Пос

В. ГОРБОВ. Чистота залог здоровья. НА КОМИ ЯЗЫКЕ. В. ГОРБОВ. сӧстӧм: олӧм - ԆОԊВІԆА ОЛӦМ РОЧ ВӦЛЫС ЛӦԌӦԀІС П. ВЫБОРОВ. С.С.С.Р-са ЈӦЗІАСЛӦН ШӦРСА ԊІГА ЛЕԆАН ІН. МӦСКУА-1925 во. Набрано и отпечатано в 1-й типографии Центрального Издательства народов С. С. С. Р. Москва, Никольская. 10. В количестве 2.000 экземпл. Главлит № 40.749. Ԇоԋвјԇалуныԁ (зԁоровјӧыԁ) сӧстӧмлун-сајын. Сӧстӧм олӧм — ԇоԋвіԇа олӧм. Коԁі ез кывлы тајӧ кывјассӧ, тајӧ ԋігаса меԁ-воԇԇа шуӧмсӧ: сӧстӧм олӧм — ԇоԋвіԇа олӧм. Коԁкӧ-нӧ ем абу мӧԁ ног ԁумајтыԍ? Ԁерт ӧԏі мортӧ огӧј аԁԇӧј сещӧмсӧ, быԁсӧн шуасны, сӧстӧм олӧм-пӧ — бур, ԋајт олӧм-пӧ — ԉок. Быԁӧн сіԇ шуӧны ԁа оз тај сіԇ вӧчны. Уна јӧз-на шуӧны тајӧ, ԁа мӧԁ ног вӧчӧны — олӧны ԋајта. Коԁі вӧвлывліс заграԋітсаын, сіјӧ аԁԇывліс, кущӧм сӧстӧм ԁа лӧԍыԁ сен карјас-вылын, сіктјасын, олан інјасас. Мӧԁпӧлӧсӧԍ міјан карјас ԁа ԍіктјас. Ԃерт тащӧм олӧм міјан лӧі уна тор-понԁа. Роч јӧзӧс ԁа комі јӧзӧс зев ԁыр жмітісны. Міјан јӧз гӧԉ. Сы-понԁа сіјӧ ез вермы велӧԁчыны ԁа велӧԁчӧмԍыс бур тор боԍтны. Важ правіԏеԉстволы вӧлі велӧԁчӧм јӧз оз ков — ԍӧԁ јӧз$тӧ-ӧԁ кокԋыԃҗык сысјавныԁ. Еща віԇ-му еща ԋаԋ воӧм, ԉока му уҗалӧм креԍԏаԋінӧс гӧԉмӧԁӧ, кӧԅаінлӧн асвылас уҗӧԁӧм рабочеј јозӧс ԉічкӧ лолыштны јонҗыка оз леԇ. Ԋекор волі секі ԁумајтны сӧстӧм олӧм-јылыԍ, ԁумајтчыԍӧ вӧлі мӧԁтӧр-јылыԍ: кытыԍ-еԍкӧ ԋаԋтор перјыштны (шеԁӧԁны). Гӧԉ олӧм, праватӧм олӧм ԁа пемыԁ (велӧԁчытӧм) олӧм — кујім чој вӧліны Роԍіјаын револутсіјаӧԇ. На-понԁа і лоі міјан ԋајт олӧм ԁа міԍтӧм олом. Тајӧ ԋігаас віԍтаԍԍӧ, кущӧм буртор вајӧ мортлы состӧм олӧм. Сіјӧ быԁӧнлы колӧ тӧԁны. Тӧԁам-кӧ сіјӧс, вермам отвылыԍ мынтӧԁчыны важ ԋајта олӧмыԍ. Ӧні уҗалыԍ јӧз вӧчӧ выԉ олӧм, ԁолыԁ олӧм. Колӧ сіјо олӧмсӧ лӧԍӧԁны сӧстӧмҗыкӧс ԁа лӧԍыԁҗыкӧс, меԁ лоӧ ԇоԋвіԇа олӧм. Тајӧ ԋігаыс віԍталӧ кыԇі сещӧм олӧмсӧ вӧчны.

Кыԇі волі віԇӧԁӧны сӧстӧм олӧм-вылӧ важӧн, кыԅі віԇӧԁӧны ӧні.

