԁлыԍ, плаԏԏӧыԁлыԍ. Зелыԁ-кӧ горш-гӧгӧрыԁ, сек вірсӧ јонҗыка јӧртӧ јурлаԋыс, сы-вӧсна сеԍԍа віԍмӧ јурыԁ. Ԇескыԁ паԍкӧм оз ков вурны чеԉаԃлы, — ԇескыԁ паԍкӧмыс мешајтчӧ налы быԁмыныс. Кага-јурӧ оз ков керкаын пуктыны чепчікјас, оз ков најӧс тӧбны ічӧт-ԁырјіыс. Оз ков шебравны вывті топыԁа ԁа шоныԁа. Гырыԍ јӧзлы сіԇ-жӧ оз ков шоныԁа шебравлыны јур тӧлын, но оз ков кынтыны кокјас. Кокјас колӧ шоныԁа кӧмӧԁны. Міјан комі-аԋјас мӧԁарӧ вӧчӧны: тулыснаԁ, — кор лымјыс завоԃітчӧ сывны, најӧ-ԋін кӧмтӧг котралӧны. Котӧртласны вала, песла, петаласны суԍеԁас — кӧмтӧмӧԍ, а јур-вылас гартовтӧма ыҗыԁ шаԉ. Бабајаслы јона колӧ вітчіԍны кынмӧмԍыԁ. Тӧлын колӧ новлыны гач јупка-улаԁ Чеԉаԃӧс гожӧмын бурҗык віԇны сӧстӧм, воԍса-горш-гӧгӧра ԁӧрӧмӧн ԉібӧ ԋӧԏі паԍкӧмтӧг (ічӧт чеԉаԃӧс), ԉібӧ паԍтӧԁны җеԋіԃік гач кӧлысаӧс, кущӧмӧс новлӧны піоԋерјас. Тӧвԍа-паԍкӧм-щыкӧмыԍ гонсӧмын колӧ петкӧԁлывны гож-вылӧ ԉібӧ керкаӧ пыртлывны коԍтыны. Буссӧ колӧ пыркӧԁны ԁа тобравны, сеԍԍа мічаӧ пуктавны јащікӧ ԉібӧ ӧшлыны ԍор-вылӧ. Меԁ оз ԍој воз, колӧ пуктавны кабала-торјӧ-ԉі, рузум-торјӧ-ԉі быԁмалӧмӧн нафтаԉін (вузалӧны апԏекајасын) сӧмын оз ков куш нафтаԉінсӧ кіԍԏавны паԍ-вылас Кіԍкалан-кӧ (он-кӧ гартыштӧмӧн пукты), сіјӧ щыкӧԁӧ кӧлујсӧ, куԏас кіԍԍыны-уԍны паԍ-гӧныс. Кӧмтӧ колӧ лӧԍӧԁны кык-пӧлӧсӧс, ӧԏіӧс уҗавны, мӧԁӧс — бур-туј-вылӧ — праԅԋікјасӧ новлыны. Уҗалан кӧм-тујӧ меԁ-бур лӧԍӧԁны мужікјаслы бакілӧ — җуҗыԁ гӧԉӧԋа ыҗыԁ сапӧг. Бакілӧсӧ колӧ вурны ыҗыԁҗыка, меԁ тӧрас кӧмавны чувкіӧн ԁа ԋамӧԁ-гартовтӧмӧн. Нывбабалы уҗалан кӧм — бурҗык сапӧг, сӧмын колӧ вурӧԁны ԋебыԁ кучікыԍ, ԉапкыԃік бӧрӧн, гӧԉӧԋсӧ пражаӧн, сек озҗык кут летчыны Тащӧм кӧмнаԁ оз кутны кынмыны кокјасыԁ тулысын, арын уҗалігӧн. Гожӧмын тащӧм кӧмӧн уҗавны ԃелӧ, кокјасыԁ кутасны пӧԍавны. Гожӧм-кежлӧ уҗавны колӧ лӧԍӧԁны ԉапкыԃік кучік-кӧм. Ԉапкыԃік кучік кӧмӧн уҗалігӧн оз кут пӧԍавны кокыԁ, оз кут јона муԇны-ԋі. Вӧччан кӧмтӧ бабајаслы оз-жӧ ков лӧԍӧԁавны җуҗыԁ-бӧрӧн. Җуҗыԁ бӧра кӧмӧн ветлігӧн јона муԇан ԁа сеԍԍа щыкӧԁан ԇоԋвіԇалунтӧ, меԁԍасӧ-ԋін ԍӧкыԁ-ԁырјіыԁ. Меԁым кӧмыс вӧлі ԋебыԁ, колӧ щӧкыԁҗыка мавтлыны ԃӧгӧԃӧн (прӧстӧј кучіккӧ&) ԉібӧ кремӧн (кром ԁа шаврӧвӧј кучікыԍ вурӧм кӧм). Кремнас весалігӧн колӧ первој вӧсԋіԃіка мавтны кремнас, бӧрвылас сеԍԍа зыравны ној-торјӧн ԉібӧ баркат (пԉісс)-торјӧн. Кӧлујтӧ пеславны кокԋіԁҗык, сӧстӧмҗык лоӧ-ԁај, кунваӧн. Пеславны колӧ кујім-ԋоԉ-пӧв. Песлалӧм-бӧрын јеҗыԁ-кӧлујтӧ колӧ пӧжны, поԅӧ щӧщ пуԅӧԁны. Пуԅӧԁлӧм кӧлујыԁ лоӧ сӧстӧм, сеԍԍа віԍӧмјас-вуҗӧмыԍ пуԅӧԁӧмыԁ бара вајӧ ыҗыԁ бур: віјӧ став кӧлаԍӧм віԍӧмсӧ. Пуԅӧԁӧм ԁа пӧжӧм-бӧрын ко- лӧ кӧлујсӧ нӧшта-на пеславны пӧв-мӧԁ. Оз ков пӧжны шерԍԏанеј кӧлуј ԁа вушјан-ԍіԏеч кӧлуј. Најӧ пӧжӧмӧн јона щыкӧны. Віԍыԍ јӧзлыԍ кӧлуј колӧ пеславны торјӧн, сіԇ-жӧ век колӧ торјӧн пеславны чеԉаԃлыԍ кӧлуј, оз ков пеславны ӧтгуԁыр гырыԍ кӧлујкӧԁ. Кага-кӧ куԇалас рузумӧ, рузумсӧ коԍтыны ӧштӧԇ, колӧ пожјавны кӧԇыԁ ваын. Чеԉаԃлыԍ кӧлујсӧ новлӧԁтӧԇыс колӧ век глаԃітны кыкнан бокԍаԋыс пӧԍ-уԏугӧн. Пӧс-уԏуг віјӧ став кӧлаԍӧм віԍӧмјас ԁа мукӧԁтор. Пеԍлаԍны завоԃіттӧԇ колӧ воԇвылас ԍӧԁ (ԋајт) кӧлујсӧ ԋіԉԅӧԁны-кӧтӧԁны рытԍаԋыс сӧстӧм ԁебыԁ мајтӧга ваӧн,сеԍԍа поԅӧ пыртны патчӧрӧ іԇас, іԇас-вылас пуктавны чукӧрӧ кӧтӧԁӧм, мајтӧг-быгјӧԍ кӧлујсӧ. Чукӧрсӧ колӧ вевԏԏыны. Таԇі вӧчӧм-бӧрын кокԋіԁҗык кӧлујтӧ пеславны. Јԍна-кӧ гӧрԁӧԁӧма јеҗыԁ-кӧлујыԁ, колӧ сіјӧс јеҗԁӧԁны — беԉітны. Беԉітны поԅӧ лым-вылын, поԅӧ-і ежа-вылын, сӧмын щӧкыԁҗыка колӧ кӧтӧԁлывны сӧстӧм, мајтӧга ваӧн ԁа воԉсавны гож-воԇӧ. Зев бура кӧлујыԁ беԉітчӧ зер-улын, кор зерӧ шоныԁ зерӧн. Песлаԍны бабајаслы вев ԍӧкыԁ, сы-понԁа кокԋі воштыны ԇоԋвіԇалунсӧ. Колӧ песлаԍны отсавны ставлы ӧтувтчӧмӧн. Тајӧ ԍорԋі нуӧԁӧм-јылыԍ бурҗыка поԅӧ тӧԁмаԍны тащӧм ԋігајасыԍ. 1. Долгова — Сельское домоводство. 2. Радченко — Как лучше вести свой дом.

4. Кущӧм віԍӧмјас вуҗӧны гутјас,-тојјас,-номјас пыр. Кыԇі најӧс бырӧԁны.

Тој, ном, луԁік, гут — новлӧԁлӧны вуҗан-віԍӧмјас. Кыԇі бырӧԁны віԍӧм вуҗӧԁыԍјассӧ. Кущӧм-ԍікас вуҗан вісӧмјас најӧ новлӧԁлӧны. Мыјла колӧ паԍкӧм ԁа керка-пыщкӧс віԇны сӧстӧма. Кыԇі бырӧԁны вуҗан-віԍӧмјаслыԍ віԍмӧԁыԍсӧ паԍкӧм-вылыԍ. Тајӧ ԍорԋі нуӧԁігӧн колӧ ԍетны шԉенјаслы уҗ: тӧԁмавны, уна-ӧ коԉӧм гожӧмын кулісны мыт-віԍӧмӧн чеԉаԃ, сӧстома-ӧ кулыԍ чеԉаԃыслӧн мамјасныс віԇӧны керка-пыщкӧссӧ ԁа керка-берԁсӧ. Кывзыны віԍталӧм, кыԇі најӧ тавоӧԇ бырӧԁлісны віԍӧм-вуҗӧԁыс&јассӧ. Тој, луԁік, гут, новлӧԁлӧны вуҗан-віԍӧмјас. Вуҗӧԁӧны віԍыԍ мортлыԍ віԍӧмсӧ ԇоԋвіԇа мортлы. Тој, луԁік, ном ԁа пыщ вуҗӧԁӧны віԍӧмсӧ мӧԁ мортлы куртчаԍігас. Воԇвыв куртчас віԍыԍӧс, віԍӧмыс кутчыԍас, сеԍԍа куртчас ԇоԋвіԇа мортӧс — віԍӧмсӧ вуҗӧԁас ԇоԋвіԇа мортлы веԍкыԁа вірас. Гутјасыԁ віԍӧмтӧ вуҗӧԁӧны ԍојан-јуан-пыр. Гожӧмјаснаԁ чеԉаԃыԁлыԍ ԍојан-јуантӧ огӧ вевԏԏывлӧј, век гут-улын. Гутыԁ пукԍылас воԇвывсӧ віԍыԍ морт ԍојан-вылӧ. Віԍӧмыс кутчыԍас гут-нырас, гутыԁ сеԍԍа лебԅас ԇоԋвіԇа-јӧз ԍојанӧ, вуҗӧԁас віԍыԍ мортыслыԍ віԍӧмсӧ ԇоԋвіԇа јӧзлы. Гутјаԍыԁ гожӧмнаԁ міјан быԁ керкаын пыр ызгӧны, веԍігтӧ морт ԍорԋі вевԏԏыԍӧ ызгӧмлаыс. Кага потанаԁ, кага чужӧм-вылаԁ ԍӧԁ пукԍӧма гутыԁ — вомас пырны віԇӧԁчӧны. Кагаыԁлӧн рокыс сіԇ-жӧ быԏԏӧ ԍӧԁ вевтӧн вевԏԏӧма — тырыс вылас пукԍӧма гут. Јӧв-ԁозјаԁ гутјас-жӧ уԍалӧмаӧԍ — сы-вӧсна міјан быԁ гожӧм кулӧны уна ічӧт чеԉаԃ — мыт-віԍӧмыԍ. Уна ԍінва леԇӧны мамјас чеԉаԃсӧ жаԉітӧм-вӧсна — оз гӧгӧрвоны, мыј кагаыс кулі мам пемыԁлун-вӧснаыс. Сӧстӧма-кӧ віԇіс керкатӧ мамыс, сек гутыԁ еԍкӧ ез кут ызгыны керка-тырнас, ԁа ԍојан-јуантӧ кагаыԁлыԍ-кӧ ез кут коԉны гут-улӧ вевԏԏытӧг, кагаыԁ, еԍкӧ ез віԍмы. Шуӧны, Амерікаын-пӧ мукӧԁ местаас ԋӧԏі абу гутыԁ керкааԁ, веԍігтӧ гутсӧ-пӧ скӧт-вылаԁ оз леԇны пукԍыны — ԃерт, сен чеԉаԃыԁ омӧԉа-і кулӧ гожомнаԁ. Номјаԍ вуҗӧԁӧны кынтан-віԍӧм (маԉаріја). Вуҗӧԁӧны біја-віԍӧм (ԏіф). Тащӧм віԍӧм-вуҗӧԁлыԍјассӧ колӧ бырӧԁны. Бырӧԁны поԅӧ. Сӧстӧма віԇны керка-пыщкӧс, керка-берԁ ԁа кӧмкот-паԍкӧм. Сӧстӧмҗыка віԇны аԍтӧ, щӧкыԁҗыка ветлыны пывԍанӧ мыԍԍыны; быԁ вежон вежны улыс-ԁӧрӧмјас, гачјас, ԉіпјас, ковтајас. Сӧстӧма-кӧ кутан віԇны аԍтӧ ԁа паԍкӧмтӧ, секі оз лоны ԁӧрӧм-тојјас. Керка-пыщкӧсыԍ ԁа ӧшіԋјасыԍ колӧ щӧкыԁҗыка мыԍкавны гут-сіттӧ ԁа бустӧ. Гут-сітас віԍмӧԁыԍыс ем-жӧ. Колӧ ԇікӧԇ бырӧԁны гутсӧ. Ԋемтор оз ков коԉны гожӧмын ԍојны ԁа јуны гутјаслы. Апԏекаыԍ ԁа лавкајасыԍ колӧ боԍтны кԉеја-кабала. Кԉеја-кабала-вылас најӧ ԍібԁалӧны. Сеԍԍа поԅӧ боԍтны гут-віјан — вузалӧны апԏекајаԍын-жӧ. Сіјӧ ва-коԃ, кіԅер, колӧ кіԍтавны пызан-вылӧ, лабічјасӧ, җоҗӧ, сӧмын став ԍојан-јуантӧ, ватӧ колӧ вевԏԏавны. Гутыԁ тајӧн јона кулӧ. Гожӧмнаԁ гутыԁ керкааԁ пырӧ ӧшіԋјас-пыр ԁа ӧԇӧс-пыр. Ӧԇӧссӧ воԍтавны, коԉны воԍсӧн оз ков. Воԍсӧн віԇны бурҗык ӧшіԋјас, сӧмын колӧ гутјас ԁа номјаԍ пырӧмыԍ лӧԍӧԁны пыкӧԁ. Боԍтны лавкаыԍ зев гежӧԁ ԍіԏеч ԉібӧ марԉа, вӧчны рама (мыј ыҗԁа ковмас, мерајтны — ӧшіԋ-воԍԍана-ԍерԏіыс ковмас сеԍԍа і лӧԍӧԁны). Гожӧмын помејтӧ кіԍтавны колӧ торја лӧԍӧԁӧм-гуӧ, гусӧ колӧ вевԏԏывлыны. Ортсыаԍанінјас (закоԁјас) бурҗык кіԍкавны іԅвесткаӧн ԉібӧ караԍінӧн — сек сеԍԍа гутјасыԁ оз тащӧма кутны ызгыны керкааԁ, ещаҗык мам кутас кіԍтны ԍінвасӧ чеԉаԃ кулӧм-вӧснаыс. Тӧрӧканјасӧс віјавны-бырӧԁны меԁԍа бур кынтӧмӧн. Кӧԇыԁҗык пӧраӧ воԍтавны ӧшіԋа-ӧԇӧс, ԁугԁыны пач ломтӧмыԍ — овнысӧ петны мӧԁ-керкаӧ ԉібӧ суԍеԁаԁ. Сӧмын тајӧ кынтыԍӧмыԁ ԍетӧ зев ыҗыԁ уҗ, коԁлӧн абу аслас мӧԁкеркаыԁ. Сеԍԍа кытчӧ меԁ јона тӧрӧканыс чукӧрмылӧ, колӧ кіԍкавны кԉучӧн-пуан ваӧн, — сек најӧ пуԍасны, кулӧны. Оз ков коԉны ԍојан-ԋі-јуан тӧрӧкан-улӧ. Сеԍԍа тӧрӧкантӧ поԅӧ віны борнеј кіслотаӧн. Борнеј кіслотасӧ гуԁравны уԉ-ԋаԋӧ, пуктыны кык-паԋ ва, сеԍԍа паԋтыр борнеј кіелота ԁа кык-паԋ пыԅ. Сеԍԍа жеԉторјӧн пуктавны тіазјасӧ ԁа кытчӧ чукӧрмӧны меԁԍасӧ тӧрӧканјасыс. Пыщјасыԍ мынтӧԁчыны кокԋіԁҗык, сӧмын колӧ частӧҗык мыԍкавны җоҗтӧ, пыркӧԁны воԉпаԍ, ԍујалӧма-кӧ іԇас-ԉі, турун-ԉі, колӧ частӧҗык вежлавны. Оз ков воԉпаԍ-вылӧ воԁны вылыс-паԍкӧмӧн ԁа кӧма-кокӧн Колӧ быԁ рыт војулӧ кокјастӧ мыԍкыны. Луԁікјасыԍ мезԁыԍны поԅӧ тащӧм-ногӧн: луԁікыԁ меԁ-јона паԍкалӧ, соԁӧ тулысын ԁа гожӧмын, сы-вӧсна тулыснас колӧ јонҗыка боԍтчыны кутны паԍкалӧмԍыс. Сӧстӧма-кӧ кутан віԇны керка-пыщкӧстӧ, сӧстӧм-кӧ новлан ԁа уԅлан кӧлујыԁ, частӧҗык-кӧ пыркӧԁлывны буссӧ — сек, ԃерт, луԁікыԁ лоас ещаҗык. Сӧстӧма віԇӧмԍыԁ луԁікыԁ полӧ. Сеԍԍа луԁікыԁ оз ԉубіт пыр-пыр ветлана тӧв. Коло щӧкыԁҗыка, унҗыкыԍ луннас (тулысын ԁа гожӧмын) воԍтлыны ӧшіԋјас, меԁым керкааԁ кутіс ветлыны тӧв (сквоԅԋак), — пыр-пыр ветлан тӧвсӧ луԁікјасыԁ зев оз ԉубітны. Сеԍԍа апԏекајасын вузавлӧны порошкіјас, — наыԍ луԁікјасыԁ кулӧны. Бурҗык тӧԁмаԍны тајӧ ԍорԋіјаснас поԅас тащӧм ԋіга-јасыԍ. 1. Семашко - Советская власть и народное здоровье. 2. Булышев — Ԍув пыщкӧсса біја ԏіф-віԍӧм ԁа гырԁ-мыт. 3. Российский — Перевод Кедровской — Гут разӧԁӧ віԍӧмјас.

5. Ԉоквіԍӧм (ԍіфіԉіс, тріппер).

Ем-абу міјан ԍіктын ԍіфіԉісӧн ԁа тріпперӧн віԍыԍјас. Кыԇ вермӧ тащӧм віԍӧмыс паԍкавны воԇӧ. Мыј-вӧсна оз ков ԍіфіԉіеӧн ԉібӧ тріпперӧн віԍыԍкӧԁ ԍојны ӧԏі ԁозјыԍ ԁа курітчыны ӧԏі каԉԉаныԍ. Кыԇі мыԍкыны віԍыԍ мортлыԍ ԍојан-јуан ԁозјас. Кыԇі віԍӧԁӧ ԉоквіԍӧмыс. Кыԇі колӧ бурԁӧԁчыны ԉоквіԍӧмјасԍыс. Вуҗӧ оз баԏ-мамԍаԋ віԍӧмыс чеԉаԃлы. Кыԇі кутны віԍӧмсӧ воԇлаԋ паԍкалӧмыԍ. Кыԇі креԍԏана вермасны отсавны пеԉшарјаслы кутны воԅлаԋ паԍкалӧмыԍ. ____________

Тајӧ бӧрја војасӧ ԍіктјасын ԉоквіԍӧмӧн віԍыԍјаслӧн лыԁыԁ кутіс јона соԁны (војнајас-бӧрын). Віԍӧмсӧ паԍкӧԁісіны салԁатјас. Віԍмыԍ јӧзыс асланыс пемыԁлун вӧсна оз віԁчіԍны јӧзсӧ віԍмӧԁӧмыԍ, сы-вӧсна тајӧ віԍӧмыс ӧԁјӧн паԍкалӧ — тувтчалӧ воԇлаԋ. Сеԍԍа міјан ԍікԏјасаԁ ԍојӧны ставыс ӧԏі ԁозјыԍ. Ԍемјаас-кӧ ем ӧԏі віԍыԍ, сіјӧ асԍыс віԍӧмсӧ паԍкӧԁӧ ставыслы. Курітчыԍјасыԁ сіԇ жӧ курітӧны ӧԏі-мӧԁыслыԍ помјассӧ, ӧзтӧны ӧԏі чігаркаыԍ. Локтас кыԍкӧ бокыԍ тӧԁтӧм морт, сіјӧс верԁӧны аскӧԁыс ӧԏі ԁозјыԍ, — мортыс, гашкӧ, ԍіфіԉісӧн віԍӧ — коԁ тӧԁӧ. Гӧтраԍігӧн сіԇ-жӧ частӧ овлӧ: зонмыс ԉібӧ нылыԍ& віԍӧны ԉоквіԍӧмӧн, — аԍныс ӧԏі мӧԁыслы оз віԍтаԍны — јанԁыԍӧны, — сеԍԍа кыкнаныс-і віԍмӧны. Сеԍԍа оз пырыԍ-пыр-жӧ кутчіԍіны ԉечітчыны - еновтчӧны, сы-вӧсна чеԉаԃыс щӧщ щыкӧны-віԍмӧны, вуҗӧ најӧлы віԍӧмыс. Чуҗӧны, коԁі ԍінтӧм, коԁі омӧԉ-вӧснаыс кулӧ лун-мӧԁ-мыԍԏі, коԁӧс мамјасыс чужтӧны шојӧн. Щӧкыԁа поԅӧ аԁԇывлыны чеԉаԃӧс, нырыс вӧјӧма — нускӧны, оз вермыны ԍорԋітны. Коԁі сен мыжа? Ԃерт, баԏ-мам. Мыјӧн каԅалан віԍмӧм, пырыԍ-пыр-жӧ колӧ шыӧԁчыны пеԉшар-ԁінӧ ԉібӧ мунны боԉԋічаӧ, ԁокторјас ԁінӧ ԉечітчыны. Ԉечітчігаԁ колӧ кывзыны быԁ-тујԁӧм ԁокторјаслыԍ, кыԇ-мыј щӧктас, сіԇ-і колӧ вӧчны. Оз ков ԍојны ӧԏі ԁозјыԍ веԍіг аслаԁ ԍемјаын, бурҗык лӧԍӧԁны ставлы торја таԍті (бекар). Оз ков ԍојны праԅԋікјас-ԁырјі гӧԍтјаскӧԁ ӧԏі ԁозјыԍ, оз ков јуктаԍны ӧԏі ԁозјыԍ. Ԍојӧм-бӧрын колӧ ԁозмуктӧ мыԍкавны пуӧм-ваӧн, пуԅӧԁны ва-піын пачын, весавны лыаӧн. Бурҗык мыԍкыны суԉемаа ваын. Оз ков верԁны чеԉаԃӧс вомыԍ, оз поԅ ԋекор окавны посԋі чеԉаԃӧс вомас. Оз ков ԍујны налыԍ ԋоԋсӧ (соскасӧ) вомӧ. — Сіԇі вермас-жӧ віԍӧмыԁ вуҗны налы. Віԍӧмыԁ-ӧԁ оз пыр — вуҗӧм-мыԍтыс оз тыԁав. Быԁ мортлы, коԁі тӧԁӧ ԍіфіԉісӧн ԉібӧ тріпперӧн віԍыԍӧс, колӧ сыыԍ віԁчіԍны аслыс ԁај віԇны мукӧԁ-ԇоԋвіԇа-јӧзӧс віԍмӧмыԍ. Віԍыԍсӧ пырыԍ-пыр-жӧ віԍтавны пеԉшарлы, ыстыны ԉечітчыны боԉԋічаӧ. Мӧԁ ԍорԋі-пыԃԃі та-ԁорӧ поԅӧ пуктыны, ем-кӧ вӧлӧԍтаԁ саԋітарнеј коміԍԍіја (ԇоԋвіԇалун-кутӧм-јылыԍ-тӧжԁыԍыԍ бӧрјӧм јӧз) сы-уҗ јылыԍ. Поԅӧ лыԃԃыны тајӧ ԍорԋіјас-куԅа тащӧм ԋігајасыԍ: 1) Фрид — Бпч нароԇа. 2) Броннер. — Как бороться с сифилисом на селе. 3) Броннер. — О Венерологических болезнях. 4) Волпьян. — Как предохранить себя от заражения венерическими болезнями. 5) Беркова — Перевод Надеевой. „Віԁчыԍӧј ԁа бурԁӧԁчӧј ԉоквіԍӧмыԍ. 6) Врач Коканин — Ԉоквіԍӧм.