Кыԇі вӧлі віԇӧԁӧны важӧн сӧстӧм олӧм-вылӧ аԁԇам со мыјыԍ: зев важыԍаԋ-ԋін быԁԍама пӧлӧс кывја јӧз лӧԍӧԁӧны вӧлі сӧстӧм олӧм. Важ јеврејјаԍлон, персјаслӧн, јегіпԏанајаслӧн ԁа мукӧԁ јӧзлӧн вӧлі законјасас шуӧма, колӧ-пӧ состӧма віԇны олан інтӧ, паԍкӧмтӧ ԁа јајтӧ. Ԃерт вӧлі унаӧн оз тӧԁны мыјла сӧстӧма колӧ овны. Ԁа тыԁалӧ секі-ԋін каԅалӧмаӧԍ — кӧні сӧстӧмҗыка олӧны, сені војтырыс куԅҗык немаӧԍ ԁа ԇонвіԇаҗыкӧԍ шоча (гежӧԁа) віԍоны. Сек сӧмын вӧлі оз тӧԁны, мыјла сіԇ лоӧ. Сек вӧлі ԁумајтӧны, тајӧ-пӧ чуԁӧ, тані-по јен отсалӧ. Сы-понԁа быԁ вераын (реԉігіјаын) ем јај мыԍкӧм ӧбраԁ. Сек сӧмын та-јылыԍ вӧлі мӧԁног ԁумајтӧны: сӧстӧма-пӧ аԍтӧ віԇны јен щӧктӧ, јен-пӧ сы-пыԃԃі і ԍетӧ ԇоԋвіԇа-лун ԁа куԅ ԋем. Ӧніӧԇ-на сещӧм торјасыс (реԉігіознӧј обраԁјас) міјан коԉӧмаӧԍ: кагаӧс пыртӧм, кулӧм мортлыԍ шој мыԍкӧм, јеврејјаслӧн ԁа магометаԋінјаслӧн ԍојӧм-воԇын кі мыԍкӧм. Сіԇ-жӧ міјан асылын мыԍԍӧм. Ӧні-ԋін сӧсӧм олӧм-јылыԍ ԁумајтӧны мӧԁ ног. Во 60-70-сајын наукајас ӧԁјӧ понԁісны воԇӧ мунны, быԁмыны. На-пыщкыԍ јонҗыка понԁіс быԁмны морт ԇоԋвіԇлун-јылыԍ наука. Сіјӧ наукаыс шуԍӧ „гігіена". Ӧні морт тӧԁӧ-ԋін уна сещӧм тор, коԁӧс вӧлі војԁӧр оз тӧԁ. Ӧні наукајас віԍталісны мортлы, чуԁӧ-пӧ абу, віԍталісны кыԇі нем мортлӧн җеԋԁамӧ ԁа віԍӧмјас ветлӧны ас ԋајт олӧм-понԁа.

Кыԇі морт щыкӧԁӧ (порԏітӧ) сынӧԁ (возԁук).

Быԁӧн ԃерт тӧԁанныԁ, кущӧм шоныԁ овлывлӧ керкаын, кор сен уна јӧз чукӧртчасны. Мортыԁ шоныԁ. Сіјӧ јона кӧԇавны оз вермы. Шоныԁыс (рочӧн шуасны ,,температура“) мортыԁлӧн пыр ӧткоԃ — комын ԍіԅім граԁус (37°). Морт шоныԁла керкаын шонало сынӧԁыс. Мортыԁ шонтӧ сынӧԁсӧ пач-моз. Лолалігӧн сеԍԍа уна петӧ ва ру (пар). Сы-понԁа сынӧԁ лоӧ уԉ (ва). Нӧшта уна ва руыс петӧ морт-пыщкыԍ пӧԍӧн (ԋылӧмӧн). Он-кӧ веж сынӧԁсӧ керкаԍыԁ, он-кӧ воԍтавлыв ӧшіԋјастӧ ԁа трубатӧ, сіјӧ руыс пукԍас кӧԇыԁ ԍԏенјасаԁ ԁа ӧшіԋјасаԁ. Тӧлын частӧ міјан овлывлӧ ӧшыԋјасын гыӧр. Сіјӧ гыӧрыс ва руа сынӧԁԍыс пукԍӧ ԁа кынмӧ. Кор мі кӧԇыԁ лунӧ ԍорԋітам