6. Віна-јуӧм ԁа пӧԁтан (чакотка) віԍӧм.

а) Кущӧм ԋеԉучкі-торјас вајӧ морт-ԇоԋвіԇалунлы віна-јуӧм. Кущӧм пежӧ кыскӧ мортӧс віна ԁа самӧкур. Мыјла самӧкур јонҗыка торкӧ ԇоԋвіԇалун віна-ԁорыԍ. Кыԇі Сӧвет-влаԍт вермаԍӧ — бырӧԁӧ віна-јуӧмсӧ. б) Мыј-вӧсна міјан віԍӧны пӧԁтан-віԍӧмӧн. Кӧні меԁ-уна пӧԁтан-віԍӧмнас віԍыԍыс: карјасын аԉі ԍіктјасын. Кыԇі ԉечітчыны пӧԁтан-віԍӧмыԍ. ______________

Віна-јуӧм жебмӧԁӧ мортлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ. Віна-јуыԍ морт кокԋіԁҗыка віԍмӧ быԁ-ԍікас ԍӧкыԁ-віԍӧмјасӧн. Лоӧ кокԋі-мывкыԁа (слабо-характерыый). Баԏ-мамлӧн віна-јуӧм щыкӧԁӧ щӧщ чеԉаԃсӧ. Чеԉаԃјас аԁԇӧны баԏлыԍ-мамлыԍ коԁалӧм, налы сіјӧ кажітчӧ ԏешкоԃ, сеԍԍа аԍныс, вежӧртӧм-чеԉаԃыԁ, коԁалӧмӧн ԁа гӧԍԏітчӧмӧн-жӧ ворсӧны, — пукԍаласны чомјас ԁа быԏԏӧ јуӧны, сеԍԍа сен быԏԏӧ коԁԇасны ԁа сіјӧ жӧ вӧчӧны, мыј аԁԇылісны гортԍыс баԏ-мамыслыԍ (віԁчӧны, коԍаԍӧны). Баԏ-мам (віна-јуыԍјас) частӧ гырыԍҗык чеԉаԃсӧ ыстывлӧны корԍны віна, сеԍԍа пукԍӧԁасны аскӧԁныс щӧщ пызан-сајӧ ԁа јукталӧны вінаӧн, — чеԉаԃыԁлӧн чукраԍӧмыс налы ка- жітчӧ ԏешкоԃ. Тајӧ ставыс велӧԁӧ чеԉаԃӧс — кага-вывԍаԋыс віна-јуны ԁа коԁавны. Оз ков овны мужікјаслы ԁа бабајаслы коԁа-јурӧн. Коԁа-јурӧн олігӧн-кӧ кага завоԃітчас овны мам-кынӧмын, сек-ԋін шоч кага лоӧ ԇоԋвіԇа, лоӧны ԉібӧ кокԋі-вежӧраӧԍ, жугыԉӧԍ, омӧԉӧԍ, пыр віԍӧны. Віна-јуыԍ-јӧз чеԉаԃ-піыԍ уна морт јӧјмӧ гырыԍӧн-ԋін. 40-60% став јӧјмӧм-јӧз-піԍыс (быԁ ԍо јӧјмыԍ-піыԍ 45-60 мортыс) јӧјмӧмаӧԍ віна-јуӧм-вӧсна ԁа віна-јуыԍ баԏ-мамлӧн чеԉаԃыс. Ԇоԋвіԇалун-щыкӧԁӧм кынԇі віна-јуӧм кыскӧ мортӧс быԁ-ԍама-пежӧ. Віна-јуыԍ мортлы кокԋіԁҗыка ԍурӧ ԉоквіԍӧм — олӧ коԁкӧԁ-ԍурӧ. Віна-јуыԍ-јӧз вӧчӧны быԁԍама мыжјас, куԉігаԋітӧны, гуԍаԍӧны, віԇӧны каԅеннеј ԍӧм, коԍаԍӧны, мортјас віјӧны ԁа уна ԉок-тор вӧчӧны. Віна-јуыԍ морт еновтчӧ овмӧсԍыс, омӧԉа уҗалӧ, быԁлаті кіԍԍӧма, жуглаԍӧма, ԋекыт оз выԉԁышт. Ԇікӧԇ щыкӧԁӧ чеԉаԃыслыԍ олас-ногсӧ. Уна мортӧс віна-јуӧмыԁ щыкӧԁӧ поԅтӧмӧԇ, унаӧс воштӧ гуӧԇ. Віна-јуыԍ морт аԍсӧ віјӧ јаԁӧн — шуԍӧ алкогоԉӧн. Тајӧ јаԁыс век ԋӧжјӧԋікӧн жугӧԁӧ мортсӧ, сеԍԍа мукӧԁыс вінасӧ-јутӧг оз веԍігтӧ вермыны овнысӧ. Самӧкурыԁ вајӧ мортлы ԉоксӧ унҗык віна-ԁорԍыԁ. Самӧкурын ем уна ԋајт, сіјӧ ԋајтыс ставыс јуігас пырӧ морт-пыщкӧсас, віԍмӧԁӧ мортсӧ. Сеԍԍа самӧкурыԁ јона жебмӧԁӧ овмӧстӧ — уна воштӧны ԋаԋ самӧкур пуӧмӧ, уналӧн чеԉаԃыс сы-вӧсна щыгјалӧны. Сы-понԁа сеԍԍа гооуԁарстволы лоі леԇны вузавны роч-вінатӧ. Роч віна ԇоԋвіԇалунсӧ жугӧԁӧ ԋӧжјӧҗык самӧкур-ԁорԍыԁ. Ԍіктјасаԁ пемыԁ-јӧзыԁ шуаԍӧны: „віна-јуӧмтӧ-пӧ Сӧвет-влаԍтыԁ паԍкӧԁӧ Міколај-сарыԍ паԍкыԁҗыка“, — сіјӧ, ԃерт, абу сбыԉ. Сӧвет-влаԍт ԍетіс вӧԉа вузаԍны роч-вінаӧн самӧкур-пуӧм бырӧԁӧм вӧсна. Самӧкур пуӧмыԁ-ӧԁ поԅтӧмӧԇ паԍкавлі, кор боԍтӧм вінаыԁ оз вӧлі ԍур. Вывті-ԋін уна кутлісны таскајтны ԋаԋтӧ. Ӧні самӧкур-пуӧмкӧԁ Сӧвет-влаԍт јона вермаԍӧ. Роч-вінатӧ оз жӧ пыр кутны вузавны. Ԁугԁасны, кор бырӧ самӧкур-пуӧмыс, кор шочҗык лоӧ віна-јуыԍыс-ԁа, Віна-јуӧмкӧԁ Сӧвет-влаԍт јона вермаԍӧ, јона тӧжԁыԍӧ віна-јуӧмсӧ бырӧԁӧм-вӧсна. Вермаԍӧ — јӧзлыԍ вежӧрсӧ југԁӧԁӧмӧн. Важӧн, Міколај сар-ԁырјі креԍԏаԋіныԁлы ԍӧкыԁ уҗсӧ помалӧм-бӧрын, — рытын петны паԉӧԁчывы, шојтчыны вӧлі ԋекытчӧ. Шогсӧ паԉӧԁны чукӧртчасны вӧлі віна вузалыԍ-орԁӧ, ԍӧкыԁыԍ-ԍӧкыԁ-уҗнас нажӧвітӧм грӧшсӧ јуасны. Ӧні міјан быԁ вӧлӧԍтын емӧԍ лыԃԃыԍан керкајас, емӧԍ клубјас, кытчӧ шојт- чіг-мозыс вермасны петавны мужікјас ԁа бабајас, лыԃԃыны гаԅетјас ԁа журналјас, тӧԁмаԍны, кӧні мыј вӧчԍӧ, кӧні кыԇі уҗалӧны ԁа мукӧԁ-торјӧн. Лыԃԃыԍан-керкајасын віԍтавлӧны јӧзлы, кущӧм пежјас ԍетӧ мортлы віна-јуӧм, петкӧԁлӧны карԏінајас-ԍерԏі, кыԇі век воԇӧлаԋ жугӧԁӧ віна-јуӧм мортлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ. Кор ас-ԍіннаныс аԁԇасны став пежсӧ віна-помԍыԁ, ԃерт, уна морт аслыс шуас: «сеԍԍа-пӧ ԋекор-ԋін румка-віна веԍігтӧ ог јулы». Југԁӧԁан-уҗ лыԃԃыԍан керкајас кынԇі нуӧны пеԉшарјас, ԁокторјас, — најӧ сіԇ-жӧ віԍтавлӧны, кыԇі вінаыԁ жугӧԁӧ мортлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ. Віна-јуӧмкӧԁ вермаԍны колӧ јона отсавны бабајаслы. Ӧні міјан пӧшԏі быԁ баба бӧрԁӧ віна вӧсна, уна новлӧԁлӧ коԁјура верӧсԍаԋыс лӧзсӧ јајас. Праԅԋік-кӧ матыԍмӧ, аԍныс-жӧ најӧ тӧжԁыԍӧны віна боԍтӧм ԁа сур-пуӧм-вӧсна. Колӧ бабајассӧ воԇвыв југԁӧԁны, меԁым најӧ асныс& еԍкӧ ез кутны тујԁны вінасӧ јуны, меԁым ез кутны аԍныс тӧжԁыԍны унҗык віна ԁа сур лӧԍӧԁӧм вӧсна. Јона вермасны југԁӧԁны бабајасӧс ԍіктса ԃеԉегатка-чукӧрјас. б) Пӧԁтӧм віԍӧмӧн меԁԍасӧ віԍӧны гӧԉа-олӧм вӧсна. Олӧны ԋајта, ічӧт керкаын, кӧні оз тырмы јӧзыслы сынӧԁыс. Ужалӧны ԍӧкыԁ уҗ-вылын, оз аԁԇывны шојтчӧг. Ԍојӧны-јуӧны омӧԉа — оз тырмӧԇ. Меԁ-уна пӧԁтӧм-віԍӧмӧн віԍыԍыԁ карјасын — пабрік-завоԁын уҗалыԍ-јӧз пӧвсын. Креԍіԏана-пӧвсын пӧԁтӧм-віԍӧмнаԁ віԍыԍыс ещаҗык, - најӧ уҗалӧны ывла-вылын (уԉічын). Пабрік-завоԁјасын сынӧԁыс абу тырмымӧԇ ԁај сорлаԍӧма быԁԍама ԉок бусјаскӧԁ. Мыјӧн каԅалан пӧԁтӧм-віԍӧмӧн віԍӧмтӧ, пырыԍ-пыр-жӧ колӧ шыаԍны ԁокторјас-ԁінӧ, најӧ велӧԁасны, кыԇі колӧ ԉечітчыны пӧԁтӧм-віԍӧмԍыԁ. Меԁ-бур ԉекарство пӧԁтан-віԍӧмыԍ: овны југыԁ-інын, шонԁі-воԇын, бура ԍојны-јуны, сӧстӧма овны, оз ков уҗавны вын-вывті, оз ков јуны віна ԁа оз ков курітчыны. Пӧԁтан-віԍӧмӧн віԍыԍ вермас бурԁны курорт-вылӧ ветлытӧг — ԍіктын, кӧні сынӧԁыс сӧстӧмҗык карјас-ԁорыԍ, сӧмын колӧ сен бура ԍојны-јуны ԁа оз ков уна ԁа ԍӧкыԁ-уҗ уҗавны. 1) Тајӧ ԍорԋіјас нуӧԁӧм-бӧрын поԅӧ ԍорԋітыштны: јона-ӧ пуӧны вӧлӧԍтас самӧкур ԁа кыԇі вермаԍӧны самӧкур пуыԍјаскӧԁ. Кущӧм ԋеԉучкі-торјас вајіс ԍіктыслы віна-јуӧм, јона-ӧ паԍкалӧма куԉігаԋітӧм. 2) Поԅӧ пуктыны ворсантор «Самӧкур пуыԍӧс суԃітӧм“. Та-јылыԍ поԅӧ лыԃԃыны тащӧм ԋігајас: 1. Мендельсон — На пьяном фронте. 2. Гауле — Как действуют спиртные напитки на человека. 3. Семашко — Туберкулез — бич деревни. 4. Незмин — Что надо знать о туберкулезе. 5. Галиновская — Матери-крестьянке. 6. Врач Коканин — „Віна јуӧм-јылыԍ“. 7. Врач Гоффеншефер. Перевоԇ Хуԇаевой. — Чакотка

7. Нывбаба-віԍӧмјас. Кага-вајӧм ԁа быԁтӧм-јылыԍ.

Колӧ бабајаслы віԇны асԍыныс ԇоԋвіԇалунсӧ. Мыјла быԁ ԇоԋвіԇа нывбабалӧн мунӧ быԁ тӧлыԍын вір — гырԁ. Кыԇі артмӧ кынӧм-пыщкӧсӧ кага. Кыԇі сені олӧ кагаыс. Ԁырӧ віԍӧ нывбаба кага чужтӧм-мыԍԏі. Мыј-вӧсна бабајас кулавлӧны кага чужтігӧн ԁа чужтӧм-бӧрын. Кыԇі колӧ ԍӧкыԁ-ԁырјі ԁа кага-вајӧм-бӧрын віԇны асԍыс ԇоԋвіԇалунсӧ. Мыјла ԍіктјасын нывбабаӧс кага вајӧм-бӧрын квајт вежон лыԃԃӧны пежӧн. Сӧвет-правіԏеԉство оз ԍет ԇескӧԁны мамјасӧс ԁа чеԉаԃӧс. __________

Міјан ԍіктјасын унҗык нывбабаыслӧн ԇоԋвіԇалуныс вошӧма-ԋін. Бабајас ез кутны віԇны асԍыныс ԇоԋвіԇалунсӧ. Уҗалӧны ԍӧкыԁа, вынвывтіыс. Веԍігтӧ, кор сіјӧс віԍӧԁӧ нывбаба-віԍӧмјасӧн (мунӧ тӧлыԍԍа вір, кага новлӧԁлӧ рушкуас ԉібӧ пырыԍ-пыр кага вајӧм-бӧрын), аԍсӧ ԋӧԏі оз віԇ. Паԍтаԍӧ ԉока, кынмӧԁчӧ. Тулыснаԁ ӧшіԋулаԁ лым на быԁӧн, а сіјӧ-ԋін котралӧ кӧмтӧг, јурвылас павкԋітӧма ыҗыԁ шаԉ: јурсӧ јона кынмӧмԍыс віԇӧ, сӧмын кок кынмӧм-вӧснаыс оз веԍіг і ԁумыштлы. Тӧлыԍԍа вір-мунігӧн оз ков кынмӧԁчыны, оз ков уҗавны ԍӧкыԁа-ԋі, јона копраԍны. Ԍӧкыԁ уҗ уҗалӧм ԁа кынмӧм-вӧсна нывбаба вермас јона віԍмыны. Тӧлыԍԍа вір бабајаслӧн мунӧ быԁ тӧлыԍ (ԇоԋвіԇа мортлӧн) ар-ԁасвітԍаԋ, ԁасквајтԍаԋ завоԃітчӧ-ԁа, мунӧ ар ԋеԉамын віт — ветымынӧԇ. Ԁугԁылӧ мунны тӧлыԍԍа-вір ԍӧктӧм-бӧрын (пырыԍ-пыр мыјӧн ԍӧктан), оз мун пыр кага вајӧм-бӧрӧԇыс; мукӧԁ нывбабаыслӧн кагасӧ ԋоԋӧԁігӧн оз-жӧ овлы тӧлыԍԍа вірыс. Ԍӧкыԁ-ԁырјі-нобасігӧн& оз ков уҗавны ԍӧкыԁ уҗ, оз ков копраԍны. Копраԍӧм-вӧснаыԁ кага-ԍыліас вермас гартчыны гӧг-ԍурӧсыс, кагаыԁ чужігаԁ вермас җагавны. Оз ков јона уԅны, — уԅігӧн кагаыс кынӧм-пыщкас јонҗыка быԁмӧ, вајнысӧ лоӧ ԍӧкыԁҗык. Кага кокјылынҗык олӧ. Ԍӧкыԁ-ԁырјі кыкыԍ-кујімыԍ колӧ петкӧԁчывны бабкалы. Мыјӧн кутас орјӧԁлыны косјастӧ, пырыԍ-пыр-жӧ колӧ мунны боԉԋічаӧ ԉібӧ корны гортаԁ бабкаӧс ԉібӧ пеԉшарӧс ԉібӧ ԁокторӧс. Кага вајіг-кежлӧ колӧ став паԍкӧмтӧ вылысԍыԁ вежны, паԍтавны сӧстӧмӧс. Кага петанінсӧ ԁа кокјассӧ мічаӧ мајтӧгӧн маԍкавны&. Кага вајны воԉсавны выԉ іԇас ԉібӧ турун-воԉпаԍ, воԉпаԍ-кышӧԁсӧ ԍујны сӧстӧмӧс-жӧ. Пачӧ лӧԍӧԁны пӧԍ-ва (воԇвыв васӧ колӧ пуԅӧԁлыны). Пуктыны самӧвар ԉібӧ ломтыны пач, меԁ век вӧлі пуан-ва. Пуан-ваас колӧ пуԅӧԁны гӧг-кӧртӧԁсӧ. Пуԅылӧм ԁебыԁ ваыс ковмас кагасӧ мыԍкігӧн ԁа кага вајан-інсӧ мамыслыԍ мыԍкалігӧн. Кага чужтігӧн оз ков ԍетны рӧԃіԉԋічалы ԋекущӧм ԉекарство. Чужтыны кага колӧ воԁсаӧн. Кор міјан бабајас кутасны кагајассӧ вајігӧн віԇны аԍсӧ ԋајтчӧмыԍ, ԁугԁасны ԇебԍаԍны кагасӧ вајігӧ гӧлбечјасӧ ԁа карта-вывјасӧ, кор оз кутны вылысас кышавлыны меԁ ԋајт кӧлујсӧ, сек міјан ещаҗык лоӧ кагасӧ чужтігас віԍыԍыс ԁа кулыԍыс. Оз ков корны кага-вајыԍ-ԁінӧ бабушкајасӧс. Најӧ аԍныс ԋінӧм оз тӧԁны, сӧмын вӧчӧны унҗык ԉок кагавајыԍыслы ԁа кагаыслы. Кага-чужтӧм-бӧрын оз ков рӧԃіԉԋічаыслы четчывлыны воԉпаԍыԍ ԁырҗык. Кага чужтӧм-мыԍԏі ԋекущӧм уҗ оз ков уҗавны нывбабалы вежон кык, сӧмын сы-бӧрԏі завоԃітны уҗыштны кокԋінԇі уҗ. Міјан бабајасыԁ мукӧԁыс чужтасны кагасӧ, кӧрталасны гӧгсӧ ԁа аԍныс сеԍԍа мунасны ломтыны пывԍан. Чужтылӧны гожӧмјасын віԇ-вылын, кӧрталасны гӧгсӧ ԁа пуктасны куст-улӧ, а аԍныс бара боԍтчасны куртны ԉібӧ ыщкыны. Асԍыныс ԇоԋвіԇалунсӧ віԇтӧм-вӧсна міјан нывбаба-пӧвсын уыҗыкыс віԍӧны кілаӧн (маткаыс ӧшӧԁчӧма). Колӧ јона віԇны бабајасӧс тајӧ пӧрајасас, отсавны налы нуны керка-пыщкӧс уҗ. Оз ков скӧрмӧԁны, повԅӧԁны, оз ков ԍетны улӧԇ копраԍны, віԇны ԁојмӧмыԍ, леԇлывны ветлыны ывла-вылӧ паԉӧԁчыны, лолыштны сӧстӧм сынӧԁӧн. Міјан креԍԏаԋіныԁ вӧвсӧ асԍыс бурҗыка віԇӧ чаԋасӧм-мыԍԏіыс, бабасӧ оз сещӧма ԁӧԅӧріт, кыԇі вӧвсӧ. Мукӧԁ мужікјасыԁ бабасӧ оз леԇны кагасӧ чужтыны керкаас — ыстӧны ԉібӧ гӧлбечӧ ԉібӧ карта-вылӧ. Карта-вылын ԁа мукӧԁлаын кӧн-ԍурӧ чужтӧм-вӧсна рӧԃіԉԋіча-вірӧ ԍурӧ ԋајт, — сы вӧсна ԍӧкыԁа віԍмывлӧны ԁа унаӧн кулӧны. Ԋајтыԁ ԁа пӧрыԍ бабушкајасыԁ уна том-ічмоԋӧс воштӧны гуӧԇ, уна кагаӧс коԉӧны мамтӧг чужӧмԍаԋыс, уна кагалыԍ чегјалӧны кі-коксӧ. Тащӧм кага-вајан-местајас, тащӧм отсаԍыԍјастӧ-ԁа колӧ-ԋін вунӧԁны комі аԋјаслы. Тырмас-ԋін бабкајасӧс, пеԉшарјасӧс ԁа ԁокторјасӧс ӧтԁортны. Сӧмын најӧ вермасны нывбабаӧс кокԋӧԁны кага-чужтігӧн. Кага чужтӧм-бӧрын оз ков ԍібӧԁны верӧсјастӧ (оз ков уԅны накӧԁ) квајт вежон, кытчӧԇ оз ԁугԁы ԋајтыс. Оз ков леԇны бабајаслы мужікјассӧ матӧ ԍӧкыԁ-ԁырјіыс квајт-вежон-вајтӧԇыс. Міјан рӧԃіԉԋічаыԁ новлӧ квајт вежон ас-вылас меԁ ԉок паԍкӧмсӧ — веԍігтӧ праԅԋікјаԍӧ оз вежԍывлы. Квајт вежон лыԃԃӧны рӧԃіԉԋічаӧс пежӧн (веԍігтӧ вічкоӧ, коԁі јенлы ескӧ, оз поԅ ветлыны). Рӧԃіԉԋічалӧн ԋекущӧм пежтор абу, сӧмын сылӧн петӧ ԋајт кага вајӧм-бӧрас вежон квајтӧԇ. Новлыны колӧ ԍӧкыԁ-ԁырјі ԁа кага чужтӧм-бӧрын век сӧстӧм паԍкӧм, частӧҗык вежлавны кӧлујсӧ, частӧҗык мыԍԍывлыны-пывԍывлыны. Кагатӧ колӧ віԇны сӧстӧма, сӧстӧм кӧлујӧн, тӧлыԍ кујімӧԇ колӧ быԁлун купајтны тазјын ԉібӧ ворјын, сӧмын оз ков быԁлун мајтӧгӧн. Мајтӧгнас сӧмын кыкыԍ ԉібӧ кујімыԍ вежоннас. Ԋајта віԇӧм-вӧсна міјан быԁ во кулӧ зев уна чеԉаԃ, кага-вывԍаԋыс. Сӧвет-влаԍт јона тӧжԁыԍӧ мамјаслыԍ ԁа чеԉаԃлыԍ олӧмсӧ бурмӧԁны. Воыԍ-воӧ воԍталӧ унҗык сещӧм учрежԃеннејас, кӧні велӧԁӧны мамјасӧс, кыԇі кутны ԇоԋвіԇалун ԍӧкыԁ-ԁырјі, кыԇі быԁтыны ԁа мукӧԁтор. Тащӧм велӧԁан-іныс міјан Комі облаԍтын ем Сыктывԁінкарын, уҗалӧ 1926 воԍа март-тӧлыԍԍаԋ, сеԍԍа лӧԍӧԁісны таво ујезԁјасӧ. Сыктывԁінкарӧ лӧԍӧԁӧма керка, — сені олӧны ԍӧкыԁ-ԁырјі бӧрја кык тӧлыԍсӧ ԁа чужтӧм-мыԍԏіыс кык тӧлыԍ ӧтка нывбабајас, абу-кӧ аԍланыс оланінныс, ԉібӧ гортԍыс-кӧ вӧтлӧмаӧԍ, ԉібӧ вывті-кӧ омӧԉ овныс гортас. Тајӧ отсӧгјас-кынԇі, Сӧвет-влаԍт ԍетіс нывбабајаслы нӧшта ыҗыԁ отсӧг. Важӧн, ревоԉутсіјаӧԇ, чужӧ-кӧ нывлӧн кага, лыԃԃӧны сіјӧс мыжа мортӧн, ԋімыс сещӧм кагаыслӧн вӧлі «чурка». Баԏыс матӧ оз ԍібӧԁ, ԋекущӧм отсӧг оз ԍет быԁтігас. Ӧні кагајасыслыԍ баԏјассӧ суԁ-пыр щӧктӧны отсавны, быԁтыны кагасӧ ԁаскӧкјамыс арӧԇ.