ывла-вылын, вомјасыԍ петӧ ру (пар). Сіјӧ руыԍ кӧԇыԁ-вылын артмӧ туман. Наука віԍталӧ: зев јона шонтӧм ԁа уԉ сынӧԁ-пыщкын морт оз ло ԇоԋвіԇа. Уԉ сынӧԁӧн ԁа пӧԍ (пым) сынӧԁӧн ԍӧкыԁ лолавны. Сеԍԍа сещӧм-інас морт пымалӧ (јона шоналӧ), сіјӧ лоӧ пым, віԍыԍ морт-коԃ. Ԁыр сещӧм сынӧԁын морт оз вермы овны. Уҗалігӧн уԉ пӧԍ сынӧԁуын морт нӧшта јона пымалӧ. Сек вермас сіјӧ јона віԍмыны, уԍны, сек лоӧ рочӧн шуӧмӧн „ԏеплӧвӧј уԁар“. Тащӧм віԍӧмнас меԁ-воԇ мортлӧн віԍмӧ јур, сеԍԍа јур понԁас бергӧԁчыны (головокружение), понԁас восӧԁны, бӧрја понас јур саԃыс вошӧ (саԃтӧг уԍӧ). Мукӧԁ-ԁырјі кувтӧԇ лоӧ. Шоналӧм ԁа уԉсалӧм-кынԇі лолалігӧн сынӧԁ вежԍӧ ношта мӧԁ ног. Вежԍӧ ачыс сынӧԁыс. Лолалігӧн морт боԍтӧ сынӧԁԍыс газ-кіслороԁ. Кіслороԁтӧг ԋекущӧм олӧм оз вермы лоны мувылын. Мортыԁ сіјӧ кіслороԁ газтӧгыс оз-жӧ вермы овны. Бӧр лолыштігӧн мортлӧн тыыԍ петӧ мӧԁпӧлӧс газ — угԉекіслӧј газ. Сіјӧ газ ԉок, вреԁнӧј. (Міјан јај сіјӧ газсӧ ԁа мукӧԁ пӧлӧс ԉокторсӧ ас-пыщкас оз віԇ — шыблалӧ бӧр). Кор сынԁӧын уна угԉекіслӧј газ ԁа еща кіслороԁ — овны ԋекущӧм ловја оз вермы, быԁӧн пӧԁӧ. Ԇескыԁ (щыгӧм) керкаын јӧзыԍ сынӧԁыԁ щыкԍӧ нӧшта мукӧԁ газјасӧн. Пӧԍкӧԁ (ԋылӧмкӧԁ) мортлӧн щӧщ петӧ ку-пырыс щӧг (гос, салӧ). Ԋылӧмԍыс ԁа сіјӧ щӧгԍыс лоӧны сещӧм ԉок газјасыс. Нӧшта ԉок газ лоӧ кок ԋылӧмыс. Сеԍԍа газјас петӧны кынӧм-пыщкыԍ, ԍувјасыԍ. Сеԍ пеԏӧ зев јаԁӧвітӧј газ — ԍеровоԁороԁ. Тајӧ став газјасыс ԃерт ԋінӧм бурторсӧ оз вајны мортыԁлы. Сіјӧ сӧмын віԍмӧԁӧ морттӧ ӧтравԉајтӧ. Кӧні чукӧрӧнҗык олӧны, кӧні омӧԉҗыка вежлалӧны керкраын сынӧԁсӧ, кӧні ԋајтӧнҗык олӧны — сені абу ԇоԋвіԇа олыԍјас, сені регыԁҗык віԍмӧны. Ԋајт-сӧса возԁукын олыԍ јӧз, ԉок сынӧԁын лолалыԍ јӧз ԋекор абу ԇӧԋвіԇаӧԍ. Сещӧм јӧзыс кеԉыԁӧԍ, еща віраӧԍ, кіԅӧр віраӧԍ (малокровіе), пыр јурнас віԍӧԁчӧны, омӧԉа ԍојӧны. Зев ԉок ԍынӧԁа керкаын саԃтӧг уԍлывлӧны (обморок). Ԁыр-кӧ сещӧм керкаас олан верман кувны. Ӧнӧԇ мі ԍорԋітім лолалӧмыԍ ԁа пӧԍыԍ сынӧԁ щыкӧм-јылыԍ. Возԁук щыкӧ пӧшта уна