8. Выԉ-оласног лӧԍӧԁӧм.

Мыјла віԍігјасӧн оз ков кывзыны кӧнӧвалјаслыԍ ԁа ԍіктса «тӧԁыԍ“-пӧчјаслыԍ. Вермӧ оз каԅмӧԁчыны ԇоԋвіԇа мортлы. а) Кымын морт быԁ-ԍо морт-піыԍ кулӧ тајӧ грезԁас. Јона-ӧ віԍӧны ԁа кулӧны СССР-паԍтаын, мукӧԁ госуԁарствојасын. Мыј-вӧсна міјан меԁ-уна віԍӧны ԁа кулӧны. Пемыԁлун ԁа важ пӧрыԍ-јӧз-ԍерԏі олӧмыԁ орӧԁӧ јӧзлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ. Вічкоын ӧԏі ԁозјыԍ ԁарјаԍӧм, крест окалӧм ԁа поплыԍ кырымсӧ окалӧм паԍкӧԁӧ вуҗан-віԍӧмјас. Мыј-вӧсна оз ков мунны ԉечітчыны кӧнӧвалјас-ԁінӧ, «тӧԁыԍ»-пӧчјас-ԁінӧ-ԁа. Кыԇі ԉечітӧны најӧ. Кыԇі ԉечітӧ врач-ԁоктор. Кущӧм јӧзлы каԅмӧԁчӧ. Кӧні меԁ-јона каԅмӧԁчывлӧ. ________________

Міјан Сӧвет-Сојузын јӧзыс кулӧ јонҗыка мукӧԁ госуԁарствојасын олыԍ јӧзыԍ. Меԁԍасӧ кулӧны чеԉаԃвывԍаԋ. Віт-арӧсӧ вотӧԇ міјан (СССР-ын) кулӧ быԁ ԍо-чеԉаԃыԍ ветымыныс. Кулӧны мукӧԁ госуԁарствојасын-ԍерԏі јонҗыка со-мыјла: міјан јӧзыс пемыԁӧԍҗык — велӧԁчытӧмыс унҗык. Асланыс памыԁлун-вӧсна оз кужны вермаԍны віԍӧмјаскӧԁ ԋігајас гіжӧԁ-ԍерԏі. Кывзӧны пӧрыԍ-јӧзлыԍ, јӧзӧс пӧрјӧԁлыԍ кӧнӧвалјаслыԍ ԁа бабушкајаслыԍ. Олӧны ԋајта. Ԋајта олӧм-вӧснаыс быԁ керкаын тыр гут, луԁік, пыщ ԁа тӧрӧкан, најӧ вуҗӧԁлӧны віԍыԍ јӧзԍаԋ ԇоԋвіԇалы уна-ԍікас віԍӧмјас.Віԍмам-кӧ мі, полам шыаԍны пырыԍ-пыр-жӧ боԉԋічаӧ ԉібӧ пеԉшарјас-ԁінӧ. Віԍыԍсӧ ԉечітам мыјӧн-ԍурӧ ас-наукнаным, пӧрыԍ-јӧз-велӧԁӧм тујԁӧм куԅа. Частӧ асланым ԉечітӧм-вӧсна мі вӧчам унҗык ԉоксӧ віԍыԍыслы. Віԍыԍ-ԁінӧ пеԉшарӧс ԉібӧ ԁокторӧс корӧм-пыԃԃі, вајӧԁӧны кущӧмкӧ бабушкаӧс ԉібӧ кӧнӧвалӧс. Віԍмас-кӧ морт ԁруг, сіјӧс лыԃԃӧны «вомԇаԍӧмӧн», кутасны ԋімкылаԍны, перна петкӧԁлыны, јуктавны кущӧм-ԍурӧ вајасӧн. Кӧнӧвалјас уна бур-ԇоԋвіԇа мортӧс том-арлыԁӧн воштӧны гуӧԇ асланыс ԉечітӧмӧн. Бабушкајас-ԁінӧ міјан комі-аԋ шыаԍлӧ зев частӧ. Нывјас-кӧ ԍӧктӧны ԁа кага чужӧмыс кӧ оз ков, — шыаԍӧны бабушка-ԁінӧ, перјӧԁӧны, рушку-пыщкӧсԍыс кагасӧ. Рушкуыԍ кага перјӧԁігӧн бабушка уна том-аԋӧс воштӧ кувтӧԇ. Бабушкајасыԁлӧн меԁ бур струментыс кіас — чӧрс, чӧрсјывнас унаыԍ піԍкӧԁлывлӧны маткасӧ, вірас воштӧны ԋајт. Јона мучітӧны нывбабасӧ. Бабушка быԁԍама ԋајт ваӧн јуктӧԁӧ чеԉаԃӧс — ԉечітӧ воміԇыԍ. Кор креԍԏанкаыԁ оз наԃејтчы верміг быԁтыны асԍыс кагасӧ, ԉібӧ вывті-ԋін гӧԉа-олӧны, ԉібӧ зев уна чеԉаԃа, сек оз ков мунны рушкутӧ перјыны бабушка-ԁінӧ, колӧ шыаԍны боԉԋічаӧ. Оз-кӧ креԍԏанкалы ков чеԉаԃыс, сек бара-жӧ вермас шыаԍны ԁоктор-ԁінӧ. Сіјӧ велӧԁас, кыԇі колӧ вітчыԍны ԍӧктӧмыԍ. Ԍӧктӧмыԍ вітчіԍӧм (ԁокторјас велӧԁӧм-куԅа) омӧԉҗыка воштӧ мортлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ аборт-вӧчӧм-ԁорыԍ. Сӧвет-закон- ԍерԏі аборт поԅӧ вӧчны сӧмын боԉԋічаын. Бокын аборт вӧчны оз вермыны веԍігтӧ ԁокторјас. Бокын вӧчӧмыԍ суԃітӧны ԁокторӧс, бабушкајасӧс, кӧнӧвалјасӧс, быԁӧнӧс-і. Віԍӧмјастӧ јона паԍкӧԁӧны попјас щӧщ-і. Вічкоын ԁарјӧԁӧны віԍыԍ кагаӧс, сеԍԍа сіјӧ паԋӧн-жӧ ԁарјӧԁӧны ԇоԋвіԇа кагаӧс. Паԋнас віԍыԍ кагаыслыԍ віԍӧмсӧ вуҗӧԁӧ ԇоԋвіԇа кагаыслы. Окалӧны крест ԁа поплыԍ кырымсӧ віԍыԍыс-і, ԇоԋвіԇа морт-і, — сек бара-жӧ віԍӧмыс вермӧ вуҗны ԇоԋвіԇа мортыслы. б) Пӧшԏі быԁ грезԁыԋ віԍталӧны: сен-пӧ каԍԏітчӧ (повԅӧԁчӧ), талы-пӧ каԍԏітчылӧма, тајӧ-пӧ повԅӧма. Кывзыны кутан ԍорԋісӧ-ԁа, быԏԏӧ сіԇ-і ем. Бурҗыка-кӧ віԇӧԁлам ԁа јонҗыка кутам јуаԍны, аԁԇам, мыј-вӧсна тајӧ мортыслы каԍԏітчӧма. Каԍԏітчыны вермас сӧмын віԍыԍ мортлы, ԉібӧ сещӧм мортлы, коԁӧс јона повԅӧԁлывлӧмаӧԍ чеԉаԃ-ԁырјіыс, ԉібӧ уна кывлывлӧма ԍорԋі каԍԏітчӧм-јывԍыс. Уна мортлы вермас каԍԏітчыны асланыс полӧм-вӧснаыс. Боԍтам кущӧмкӧ места: јӧзыс шуӧны сен-пӧ каԍԏітчӧ — ковмас сеті полыԍҗык — ԋервнеј мортлы мунны пемыԁӧн. Муніг-чӧжыс век ԁумајтӧ — полӧ каԍԏітчӧмыԍ, сек, ԃерт, јона полӧмԍыс ԁа ԁумајтӧмԍыс вермас каԍԏітчыны. Меԁԍасӧ мортлы каԍԏітчӧ сещӧм местаын, кыԍ сіјӧ ачыс кывлывліс јӧзԍаԋ ԍорԋіјас каԍԏітчӧм-јылыԍ. Мӧԁ-ԍорԋі-пыԃԃі поԅӧ пуктыны: ӧԏі шԉен меԁ віԍталас каԍԏітчӧм, кывлӧмтор-јылыԍ ԁа віԁлавны сіјӧс гӧгӧрбок (кущӧм ԇоԋвіԇалуныс мортыслӧн, коԁлы каԍԏітчӧма, абу-ӧ коркӧ віԍлӧма, ԁа мукӧԁ-тор). Тајӧ ԍорԋі нуӧԁӧм-ԍерԏі поԅӧ лыԃԃыны: 1. Ростовский — Поп, знахарь и врач. 2. Дмитриева — Как люди болеют и мрут от невежества и суеверия. 3. Горбов — перевод Выборова. — Сӧстӧм олӧм — ԇонвіԇа олӧм. 4. Дмитриева — перевод Жижевой — Енӧ ескӧј ԋінӧм абу-ӧ..

9. Кыԇі быԁтыны ԇоԋвіԇа чеԉаԃӧс.

Мыј-вӧсна міјан СССР-ын уна кулӧ чеԉаԃ кага-вывԍаԋ. Кыԇ міјан быԁтӧны, мыјӧн верԁӧны ԁа кыԇі на-борыԍ віԇӧԁӧны. Кыԇі колӧ віԇны ԁа верԁны чеԉаԃӧс. Сӧсуԉка, ԋаԋ-ԋамыԉ, мӧс-јӧв віјӧны ічӧт кагаӧс. Ічӧт кагаӧс оз ков тӧбны, сек оз вермы бура быԁмыны. Мыјла ічӧт чеԉаԃ јона віԍӧны гожӧмын мыт-віԍӧмӧн. Мыј-вӧсна віԍӧны ракіт-віԍӧмӧн. Колӧ гожӧм-кежлӧ лӧԍӧԁны ічӧт кагајаслы јаԍԉі. Гырыԍҗык чеԉаԃјаслы чеԉаԃ-саԁ. Міјан СССР-ын быԁ ԍо-чеԉаԃ-пыщкыԍ арӧсӧ-вотӧԇ кулӧ 28 морт, Гермаԋіјаын 20 морт, Франтсіјаын 16 морт, Ангԉіјаын 14 морт, Шветсіјаын 8 морт. Таԍ аԁԇам: міјан СССР-ын чеԉаԃыс кулӧ меԁ-уна: мі асланым пемыԁлун-вӧсна огӧ кужӧј најӧс віԇнысӧ ԁа верԁнысӧ. Чужас ічӧт кага, пырыԍ-пыр сылы вомас ԍујам сӧсуԉкі (ԋаԋ-ԋамыԉ ԁа сакартор быԁмовтӧма ԁӧра торјӧ). Сеԍԍа лун-мӧԁԍаԋ ԋоԋӧԁам щӧщ мӧс-јӧлӧн. Сеԍԍа верԁам-ԋоԋӧԁам мӧс-ԍур-пыр — сіјӧ век рыԍмӧма, реԅіна-ԋоԋнаԁ ԍіктјасаԁ шоч-на верԁыԍыԁ. Віԇам ԋајта, пывԍаныԍ-пывԍанӧԇ огӧ мыԍкавлӧј. Кыԋаувјасыс, коквож-костыс ԋоԉԅӧма, гӧрԁӧԁӧма. Пӧшԏі арҗынјӧԇ тӧбӧны кісӧ-коксӧ-топыԁа быԁмалӧмаӧԍ кыз-ԁӧра рузумӧн — веԍігтӧ вӧрԅӧԁчынысӧ оз вермы. Гожӧмын-кӧ чужас ічӧт кагаыԁ, сіјӧ асывоԇԍаԋ ԍор-рытӧԇ мам ԋоԋ оз аԁԇывлы мӧԁлунԍаԋыс-жӧ. Кагатӧ віԇӧны посԋі чеԉаԃ (аԍныс-на віԇанторјас) ԉібӧ пӧрыԍ пӧчјас. Таԇтӧ верԁӧм ԁа віԇӧм-вӧснаыԁ міјан јона кулӧны чеԉаԃыԁ. Ічӧт-кагаӧс колӧ арҗынјӧԇ (6 тӧлыԍӧԇ) верԁны сӧмын мам јӧлӧн — ԋоԋӧԁны. Кор міјан чеԉаԃ 6 тӧлыԍӧԇ олӧны куш-мам-ԋоԋ-вылын, секі најӧ озҗык віԍны, ещаҗык на-пӧвсыԍ кулыԍыс. Сӧмын мам-ԋоԋнас &ԋӧԋӧԁны колӧ кужны-жӧ. Кагаӧс ԋоԋӧԁны колӧ кујім-час-бӧрын, быԁ ԋоԋӧԁӧм-костын меԁ вӧлі кујім час. Частӧ верԁӧм-вӧсна кагалӧн віԍмӧ (ԁунԁӧ) кынӧмыс, сіјӧс горԇӧԁлӧ, сеԍԍа јона бӧрԁӧ. Колӧ кујім тӧлыԍӧԇ верԁны быԁ кујім час-бӧрын, кујімԍаԋ віт-тӧлыԍӧԇ верԁны быԁ кујім час ԁа җын-бӧрын. Віт тӧлыԍ-бӧрын ԍојӧм-костсӧ колӧ вӧчны ԋоԉ час. Војын кагаӧс оз ков ԋоԋӧԁны. Квајт тӧлыԍ-бӧрын куш-ԋоԋ-вылын кага оз кут пӧтны. Сек ковмас кагалы ԍетлыны мукӧԁ-ԍікас ԍојан, верԁны ӧтчыԁ јӧлӧн ԋоԋӧԁӧм-пыԃԃі маннеј рокӧн. Маннеј роксӧ пуны колӧ ва-сора-јӧлӧн (ваыс ԁа јӧлыс меԁ вӧлі ӧтмынԁа). Воԇӧ век ԋӧжјӧнԇіӧн јӧла ԍојансӧ вежны мукӧԁ-ԍікас ԍојанӧн. Арӧс тыріг-кежлӧ кагатӧ мам-ԋоԋԍыԁ колӧ ԁугӧԁны, сӧмын жар-ԁырјі — гожӧм-кежлӧ оз ков ԁугӧԁны ԋоԋаԍӧмыԍ, колӧ-ԋін ԋоԋӧԁны арӧԇыс. Оз-кӧ тырмы кагалы мам јӧлыс, секі колӧ шыаԍлыны пеԉшар ԉібӧ ԁоктор-ԁінӧ, најӧ велӧԁасны мыјӧн ԁа кыԇі верԁны. Мӧс-јӧлӧн верԁігӧн колӧ јӧвсӧ соравны пуԅӧм-вакӧԁ, пуктыны јӧвсӧ ԁа пуԅӧм васӧ ӧтмынԁа, сеԍԍа јумов-вылӧ пуктыштны сакартор. Ԋоԉ-тӧлыԍ-бӧрын поԅас васӧ пуктыны којмӧԁ пајсӧ. Верԁны ва-сора јӧвсӧ колӧ ӧтпырјӧн стӧкан-тӧран віна-суԉіја-тыр. Ԇоԋвіԇа-ӧ быԁлаті кагаыс, поԅӧ тӧԁны веԍітӧм-ԍерԏі. Бура-кӧ быԁмӧ ԁа ԇоԋвіԇа-кӧ кагаыԁ быԁ-тӧлыԍ соԁтӧ асԍыс ԍӧктасӧ-вессӧ. Быԁ тӧлыԍ соԁӧ ԍӧктаыс 1 ԉібӧ 2 тув. Ԍӧктаыс-кӧ чужігас кагаыслӧн вӧлі 8 тув-кымын, арҗынјӧн ԍӧктаыслы колӧ лоны тув 18 ԉібӧ 17. Бура верԁӧм-кынԇі, кагаӧс колӧ јешщӧ бура віԇны. Кага віԇігӧн меԁ вӧлі быԁлаті сӧстӧм. Рузумјассӧ віԇны сӧстӧма; куԇалас-кӧ рузумас, колӧ сіјӧс воԇвыв ӧшӧԁтӧԇыс пожјыштны кӧԇыԁ ваын. Ԋајт кырымӧн оз ков кутчіԍны кага-ԁінӧ. Колӧ сӧстӧма віԇны кагаыслыԍ јајсӧ, колӧ квајт тӧлыԍӧԇ быԁлун кагасӧ купајтны тазјын ԉібӧ паԍкыԁ җуҗыԁ ворјын (абу-кӧ ванна). Кага купајтан ԁозјӧн оз ков вӧԃітчыны. Чужӧмсӧ ԁа ԍінјассӧ кагаыԁлыԍ колӧ мыԍкыны пуԅӧԁлӧм кӧԇыԁ ваӧн торја ԁозјыԍ (оз ков мыԍкавны купајтан ԁозԍыс). Оз ков кага-вомӧ ԍујны чуԋтӧ ԁа сӧсуԉкі. Чуԋ-ԍујлӧм ԁа сӧсуԉкі-ԍујлӧм-вӧсна віԍмӧ кагаыԁлӧн вӧм&-пыщкӧсыс (ԋајтчӧ-ԁа). Кор віԍмӧ кагалӧн вом-&ныкӧсыс, сіјӧ јона віԍӧԁӧ кагасӧ: Вом-пыщкӧс кагалыԍ оз ков ԋінӧмӧн мыԍкавны, бурҗык мыԍкавны мамјаслы &ԋаԋсӧ. Мыԍкавны колӧ борнеј ваӧн, пуктыны стӧкан пуԅӧм ваӧ щајнеј паԋ-тыр борнеј кіслота. Оз ков тӧбны кагаӧс, меԁым сылӧн кіјасыс вӧліны прӧстӧԍ. Оз ков кага јурӧ керкаын пуктыны шапка, оз ков віԇны чышјанӧн, сек кагаыԁ пӧԍалӧ ԁа јонҗыка ԋајтчӧ. Оз ков качајтны потанын, бурҗык лӧԍӧԁны ічӧԏік пу-крӧваԏ. Оз ков кага крӧваԏ-ԋі, потан-ԋі занавесавны, — сек оз кут тырмыны кагалы лолавнысӧ сынӧԁыс. Воԉпаԍсӧ кагалыԍ быԁ-лун колӧ петкӧԁлыны тӧлӧԁны. Оз ков уԅтӧԁлыны мамјаслы кагасӧ аскӧԁыс ӧԏі воԉпаԍ-вылын. Ічӧт кагаӧс зев регыԁ поԅӧ ӧԏілааԁ уԅтӧԁлігӧн пӧԁтыны. Омӧԉа віԇӧм-вӧсна ԁа кыԇ-ԍурӧ верԁӧм-вӧсна чеԉаԃ јона віԍӧны ракітӧн. Ракіт віԍӧмӧн віԍыԍ чеԉаԃ ыҗыԁ кынӧмаӧԍ, ыҗыԁ јураӧԍ, кі-кокыс вӧсԋіӧԍ, быԏԏӧ орны кӧсјӧны, кокјасыс чукԉа мегыр-коԃ. Міјан бабајас шуӧны, кагатӧ-кӧ-пӧ воԇ ԁугԁан топыԁа тӧбӧмыԍ, сек-пӧ кокыс лоӧ чукԉа. Сіјӧ абу сіԇі. Тӧбны оз ков. Чукԉа-кокаӧԍ кагајас ракіт-віԍӧмӧн-віԍӧԁчӧм-вӧсна, омӧԉа віԇӧм ԁа кыԇ-ԍурӧ верԁӧм-вӧсна. Ракіт-віԍӧмыԍ кагаӧс колӧ бурԁӧԁны: јонҗыка новлӧԁлыны уԉічаын (ывла-вылын), верԁны морковӧн, јаблӧкӧн, јајтӧм-шыԁӧн, вајны гожӧм-кежлӧ ӧшіԋулӧ лыа, меԁ сен чеԉаԃыԁ ворсӧны. Гожӧмјасын чеԉаԃлы овны меԁ ԉок. Колӧ лӧԍӧԁны ӧтувја віԇанінјас. Ӧтувја віԇан-інын лоӧ лӧԍыԁҗык овны чеԉаԃыслы, оз ков повны мамјаслы чеԉаԃ ԁојмӧм-вӧсна, ԉібӧ ваӧ уԍӧм-вӧсна, ԁонтӧмҗык сувтас кага віԇӧмыԁ. Ӧні міјан быԁ кагалы лоӧ боԍтны торја віԇыԍӧс, јаԍԉіын ӧԏі віԇыԍ вермас зев бура віԇны 5-6 кага. Јаԍԉіӧ гожӧмын боԍтӧны арҗынԍаԋ — 5-6 арӧԇ. Ічӧт кагајасӧс, коԁјас чужӧмаӧԍ тулыснас ԉібӧ гожӧмнас-ԋін, бурҗык новлӧԁлыны мамјасыслы аскӧԁныс віԇ-вылас. Сен ԋоԋӧԁӧм-костсӧ сӧстӧм-сынӧԁ-вылас кагаыс бура уԅас. Колӧ лӧԍӧԁавны тащӧм јаԍԉіјассӧ во-чӧж-кежлӧ. Сек тӧвјаснаԁ ԁа арјаснаԁ унҗык кутас коԉны прӧст-пӧраыс мамјаслӧн, најӧ вермасны уҗыштны аԍнысӧ југԁӧԁчан уҗ-вылын. Чеԉаԃлы 4 арӧсԍаԋ 7 арӧсӧԇ колӧ лӧԍӧԁны чеԉаԃ-саԁ, сені лунјаснас најӧ ӧтувтчӧмӧн вермасны ворсны, велӧԁчыны, велӧԁчӧны ӧтувјӧн овны ԁа мукӧԁтор. Ӧні міјан тащӧм арлыԁа чеԉаԃыԁ гортаԁ велалӧны сӧмын јӧктыны ԁа маԏкыны, — віԉшаԍӧны баԏ-мамыслы. Баԏ-мамыс-кӧ јуӧны — налыԍ велалӧны щӧщ јуны віна ԁа вӧчны быԁԍама ԉоктор. Тащӧм чеԉаԃ-саԁјассӧ поԅӧ лӧоӧԁны бара-жӧ ӧтувтчӧмӧн. Оз ков нӧјтны чеԉаԃӧс. Міјан кага-кӧ бӧрԁӧ, ԉібӧ оз-кӧ кывзы гырыԍлыԍ, пыр-і шԉопкасны кагатӧ. Нӧјтны кагаӧс ԋінӧмӧн ԋі ԋекыԇ оз ков. Нӧјтӧм-вӧсна кага оз бурмы, сӧмын ԉокмӧ, чорԅӧ сылӧн каракԏерыс, велӧԁӧ скӧрмыны ԁа скӧравны. Нӧјтӧм вӧсна кага вермас велавны пӧрјаԍны ԁа уна мукӧԁ омӧԉторјӧ. Частӧ баԏјасыс ошјыԍӧны: „со-пӧ-тај менԍым быԁтор кывзӧ кагаыԁ, мыјла-пӧ тенԍыԁ оз кывзы, те-ӧԁ мам?“ Кывзӧ: полӧ бара нӧјтӧмыԍ, — ԁа сещӧм полӧм-пырԍыԁ-кывзӧмԍыԁ бурыс абу ԋекущӧм. Ԋекор оз ков нӧјтны кагаӧс. Кор кутас ачыс гӧгӧрвоны, секі кагаыԁ гӧгӧрвоас і бур-кылӧн велӧԁӧм, сек оз кут ковмыны шԉопкӧԁӧм. Мӧԁ ԍорԋі-пыԃԃі поԅӧ кывзыны віԍталӧм, кущӧма уҗаліс гожӧмнас чеԉаԃ-јаԍԉіыс, мыј вӧчӧма локтан-гожӧмын чеԉаԃ-јаԍԉі воԍтіг-кежлӧ-ԁа. Поԅӧ лыԃԃыны тајӧ-ԍорԋі-куԅа тащӧм ԋігајасыԍ: 1) Российский — Гигиена крестьянских ԇетей. 2) Флеров — Летние поносы у малых детей. 3) Яровой — Маленькая повесть о яслях. 4) Плакат — „Всем бабам надо знать". 5) Булышев — Ԍув-пыщкӧсса біја-ԏіф-віԍӧм ԁа гырԁ-мыт. 6) Сперанский — перевод Чеусовой — Быԁтыԍыԍ мамјаслы. 7) Суровцева — перевод Сидоровой — Гожԍа чеԉаԃ-ворсан-ін.

10. Кыԇі лӧԍӧԁны выԉ-нога ԇоԋвіԇа бур ԍікт.

Мыјла колӧ саԃітны керка-берԁӧ пујас ԁа лӧԍӧԁны граԁјас. Кыԇ быԁтыны саԃітӧм пујассӧ. Кыԇі віԇны щыкӧмыԍ. Керка-гӧгӧр коло& пощны ловја пујасӧн. Керкатӧ бурҗык вевԏԏыны сотчытӧм вевтӧн. Керка-берԁ колӧ &носјыны. Колӧ лӧԍӧԁны ԇоԋвіԇалунлы бур школа. Лӧԍӧԁны чеԉаԃ-јаԍԉіјас, чеԉаԃ ворсанінјас (плошщаԁкајас), ӧтувја песлаԍанінјас. ____________

Міјан ԍіктјасыԁ сулалӧны кыԇ-ԍурӧ, керкајастӧ пуктӧма быԏԏӧ ыж-чукӧр, &оԏі віԇӧԁӧ војлаԋ, мӧԁ рытывлаԋ, којмӧԁ лунлаԋ. Пӧшԏі ставыс вевԍа, костјасыс зев ічӧтӧԍ. Щӧкыԁа-кӧ пуктӧма керкајастӧ, сек јона лоӧ повны пӧжарјасыԍ. Ӧзјас-кӧ ӧԏі керка, косҗык ԁа тӧлаҗык пӧраӧ вермас став керкаыс ԍіктԍыс шыԉавны — сотчыны. Керкајас-вылын міјан вевтјасыс ԏӧскыԍ, воас-кӧ бікіԋ, ӧзјыны зев кокԋі. Бурҗык керкајастӧ вевԏԏыны кӧртӧн. Кӧрт-вевтыԁ олас немтӧ, сӧмын щӧкыԁҗыка колӧ краԍітлывлыны-а, меԁым оз сім. Пуктыны керкајассӧ колӧ план-ԍерԏі, оз ков кыԇ-ԍурӧ, секі і віԇӧԁнысӧ лоӧ мічаҗык, ԁај пӧжарјас-ԁырјі озҗык ковмы повны став ԍікт сотчӧмыԍ. Керка-берԁсӧ колӧ пощны. Бурҗык пощны ловја-пујас-саԃітӧмӧн. Ловја-пујастӧ-кӧ саԃітӧма ӧшіԋулаԁ, сынӧԁыс лоӧ сӧстӧмҗык, јӧзыслы овнысӧ ԁолыԁҗык-ԇоԋвіԇаҗык. Ловја пујасыԁ пыкӧны пӧжарјас-ԁырјі мӧԁ-керкаԍаԋ бісӧ вуҗӧмыԍ. Ӧшіԋулӧ, керка-берԁӧ колӧ лӧԍӧԁны граԁјас. Кіԉчӧ-ԁорјассӧ, звӧз-ԁорјассӧ колӧ посјыны плакајасӧн ԉібӧ вајавны гаԉкі ԁа лыа, сеԍԍа чышкывлыны быԁлун јогјассӧ. Міјан быԁ во тулысын — троітса-кежлӧ вајӧны ічӧԏік кыԇпујас, керыштӧмаӧԍ вужсӧ-ԁа, сещӧм пуыԁ, вужтӧгыԁ, пыр кулӧ — ԋармас. Таԇінаԁ быԁ-во міјан троітса-ԁырјі віјӧны зев уна пу, вајӧм-вылас ԍамтӧг воштӧны уна пӧра. Вајан-кӧ еԍкӧ, ӧԏі-воӧ кыԇпусӧ вужнас ԃа пуктыны керка-берԁаԁ муӧ, сек, еԍкӧ, сіјӧ ловԅас оз ковмы быԁ-во кыскавны пеԉпом-вылаԁ кыԇпу-чаԉтӧ, ростӧ. Грезԁ-шӧрас, ԍікт-шӧрас колӧ коԉны шыԉыԁ тыртӧм-ін — сетӧні рытјасын ԁа праԅԋікјасын вермасны чукӧртчывлыны тулысын шојтчіг-мозныс ԍіктса-јӧзыс. Том-јӧзлы сені лӧԍыԁ лоӧ гажӧԁчыштны-і, ворсны, котравны, ԍывны, ԍорԋітыштны. Тыртӧм-плӧщщаԃ-ԁорас стрӧітны школа, лыԃԃыԍан-керка, ԍпектакԉјасӧн ворса&-ін, копераԏів-лавка, мукӧԁ-ԍікас јӧз-волан інјас-ԁа. Лӧԍӧԁны ӧтувтчӧмӧн саԁ. Арԏеԉнаԁ саԁтӧ лӧԍӧԁны зев кокԋі — уҗыштны сӧмын лун кујім-ԋоԉ праԅԋікјасӧ. Ӧтувтчӧмӧн колӧ тӧжԁыԍны воԍтыны чеԉаԃ-віԇан-ін, меԁым сетчӧ ічӧт чеԉаԃӧс поԅас вајлыны быԁлун тӧв і гожӧм (во-чӧж). Гырыԍҗык чеԉаԃлы (коԁјас школаӧ оз-на ветлыны) лӧԍӧԁны ӧтувтчӧмӧн-жӧ ворсан-велӧԁчан-керка. Кор ӧтувја чеԉаԃ-віԇаніныԁ, лоӧ быԁ ԍіктын, вӧԉіԍԏі секі міјан комі-аԋјаслӧн раԅԍасны кырымјасыс, лоӧ пӧра велӧԁчыны аслыныс, уҗавны аԍсӧ југԁӧԁӧм-могыԍ. Сеԍԍа міјан комі аԋјасыԁ уна пӧра воштӧны песлаԍан вор-ԁорын. Сені-жӧ воштӧны җын ԇоԋвіԇалунсӧ. Бурҗык лоӧ, вӧчам-кӧ мі песлаԍан-інсӧ ӧтувјаӧс. Секі унҗык лоӧ прӧст-каԁыԁ, шојтчыштны поԅас комі аԋлы. Та-бӧрын поԅӧ ԍорԋітны, кытчӧ еԍкӧ, бурҗык ԍіктас лӧԍӧԁны ӧтувја саԁсӧ, корҗык кутчіԍны саԁсӧ лӧԍӧԁан-уҗ-берԁас-ԁа. Ԍорԋісӧ нуӧԁӧм-воԇвылын поԅӧ лыԃԃыны ԋігајас: 1) Скачков — Крестьянский двор. 2) Скачков — Несгораемые сельские крыши. 3) Свидерский — Украшайте деревни. Как устроить около избы палисадник, посадить деревья и кусты. 4) Никольский — Деревья — лучшая защита от пожара.

II. Креԍԏана-овмӧс-кыпӧԁӧм-јылыԍ.

11. Кущӧм ԁокоԁ воӧ скӧт-віԇӧмыԍ, кыԇі ԁокоԁсӧ соԁтыны.

а) Уна-ӧ скӧт віԇӧны міјан ԍіктын. Кущӧм пӧрӧԁаыс міјан скӧтыслӧн. Кыԇі віԇӧны міјан скӧтсӧ. Мыј-вӧсна Комі облаԍтын скӧтыс еща. Кыԇі соԁтыны скӧтсӧ ԁа бурмӧԁны пӧрӧԁасӧ. Кыԇі соԁтыны скӧтлыԍ верԁассӧ. б) Скӧт верԁны колӧ кӧԇны турун-кӧјԁыс. Пуктыны унҗык картупеԉ ԁа-мӧс ԍоркԋі. Колӧ бурмӧԁны віԇјас ԁа коԍтыны ԋурјас. Кыԇі бурмӧԁны пӧскӧԏіна (скӧт-віԇан-ін). Кущӧм пӧрӧԁа скӧтјас емӧԍ. Кущӧм-ԍікас віԍӧмјасӧн віԍлӧ скӧт, кыԇі мынтӧԁчыны віԍӧмјасԍыс. ______________

Војна ԁа ревоԉутсіја нуӧԁӧм-бӧрын муан скӧт віԇӧмыԁ јона уԍі. Бурҗык вӧвјассӧ ԁа мӧсјассӧ імперіаԉіԍԏіческеј војна-ԁырјі нулісны војна-вылӧ: вӧвјассӧ војујтнысӧ ԁа запассӧ новлӧԁлыны, мӧсјассӧ ԍојны — верԁны салԁатјассӧ. Сеԍԍа ԍікт- јасаԁ уҗалыԍыԁ ез вӧв тырмымӧԇ: унҗык овмӧсас став уҗыс воԁліс нывбаба-вылӧ. Нывбабајас шојтчӧг-аԁԇывтӧг уҗалісны керка-пыщкӧсјасын, керка-берԁын, віԇ-вылын, му-вылын; кіыԁ оз суԇԍы: став турунсӧ пуктыны ез вермывны, уна віԇвылыԍ туруныс коԉлі пуктытӧг, уԍлі лым-улӧ, уна му лоі ежмӧԁны. Турун-тырмытӧм-вӧснаыс лоі коԉас скӧтсӧ-на чінтыны. Ревоԉутсіја помасӧм-бӧрын уҗавны-вермыԍ-мужікјас уԍкӧԁчісны овмӧс-кыпӧԁан уҗ-берԁӧ, пуктісны став вынсӧ овмӧснысӧ паԍкӧԁӧм-вылӧ. Ӧні міјан мукӧԁлатіыс овмӧсыԁ кыпті-ԋін вылӧԇҗык, кущӧм вӧлі ревоԉутсіјаӧԇ ԁа Гермаԋіјакӧԁ коԍ-пантӧԇ. Скӧт-віԇӧм ӧԁјӧ кутіс соԁны, кајны вывлаԋ, Гермаԋіјакӧԁ војна панԍытӧԇ-кӧ Роԍԍіјаыԍ боԍтам став гырыԍ скӧтсӧ, ԍо-лов-тујӧ, СССР-ын ӧні (1926-27 воӧ) кајіс-ԋін 121 ловӧԇ, соԁі 21 прӧчент. Сіԇ-жӧ воыԍ-воӧ кајӧ вывлаԋ скӧт-віԇӧмԍыс ԁокоԁыс-і, креԍԏанаыԁ јонҗыка кутісны ԁӧԅӧрітны-бергавны скӧт-берԁас. Тӧжԁыԍӧны бурмӧԁны скӧт пӧрӧԁасӧ-і, воыԍ-воӧ паԍкӧԁӧны бур пӧрӧԁаа скӧт. Міјан Комі облаԍтын креԍԏанаыԁ віԇӧны скӧттӧ јона еща мукӧԁ губерԋаын-олыԍјас-ԍерԏі. Унҗыкыс віԇӧ кык-кујім лов. Зев-ԋін шоч креԍԏаԋінлӧн ԍурӧ 5-6 ловыԁ. Бурҗык мӧс-пӧрӧԁа міјан облаԍтын Јемва-вожын. Сені мӧсјасыԁ гырыԍҗыкӧԍ, јӧвсӧ унҗык вајӧны-і Ежва-вожса ԁа Сыктыв-вожса мӧсјас-ԍерԏіыԁ. Міјан комі креԍԏанкајаслы колӧ паԍкӧԁны Јемва-вожса мӧс-пӧрӧԁа. Меԁ омӧԉ ԁа меԁ ԉок мӧс-пӧрӧԁа Сыктыв-вожын: сені мӧсјасыԁ быԏԏӧ арӧса кукаԋјас. Ԃерт, Сыктыв-вожса мӧсјаслыԍ јӧвтӧ оз ло уна вітчыԍны, — јӧвԍыԁ он бура-кӧ, боԍт уна ԁокоԁтӧ, муртса асԍыныс ԍојӧмсӧ вештӧны-ԋіԍӧ-оз. Віԇӧны, еԍкӧ, Сыктыв-вожын мӧсјастӧ креԍԏанаыԁ унҗык ловӧн-ԁа, сӧмын век выј-ԋі-јӧв абу. Вӧв-пӧрӧԁа міјан бурҗык Керчомјаын, сені вӧвјасыԁ мічаӧԍ, гырыԍӧԍ. Ԃерт, скӧт-віԇӧмԍыԁ ԁокоԁыԁ воӧ бара-жӧ верԁӧм-ԍерԏі. Омӧԉа-кӧ верԁан вӧвтӧ ԉібӧ мӧстӧ тӧвнаԁ, тулыснаԁ леԇан пӧскӧԏіна-вылаԁ-ԁа, шатлалӧны, — ԃерт, ԁокоԁсӧ ԋінӧм-ԋін сещӧмԍыԁ вітчыԍны. Кымын бура кутам віԇны ԁа верԁны скӧттӧ, сымын уна воас ԁокоԁыԁ скӧт-віԇӧмԍыԁ. Кымын ӧԁјӧн кутас паԍкавны віԇјас, соԁны верԁас, сымын ӧԁјӧн паԍкалас скӧт-віԇӧм. Міјан ӧні віԇјасыԁ зев омӧԉӧԍ, ԉокӧԍ: ыщкан лун-тыр ԍемјаӧн — куртан сӧмын ԁоԃ-турун. Верԁастӧ соԁтыны міјан поԅӧ ӧні-жӧ, сӧмын оз ков ԁышӧԁчыны. Поԅӧ кӧԇны турун-кӧјԁысјас ԉок, вынтӧм мујас-вылӧ, коԍавны ԁа кӧԇны кос- віԇ вереԏајас-вылӧ. Мујас-вылӧ кӧԇӧмӧн мі вермам боԍтны кык бур: ӧԏікӧ, муыс вынмӧ, мӧԁкӧ, верԁасыс соԁӧ, — вермам віԇны ԉішнеј лов ԉібӧ бурҗыка верԁны скӧттӧ. Сеԍԍа верԁасыԁ міјан уна шыблаԍԍӧ. Верԁам кыԇ-ԍурӧ, ԍетам мӧскыԁлы јур-вывтіыс. Мӧскыԁ җынсӧ ԍојас, мӧԁ-җынсӧ кок-улас таԉалас. Сіԇі абутӧм бур-туруныс пӧрӧ воԉӧсӧ. Шоч креԍԏаԋінлӧн карта-вылаԁ ԉібӧ гіԁԋааԁ ем ԉаԍԋіыԁ. Сеԍԍа колӧ унҗык вӧԃітны картупеԉ. Картупеԉнаԁ зев-жӧ бура поԅӧ верԁны мӧсјастӧ, порԍјасӧс-і. Кӧԇны унҗык мӧс-ԍоркԋі (турнепс). Колӧ скӧттӧ завоԃітны верԁны нормаӧн. Кор мі кутам скӧтӧс верԁны нормаӧн ԁа пӧтӧсҗык верԁасӧн, секі міјан скӧт-віԇӧмыԁ ԁа верԁӧмыԁ сувтас ԁонтӧмҗык, ԁај унҗык кутас воны ԁокоԁыс овмӧсаԁ. Мӧсјаслӧн соԁӧ јӧв, вӧвјас бурҗыка кутасны уҗавны. Віԇјас міјан еща, пӧскӧԏінајас ԉокӧԍ. Колӧ вынԍӧԁчыны, ԍӧлӧмԍаԋ боԍтчыны выԉ віԇјас вӧчавны, важјассӧ, пӧскӧԏінајастӧ бурмӧԁны. Быԁ-ԍікт-берԁын емӧԍ гырыԍ ԋурјаԍ. Најӧс колӧ коԍтыны. Секі сӧмын віԇ-местаыԁ, пӧскӧԏінаыԁ бурмас. Комі креԍԏана тащӧм-ԍікас уҗ-берԁас кутчіԍӧны-ԋін, уна грезԁын-ԋін ем ԋур-коԍтан арԏеԉјас-тӧварішществојас. Ԋур-коԍтан уҗсӧ отсалӧ паԍкӧԁны Облаԍтувса Ісполком. 1925-26 воын тащӧм ԋур-коԍтан-тӧварішществоыс вӧлі облаԍт-паԍтаыс 12. Ԋуртӧ коԍтыны колӧ щӧщ пӧскӧԏіна-улаԁ-і. Пӧскоԏінајас ӧні міјан зев ԉокӧԍ, тулыснаԁ скӧттӧ леԇан-ԁа, јонмӧм-пыԃԃі нӧшта-на омӧԉтчӧны. Кынӧм-улӧԇыс, бок-шӧрӧԇыс келалӧны ԋурын; уна мӧс ԍібԁывлӧ ԋајтаԍ, кувтӧԇыс волывлӧ. Ԋурјассӧ-кӧ ӧтувтчӧмӧн коԍтыны пӧскӧԏіна-улӧ, секі аԍнымӧс јона кокԋӧԁам: оз ков мӧстӧ корԍігӧн келавны ԉаԃвеј-вужјӧԇыԁ ԋајтын ԁа ваын, оз ковмы вӧрті келавны. Мӧсјасыԁлы јірԍынысӧ оз ковмы мунны ԁас ԁа унҗык верст-сајӧ, кајны вӧр-шӧрӧԇ. Креԍԏаналӧн ещаҗык лоӧ ускӧԏԏејас — мӧсјасыԁ оз кутны ԍібԁавны ԋураԁ, оз кутны пӧԁны, вошны вӧрын. Скӧт пӧрӧԁа бурмӧԁны креԍԏаналы јона отсалӧ Сӧвет-влаԍт. Быԁ вӧлӧԍтӧ лӧԍӧԁалӧны „случнеј пунктјас“. Сеԍԍа Сӧвет-овмӧсјасыԍ вузалӧны креԍԏаналы бур-пӧрӧԁаа-скӧт. Сӧвет-овмӧсјассӧ віԇӧ Сӧвет-правіԏеԉство аслас щӧт-вылӧ, ас-ԍӧм-вылас. Лӧԍӧԁӧма најӧс петкӧԁчӧс-пыԃԃі: меԃым креԍԏана ас-ԍіннаныс аԁԇісны, кыԇі бурҗык ԁа кокԋіԁҗык кыпӧԁны асԍыныс овмӧснысӧ, уҗнысӧ. Кыԇі бурмӧԁны скӧтӧс, меԁ најӧ кутісны унҗык ԁокоԁ вајны овмӧсыслы; мыј-вӧсна вӧлӧс колӧ ужӧԁны пԉеменнеј ужӧн (случнеј пунктын) ԁа мукӧԁ- тор. Сӧвет-овмӧс петкӧԁлӧ креԍԏаналы, кыԇі колӧ верԁны ԁа віԇны скӧтсӧ. Бура верԁӧмӧн ԁа сӧстӧма віԇӧмӧн скӧтыԁ віԍӧ омӧԉҗыка. Меԁԍасӧ-ӧԁ скӧтыԁ віԍлӧ кыԇ-ԍурӧ ԁа кор-ԍурӧ верԁӧмла. Мӧстӧ јукталӧны тӧвнаԁ, ԁышӧԁчӧм-вӧснаыс, јіа-ваӧн (кӧԇыԁ јукмӧс-ваӧн). Ԃерт, сеԍԍа сіјӧ віԍмас. Картатӧ воԉсавлӧны тӧлыԍнаԁ кыкыԍ-кујімыԍ, скӧтыԁ ԋајт ветлӧԁлӧ, кујӧԁ-піын уԅӧ. Кујӧԁтӧ-ӧԁ петкӧԁӧны картаԍыԁ ӧтчыԁ вонас. Сеԍԍа скӧттӧ віԇӧны пемыԁ-інын — ԋекущӧм ӧшіԋ абу, сынӧԁыс лолавнысӧ ԉок, щыкӧма, кујӧԁ-ԁука. Таԇі віԇӧм-вӧснаыԁ міјан скӧтыԁ щыкӧ, ԉокмӧ, частӧ віԍӧ, еща ԍетӧ ԁокоԁсӧ. Мӧԁ ԍорԋі пыԃԃі поԅӧ пуктыны: 1) агрономлыԍ ԉібӧ волісполкомӧ&ыԍ віԍталӧм, мыј вӧчӧма тајӧ вӧлӧԍтын скӧт-пӧрӧԁа бурмӧԁӧм-вӧсна; 2) јона-ӧ-ԋін кыпті креԍԏанаыслӧн овмӧсыс ревоԉутсіја помаԍԍӧм-бӧрын. Колӧ лыԃԃыны: 1) Будрин — Полевое травосеяние. 2) Иванов — Содержание с-х. животных и уход за ними. 3) Иванов — Основы кормления с-х животных. 4) Юрмалиат — Скотный двор в крестьянском хозяйстве. 5) Эльманов — Беседа о заразных болезнях наших домашних животных. 6) Гетманов — перевод Заболоцкой. — Кыԇі ԋур пӧртны бур віԇԇӧ. 7) Исаков В. А. — Креԍԏана овмӧс бурмӧԁӧм-јылыԍ. 8) Агроном-чукӧр — Бурмӧԁӧј кӧԇајастӧ. 9) Темноев — Кыԇі ԁа мыјӧн мӧскӧс ԉучкі верԁны. 10) Зубрилин — перевод Заболоцкой — Бурмӧԁӧј віԇјастӧ.

12. Кыԇі колӧ верԁны ԁа віԇны мӧсјасӧс.

Міјан Комі облаԍтаԁ ӧшјасыԁ, мӧсјасыԁ посԋіӧԍ, јывмӧмаӧԍ, јӧвтӧ зев еща вајӧны. Быԁ креԍԏанка тӧжԁыԍӧ лӧԍӧԁны бурҗык мӧс, јӧлаҗыкӧс. Сіјӧ мӧвпалӧ: бур-пӧрӧԁаа-мӧсјасыԁ уна бызгӧ јӧвтӧ, а міјан комі мӧстӧ, віԇ-кӧԏ-ен, — пӧԉза еща. Сіјӧ абу сіԇ. Ставыс верԁӧм-сајын, ԁӧԅӧрітӧм-сајын-ԁа. Міјан скӧтыԁлыны-нӧ бурӧщ сіјӧ-і оз тырмы. Омӧԉа раԃејтӧм-вӧснаыԁ веԍігтӧ выԉвајӧм мӧс лыԍтӧ еща, во-чӧжнас вајас, гашкӧ, муртса квајтымын-кымын пуԁ јӧвсӧ. Мукӧԁ губерԋајасын мӧсјасыԁ лыԍтӧны во-чӧжнас 300 пуԁјӧԇ. Мыј-вӧсна еԍкӧ сіԇі? ԁа, налӧн кӧрымыс бур: бур-сорт візыв-ув турун, кӧԇӧм-турун, ԍоркԋі, ԍвеклӧ, морков, жмык, ԋаԋ. Мі скӧттӧ верԁам ежӧрӧн ԁа ԋурвыв турунӧн, сіјӧ-на унаыԍ муртса, унаыԍ лолӧ верԁны іԇасӧн. Тащӧм кӧрым-помԍыԁ кытыԍ уна јӧлыԁ лоӧ! Огӧ-кӧ кутӧ мӧстӧ верԁны, мыјтӧм колӧ сылы, кӧԏ нӧшта бур-рӧԁ скӧт, сіјӧ ічӧт јӧла лоӧ. Меԁ кӧрымыԁ оз таскајтчы, колӧ мӧсјасыԁлы вӧчны Ԁаԋіјаын-коԃ ԉаԍԋіјас (датская кормушка). Сещӧм ԉаԍԋіԍыԁ скӧтыԁ оз вермы бокӧ шыблавны верԁассӧ, оз кут таԉавны. Міјан-пӧ скӧтыԁлы турунтӧ ԁа іԇастӧ сіԇі і ԍетӧны — кок-улас, најӧ оз ԍоіны сы-мынԁа, мыјԁа таԉаласны. Сеԍԍа верԁӧны вестӧг, мозԁорнас шыбытасны-ԁај. Кыԇ-ԍурӧ верԁӧмԍыԁ, тулыслаԋыԁ сеԍԍа кӧрымыԁ оз тырмы, скӧтыԁ щыгјалӧ. Заптӧм-верԁастӧ колӧ тырмӧԁны тулысӧԇ, заптыԍнысӧ колӧ 200 лун-кежлӧ. Туруныԁ, зӧр-іԇасыԁ-кӧ оз тырмы, колӧ мукӧԁторјӧн верԁны: ԍвеклӧӧн, картупеԉӧн, мӧс-ԍоркԋіӧн; турунтӧ, зӧртӧ колӧ віԇӧмӧнҗык верԁны, тулыслаԋыс сеԍԍа сек оз кутны щыгјавны, кыԇі ӧні щыгјалӧны унҗыкыслӧн. Скӧттӧ міјан віԇӧны кӧԇыԁ картаын, тӧлыс пырыс ветлӧ. Кӧԇыԁ оланінаԁ скӧтыԁлы унҗык колӧ верԁаԍыԁ. Сеԍԍа унҗык верԁасыс мунӧ аԍсӧ шонтӧм-вылӧ. Шоныԁ гіԁтӧ вӧчны, еԍкӧ, абу і зев ԍӧкыԁ-ԁа. Оз ков сетчӧ нач течны, быԁлун ломтыны. Скӧтыс ачыс пач, ачыс шоныԁсӧ ԍетӧ, сӧмын колӧ, меԁ сіјӧ шоныԁыс оз пет ывлаас — ԍԏен-пырыс ԁа јірк-пырыс. Ме чајта, тајӧ быԁ креԍԏаԋін вермас вӧчны. Јукталӧны мӧсјасӧс кӧԇыԁ ваӧн. Вӧтласны јукмӧс-ԁорӧ: ју мыјтӧм тӧрӧ! Кӧԇыԁ-ва-бӧраԁ, ԁа кӧԇыԁ картааԁ олігӧн кытыԍ сеԍԍа уна јӧлыс вермас лоны? Колӧ мӧстӧ луннаԁ кыкыԍ јуктавны шоныԁ ваӧн, ԁа віԇны шоныԁ картајасын — секі поԅас і јӧв віԁчіԍны наԍаԋ. Щӧкыԁҗыка колӧ картатӧ воԉсавны, меԁ мӧскыԁлӧн вӧраыс ез ԉакԍы кујӧԁнас. Быԁ лыԍтігӧн колӧ мӧс ԋоԋтӧ вӧратӧ мыԍкавны ԁебыԁ ваӧн. Ԁӧԅӧрітны колӧ верԁӧмнас-і: быԁ тулыс-ӧԁ міјан мӧсјасыԁ олӧны унҗыкыслӧн щыгӧԍ — туруныс оз тырмы-ԁа. Сіԇкӧ колӧ мӧԁ-торјӧн верԁны мӧсјассӧ. Унҗык колӧ пуктыны мӧс-ԍоркԋі, ԍвекла, картупеԉ; поԅӧ верԁны жмыкӧн, турунјассӧ колӧ кӧԇны, кыԇі вӧчӧны мукӧԁлаын. Жмык ԁа ӧтруб (кыԁ) оз ков сорлавны ваӧн, сіԇтӧ мӧскыԁлӧн сӧмын ԁунԁӧ рушкуыс, колӧ вӧчны рок-моз, пӧжны. Пыԅнаԁ оз ков јона верԁны, пыԅԍыс јӧлыс оз соԁ, а сӧмын мӧскыԁ госԍалӧ, госԍалӧмӧн мӧскыԁ јӧвтӧ ещаҗык-ԋін ԍетӧ. Пыԅсӧ поԅӧ ԍетны жмык-сорӧн, секі јӧлыԁ оз чін. Кӧрымыԁ-кӧ бур, пӧттӧԇыс-кӧ мӧстӧ верԁны, секі сіјӧ лоӧ јӧла — бур мӧс. Сещӧм мӧскыԁ веԍітӧ 20-25 пуԁјӧԇ. Картупеԉтӧ колӧ пуӧмӧн верԁны. Уԉ картупеԉнаԁ мӧстӧ оз ков унатӧ верԁны, — картупеԉ кышас ем јаԁ, сы-понԁа јӧв-кӧрыс вежԍӧ, ԁај абу бур ԇоԋвіԇалунлы. Кукаԋаԍтӧԇ быԁ мӧс сувтлӧ, — ԁугԁӧ јӧвсӧ вајӧмыԍ. Лыԍтытӧг оз ӧтмоза сулавны мӧсјасыԁ, ем мӧсјас, сулалӧлӧны 4-5 тӧлыԍӧԇ, мукӧԁ мӧсјасыс 1-2 тӧлыԍ. Овлӧны мӧсјас, сувтлытӧг лыԍтӧны, кукаԋаԍӧмԍаԋ-кукаԋаԍтӧԇ. Сіԇі-тӧ абу-жӧ бур. Быԁ мӧслы колӧ ԋеуна шојтчӧг, унҗык лоас сылӧн выныс кукаԋаԍныс, ԁај воԇӧ јӧвсӧ унҗык ԍетас. Оз-кӧ шојтчышт мӧскыԁ лыԍтӧмԍыԁ, јӧлыс сылӧн вогӧгӧрнас чінӧ, ԇоԋвіԇалуныс вошӧ аслас-і, кукаԋыслӧн-і. Кукаԋыс сещӧм мӧскыԁлӧн чужӧ омӧԉік, жугыԉ. Сещӧм кукаԋԍыԁ бур мӧс-ԋі ӧш оз-ԋін лоны. Меԁԍа бур, кор мӧскыԁ сулалӧ 6 вежон. Јонҗык-кӧ мӧскыс, поԅас сулӧԁны 4-5 вежон. Омӧԉҗык мӧскӧс колӧ сулӧԁны 7-8 вежонӧԇ. Міјан емӧԍ мӧсјас, сулалӧны зев-ԁыр. Сещӧм мӧсјастӧ віԇны абу выгӧԁнӧ. Ԁыр сулалӧмыс овлӧ уна-тор-вӧсна: мукӧԁыслӧн сещӧм і пӧрӧԁаыс — сулачӧԍ; овлӧ воԇ нӧјтчӧмла. Меԁԍаԍӧ-пӧ сулавлӧны мӧсјасыԁ омӧԉа-віԇӧм-вӧсна: мӧскыԁ олӧ кӧԇыԁ оланінын, кын-кујӧԁ-вылын; јукталӧны јукмӧсыԍ, верԁӧны куш іԇасӧн ԁа турунӧн ԁај сіјӧ оз пӧттӧԇыс. Омӧԉ верԁасԍыԁ ԁа кынмӧмԍыԁ кыԍ сеԍԍа јӧлыԁ, ԁа нӧшта кукаԋыс щӧщ сіјӧс ԋоԋалӧ. Мӧскыԁлы-кӧ ԍетны картупеԉ, мӧс-ԍоркԋі жмык пыԅ-сорӧн, сіјӧ ещаҗык понԁас сулавны. Мукӧԁ мӧстӧ, еԍкӧ, бура верԁӧны-ԁа, ԁыр-жӧ сулалӧны-а, сещӧм мӧсјастӧ ԋекущӧм пӧԉза абу віԇныс, колӧ вузавны јај-вылӧ. Кукаԋаԍӧм-бӧрын мӧскӧс колӧ нӧјтчӧԁны 3-4 вежон-мыԍԏі. Бурҗык нӧјтчӧԁны мӧсјасӧс ӧш-ԁінас нулӧмӧн. Ӧштӧ оз ков томӧн леԇны мӧс-ԁінаԁ, меԁ сылы ем-ԋін 2 1/2 арӧс, воԇҗык оз поԅ; ӧшкыԁ омӧԉтчӧ воԇ, омӧԉ-јывмӧс ԍетӧ-ԁај. Кор мӧскыԁлӧн җын-кынӧм, сылы колӧ шојтчӧг. Картатӧ колӧ пеԉка віԅны, быԁлун колӧ леԇлыны ывлаӧ, меԁ ветлыштас, кукаԋаԍныс кокԋіҗык лоӧ. Омӧԉ кукаԋыԍ лоас омӧԉ мӧс. Меԁ лоас бур мӧс, кукаԋӧс 1 1/2 арӧсӧԇ колӧ верԁны кужӧмӧн, со кыԇі: сӧстӧм ԇоԋ јӧв ԍетны 20 пуԁ, шԉівкітӧм јӧв — 40 пуԁ, зӧр-шыԁӧс 20 пуԁ, жмык — 25 пуԁ, турун — 120 пуԁ. Омӧԉа-верԁӧм кукаԋыԍ быԁмӧ омӧԉ мӧс — во-чӧжнас кутас сӧмын ԍетны 60-30 пуԁ јӧв. Кукаԋыԁлы-кӧ быԁмігаԁ верԁастӧ он жаԉіт, быԁмас бур мӧс. Сӧмын мӧстӧ оз ков щыгјӧԁны, мыјӧн колӧ верԁны, воԇын віԍталӧма-ԋін вӧлі. Мӧԁ-ԍорԋі-пыԃԃі поԅӧ кывзыны віԍталӧм кущӧмкӧ шԉенлыԍ, кыԇі сіјӧ віԇӧ ԁа верԁӧ мӧссӧ, уна-ӧ ԍетӧ јӧвсӧ мӧскыс. Ԉібӧ кущӧма вӧлӧԍтас тӧжԁыԍӧны скӧт оланін бурмӧԁӧм-вӧснаыс. Колӧ лыԃԃыны тащӧм ԋігајас: 1) Калантар — Выбор молочной коровы. 2) Лискун — Крупный рогатый скот. 3) Крот-Криваль — Племенные быки и их выбор. 4) Фридолин — Корми с рассчетом. 5) Юрмалит — Как кормить молочный скот. 6) Караченко — Вырашивание и воспитание телят. 7) Ярков — как получить высокий уԇой от простой коровы. 8) Борисов — Корм на кончике топора (о кормушках). 9) Темноев — Кыԇі ԁа мыјӧн мӧскӧс ԉучкі верԁны. 10) Фридолин — перевод Денпсовой — Скӧтлы шоныԁ карта.

13. Ыжјас ԁа порԍјас віԇӧм-јылыԍ.

Ыж віԇӧм-вылӧ комі ԍіктјасын оз віԇӧԁны скӧт-віԇӧм-вылӧ-моз. Ԋӧԏі оз ԁӧԅӧрітны ыжјастӧ, оз раԃејтны. Сӧмын век-жӧ најӧс віԇӧны, ыжјас вајӧны пӧԉза. Міјан віԇӧны прӧстеј јывмӧм ыж-рӧԁ, вурун вајӧ еща — зев-ԋін тув 3-4 ԁај зев омӧԉ вуруныс. Весыс ічӧт, јајыс абу госа. Ставыс, ԃерт, верԁӧм-сајын, віԇӧмын. Міјан-коԃ ыжјастӧ віԇӧны Роԍԍіјаын — шоныԁінјасын, сӧмын сені бура віԇӧны. Тырԍӧԁӧны сені бурҗык пӧрӧԁаа межјасӧн, налыԍ піјанјассӧ сеԍԍа быԁтӧны. Ыж-віԇӧмтӧ колӧ паԍкӧԁны креԍԏана-пӧвсын. Тӧлын міјанлы оз поԅ овны шоныԁ паԍкӧмтӧг, гын сапӧгтӧг. Вуруныԍ-жӧ вӧчӧны ној. Ыж-јајыԁ зев чӧскыԁ. Баԉајастӧ колӧ быԁтыны бура, мам-ԁіныԍ колӧ торјӧԁны 3 1/2 тӧлыԍ-бӧрын, омӧԉҗыкӧԍ-кӧ, ебӧстӧмҗыкӧԍ, секі ԁырҗык поԅӧ торјӧԁтӧг віԇны. Сеԍԍа баԉајастӧ колӧ верԁыштавны нырӧм-зӧрјӧн, ыҗыԁ, јон ыжјас лоӧны. Бура верԁӧмнаԁ најӧ озҗык віԍны; віԍмасны-кӧ-ԋін — кокԋіԁҗыка нуӧԁӧ віԍӧмыс. Ыжјас јона віԍлӧны омоԉа верԁӧм-вӧсна ԁа кӧԇыԁінын олӧм-вӧсна. Кор ыжјасыԁ віԍӧны вуҗан-віԍӧмӧн, најӧс колӧ віԇны торјӧн, меԁым віԍӧмыс оз вуҗ мукӧԁ скӧтлы. Мӧсјасԍыԁ ыжјастӧ колӧ јансӧԁны карта-вылаԁ торја вежӧсӧ, гіԁӧ. Верԁны најӧс колӧ бурҗык турунӧн ԁа граԁвыв-пуктасјасӧн; ԍојансӧ колӧ ԍетны ԉаԍԋіӧ. Раԃејтӧмӧн, бура ԁӧԅӧрітӧмӧн міјан ыж-помыԍ поԅӧ уна бур боԍтны, сӧмын колӧ бурмӧԁны рӧԁсӧ-а. Порԍтӧ віԇӧмыԍ воӧ ыҗыԁ пӧԉза-жӧ. Міјан унҗыкыс-на віԇӧны татчӧс-пӧрӧԁаа омӧԉік порԍјас: куԅ-кокаӧԍ, гӧрбаӧԍ, посԋіӧԍ. Тащӧм порԍыԁ ԍојӧ уна, јајсӧ, госсӧ, ԍетӧ еща. Быԁмӧ сіјӧ зев ԋӧжјӧ, вонас сӧмын кык-кујім пуԁјӧԇ. Порԍјасӧс- кӧ бура быԁтыны, колӧ уна верԁас лӧԍӧԁны налы. Гожӧмын-ӧԁ порԍјастӧ лоӧ верԁны-і. Мыј-вӧсна? Најӧ ветлӧԁлӧны кыті-ԍурӧ, јонҗыкасӧ ԋурјасті, васӧԁінјасті, пӧтмӧн ԍојан налы оз ԍур, сы-понԁа најӧс лоӧ гортын верԁны, тӧлын-моз-жӧ. Порԍјастӧ віԇны колӧ пощны торја-јӧрјас, кӧԇны сетчӧ турун. Бур кԉевера-јӧр ыҗыԁ пӧԉза ԍетас, уна ԋаԋ порԍ-віԇыԍјаслыԍ вічмӧԁас. Колӧ віԇны бур-пӧрӧԁаа пӧрԍјас: ангԉіјаса ԉібӧ јоркшіркса-рӧԁыԍ. Меԁ-бур віԇны ангԉіјскеј гырыԍ, јеҗыԁ порԍјасӧс. Сещӧм порԍыԁ ӧԏі воӧн быԁмӧ 10-12 пуԁјӧԇ. Поԅӧ сіјӧс віԇны пӧскӧԏінаын. Меԁым порԍ-віԇӧмыԍ лоӧ пӧԉза, міјанлыԍ татчӧс порԍ-рӧԁсӧ колӧ бурмӧԁны тащӧм гырыԍ, јеҗыԁ ангԉіјаса порԍ-рӧԁнас. Татчӧс порсјастӧ колӧ тырԍӧԁны бур-рӧԁа ај-порԍјасӧн, налыԍ јывмӧссӧ быԁтыны. Ԉібӧ колӧ суԇӧԁны гырыԍ ангԉіјаса порԍсӧ. Прӧстеј-порԍ-верԁӧм-ԁорыԍ унҗык воас пӧԉзаыс. Порԍпіјан воԇҗыксӧ олӧны мам јӧв-вылын. Кујім вежон-бӧрын најӧс колӧ верԁыштавны мӧс-јӧлӧн. Ԋоԉӧԁ-вежонԍаԋ поԅас верԁны ԋаԋа-ԍојанјасӧн. Колӧ ԍетны руԇӧг-пыԅ ԋеуна кіԅӧртыштӧмӧн, ԉібӧ ваӧн ԋебԅӧԁӧм-нырӧм іԁ-ԉі зӧр-ԉі. Ԍојан-пыщкас пуктыштны мел ԉібӧ лыпыԅ, - сіјӧн лыјасыс јонмӧны порԍпілӧн. Квајт вежон-бӧрын порԍпіјанӧс колӧ верԁыштавны пуӧм-картупеԉӧн. Мам-ԁіныԍ порԍпіјанӧс торјӧԁны квајт вежоныԍ воԇҗык оз поԅ. Торјӧԁӧм-бӧрын колӧ верԁны јӧлӧн ԁа ԋаԋа-ԍојанјасӧн. Кујім-тӧлыԍ-бӧрын порԍпіјанӧс поԅӧ верԁны пуӧм картупеԉӧн. Меԁ-јонасӧ ԋаԋа-ԍојанјаснаԁ најӧс колӧ верԁны тајӧ пӧраын-жӧ. Квајт тӧлыԍ-бӧрԏі најӧ јона-ԋін јонмасны, секі &пӧԅӧ-ԋін верԁны быԁԍама-ԍікас ԍојанјасӧн. Порԍпіјаныс-кӧ чужісны гожӧмын, најӧс колӧ леԇны мамыскӧԁ ветлӧԁлыны пӧскӧԏінаӧ. Ԇескыԁ-інын віԇігӧн порԍпіыԁ омӧԉа быԁмӧ, омӧԉ лоӧ. Тӧлын порԍӧс колӧ леԇлывлыны ывлавылӧ паԉӧԁчыштны, котралыштны. Бур пӧскӧԏіна-вылын ветлігӧн порԍыԁ јона јуӧ, быԁ турун сетыԍ ԍојӧ. Вӧԉа-вылын ветлігӧн порԍ јонмӧ, јајыс зумаммӧ, ԇоԋвіԇаҗык лоӧ. Кԉевер міјан бура быԁмӧ, воыԍ-воӧ пыр унҗык ӧні кӧԇӧны сіјӧс. Кԉевер зев ыҗыԁ бур вермас ԍетны порԍ-віԇыԍјаслы, јона отсалас порԍ-віԇӧмтӧ бурмӧԁны. Тыра-порԍӧс меԁ бур верԁны ыщкӧм, — кос кԉеверӧн, — секі сылӧн гырк-пыщкӧсыс бурҗыка уҗалӧ, кокԋіҗыка піјанаԍӧ-і. Зев бур верԁны порԍӧс картупеԉӧн, мӧс-ԍӧркԋіӧн, морковӧн. Тыра порԍјассӧ колӧ верԁны быԁԍама пуктасјасӧн, ԋаԋӧн колӧ омӧԉҗыка верԁны. Кор порԍтӧ завоԃітӧны щӧгӧԁны, секі җын ԍојан-вынсӧ колӧ ԍетны пуктас-верԁасјасӧн. Сӧмын піјанаԍан-каԁ- кежлӧ тащӧм ԍојанјастӧ колӧ бӧр чінтыны — җынмынԁаӧԇ колӧ леԇны. Картупеԉ колӧ верԁны пуӧмӧн, мӧс-ԍоркԋі ԁа морков — путӧг, сӧмын колӧ вунԁавны-а. Уна-пӧлӧс ԍојанјасӧн верԁӧмыԁ ԁа гожӧмнаԁ бур-пӧскӧԏінаын віԇӧмыԁ уна ԋаԋ вічмӧԁас порԍтӧ-віԇігӧн. Порԍ-віԇӧмԍыԁ секі ыҗыԁ пӧԉза лоӧ. Мӧԁ-ԍорԋіӧн колӧ сувтӧԁны: агрономлыԍ віԍталӧм: кыԇі бурмӧ порԍлӧн пӧрӧԁаыс тајӧ вӧлӧԍтын. Лыԃԃыны ԋігајас: 1) Иванов — Свиноводство. 2) Сгибнеев — овцеводство. 3) Ивашкевич — Выращивание, содержание, откорм и сбыт свиней. 4) Агроном Щетинин — перевод Поповой — Бур порԍыԍ ыҗыԁ пӧԉза.

14. Граԁвыв-пуктас вӧԃітӧм.