торјыԍ-на. Ывлааԁ-кӧ керкаԁораԁ ԋајт, кујӧԁ чукӧрјас ԁа јог чукӧрјас сені кујлӧны, ԋекор оз ло керкааԁ бур сӧстӧм сынӧԁ. Секі кӧԏ пыр ӧшіԋтӧ воԍсӧн віԇ, керкааԁ сынӧԁыԁ важыс-коԃ лоӧ. Ԉок возԁук сеԍԍа вермас картајас-вылыԍ ԁа ԃіԁјасыԍ. Міјан комі јӧзлӧн, керка-карта лӧԍӧԁӧны ӧтлаӧ, ӧԏі сарај-улӧ. Керка ԁа карта сулалӧны ортчӧн, ӧԏі сԏенаӧн најӧс јансӧԁӧны. Ԃерт секі карта-вылыԍ ԉок возԁукыс керкаӧ щӧщ кајас. Сіԇ-жӧ міјан ԉокногӧн вӧчӧны ортсӧ петаллан інјас. Колӧкӧ сӧстӧм бур возԁук керкаын, сӧстӧма віԇӧј ӧшіԋув ԁа керка гӧгӧртӧ. Сіԇ-жӧ сӧстӧма колӧ віԇны ԃіԁјастӧ ԁа карта-вывјастӧ. Сеԍԍа јона щыкӧ возԁук бусӧн. Бус меԁ-јона пырӧ керкаӧ кокӧн. Мі-ӧԁ керкаӧ пырыгӧн ԋекор кокјасӧс огӧј чышкыштӧј. Мі ветлӧԁлам быԁлаын, куртам кокјаснымӧн буссӧ ԁа огӧј і чышкыштӧј — став буссӧ гортӧ пыртам. Бус — зев ԉоктор. Бус-ԁінӧ ԍібԁӧны быԁ-ԍама посԋіԃік гагјас, мікробјас. Сіјӧ гагјасыс зев посԋі, бусԍыс-на посԋіҗык, прӧстӧј ԍінмӧн он і аԁԇі. Сіјӧ аԁԇан ԍӧмын мікроԍкоп-пыр-кӧ віԇӧԁлан. Сещӧм мікробјасыс быԁԍама віԍӧмсӧ вајӧны. Му-віԇ-вылын ԁа вӧрын бус еща, сы-понԁа сені сещӧм-жӧ еща мікробјас (сіјӧн тыӧн віԍыԍ јӧзлы щӧктӧны јагын јонҗыка ветлӧԁлыны). Керкаын бус уна — ԃерт уна-жӧ сені мікробјас олӧны. Сынӧнԁӧ сещӧм мікробјас шеԁӧны віԍыԍ морт ԁуԉԉыԍ (ԉуыԍ). Сіԇі ветлӧԁлӧ віԍӧм чакотка. Кор ԁуԉԉыс коԍмас вісыԍ морт ԍӧлыштӧм-бӧрын, мікробјасыс бускӧԁ щӧщ возԁукӧ кајӧны ԁа быԁлаӧ пырӧны. Сеԍ мортлы вермас шеԁны вісӧм. Мукӧԁ госуԁарствоын јона віԇӧны мортлыԍ ԇоԋвіԇлун. Сен ԋекоԁӧс оз леԇны ԍӧлавны ывлаын. Аԁԇасны-кӧ ԍӧлыштӧм кар-вылын, сіјӧ мортсӧ штрапујтӧны ԁа кымынкӧ лун пукӧԁӧны. Сен быԁ ԍӧлаԍыԍ мортӧс арталӧны ԉок мортӧн, вреԁнӧј мортӧн. Сещӧм мортсӧ мыжԁӧны, (віԋітӧны) јӧзлы ԉок вӧчӧмыԍ. Мі віԍталім мыјӧн щыкӧ сынӧԁ. Поԅӧ-на нӧшта сетчӧ ӧԏі тор соԁтыштны. Кор пач ломтам ԁа воԇ сіјӧс пӧԁлалам (ԍіптам), керкаын лоӧ чаԁ — коԉмӧԁан газ пачԍыԁ петӧ. Кущом ԉок сіјӧ газыс аԍныԁ быԁӧн тӧԁанныԁ: ԁырҗык-кӧ оланныԁ чаԁ керкаын, кувтӧԇ вермаԁ коԉмыны. Сещӧм-жӧ ԉок сеԍԍа табак щын. Мі пыр-на ԍорԋітім ԉок возԁук-јылыԍ. Кыԇі-нӧ еԍкӧ бур сынӧԁсӧ лӧԍӧԁны? Кытыԍ сіјӧ боԍтны? Воԇҗык-ԋін мі шуім кыԇі бур возԁук керкаын кутны. Колӧ быԁтор сӧстӧма віԇны. Меԁ вӧлі керка-карта гӧгӧрыԁ сӧстӧм. Керка пыщкӧстӧ нӧшта сӧстӧма колӧ віԇны. Тајӧ-на еща: меԁым мортыс асԍыс јајсӧ, паԍкӧмсӧ — быԁӧн сӧстӧма віԇӧ. Тајӧ лоӧ меԁвоԇԇа шуӧм. Таԇі-кӧ понԁан ӧвны, возԁук лоӧ сӧстӧм. Тајӧ абу-на ставыс. Колӧ частӧ вежлавны возԁуктӧ керкаԍыԁ. Тӧлын міјан унҗыкыслӧн ӧшіԋјастӧ сујалӧма ԁа кԉеіталӧма. Возԁукыслы ветлынысӧ ԋекыт. Секі јонҗыка колӧ возԁуктӧ вежлавны. Колӧ ӧшіԋјастӧ воԍтавлыны, меԁ выԉ возԁук вермас пырны ывла-вылыԍ. Меԁ лӧԍыԁ керка тӧлӧԁны пач ломтігӧн поԅӧ ӧԇӧстӧ воԍтыны. Ӧԇӧс-пыр регыԁҗык сынӧԁ вежԍас. Сы-понԁа оз ло кӧԇыԁҗык. Керкаыԁ-ӧԁ шоналӧ бӧрынас, кор-ԋін пачыԁ ԍіптӧма. Міјан јона полӧны ԍвежӧј сынӧԁыԍ, полӧны кынмӧмыԍ — прӧстуԃітчам-пӧ. Оз повны сомын ԉок сынӧԁ-понԁа асԍыныс ԇоԋвіԇалун воштӧмыԍ. Ԍвежӧј сынӧԁԍыс абу-ԋін ԉокыԁ. Ԍвежӧј сыноԁнас мукӧԁ-віԍомјасыԍ бурԁӧны. Сіјӧн сӧмын поԅӧ мынны чакоткаыԍ. Меԁ бус ез вӧв колӧ сӧ мыј вӧчны: бус оз ков пыртлыны ывла-вылыԍ. Керкаӧ пырігӧн колӧ мічаа кокјас чышкыны. Керка колӧ віԇны сӧстӧма. Частӧ сіјӧ чышкавны колӧ. Керка чышкалігӧн ӧԇӧсјас ԁа ӧшіԋјас колӧ воԍтавлыны. Сеԍԍа чышкавны колӧ ва рузумӧн. Кос корӧԍӧн ԁа кос рузумӧн ԋекор оз ков чышкавны. Секі бусыс понԁас сӧмын ӧԏілаԍіс-мӧԁлаӧ пукԍыны. Сеԍԍа меԁ ез вӧв керкаын мікробјас (посԋі гагјас). Уна зев мікробјасыс ӧвлывлӧны ԁуԉԉын (ԉуын). Ԋекор ен ԍӧлалӧј җоҗӧ. Ԍӧлавны колӧ ва-тыра ԁоз лӧԍӧԁны. Быԁ лун сіјӧ ԁозԍыс колӧ петкӧԁлыны ортсӧ ԁа ԁозсӧ пуан ваӧ ԍујлыны. Пуԅӧм ванас став мікробјасыс кулӧны. Тајӧ віԍталӧм колӧ быԁӧнлы тӧԁны. Җоҗӧ ԍӧлаԍыԍ — віԍӧм новлӧԁлыԍ морт. Ӧні мі тӧԁам мыјыԍ сынӧԁ щыкӧ. Тӧԁам кыԇі-колӧ керка сӧстӧмӧн віԇны. Колӧ нӧшта тӧԁмавны кыԇі сӧстӧма віԇны асԍыԁ јај ԁа паԍкӧм.

Кыԇі ԋајтӧԍԍӧ мортлӧн јај ԁа паԍкӧм.