Міјан граԁ-вылӧ пуктӧны: картупеԉ, галан, ԍоркԋі, морков, капуста, лук ԁа мукӧԁторјас нӧшта (коԁі оз ԁышӧԁчы). Быԁӧн мі тӧԁам, кущӧм пӧԉза вајӧ міјанлы граԁвыв пуктас. Верԁӧ креԍԏаԋінӧс сорваӧн. Ԋаԋыԁ-кӧ оз тырмы, бара-жӧ пуктасыԁ міјанӧс мезԁӧ. Сіԇ-кӧ міјанлы колӧ ԍуԍмӧԁчыны јонҗыка вӧԃітны граԁвыв пуктасјастӧ. Меԁым тырмас аслыным ԁај вузыштны щӧщ ԉішалас. Колӧ вӧԃітны мукӧԁ-ԍікас ԍојанӧ пӧртан пуктасјас: картупеԉ. Сетыԍ вӧчӧны тракмал, ԍвеклӧыԍ вӧчӧны сакар, патока; кӧнтуԍ кӧԇны — сыыԍ вӧчӧны кос-лунја выј. Скӧттӧ верԁны бур граԁвыв пуктасјаснаԁ; мӧсјасыԁ јӧвтӧ јонҗыка лыԍтасны. Граԁвыв-пуктасыԍ уна бур поԅӧ боԍтны. Кущӧм места колӧ бӧрјыны граԁјас-улӧ? Граԁјас-улӧ местатӧ колӧ бӧрјыны кужӧмӧн. Ԋаԋыԁ, картупеԉыԁ быԁмӧны быԁлаын, — мукӧԁ граԁвыв пуктасјасыслы колӧ шоныԁҗык местаыс, лунвывлаԋӧ-ԉі, рытывлаԋ-ԉі віԇӧԁана. Војвывлаԋын-кӧ граԁјасыԁ, колӧ тупкыны заборӧн ԉібӧ пујасӧн. Сеԍԍа местаыс меԁ абу зев васӧԁ-ԋі абу зев кос. Гӧгӧр-кӧ тупкӧмаӧԍ струбјӧн ԉібӧ пујасӧн, шонԁі-југӧрыс-кӧ оз інмы, сещӧм-інас граԁјастӧ оз ков вӧчны. Ӧԏі-ԍікас пуктассӧ оз ков век пуктыны ӧԏі-местаӧ, колӧ вежлавны. Шуласны-тај: „муыс-пӧ оз чужты, муԇӧма-ԁа“. Век ӧԏі местаӧ пуктӧм-понԁаыԁ быԁман-торјасыс омӧԉтчӧны, ԁа посԋалӧны. Мыјла еԍкӧ сіԇі? Со-мыјла: Быԁман-торјыԁ аслыс ԍојансӧ боԍтӧ му-пыщԍыс. Быԁво-кӧ тіуктыны ӧԏі-ԍікас пуктас ӧԏі местаӧ, муыс кутас омӧԉтчыны — ԍојанторјыс пуктасыслы оз кут тырмыны. Сіԇкӧ пуктас местасӧ вежлавны колӧ, меԁым ԍојаныс пуктасыԁлы пыр тырмымӧн вӧлі. Вежлалӧм-вӧснаыԁ муыԁ оз щык, выԉ-пуктассӧ бура-жӧ понԁас быԁтыны. Ӧԏі-ԍікас пуктас ԉубітӧ кујӧԁалӧм-му, мукӧԁ оз ԉубіт. Выԉ-кујӧԁалӧм лӧԍалӧ капуста-улӧ, ӧгурчі-улӧ ԁа тыква-улӧ (мӧсјаслы ԍојантор). Мӧԁ-во-кежлӧ сіјӧ местаас лӧԍыԁ лоӧ пуктыны картупеԉ, лук, галан, морков, поԅас пуктыны ӧгурчі-і. Ԍӧԁ-му-вылын бура быԃмӧ ԍвекла, кушман, реԃіска. Важ-кујӧԁалӧм-вылӧ быԁмӧ: бобі, аԋкыщ, ԍоркԋі, галан. Міјан галантӧ, капустатӧ пуктӧны воԇвыв вірічјасӧ, быԁтӧны рӧсаԁа. Ԃерт, еԍкӧ, вірічјассӧ вӧчӧны лунвыв-ԁа, шонԁіја-інӧҗык, сӧмын-ӧԁ тулыснаԁ овлӧны-на кӧԇыԁ лунјасыԁ, војтӧвјасыԁ. Рӧсаԁаыԁ вермас кынмыны. Сы-вӧсна лӧԍыԁҗык кӧԇыԁ віріч-пыԃԃіыԁ вӧчны парԋік. Ӧгурчітӧ міјан пуктӧны граԁ-вылӧ, мукӧԁ-ԁырјі кӧԇыԁысла оз уԃіт воныс — кынмас. Парԋікаԁ поԅас регыԁҗык быԁтыны пуктасјастӧ, онҗык пов кынмӧмыԍ-ԋі. Парԋікыԁ ԍԏеклӧ вевта — муыс кујӧԁԍыс шоналӧ сеԍԍа оз-ԋін кӧԇав, віріч-вылаԁ ещӧн, — пуктан-торјыс бурҗыка-ԁај регыԁҗык быԁмӧ. Сеԍԍа парԋікаԁ поԅӧ воԇҗык пуктыны граԁ-вылӧ-ԁорыԍ. Кіԍкавны пуктастӧ колӧ ԋӧжјӧԋікӧн. Сы-вылӧ лӧԍӧԁӧм-ԁозјыԍ (ԉејкаыԍ), ԉібӧ пызјӧмӧн, корӧԍ-вылыԍ кіԍкалӧны-і. Оз ков кіԍкавны вывті кӧԇыԁ ваӧн. Пуктасјастӧ-кӧ парԋікас быԁтыны ԇікӧԇ — колӧ весавны јогԍыс, граԁвыв-пуктастӧ моз-жӧ. Парԋіксӧ колӧ җуҗыԁа вӧчны, меԁ быԁманторјыс оз суԇ ԍԏеклӧ вевтӧԇыс — кӧԇыԁ-ԁырјі понԁас кынмавны, жір-ԁырјі коԍмыны. Міјан парԋікјасыԁ ещалӧн-на ем. Унҗыкыс чужтӧны граԁ-вылӧ. Граԁ-вылаԁ пуктынытӧ лоӧ ԍорӧнҗык, муыс шоналӧм-бӧрын, коԍмӧм-бӧрын. Пуктас-кӧјԁыстӧ колӧ кӧԇны лӧԋ-лунӧ, — тӧла лунӧ кӧјԁыстӧ тӧвнас нуас кытчӧ ԍурӧ. Ԋебыԁ-кӧ муыс поԅӧ кӧԇны граԁ-паԍталаыс, ԍавкјыны; чорыԁ-кӧ муыԁ, колӧ кӧԇны віԅјасӧн (кокԋіҗык лоас мӧԁыԍ весавнытӧ), мунас кӧјԁысԍӧ тыртавны, сіԇі муыс јонҗыка шоналас. Рӧсаԁатӧ граԁ-вылаԁ пуктыны колӧ кужӧмӧн, оз ков щыкӧԁны, чегјавны вужјассӧ. Сеԍԍа оз ков щӧкыԁа пуктыны. Оз ков пыԁӧ пуктыны-ԋі — пыԁілуныс меԁым вӧлі віріч-вылаԁ-моз-жӧ, парԋікаԁ моз-ԉі Граԁвыв пуктастӧ быԁмігас јона щыкӧԁлоны быԁԍама гагјас, номырјас. Капуста-номыр чужӧ јеҗыԁ-бобул-коԉкјыԍ. Бобулыс коԉкјалӧ капуста-кор-вылас. Наыԍ мынтӧԁчыны зев ԍӧ- кыԁ. Колӧ шыблавны частӧҗык ԉібӧ пызјыны табака-ваӧн. Мукӧԁ-ԍікас гагјасыԍ граԁјастӧ кіԍкалӧны іԅвесткаӧн. Муыс-кӧ бур, бур-кӧ кӧјԁысыс ԁа бура-кӧ ԁӧԅӧрітны јӧртӧ, секі озҗык вермыны чужны пуктас щыкӧԁыԍјасыԁ. Кыԇі колӧ кујӧԁавны граԁјастӧ? Муыс-кӧ васӧԁ, ԍој — лӧԍалӧ вӧв-кујӧԁ, сіјӧ коԍтӧ ԁа шонтӧ мусӧ. Кос мулы, лыа-сора мулы, іԅвесккаа& мулы колӧ мӧс-кујӧԁ. Бур лоӧ, тајӧ кык-ԍікас кујӧԁсӧ-кӧ сорлавны. Васӧԁ-інјасӧ бур лоӧ ыж-кӧза-кујӧԁ, — меԁым ез вӧв сӧмын ԇік выԉ-а, меԁым сіԍмӧм вӧлі. Оз ков петкӧԁны граԁ-вылӧ выԉ порԍ-кујӧԁ, бурҗык сіјӧс сорлавны кӧза-кујӧԁкӧԁ. Бур овлӧ гуԉу, чіпан-кујӧԁ, сӧмын сіјӧс колӧ сулӧԁны ваын — 1 веԁра кујӧԁ-вылӧ 10 веԁра ва, сіјӧн ԍеԍԍа кіԍкавны граԁјастӧ. Сещӧм кіԍкалӧмԍыԁ зев јона быԁмӧ пуктасыԁ, ӧгурчіыԁ-і, мукӧԁ-і. Уна граԁвыв пуктас іԁраԍӧ гожӧмын вочасӧн-ԍојӧмӧн. Коԉас пуктасјассӧ колӧ іԁравны тӧв-кежлӧ. Колӧ тӧԁны кущӧм каԁӧҗык колӧ іԁравны. Ԍвекла, морков, ԍоркԋі, галан быԁмӧны јонҗыкасӧ ԍор-арын. Најӧс оз ков термаԍны іԁравны воԇ, вывті ԍормӧԁчынысӧ оз-жӧ шогмы. Воӧмсӧ поԅӧ тӧԁны со-мыј-ԍерԏі: улыс-корјасыс кутасны віжӧԁны, ԋукыртчасны му-берԁас, мӧԁасны сіԍмыны, — секі быԁмӧмыс оз-ԋін воԇӧ мун. Іԁравны колӧ кынмавтӧԇ. Војԁӧр колӧ іԁравны граԁвыв пуктасјас коԁјас му-выласҗык быԁмӧны, оз му-пыщкас пыԁын. Оз ков ԋещкыны корсӧ пуктасыԁлыԍ, — најӧ оз вермыны сы-бӧрын ԉучкі быԁмыны. Кортӧ боԍтны поԅас сӧмын лун 2-8 војԁӧр іԁравтӧԇыс. Керігаԁ граԁвыв пуктассӧ оз ков вунԁавны, сы-вӧсна пуктасыԁ сіԍмӧ, сіԍмӧмыԍ паԍкалӧ мукӧԁ-вылас-і. Оз ков мӧԁа-мӧԁ-ԁінас кучкавны (мусӧ пыркӧԁны) колӧ весавны кіӧн. Керӧм-бӧраԁ корсӧ колӧ пыр-жӧ вунԁавны, корјыс кыскӧ васӧ пуктас-піԍыс, пуктасыԁ сы-понԁа регыԁ рушмас. Ԍвеклӧлыԍ, галанлыԍ, кушманлыԍ корсӧ оз ков ԇік-берԁӧԇыс вунԁыны, ԋеуна колӧ коԉыштны: морковлыԍ колӧ ԇікӧԇ вунԁыны, он-кӧ вунԁы тӧвнас кӧрыс сылӧн вежԍӧ. Капустатӧ іԁравны оз ков термаԍны, сіјӧ кӧԇыԁыԍ оз пов, ԍор арнас сіјӧ јонҗыка быԁмӧ. Капустатӧ міјан јонҗыка ԍојӧны шоммӧԁӧмӧн. Поԅӧ сіјӧс ԍвежејӧн ԍојны-і, сӧмын колӧ кужны віԇны. Керігас колӧ бӧрјыны јонҗыкјассӧ, зумыԁјассӧ. Вужсӧ колӧ муԍыс кіӧн весавны, оз ков сіјӧс ԁојԁавны, ԋӧжјӧԋікӧн вајны граԁ-вылыԍ гортӧ, пуктыны гӧбӧчӧ, му-пыщкӧ. Мӧԁ-ԍорԋі-пыԃԃі поԅӧ пуктыны: 1. Агрономлыԍ — Кыԇі креԍԏана бурмӧԁӧны асԍыныс граԁ-выв пуктассӧ. Кущӧма вајӧны асԍыныс бур граԁвыв пуктас- сӧ креԍԏана-овмӧс-петкӧԁлас (с-х выставка)-вылӧ ԉібӧ „кущӧм-ԁокоԁ-ԍетіс ԁа кущӧм бур ӧтувја граԁ-вылӧ пуктӧмыԍыс". Колӧ лӧԍӧԁны ӧтувја граԁјас шԉенјасыслы ԁа пуктассӧ вӧԃітны кружокас-велӧԁӧм-куԅа. Поԅӧ лӧԍӧԁны ӧтувја парԋік. Ӧтув суԇӧԁны граԁвыв пуктас кӧјԁысјас. Поԅӧ лыԃԃыны: 1. Колмогорский — Как выгоднее вести огородничество. 2. Куприянов — Крестьянский огород. 3. Щербиновский — Защита урожая овощей и плодов от вредных насекомых. 4. Корольков — Вредители сада и огорода и меры борьбы с ними. 5. Жегалов — Разведение огородных растений на семена. 6. Исаков В. А. — Картупеԉ вӧԃітӧм-јылыԍ. 7. Штейнберг — перевод Каневой: — Мыј колӧ тӧԁны пуктас вӧԃітыԍјаслы.

15. Кыԇі віԇны тӧлын граԁвыв пуктас ԁа мукӧԁ-ԍікас ԍојан щыкӧмыԍ.

а) Кыԇі лӧԍӧԁны тӧв-кежлӧ граԁвыв-пуктас віԇанін: гӧлбӧч, пӧгреб, ывла-гу ԁа мукӧԁ. Кыԇі сен віԇны пуктассӧ. Кыԇі віԇны, меԁ пуктасыс коԉі ԍвежејӧн. Кыԇі коԍтыны граԁвыв пуктас: ԍоркԋі, галан, картупеԉ, щак, јај ԁа мукӧԁтор. Кыԇі тӧԁмавны коԍмӧма абу-на. б) Кыԇі солавны капуста, щак ԁа мукӧԁ-тор. Кытчӧ-мыј колӧ пуктыны сорӧԁ-пыԃԃі солалігӧн. Кыԇі солавны ӧгурчі ԁа віԇны щыкӧмыԍ. Кыԇі віԇны щыкӧмыԍ чіпан-коԉк. _____________

Пӧԁвал поԅӧ вӧчны му-пыщкӧ, ԉібӧ му-вылӧ. Поԅӧ сен віԇны галан, ԍоркԋі, картупеԉ-і. Пӧԁвал колӧ вӧчны кык-пӧвса ԍԏенаӧн, ԋіщ-вылын, ԉібӧ пакԉа-вылын. Җуҗԁа ԁа паԍта вӧчны коԁлы кущӧм колӧ (пуктас вӧԃітӧм-ԍерԏі). Јона җуҗыԁ пӧԁвалыԁ абу-жӧ бур. Овлывлӧ 3 метр-суԁта, ԉапкыԁҗык-і, җуҗыԁҗык-і. Меԁ віԇанторјасыс ез бакԍавны ԁа сіԍмыны, колӧ пӧԁвалыслыԍ пыщкӧссӧ тӧлӧԁлывлыны. Тӧлӧԁны поԅӧ лӧԍӧԁны векԋіԃік трубајас јірк-увтіыс-нуӧԁӧмӧн, пӧԁлаԍанаӧс (заԃвіжкаӧн). Трубаыслӧн ӧԏік помыс меԁ вӧлі петӧ ывлаӧ, мӧԁ-помыс пӧԁвалӧ. Сещӧм трубаыс-кӧ лоӧ, пӧԁвал ԍтенаыс оз кут бакԍавны, віԇан-торјыԁ оз кут сіԍмыны. Оз-кӧ-ԋін поԅ лӧԍӧԁны трубајассӧ, колӧ-кӧԏ пӧтӧлӧкас лӧԍӧԁны воԍԍан-пӧԁлаԍан заԁвіжкајас. Пӧԁвалаԁ-кӧ лоӧ ӧԏі граԁусыԍ улынҗык шоныԁыс, віԇанторјыс кынмас; лоӧ-кӧ віт граԁус ԁа вылӧҗык шоныԁыс, — сек кутас нырԍавны. Меԁ-бур кутны кык-кујім граԁус шоныԁсӧ. Пӧԁвалтӧ стрӧітны колӧ вылӧҗык, косӧԁ-інӧ меԁым оз сулав лым ԁа зер-ва, меԁым му-пыщкӧс ваыс (грунтовеј ваыс) пукалӧ пыԁын. Ӧԇӧссӧ колӧ вӧчны кык-пӧвсаӧс, ԁа меԁ ӧԇӧсыс вӧлі віԇӧԁӧ лунлаԁорӧ. Меԁ оз јона шонав пӧԁвалыс шонԁіӧн, сувтӧԁлыны гӧгӧрыс пујас. Мӧс-ԍоркԋі, галан, ԍвеклӧ, ԍојан-ԍоркԋі, морков колӧ тӧвјӧԁны чукӧрын. Мукӧԁыс шуӧны: чукӧрнас-пӧ віԇныс бурҗык пӧԁвалын-ԁорыԍ. Чукӧрсӧ вӧчӧны кык ногӧн: му-коԁјӧмӧн (аршын пыԁаӧ-кымынј ԉібӧ веԍкыԁа му-вылас. Колӧ бӧрјыны кос-места ԁа меԁ вӧлі вылынҗык, грунтовеј ваыс меԁ вӧлі пукалӧ пыԁын. Воԇԇа-ногнас, коԁјӧны мусӧ аршын-суԁта, паԍтасӧ ԁа куԅтасӧ вӧчӧны пуктас-ԍерԏі. Тӧвлы ветлыны пыԁӧсас ԁа бокјасас пуктӧны ԋӧрјас. Ԋӧр-бӧрын колӧ пуктыны віԇанторсӧ. Меԁ мӧԁа-мӧԁсӧ ез ԁојԁавны, оз ков ԉок-ногӧн шыблавны, колӧ пуктавны віԁчыԍӧмӧнҗык. Ԁојмалӧмӧн најӧ мӧԁасны јона сіԍмыны. Ԃерт, ме ногыԍ-кӧ унҗык пуктас вӧԃітігӧн бурҗык быԁ быԁтаслы вӧчны аслыс чукӧр. Мыјӧн сещӧм аршын-суԁта гураныс тырӧ, колӧ течны му вежӧсԍаԋыс пыр јоԍтӧмӧн, керка вевт-моз. Воԇԇа раԁсӧ јылӧԇыс пуктавны — корла-ԁорсӧ ортсӧ, шӧрас пуктавны кыԇі-ԍурӧ, віԁчыԍӧмӧнҗык, меԁ ез ԁојмавны. Поԅӧ сіԇнас пыр јывмӧԁны керка-вевт-моз гез-куԅа, мајегыԍ-мајӧгӧ зевтӧмӧн. Чукӧрсӧ поԅӧ лептыны муԍаԋыс сыв-суԁтаӧԇ ԉібӧ ԉапкыԁҗыка. Сы-бӧрын поԅас ԋоԉнан бокԍаԋыс тупкыны, воԇвыв руԇӧг-іԇасӧн, веԍт ԉібо кык веԍт-суԁта, сеԍԍа тупкыны мунас, — коԁі шыблаԍіс гу-вӧчігас. Мӧԁ-ногӧн поԅӧ сещӧм чукӧрсӧ вӧчны веԍкыԁа му-вылӧ. Колӧ бӧрјыны кос места. Ва-кӧ сулавлывлӧ, поԅӧ ԋоԉнан бокԍаԋыс коԁјавны канавајас. Пыԁӧсас воԇвыв коԁјыны ԉапкыԃік канава, сеԍԍа тыртны сіјӧс му-вежтасӧԇыс ԋӧрјасӧн. Сы-бӧрын пукталӧны віԇанторсӧ. Чукӧрсӧ јоԍтӧны керка-вевт-моз-жӧ. Муӧн колӧ вевԏԏыны вылыссӧ сы-суԁтаӧԇ, мыјтӧм кынмывлӧ. Шоналӧмыԍ, бакԍалӧмыԍ ԁа ваԅӧмыԍ поԅӧ чукӧр-шӧраԍ& сувтӧԁны пуктывтӧԇыс іԇасӧн гартӧм кыз мајӧг. Сыв-куԅа-кӧ гуыс — ӧԏі мајӧг, кык сыв-куԅа-кӧ — кык мајӧг. Сіјӧ іԇас-пырыс кутас ветлыны чукӧрас тӧлыс ԁа, омӧԉҗыка сіԍмӧ віԇанторјыс. Поԅӧ тащӧм гусӧ вевԏԏыны кык-суԁта вевтӧн, воԇ- выв — іԇас, сеԍԍа — му, сеԍԍа бара іԇас і бара му. Іԁравны пуктастӧ гујасӧ меԁ — бур& кос повоԃԃаӧн, пуктасыс меԁ вӧлі шурӧԁӧма, тӧлӧԁӧма. Зера &новоԃԃа-ԁырјі бурҗык віԇыштны іԁравтӧԇыԁ вевт-улын. Кынмылӧм мӧс-ԍоркԋі, ԍојан-ԍоркԋі, морков, ԍвеклӧ оз ков леԇны сывны. Поԅӧ најӧс пуктавны сіԇі: воԇвыв пуктавны керјас, ԉібӧ керпомјас, на-вылӧ пӧвјас течны, сеԍԍа вӧԉіԍԏі кынмӧм ԍоркԋі-галансӧ. Куш муын віԇігӧн најӧ вермасны сывны. Кӧԇыԁ, сеԅ повоԃԃа-ԁырјі поԅӧ віԇны ԇік воԍсаӧн; шонԁӧԁны-кӧ кӧсјӧ, ԉібӧ лым-кӧ уԍӧ, колӧ тупкыны кыза іԇасӧн. Кӧԇыԁ ваын віԇыштӧм-бӧрын поԅас сеԍԍа верԁны сіјӧс скӧтлы. Сеԍԍа соркԋі-галантӧ поԅӧ тӧвнаԁ віԇны щӧщ гуын, кущӧмын віԇӧны картупеԉ. Картупеԉ поԅӧ віԇны щӧщ пӧԁвалын. Пуктас корјӧн зев бур верԁны скӧтӧс. Меԁ-бур верԁны морков-кор, сеԍԍа ԍвеклӧ-кор, ԍоркԋі-кор, сы-бӧрын і мӧс ԍоркԋі-кор. Наыԍ поԅӧ вӧчны зев бур скӧт ԍојан. Ӧгурчі поԅӧ тӧв-кежлӧ солавны. Солалӧны таԇі: ԉокҗык-посԋі ӧгурчісӧ посԋіа керавны-ԁа, сеԍԍа кіԍкавны пеԉса-пыԁӧсас вершӧк кык-суԁта, сеԍԍа пуктыны ӧԏі раԁ бур-пӧлӧс ӧгурчісӧ (воԇвыв мыԍкыны), кіԍкалӧны вылысас кітыр кос, посԋі сов, сеԍԍа пуктыны ԍӧԁ ԍетӧр-кор, пуктыны укроп, чеснок, сеԍԍа бара вершӧк-суԁта кералӧм-ӧгурчі і сіԇ воԇӧ. Меԁ-вылӧ пеԉсаас колӧ пуктыны кералӧм ӧгурчісӧ ԁа кіԍкавны солӧн. Ватӧ пуктыны оз ков ԋӧԏі — рӧсовыс петас кералӧм ӧгурчіԍыс. Колӧ топыԁа вевԏԏыны — вылысас пуктыны кущӧмкӧ ԍӧкыԁ тор — ԉічкӧԁ. Віԇны колӧ кӧԇыԁ-інын. Таԅісӧ солалӧм ӧгурчіыс зев чӧскыԁ. Меԁ оз бакԍав вылысыс, колӧ боԍтны ԁас зӧлӧԏԋік ԍӧԁ горчітса-туԍ (вузалӧны апԏекајасын), вурны сӧстӧм, јеҗыԁ мешӧк-торјӧ ԁа леԇны рӧсовас. Меԁ-бур-пӧра ӧгурчі солавны — јуԉ-тӧлыԍ-помын ԁа августын. Мӧԁ ԍорԋі-пыԃԃі поԅӧ кывзыны віԍталӧм ӧԏі шԉенлыԍ, кыԇ сіјӧ солалӧ јај. Віԍталіг-мозыс велӧԁны кущӧм-ногӧн бурҗык солавны. Поԅӧ лыԃԃыны тащӧм ԋігајас: 1. Ростовцев — Сушка овощей, зелени, грибов. 2. Иванов-Даль — Куда девать картофель. 3. Фафанов — Заготовка продуктов в прок. 4. Переферкович — Как использовать мясные продукты в крестьянском хозяйстве. 5. „Орԁым“ журналјасӧ ԁа „Комі ԍікт“ гаԅетӧ гіжӧма.

16. Кыԇј& уҗавны керка-пыщкӧс уҗјас ԁа кіпом уҗјас.

а) Кыԇі міјан печкӧны куԃеԉ ԁа вурун. Кыԇі ӧԁјӧнҗык печкыны мукӧԁ-ногӧн. Кыԇі колӧ кыны ԁӧра ԁа кыԇі кыӧны міјан. Кущӧм-ԍікас станӧн меԁ-ԍӧкыԁ кыны. Кыԇі свӧлӧк быԁмыны, јітлыны гӧрӧԁ. Кыԇі беԉітны-јеҗԁӧԁны ԁӧра ԁа шӧрт. Кыԇі колӧ мічӧԁны шӧрт ԁа ԁӧра. Мыјла колӧ новлытӧԇ гынԅӧԁны сукман-ԁӧра. Кыԇі кыны кепыԍ ԁа чувкі. Кыԇі кыны чеԉаԃлы шапка, ковта ԁа шарп вуруныԍ. Кыԇі колӧ прошві кыны. Кыԇі вышівајтчыны креԍԏікӧн ԁа мукӧԁ-ногӧн. __________

Міјан комі-аԋыԁ тӧвбыԁ уҗалӧ куԃеԉ-ԁорын. Арнаԁ шабԁі ԋещкӧ, сеԍԍа тыӧԁӧ ԁа коԍтӧ. Ԋіраԍӧ, печкӧ, краԍітчӧ, ԁӧра кыӧ. Воштӧ тӧвбыԁ — ԁӧрасӧ муртса вермас вӧчны вочӧж-кежлӧ морт кык-кујімлы. Ԋіраԍнытӧ арбыԁ лоӧ, машінајасыԁ еԍкӧ бӧрја војасас јона-ԋін паԍкалі ԁа абу-на-жӧ быԁ грезԁын. Кӧні ем ԋіраԍан ԁа ԋарјаԍан машінајасыԁ, сені міјан комі креԍԏанкаыԁлӧн ԋіраԍԍӧ куԃеԉыс кык-кујім мортлӧн ӧԏі лунӧ. Колӧ ӧтувтчӧмӧн суԇӧԁавны тащӧм-ԍікас машінајассӧ. Боԍтам печкӧм. Міјан креԍԏанкаыԁ лунтырӧн ӧԏі-пемыԁԍаԋ мӧԁ-пемыԁӧԇ печкас муртса пасма 7-10. Тајӧ печкӧм-вылас боԍтасны 20-25 ур ԁа јешщӧ асԍыныс ԍојӧны. Кутасны-кӧ ԍојӧмсӧ артавны — сіјӧ ԁон-вылас оз веԍіг вермыны нажӧвітны. Мыјта муԇыс ԍурӧ! Тащӧм печкӧм-ногсӧ поԅӧ бара-жӧ вежны: суԇӧԁны ӧтувтчӧмӧн печкан машіна. Печкан машінаӧн печкыны поԅӧ ӧԁјӧ ԁај кокԋіԁҗык. Печкан машіна абу ԁона, сіјӧ вермас суԇӧԁны быԁ креԍԏанка. Уна пӧра воштӧ міјан комі креԍԏанка ԁӧра-кыӧмӧ. Тувсовлуннаԁ ӧԏі аԋ вермас зев-ԋін уна кыны ԁӧратӧ 6-7 метр. Тулысбыԁ лоӧ пукавны, копраԍны стан-сајын — сӧмын вурас чеԉаԃыслы морт ӧԏі ԁӧрӧм-гачӧн ԁа мужікыслы, а аслыс бара-ԋін ԋінӧм абу коԉӧма. Ԁӧра кыны бара-жӧ емӧԍ машінајас. Сещӧм машінасӧ колӧ ӧтувтчӧмӧн-жӧ суԇӧԁны, Машшаӧн кыӧм ԁӧра лоӧ мічаҗык ԁај ещаҗык кутас вошны пӧраыс ԁӧрасӧ кыӧмӧ. Тулысын міјан беԉітчӧны, ԁӧрајас беԉітӧны. Беԉітчыны бурҗык ԁа кокԋіҗык таԇі: ԁӧрасӧ пӧжны кунва-пышкын ԉібӧ мајтӧга ԁебыԁ ва-пыщкын. Пӧжӧм-бӧрын воԉсавны ежа-вылӧ, шонԁі-воԇӧ, сеԍԍа мыјӧн кутас коԍмыны, колӧ кіԍкавлыны сӧстӧм ваӧн ԉібӧ мајтӧг-быгја ваӧн. Вој-улӧ, онӧ-кӧ полӧ вошӧ- мыԍ, зев бур коԉлывны ывлавылӧ-жӧ, — војнас лысванас јонҗыка јеҗԁӧ. Поланныԁ-кӧ коԉны, колӧ пыртны ԁа пуктыны ворјӧ ԉібӧ пеԉсаӧ ва-пыщкӧ, асывнас бара воԉсавны ежа-вылӧ. Посԋі јеҗыԁ кӧлуј поԅӧ беԉітны тащӧм-ногӧн: песлаԍӧм-бӧрын пукты суткі кежлӧ рыԍ-ваӧ. Рыԍ-ваын віԇӧм-бӧрын сеԍԍа выԉпӧв пеславны ԁа пожјавны. Шӧрт ԁа ԁӧра мічӧԁігӧн краскасӧ колӧ бӧрјыны сещӧмӧс меԁ унҗык југјалан туԍјасыс, сеԍԍа меԁ сука, мічаа кутчіԍӧ. Ԍіктын уҗалігаԁ унҗыкыс новлӧны аскыӧм сукман паԍкӧм. Сукман ԁӧратӧ бурҗык панны пыш-шӧртӧн ԁа кыны вурун-шӧртӧн. Кыӧм-бӧрын пуктыны ворјӧ, кіԍкавны пуԅӧԁӧм ваӧн ԁа гынԁыны. Гынԁӧм-сукман-ԁӧра ԁырҗык тырмӧ новлыны — лоӧ јонҗык. Міјан ԍіктјасын пӧшԏі быԁ овмӧсын віԇӧны ыжтӧ. Быԁӧнлӧн вуруныԁ ічӧԏікатӧ ем аслас Вуруныԍ міјан меԁԍасӧ вӧчӧны сӧмын ԏуԋі, чувкі, кепыԍ ԁа сукман-ԁӧра. Поԅӧ велӧԁчыны вӧчны уна-тор-на нӧшта: кыны чышјан, ковта, шапка, ешкын (шебрас), мукӧԁтор. Ешкын кыԍӧ ӧԏі јемӧн, прошва кыан јемӧн. Завоԃітны кыны бурҗык шӧрԍаԋыс. Шӧрԍаԋыс завоԃітчӧ таԇі: кыӧны ԋоԉ-пекԉа, сеԍԍа ӧтлаалӧны кыщӧсӧ. Сеԍԍа кыӧны мӧԁ-раԁ. Мӧԁ-раԁсӧ кыігӧн быԁ пекԉаӧ кыігас вӧчӧны соԁтӧԁ кујім пекԉа — лоӧ-ԋін 12 пекԉа. Воԇӧсӧ кыігас быԁ суԁтаӧ (раԁӧ) пеԉӧсас соԁтыны 2 пекԉаӧн, ставыс раԁас соԁӧ 8 пекԉа. Поԅӧ соԁтавны унҗык пекԉаӧн, сӧмын быԁ пеԉӧсӧ ӧтмынԁа. Креԍԏікӧн вышівајтчігӧн колӧ боԍтны канва. Ԉыԃԃыны, кымын креԍԏік-суԁта узорыс, сеԍԍа вунԁыны канвасӧ мыј-паԍта узорыс, ԍінкыкӧн-кујімӧн меԁ ԁорас ԉішнеј. Вурлыны креԍԏікӧн колӧ быԁ ԍінмӧ ӧткоԃа, меԁ оз лоны крестјасыс кока-пӧла. Велӧԁчігӧн колӧ вышывајтны кокԋіԁҗык узор, бӧрвылас сеԍԍа кутчіԍны ԍӧкыԁҗыкӧ. Прошві кыны велӧԁчігӧн колӧ лӧԍӧԁны кыз шӧрт, — печкыны шабԁі шӧрт кызҗыка. Велӧԁчыны колӧ воԇвыв столбікјас, ԍеԍԍа кыны розјасӧн&, бӧрвылас столбікјас ԁа роԅјас. Кор кутасны столбікјасыс ԁа роԅјасыс мічаӧ артмавны, сек вӧԉіԍ поԅас завоԃітны кыны кокԋіԁҗык узор. Мӧԁ ԍорԋі-пыԃԃі колӧ ԍетны шԉенјаслы уҗ, кыны гортас вуруныԍ ковта. Чукӧртыы ԍӧм ӧтувја стан суԇӧԁӧм-вылӧ. Поԅӧ лыԃԃыны: Журнал „Крестьянка", ем пӧшԏі быԁ нумерын.

17. Мыј-вӧсна Сӧвет-Сојуз оз ԇескӧԁ уна-ԍікас ас-ԍорԋіа јӧзӧс.

а) Мыјла асыв-вылын-олыԍ нывбабајас меԁ пемыԁӧԍ, меԁ јона најӧс нарԏітӧны (омӧԉа велӧԁчӧмаӧԍ, оласногыс ԉок, јона ԇескӧԁӧны мужікјасыс). Сар-правіԏеԉство ез тӧжԁыԍлы оласногсӧ бурмӧԁны ԁа вежӧрсӧ нывбабалыԍ југԁӧԁны, ез лӧԍӧԁлы ԋекущӧм пабрік-завоԁ, нуліс став озырлунсӧ зев ԁонтӧг, сетчӧ гӧтӧвеј тӧварсӧ вузавны вајліс зев ԁонӧн. Школајасын чеԉаԃӧс велӧԁісны тӧԁтӧм-кывјӧн — мукӧԁ-ԍікас јӧз кылӧн (рочӧн), асԍыныс чужан-кывсӧ правіԏеԉствоыс лыԃԃіс понкывјӧн. б) Корԍаԋ завоԃітісны ӧԏі мӧԁ-ԍікас-јӧз ԉока віԇӧԁны јорта-јорт-вылас. Мыј-вӧсна колӧ вӧлі сар правіԏеԉстволы налӧн ӧԏі мӧԁыскӧԁ ԉокалӧм. Ӧԏі-ԍікас јӧзӧс ыштӧԁлісны уԍкӧԁчыны мӧԁ-ԍікас јӧз вылӧ (јеврејјасӧс нӧјтӧм-віјӧмјас — погромјас). Мыј шуліс Ԉеԋін-јорт јӧз-кост ԉокалӧм-куԅа. Мыј-вӧсна сар-правіԏеԉство быԁ-ԍікас озыр-јӧзкӧԁ ӧтув ԇескӧԁліс посԋі ԍікас уҗалыԍ-јӧзӧс. Кущӧм оласногыс ӧні посԋі-ԍікас јӧзлӧн. в) Кущӧм уҗ нуӧԁӧны Центраԉнеј Ісполԋіԏеԉнеј коміԏетјас торја респубԉікаын ԁа кущӧм уҗ уҗалӧ Центраԉнеј Ісполԋіԏеԉнеј коміԏет СССР-ын. Кущӧм уҗ нуӧԁӧ став-ԍікас-јӧзлӧн-ӧтувтчӧм Сӧвет (Совет национальностей). Кущӧм торја ас ԍорԋіја респубԉікајас ԁа облаԍтјас емӧԍ СССР-ын. г) Кыԇі віԇӧԁӧны посԋі-ԍікас јӧз-вылӧ капітаԉіст-госуԁарствојасын. Кущӧм олаԍногыс уҗалыԍ-јӧзлӧн, коԁјас олӧны капітаԉіст кіпоԁувса мујасын (колоԋіјаын), коԁјасӧс капітаԉіст-госуԁарствојасыс ас-кабыр улӧ војнајасӧн ԁа кыԇ-ԍурӧ топӧԁӧ. Кущӧм оласногыс уҗалыԍ нывбабајаслӧн капітаԉіст-госуԁарствојасын. Кыԇі велӧԁіс Ԉеԋін-јорт, кыԇі велӧԁӧ ӧні коммуԋіст-парԏіја посԋі јӧз-костын уҗавны. ___________

Посԋі-ԍікас јӧзсӧ капітаԉіст госуԁарство-ԁырјі (сар-ԁырјі) ез пуктывны јӧз-тујӧ, ез тӧжԁыԍлыны најӧлыԍ оласногсӧ бурмӧԁны, овмӧснысӧ кыпӧԁны, ез тӧжԁыслыны вежӧрнысӧ југԁӧԁны. Пабрікјас ԁа завоԁјас сар-правіԏеԉство асыввылӧ ԁа војвылӧ ез лӧԍӧԁлы. Нажеткајас ԋекущӧм ез вӧвны. Олісны гӧԉа, век ковміс сӧмын тӧжԁыԍны щыг-кулӧмыԍ. Вежӧр југԁӧԁӧм-вӧснаыс ԋекор вӧлі веԍігтӧ мӧвпыштнысӧ. Меԁԍа-ԋін ԉок ԁа шог вӧлі овны нывбабајаслы. Пемыԁӧн ԁа гӧԉа олӧм-кынԇі, најӧс јона ԇескӧԁлісны мужікјасыс, ез пуктывны морт-тујӧ. Немсӧ лоі кіԍтны ԍінва ԁа пӧԍ. Оліс- ны щыгԋіԍӧ-пӧт, кіԍԍӧм кӧм-паԍкӧмӧн. Ԋӧбнытӧ еԍкӧ, мыј-колӧ сіјӧ і ԍурӧ-ԁа, сӧмын ԍӧмыԁ абу, боԍтнысӧ ԋінӧм-вылӧ. Тӧвартӧ вузалӧны-ԁа, ԁоныс поԅтӧм. Озыр јӧзыԁ тӧжԁыԍӧны меԁ бӧрја грӧшсӧ кыскыны, аԍныс грезԁԍыԁ креԍԏана тӧвартӧ нулісны зев ԁонтӧг. Посԋі-ԍікас-јӧзӧс сар-правіԏеԉство веԍігтӧ вӧлі ԇескӧԁӧ асланыс чужан-кывнас ԍорԋітӧмыԍ. Школајасаԁ велӧԁӧны роч-кывјӧн — тӧԁтӧм-кывјӧн, — муртса кагаыԁ велалӧ роч кывнаԁ пасјыштавны — щӧктӧны ԍорԋітны велӧԁан кывнас-ԋін, кыласны-кӧ чужан-кывнаԁ шуӧм кыв — мыжԁӧны велӧԁчыԍ чеԉаԃтӧ. Тащӧм-ԍікас посԋі-јӧзсӧ сар-правіԏеԉство ыштӧԁліс ӧԏі-мӧԁ-вылас мунны коԍӧн, ӧԏі-мӧԁсӧ ӧтԁортны. Тащӧм ӧтԁортӧмыс вӧлі зев-јона колӧ сар правіԏеԉстволы Роԍԍіјаын олісны пӧшԏі 106-сајас уна ԍікас ас ԍорԋіја-јӧз. Став-ԍікас-јӧз-пыщкас вӧлі ӧԏі ԍікас јӧз, — сіјӧс сӧмын сарыԁ лыԃԃіс бур-ԍікас јӧзӧн пуктіс мукӧԁ ԍікас-јӧзыԍ вылӧҗык — роч јӧз. Сӧмын бара-жӧ ез став роч-јӧзсӧ, а на-пӧвсыԍ озырјассӧ. Быԁԍама-ԍікас уҗалыԍ јӧзыс-вылын быԁ-ногӧн нарԏітчісны — нарԏітісны ӧтмоза рочӧс, коміӧс, поԉакӧс, латышӧс, јеврејӧс ԁа с в. Ӧԏі-мӧԁ-јӧзсӧ ӧтԁортӧмыс колӧ вӧлі сы-вӧсна, меԁ еԍкӧ став уҗалыԍ-јӧзыс ез ӧтувтчыны ԁа сувтны паныԁ озыр-јӧз нарԏітчӧмлы, меԁ пӧртмавны ԍіԋјассӧ. Капітаԉісԏјас вӧлі шуӧны: — кӧԅаіныс-пӧ Роԍԍіјаын сӧмын роч-јӧз, мукӧԁ-ԍікас јӧзыс бокыԍ воӧмаӧԍ, налы ԋекущӧм права оз ԍетчы. Роч-јӧзыс быԁ ԍо морт вылӧ вӧлі воӧ сӧмын 47 морт, мукӧԁ 57-ыс, уна-ԍікас ас-ԍорԋіја јӧз вӧлі. Сар-правіԏеԉство ышӧԁліс панны коԍ јевреіјас-вылӧ, поԉакјас-вылӧ ԁа мукӧԁ-ԍікас јӧз-вылӧ. Став чіновԋікјас, ураԏԋікјасыс, пріставјасыс вӧліны роч јӧз пыщкыԍ. Јона уҗалыс-јӧзӧс ԇескӧԁісны роч купечјас, попјас, јона грабітісны. Тащӧм уна-ԍікас посԋі јӧз пӧвсын, ԃерт, емӧԍ і озыр војтыр, сӧмын на-пӧвсын оз вӧлі тыԁав ӧԏі мӧԁсӧ ӧтԁортӧмыс. Најӧ ставыс муніны ӧԏі-тујӧԁ, ставныслы вӧлі колӧ кызҗыка тыртны ԅепнысӧ, јуны пӧԍсӧ уҗалыԍ-јӧзлыс. Та-вӧсна Ԉеԋін јорт шуліс: „став му-паԍтаыс вына озыр-јӧз олӧны ӧтув: јевреј, роч, поԉак — ставыс, коԁлӧн ем уна озырлун, нарԏітӧны, ԇескӧԁӧны уҗалыԍ-јӧзӧс“. Уҗалыԍ-јӧзлы Ԉеԋін-јорт шуліс: „Омӧԉ пӧ сіјӧ чужан-ін уҗалыԍ-јӧзлӧн, кӧні капітаԉістјас јуӧны пӧԍсӧ ԁа вірсӧ уҗалыԍ јӧзлыԍ. Уҗалыԍ јӧз уҗӧн тыртӧны ԅепјассӧ“. Ԉеԋін-јорт чуксаліс ӧтувтчыны став-уҗалыԍ јӧзӧс — сувтны паныԁ капітаԉістјас ԇескӧԁӧмлы, грабітан, ԅеп-тыртан војнајаслы, чуксаліс лӧԍӧԁны выԉ-чужанін — чужанін став уҗалыԍ-јӧзлы. Тајӧ выԉ-чужаніныс ставмупаԍтаса ужалыԍ јӧзлӧн — СССР. Сіјӧ колӧ міјанлы чорыԁа ӧтувтчӧмӧн віԇны озыр-јӧз-уԍлаԍӧмыԍ. Меԁԁонасӧ уна-ԍікас посԋі-јӧз-пӧвсыԍ ԇескӧԁісны јеврејјасӧс. Најӧ веԍігтӧ оз вӧлі лыԍтны мунны овны мӧԁлаӧ правіԏеԉстволыԍ јуаԍтӧг, ез ԍетлыны вӧԉа уҗавны віԇму-берԁын, ез ԍібӧԁлыны уҗ-вылӧ учрежԃеԋԋејасӧ. Сы вӧсна унҗык гӧԉ уҗалыԍ јӧзыслы лолі кутчіԍны вузаԍан-уҗӧ, вӧчны ӧԏі-мӧԁ посԋі пом. Меԁԍа јонасӧ јеврејјастӧ ԇескӧԁлісны — на-пӧвсын уна вӧлі гӧԉ-јӧз-ԁор-воԇмӧстчыԍ војтырыс-ԁа — сіјӧн. Ӧні Окԏабрса-ревоԉутсіја-бӧрын став посԋі јӧзыслы ԍетӧма ӧткоԃ-права. Кор муніс гражԁанскеј војна, став посԋі уҗалыԍ-јӧзыс ӧтувтчӧмӧн мезԁыԍісны капітаԉістјасԍаԋ меԁалӧм јӧзкӧԁ. Ӧні міјан став посԋі јӧзлы ԍетӧма аслыс вӧԉа: ԁорны олӧмсӧ, кыԇі налы аслыныс колӧ. Вермӧны торјӧԁчыны аԍныс торја-аԍкывја респубԉікајасӧ, облаԍтјасӧ. Тащӧм став торја аскывја респубԉікајасыс ӧтувтчӧмаӧԍ ӧԏі ыҗыԁ Сојузӧ — СССР-ӧ. Ӧтувтчӧмаӧԍ со-мыјла: — ӧтувтчӧмӧн кокԋіԁҗык кыпӧԁны овмӧстӧ, ӧтув вермасны ковмас-кӧ мезԁыԍны капітаԉістјас уԍлаԍӧмыԍ. Ӧтувтчӧмыс ӧԏі-ыҗыԁ респубԉікаас колӧ став уҗалыԍ-јӧзлы; ез-кӧ вӧв тащӧм ӧтувтчӧмыс, ԍӧкыԁ, еԍкӧ, лоі мезԁыԍны капітаԉістјасԍаԋ меԁалӧм-јеҗыԁ арміјаԍыԁ. Ез-кӧ вӧв ӧтувтчӧмыс, ԍӧкыԁҗык лоі кыпӧԁны овмостӧ-і. Меԁым кыпӧԁны оласногсӧ ԁа вежӧрсӧ уҗалыԍ-јӧзлыԍ, ӧні Сӧвет правіԏеԉство отсалӧ воԍтавны школајас, курсјас, лыԃԃыԍан-керкајас, клубјас, стрӧітӧ пабрікјас, завоԁјас, кӧрттујјас, раԃіо, паԍкӧԁӧ пошта-ԏеԉеграф. Капітаԉіст-госуԁарствојасын уҗалыԍ нывбабајаслы ӧні зев ԍӧкыԁ овны. Најӧӧс пемӧсјас-тујӧ віԇӧны. Щыгјалӧны, уҗалӧны быԁ-ԍікас ԉок ԍӧкыԁ уҗ-вылын. Оз ԋекоԁ тӧжԁыԍ најӧс југԁӧԁӧм-вӧсна. Уна ԍурс нывбаба мужікјаскӧԁ-ӧтув отсалӧны уҗалыԍ јӧзлы сувтны паныԁ капітаԉістјас-нарԏітӧмлы Тајӧ ԍорԋі нуӧԁӧм-бӧрын поԅӧ пуктыны ԁоклаԁ волісполкомлыԍ: „Кыԇі тајӧ вӧлӧԍтын мунӧ комі кывјӧ кутчіԍӧм (комі кывјӧ уҗсӧ бергӧԁӧм, учрежԃеԋԋејасын ԁа школајасын велӧԁӧм). Поԅӧ лыԃԃыны тащӧм ԋігајас: 1. Нюрина — Нет угнетенных наций в СССР. 2. Иза Штрассер — Работница в тисках капитала. 3. Шестаков — перевод Истомина — Мыј ԍетіс креԍԏаналы Окԏабрса ревоԉутсіја.

18. Кущӧм олас-ногыс креԍԏанкалӧн Сӧвет-Сојузын.

Кыԇі нывбаба-вылӧ віԇӧԁісны сар-ԁырјі ԁа кыԇі віԇӧԁӧны ӧні. Мыјла креԍԏанка ӧнӧԇ-на омӧԉа пӧԉзујтчӧ аслас ӧткоԃ праваӧн. Кыԇі воыԍ-воӧ Сӧвет-влаԍт тӧжԁыԍӧ кыпӧԁны нывбабалыԍ тӧԁанлунсӧ вежӧрсӧ. Кущӧм права міјан креԍԏанкалы ԍетӧма Сӧвет законјас-пуктас-ԍерԏі (конԍԏітутсіја-ԍерԏі). Мыј шуліс Ԉеԋін-јорт ԁа коммуԋіст парԏіја нывбабајаслы ӧткоԃ права ԍетӧм куԅа. Кыԇі Сӧвет-влаԍт ԁорјӧ нывбабалыԍ правасӧ Віԇму-законјас-куԅа. Кыԇі Сӧвет влаԍт віԇӧ мамјаслыԍ ԁа чеԉаԃлыԍ правасӧ. ___________

Сар-правіԏеԉство ез пуктыв морт-тујӧ нывбабаӧс, ез лыԃԃыԍлы сіјӧ гӧлӧсӧн. Ԋекущӧм-ԍікас бӧрјӧм уҗ-вылӧ ез бӧрјывлыны нывбабаӧс. Окԏабрса ревоԉутсіја ӧткоԃаліс став уҗалыԍ јӧзсӧ. Ӧні нывбаба мужікјаскӧԁ ӧтмоз вермӧ бӧрјыны уҗ-нуӧԁыԍјасӧс сӧветӧ ԁа мукӧԁ јӧз-кост уҗ-вылӧ, бӧрјыны аԍнысӧ, нывбабасӧ-і. Нывбаба ӧтмоз мужікыскӧԁ вермӧ пӧԉзујтчыны аслас овмӧсӧн. Важӧн сар-ԁырјі, креԍԏанкаыԁ лун-ԋі-вој шојтчӧг-аԁԇывтӧг нуіс аслас мыш-вылын став-керка-пыщкӧс ԍӧкыԁ маԋԉів уҗсӧ, а јукԍігӧн ԋекущӧм-тор аслас уҗӧн лӧԍӧԁӧм кӧлујыԍ ез ԍетлыны. Уна буртор ԍетіс Сӧвет-влаԍтыԁ креԍԏанкаыԁлы, сӧмын ӧнӧԅ-на унҗык креԍԏанкаыс оз пӧԉзујтчы ԍетӧм правајаснас. Ӧні-на век унҗык нывбабаыс аԍсӧ пуктӧ пемӧс-тујӧ: „Ԋінӧм-пӧ ме ог тӧԁ ԁа, ог куж“ шуӧ, кытчӧкӧ-кӧ кутан бӧрјыны сіјӧс: „менӧ бӧрјӧмыс-пӧ-ӧԁ мыј, кущӧм-нӧ-пӧ бабаыԁ уҗалыԍ, колӧ-пӧ мужікјасӧс-жӧ бӧрјыны“. Сіԇі шуӧ аслас гӧгӧрвотӧм-вӧсна. Ӧні-на унҗык аԋыс кыв шутӧг нуӧны асланыс мышку-вылын мужікыслыԍ нарԏітчӧмсӧ, новлӧԁлӧны мужікыслыԍ пуктӧм лӧзјас. Верӧссајӧ мунігӧн оз-на быԁ нывлыԍ баԏ-мамыԁ јуаԍ, мунас оз ачыс, — ԍетасны верӧссајаԁ мустӧм-сајӧ, коԁі баԏ-мамыслы ԍолӧм-вылас воас. Асыввылын олыԍјас-пӧвсын мужікјасыс олӧны уна гӧтырӧн, нывјастӧ ԍетӧны верӧссајӧ чеԉаԃ-вывԍаԋыс выжыв пӧрыԍ старікјас-сајӧ. Ԋевеста-вылас боԍтӧны ԁон — калым. Озыр жӧԋіклыԍ боԍтӧны унҗык, гӧԉлыԍ ещаҗык, ԃерт, сеԍԍа быԁӧн бӧрјӧны озырҗык жӧԋікӧс, коԁі унҗык ԍетас калымсӧ. Калымтӧ верӧс-сајӧ мунігӧн боԍтӧны щӧщ міјан јаранјас-пӧвсын. Налӧн ԋевесталӧн јур ԁоныс парта самӧкурԍаԋ ԍо-кӧрӧԇ ԁа вылӧҗык Міјан Комі облаԍтын калымыс ем-жӧ (мі шуам пріԁаннејӧн), сӧмын міјан ԍетӧны ԋевестаԍаԋыс жӧԋікыслы-а, оз жӧ- ԋікԍаԋыс ԋевестаыслы. Тајӧ калымјасыԁ, пріԁаннејјасыԁ помӧԇ рӧзӧрітлывлӧны креԍԏаԋінлыԍ-овмӧссӧ. Мукӧԁыс гӧтраԍлывлӧ, сӧмын меԁ ембурыс ԍурӧ, олас вежон-мӧԁ-ԁа, сеԍԍа вӧтлас гӧтырсӧ куш кырымнас. Тащӧм ԋеԉучкі-торјасыскӧԁ колӧ вермаԍны. Вермаԍны поԅӧ бара-жӧ сӧмын бабајаслыԍ (јӧзлыԍ) вежӧрсӧ југԁӧԁӧмӧн тӧԁанлунсӧ кыпӧԁӧмӧн. Креԍԏанкајасӧс колӧ кыпӧԁны уҗавны јӧз-кост уҗ-вылын, колӧ отсавны налы велӧԁчыны, кыԇі колӧ міјан Сӧвет-госуԁарствоын нуны госуԁарствсннеј уҗсӧ. Ԉеԋін-јортлыԍ шуӧмсӧ колӧ петкӧԁлыны уҗ-вылын: „быԁ пачвоԇԁорын уҗалыԍ нывбабалы колӧ кужны нуӧԁны госуԁарственнеј уҗ“ — таԇі шуліс Ԉеԋін. Кресԏанкаӧс& кыпӧԁӧм-вӧсна ԁа овмӧссӧ бурмӧԁӧм-вӧсна јона тӧжԁыԍӧ Сӧвет-влаԍтыԁ. Сӧвет-влаԍтыԁ быԁԍама-ногыс ԁорјӧ нывбабаӧс раԅалӧ вочасӧн чепјассӧ коԁӧн најӧс ԁорӧмаӧԍ вӧлі мужікјасыс, сар правіԏеԉство-і. Віԇму-законјас куԅа нывбабалы ӧні ԍетӧма тащӧм правајас: јуксігјасӧн бабајаслы ԍетчӧ ӧткоԃ права ембур вылас мужікјаскӧԁ. Јукԍӧны-кӧ гозја, сек, мыј вајліс выԉ оланінас локтігӧн бабаыс, сіјо јукԍігас оз јукԍы — ԍетчӧ ставыс бабаыслы; мыј вӧчӧмаӧԍ ԁа лӧԍӧԁӧмаӧԍ ӧԏілаас олігӧн, сіјӧ ставыс јукԍӧ ӧтмоза мужікыскӧԁ. Чеԉаԃлы мынтӧԁӧны баԏԍаԋыс отсӧг — аԉімент, оз кӧ вермы бабаыс уҗавны — аԍсӧ верԁны, секі суԁ суԃітӧ отсӧг бабаыслы мужікԍаԋыс. Мӧԁ-ԍорԋі-пыԃԃі татчӧ поԅӧ пуктыны нароԁнеј суԃԃалыԍ віԍталӧм: „Кыԇі мунӧ вӧлӧԍтас аԉімент мынтӧԁӧмыс". Ԉібӧ пуктыны вӧлӧԍтувса віԇму коміԍԍіјалыԍ ԁоклаԁ: кыԇі сіјӧ ԁорјӧ нывбабалыԍ віԇму-вылӧ права. Тајӧ ԍорԋі нуӧԁӧм-куԅа поԅӧ лыԃԃыны. 1. Зуева — Женщина и Советская Россия. 2. Лежнев-Финьковский — Крестьянка в сельском хозяйстве 3. Калыгина — Крестьянка в семье и браке. 4. Глебова — Что делал Ленин для раскрепощения женщины. 5. Ленин — О работницах и крестьянках. 6. Крупская — Всем крестьянкам. 7. Калыгина — Права крестьянки и советский суд. 8. Моторина — Крестьянка и Советская власть. 9. Клара Цеткин — Ленин и освобождение женщины. 10. Віттор-Натаԉ — Креԍԏанка ԁа віԇму уҗалӧм. 11. Удрис — перевод Истомина — „Кыԇі креԍԏаналы ԍетԍӧ му“ 12. Перевод Чисталева — „Законпуктас". 13. Ярославский — перевод Заболоцкой — „Ԉеԋін ԁа нывбабајасӧс мезԁӧм“. 19. Мыјла колӧ креԍԏанкалы ӧтувтчыны коператсіја-берԁӧ.

1) Кущӧм бур ԍетӧ коператсіја креԍԏана овмӧслы ԁа креԍԏанкалы. Кыԇі коператсіја мезԁӧ гӧԉ-јӧзӧс озыр јӧз-улӧ ԍурӧмыԍ — озыр јӧз нарԏітӧмыԍ. Кущӧм бур вермӧ боԍтны креԍԏаԋін віԇму уҗалан ԁа кустарно&прӧмысловеј коператсіја-берԁӧ ӧтувтчӧмыԍ. Мыј ԍетӧ коператсіја посԋі ас ԍорԋіја респубԉікајасын ԁа облаԍтјасын олӧм вежԍӧм понԁа (ԍіктјасӧс сотсіаԉізмӧ нуан-туј). Мыј шуліс Ԉеԋін-јорт јӧзӧс коператсіјаӧ ӧтувтӧм-јылыԍ. Кыԇі кокԋіԁҗык матыԍтны нывбабајасӧс коператсіја берԁӧ. Мыј-вӧсна кустарјасӧс колӧ ӧтувіны кустарно-прӧмысловеј коператсіјајас-гӧгӧр. Мыјла колӧ ӧтувтчавны арԏеԉјасӧ. Кущӧма бӧрјӧны ԁа уҗалӧны нывбабајас коператсіја-бӧрјӧм уҗ-вылын. ___________

Коператсіјаыԁ — сіјӧ ӧтувтчӧм. Коператсіјаыс ем уна-ԍікас: емӧс віԇму коператсіја, вузаԍан ԋӧбаԍан коператсіја, уна мукӧԁ-ԍікас-ԁај. Мыјла креԍԏанкајаслы колӧ пырны коператсіјаас, кущӧм бур ԍетӧ најӧлы коператсіјаыс? Со-мыјла: Кымын уна лоӧ конератсіјаас шԉеныс, сымын вына лоӧ копераԏівыс, сымын јонҗыка вермас ԍетны шԉенјасыслы колан тӧвар. Кор міјан копераԏівјасыԁ лоӧны озырӧԍ, сек ԍпекуԉантјасыԁ ещаҗык лоӧны, копераԏівыԁ вуштыштас ԍещӧм вузаԍыԍјассӧ, коԁјас кык-ԁонӧн вузалӧны асԍыныс тӧварсӧ, куԉӧны меԁ-бӧрја кучіксӧ мужікыԁлыԍ. Сеԍԍа-ӧԁ копераԏів-пырыԁ поԅӧ вузавны креԍԏана овмӧсԍыԁ вічман тӧвартӧ. Коператсіја-пыр ӧԁјӧнҗык поԅӧ кыпӧԁны креԍԏаналы овмӧснысӧ. Коператсіја мезԁӧ пікӧ-воӧмыԍ гӧԉ-јӧзӧс — уҗԁӧ налы ԍӧм ембурсӧ лӧԍӧԁны, ԍетӧ ембурсӧ уҗӧн куԅ срок-кежлӧ. Віԇму коператсіја отсалӧ бурмӧԁны віԇму-берԁын уҗалан кӧлуј, тујԁӧ выԉ ногӧн уҗавны. Уна бур ԍетӧ кустарно&прӧмысловеј &кеператсіја — ӧні міјан стоԉарјас, ԁозмук вӧчыԍјас, ԍој ԁоз-вӧчыԍјас ԁа мукӧԁ — ставыс аԍныс вајӧны вузавны асԍыныс вӧчӧм кӧлујсӧ, воштӧны уна-пӧра прӧстӧ. Вӧліс-кӧ кустарно-прӧмысловеј коператсіјаыԁ, поԅіс, еԍкӧ, вузавны коператсіја-пырыс. Сеԍԍа коператсіја-пыр поԅас бурмӧԁны уҗалан-кӧлујсӧ, ԁонтӧгҗык шеԁӧԁны, поԅас лӧԍӧԁны ԇоԋвіԇалуныслы бур уҗалан-ін. Коператсіја-пыр кокԋіԁҗыка кыптӧ олӧмыс облаԍтыслӧн. Сӧмын-тај копераԏів уҗ-вылаԁ міјан омӧԉа-на віԇӧԁӧны, меԁԍасӧ нывбабајас. Шԉенӧ пырӧны зев ԋӧжјӧ, — став Комі облаԍт-пастаыԍ копераԏіваԁ пырӧмаӧԍ 3 ԍурс-гогӧр нывбаба сӧмын-на. Бӧрјӧм уҗ-вылын морт 10-15 (правԉеԋԋеын шԉенын ԁа ревіԅіоннеј коміԍԍіјаын). Колӧ ԃеԉегаткајас собраԋԋе-вывԍаԋ інԁавны ԃеԉегаткајассӧ уҗавны копераԏівјасас; меԁ најӧ тӧԁмаԍасны уҗнас. Бӧрвылас на-піыԍ ԍуԍҗыкјассӧ бӧрјыԍан собраԋԋејас-вылын бӧрјыны копераԏів-уҗ-вылӧ. Ӧні міјан нывбабаыԁ бӧрјӧм уҗ-вылас копераԏівас омӧԉа-на уҗалӧны: абу-на бура тӧԁмаԍӧмаӧԍ копераԏів уҗнас ԁа оз-на бурлунсӧ копераԏівыԁлыԍ гӧгӧрвоны. Копераԏівјасыԁ мукӧԁ ԍіктјасаԁ зев гӧԉӧԍ ԁа оз вермыны матыԍтны креԍԏанасӧ, - оз вермыны тырмӧԇ суԇӧԁны креԍԏаналы колан тӧварсӧ. Колӧ кыпӧԁны, бурмӧԁны уҗсӧ лавкаса коміԍԍіјалыԍ. Кор сені кутасны уҗавны, унҗык бур тӧлка креԍԏанкајас, кокԋіԁҗык лоӧ кыпӧԁны коператсіјатӧ, матыԍтны сы-ԁінӧ унҗык нывбабаӧс. Коператсіјалӧн став барышыс мунӧ шԉенјасыслы-жӧ, сіјӧ тӧжԁыԍӧ најӧс југԁӧԁны, суԇӧԁӧ гаԅетјас, журналјас, ԋігајас, отсалӧ кутны гожӧмын ӧтувја чеԉаԃ віԇанінјас, суԇӧԁӧ колан ембур шԉенјаслы, отсалӧ віԇны вежӧр-кыпӧԁан, гажӧԁчан інјас Мӧԁ-ԍорԋі-пыԃԃі поԅӧ сувтӧԁны копераԏівлыԍ ԁоклаԁ: кущӧма отсалӧны копераԏівсӧ кыпӧԁны ԍіктса нывбабајасыс. Кущӧма копераԏівас мунӧ тӧвар-ԁон чінтӧм, ԁа кыԇі отсалӧны креԍԏанкајас чінтынысӧ. Поԅӧ лыԃԃыны: 1. Островская — Для чего нужна кооперация крестьянке. 2. Кравченко — Крестьянка в сельско-хозяйственной кооперации. 3. Дьяков — Кооперация и крестьянка. 4. Черкашников — Что такое лавочная комиссия и как в ней работать. 5. Маков — Кооперация и крестьянское хозяйство. 6. Попов Н. Ю. — Копераԏівын вузаԍан-ԋӧбаԍан уҗ.

20. Кыԇі комуԋіст-парԏіја уҗалӧ пабрік-завоԁса уҗалыԍјас ԁа креԍԏана-костын.

1) Мыј-вӧсна пабрік-завоԁын уҗалыԍ-јӧз ԁа креԍԏана ӧтув сулалӧны тӧжԁыԍӧны Сӧвет-госуԁарство вынмӧԁӧм-вӧсна, ӧтув лӧԍӧԁӧны выԉ, ԁолыԁ олӧм сотсіаԉізм. 2. Комуԋіст-парԏіја Ԉеԋін-јорт щӧктӧм-куԅа вынмӧԁӧ пабрік-завоԁын уҗалыԍ јӧзлыԍ ԁа креԍԏаналыԍ ӧтувтчӧмсӧ. Мыјла ӧтувтчӧмӧн сувтісны паныԁ озыр-јӧзлы, пабрік-завоԁын уҗалыԍ јӧз ԁа креԍԏана. Мыј најӧс ӧтувтіс Окԏабрса ревоԉутсіја ԁа гражԁанскеј војна-ԁырјі. Верміс-ез, еԍкӧ, креԍԏана ӧтнаныс пабрік-завоԁын уҗалыԍ-јӧзтӧг шыбітны сарӧс ԁа вӧтлыны капітаԉістјасӧс, боԍтны влаԍтсӧ аслыныс кырымӧ. Мыј шуіс комуԋіст-парԏіјалӧн 15-ӧԁ чукӧртчӧмыс (сјезԁыс) пабрік-завоԁса уҗалыԍ-јӧз ԁа креԍԏана ӧтувтчӧм-куԅа. ___________

Пабрік-завоԁын уҗалыԍ јӧзлӧн ԁа креԍԏаналӧн іԋԏересыс ӧԏі — корԍны аслыныс кынӧмпӧт ԁа лӧԍӧԁны ԁолыԁ олӧм ас-лыныс ԁа чеԉаԃлы. Ԁолыԁ олӧмсӧ уҗалыԍ-јӧзлы вермӧ лӧԍӧԁны сӧмын Сӧвет-влаԍт. Уҗалыԍ јӧзӧс Сӧвет-влаԍт оз тӧжԁыԍ нарԏітны, ԇескӧԁны, кыԇі ԇескӧԁӧны капітаԉіст-госуԁарствојасын, сіјӧ тӧжԁыԍӧ мӧԁарлаԋ — бурмӧԁны налыԍ оласногсӧ, кыпӧԁны овмӧссӧ. Комуԋіст-парԏіја јона тӧжԁыԍӧ топӧԁны ӧтувтчӧмсӧ пабрік-завоԁын ужалыԍ-јӧзлыԍ ԁа креԍԏаналыԍ. Тајӧ јӧзыс ӧԏі-мӧԁтӧгыс оз вермыны овнысӧ. Креԍԏана ԍетӧны пабрік-завоԁса уҗалыԍ-јӧзлы ԋаԋ ԁа мукӧԁ-ԍікаԍ ԍојантор. Пабрік-завоԁса уҗалыԍ-јӧз лӧԍӧԁӧны креԍԏана овмӧслы колан уҗалан-кӧлуј, новлан кӧлуј ԁа мукӧԁтор. Кор топыԁа ӧтувтчасны пабрік-завоԁса уҗалыԍ-јӧзыс креԍԏанакӧԁ, секі ыҗыԁҗык лоӧ выныс Сӧвет Сојузлӧн. Сӧвет-Сојуз ӧтувтӧ ас-берԁас став му-паԍтаыԍ уҗалыс-јӧзсӧ, коԁјас вермаԍӧны мезԁыԍны озыр-јӧз-нарԏітӧм-улыԍ. Отсалӧ мукӧԁ госуԁарствоын уҗалыԍ ревоԉутсіоԋерјаслы ԁа најӧ ԍемјајаслы мынтӧԁчыны щыгјалӧмыԍ. Колӧ тајӧ отсӧгсӧ ыҗԁӧԁны-соԁтыны. Креԍԏанкајаслы пырны шԉенӧ МОПР-јачејкајасӧ, чукӧртны јӧз-костыԍ отсӧг, отсавны кыԇі вермасны. Окԏабрса ровоԉутутсіја ԁырјі ԁа гражԁанскеј војна-ԁырјі јона отсаліс озыр јӧзкӧԁ мезԁыԍігӧн креԍԏаналӧн ԁа пабрк-завоԁын уҗалыԍ-јӧзлӧн ӧтувтчӧмыс. Ез-кӧ, еԍкӧ, ӧтув чорыԁа кутчіԍны гражԁанскеј војна ԁырјіыԁ сулавны Сӧвет-влаԍт-ԁорыԁ, секі, еԍкӧ, ԍӧкыԁ лоі мезԁыԍныԁ ӧтнаныслы пабрік-завоԁын ужалыԍ јӧзлы; ԍӧкыԁ, еԍкӧ, вӧлі креԍԏаналы, ез-кӧ отсавны робочејјас. Ӧтнаныс креԍԏанаыԁ, ԃерт, еԍкӧ сартӧ ԁа помешщікјастӧ ез вермыны путкыԉтны. Креԍԏанаыԁ мӧԁа-мӧԁыскӧԁ оз сещӧм топыԁа овны, кыԇі олӧны пабрік-завоԁын уҗалыԍ-јӧз. Став воԇмӧстчан-уҗсӧ ревоԉутсіја-ԁырјіыԁ нуісны робочејјас. Пабрік-завоԁса уҗалыԍ-јӧз кыскісны ас-бӧрԍаыс щӧщ креԍԏанаӧс. Мыј вӧсна робочејјас ревоԉутсіја-ԁырјі нуісны воԇмӧстчан уҗсӧ ас-вылас? На-пӧвсын велӧԁчӧм јӧзыс унҗык, унҗык на-пыщкын југыԁ-вежӧраыс; олӧны ӧтувтчӧмӧн ӧԏі-мӧԁыскӧԁ, налы тӧԁсаҗык ревоԉутсіја-вӧсна тӧжԁыԍан уҗыс. Комуԋіст-парԏіја аслас 15-ӧԁ чукӧртчӧм-вылын шуіс: "Јешщӧ јонҗыка паԍкӧԁны воԇӧ робочејјаслыԍ ԁа креԍԏаналыԍ ӧтувтчӧмсӧ. Мӧԁ ԍорԋі-пыԃԃі поԅӧ &пумтыны шефкоміԍԍіјалыԍ ԁоклаԁ (кӧні ем): кыԇі мунӧ уҗыс асланыс „поԁшеф“ грезԁас, вӧлӧԍтас-ԉі, 2) Меԁ ӧԏі шԉен віԍталас, кыԇі ԁа мыјӧн отсалісны најӧ ԍіктын бырӧԁны гражԁанскеј војнасӧ. Поԅӧ лыԃԃыны ԋігајас: 1. Н. Глебова — Работница крепи смычку. 2. Брусов — Работа партии среди деревенской бедноты. 3 Карпинский — перевод Молодцовой — „ Меԁԍа ыҗыԁ ревоԉутсіја му вылас“. 4. Новаковский — перевод Чеусовой „Ԁас во-чӧжса коԍ, выԉ олӧм лӧԍӧԁӧм ԁа. 5. Замойский — перевод Пеԃ-Саш — „Кыԇі щӧктіс уҗавны Ԉеԋін”. 6. Кузнецов — перевод Тебенькова — „Ԉеԋін креԍԏана-јылыԍ. Пасјӧгјас: Комі ԋіга леԇанін. Сыктывԁінкар, Ваԁорвыв у., 41. ЕМӦԌ Комі ԋігајас нывбабаӧс оласног бурмоԁны& велӧԁан кружокјасын велӧԁчыны. Бранзбург. Пер. Чеусова. Вуҗан віԍӧмјас гортса кывтӧм пемӧсјаслӧн. 64 ԉістбок. Ԁоныс 50 ур. Хрустаԉов. пер. Булышев. Скӧтԍаԋ мортлы вуҗан віԍӧмјас. 36 ԉістбок. Ԁоныс 10 ур. Беркова. пер. Наԃејева. Віԁчыԍӧј ԁа бурԁӧԁчӧј ԉоквіԍӧмыԍ. 43 ԉістбок. Ԁоныс 30 ур. Агр. Щеԏіԋін. Бур порԍыԍ ыҗыԁ пӧԉза. 32 ԉістбԍк. Ԁоныс 10 ур. Гетманов. Кыԇі ԋур пӧртны бур віԇԇӧ. 47 ԉістбок. Ԁоныс 12 ур. Кокаԋін. Ԉоквіԍӧм. 35 ԉістбок. Ԁоныс 12 ур. Гоффеншефер. Чакотка. 23 ԉістбок. Ԁоныс 22 ур. Кокаԋін. Віна јуӧм-јылыԍ. 30 ԉістбок. Ԁоныс 15 ур. Булышев. Ԍув-пыщкӧсса біја-ԏіф-віԍӧм ԁа гырԁ-мыт. 36 ԉіст-бок. Ԁоныс 30 ур. Ԁмітріјева. Енӧ ескӧ ԋінӧмабуӧ. 18 ԉістбок. Ԁоныс 7 ур. Роԍԍіјскіј. Нывбаба віԍӧмјас. 39 ԉістбок. Ԁоныс 24 ур. Горбов. Сӧстӧм олӧм — ԇоԋвіԇа олӧм. 21 ԉістбок. Ԁоныс 20 ур. Роԍԍіјскіј. Гут разӧԁӧ віԍӧмјас. 19 ԉістбок. Ԁоныс 7 ур Ԍперанскіј. Быԁтыԍыԍ мамјаслы. 23 ԉістбԍк. Ԁоныс 20 ур. Зубріԉін. Бурмӧԁӧј віԇјастӧ. 36 ԉістбок. Ԁоныс 9 ур. Попов. Копераԏівын вузаԍан-ԋӧбаԍан уҗ. 16 ԉістбок. Ԁоныс 6 ур. Фріԁоԉін. Скӧтлы шоныԁ карта. 28 ԉістбок. Ԁоныс 20 ур. Ԏемнојев. Кыԇі ԁа мыјӧн мӧскӧс ԉучкі верԁны. 38 ԉістбок. Ԁоныс 15 ур. Штејнберг. Мыј колӧ тӧԁны пуктас вӧԃітыԍлы. 16 ԉістбок. Ԁоныс 6 ур. Зубріԉін. Кыԇі креԍԏаналы кыпӧԁны овмӧс. 54 ԉістбок. Ԁоныс 25 ур. Агроном-чукӧр. Бурмӧԁӧј кӧԇајастӧ. 20 ԉістбок. Ԁоныс 8 ур. Ісаков. Креԍԏана овмӧс бурмӧԁӧм-јылыԍ. 19 ԉістбок. Ԁоныс 10 ур. Ԏітов. Кыԇі бурмӧԁны татчӧс скӧт. 32 ԉістбок. Ԁоныс 20ур. А. В. Попов. Віԇму-уҗалан коператсіја — кыԇі сіјӧ отсалӧ креԍԏаналы овмӧс кыпӧԁны. 64 ԉістбок. Ԁоныс 40 ур. Шестаков. Мыј ԍетіс креԍԏаналы окԏабрса ревоԉутсіја. Ԁоныс 20 ур. Новаковскіј. Ԁас-во-чӧжԍа-коԍ, выԉ-олӧм-лӧԍӧԁӧм-ԁа. 91 ԉістбок. Ԁоныс 35 ур. Віԉенскаја. Ставмувывса-нывбаба праԅԋіклун ԁа чеԉаԃӧс быԁтӧм. 20 ԉістбок. Ԁоныс 15 ур. Кокаԋін. Віԇӧј чеԉаԃӧс гожԍа мыт-віԍӧмыԍ. 34 ԉістбок. Ԁоныс 18 ур. Јарославскіј. Ԉеԋін ԁа нывбабајасӧс мезԁӧм. 21 ԉістбок. Ԁоныс 7 ур. Каԋева. Ставмувывса нывбаба праԅԋіклун — март 8-ӧԁ лун. 46 ԉістбок. Ԁоныс 15 ур. Ԋобԁінса-Віттор. „Ныв-„грек“ шобӧм“, ворсантор. 46 ԉістбок. Ԁоныс 28 ур. Быԁԍама комі ԋіга поԅӧ суԇӧԁны комі ԋіга леԇан-іныԍ, наложеннеј плаԏежӧн. 3 шајтыԍ-кӧ унҗык-ԁон кутан суԇӧԁны, колӧ мӧԁӧԁны заԁаткі — ԋоԉӧԁ јукӧнсӧ (25%). 10 шајтыԍ-кӧ унҗык-ԁон суԇӧԁӧны ԋігајастӧ — пошта-вывса рӧскоԁсӧ боԍтӧ Комі ԋіга леԇан-ін. Сеԍ-жӧ-і поԅӧ суԇӧԁны быԁԍама-пӧлӧс роч-ԋігајас. Ԁоныс 75 ур.