Тӧԁанныԁ-ӧ, кущӧм уҗ нуӧ міјан кучік (ку)? Мыјкӧ-нӧ еԍкӧ сіјӧ вӧчӧ оз? Ԃерт кущӧм-кӧ уҗ нуӧ. Морт лолалігӧн боԍтӧ тынас сынӧԁыԍ кіслороԁ. Кіслороԁ-тӧг мортыԁ оз вермы овны. Лолалӧ мортыԁ тыјасӧн. Сіјӧ-жӧ уҗсӧ нуӧ міјан кучік. Кучік-пыр мі тыӧн моз-жӧ лолалам. Кучыкын міјан зев уна посԋіԃік роԅјас емӧԍ. Прӧстӧј ԍінмӧн он аԁԇы сіјӧ роԅјассӧ — сещӧм посԋіӧԍ најӧ. Аԁԇан најӧс сӧмын мікроскоп-пыр. Сіјӧ роԇјасыс рочӧн шуԍӧны „пора“-јасӧн. Мі воԇӧ ,,пора“-ӧн-жӧ понԁам шуны сещӧм роԇјассӧ. Сіјӧ порајас-пырыс морт лолалӧ тыӧн-моз-жӧ. На-пыр петӧ морт-пыщкыԍ пӧԍ ԁа угԉекіслӧј газ. Сеԍԍа на-пыр-жӧ петӧ јај-пыщкыԍ мукӧԁ ковтӧм торјас. Јај-пыщкӧ пырӧ сіјӧ порајас-пыр возԁукыԍ кіслороԁ. Порајас-кӧ тупкыԍԍасны морт понԁас пӧԁны. Боԍтам кущӧм-кӧ ічӧԏік ԅверӧс, шуам шырӧс. Шырам сілыԍ гӧнсӧ ԁа мавтам став кучіксӧ лакӧн. Мыј секі лоӧ? Кучікԍыс став порајасыс тупкыԍасны. Сек оз-ԋін сіјӧ понԁы вермыны лолавны кучік-пыр. Шыр понԁас сек лолавны сӧмын тынас вом-пырыс. Сы-понԁа шырыԁ регыԁ кулӧ — пӧԁӧ сіјӧ. Сіԇ-жӧ і мортыԁ. Со мыј віԍталӧны та-понԁа. Важӧн ӧԏік рімскӧј папа (рімскӧј папанаԍ шуԍӧ меԁ-ыҗыԁ попыс катоԉіческӧј вераын) вӧчӧма праԅԋік. Праԅԋік кӧсјӧма вӧчны зев озыра ԁа гажаа. Сіјӧ праԅԋік-вылӧ папа кӧсјас вајӧԁны Амурӧс. Амурнас вӧлі шуԍӧ важ рімԉаналӧн ӧԏі јен. Амурас папа вӧччӧԁас (паԍтӧԁас) ічӧԏік зонмӧс, кагаӧс. Сы-понԁа папа щӧктас став јајсӧ зонмыслыԍ мавтны зарԋіа лакӧн. Ԃерт став порајасыс кучікас тупкыԍԍас. Сіјӧ-жӧ рытас праԅԋік-вылас зонмыс кулӧ — пӧԁӧ. Тајӧ віԍталӧм-куԅа аԁԇанныԁ кущӧма колӧ віԇны асԍыԁ јај. Кучікыԁ (јајыԁ) меԁ пыр сӧстӧм вӧлі. Порајасыс меԁ ез вӧв ԋајтӧн тупкыԍӧма. Секі кокԋыԁҗык лоӧ лолавны, ԁолыԁҗыка понԁан овны. Быԁӧн тӧԁанныԁ кущӧм ԋејӧмкӧ (лӧԍыԁтӧм) овны, ԁыркӧ пывԍанӧ он ветлы, Секі быԏтӧ жар, віԍыԍ морт-коԃ ачыԁ-лован. Мыјӧн-пӧ ԋајтӧԍԍӧ кучікыс мортыслӧн? Кытыԍ ԋајтыс воӧ? Ԋајт воӧ меԁ-воԇ ас јајԍыԁ. Кучік-пыр огӧј сӧмын лолалӧ мі. Сі-пыр петӧ міјан јајыԍ уна ԉоктор, рочӧн-кӧ шуны „вреԁнӧј вещеԍтвојас". Сещӧм ԉок торјыс міјан јајыԍ петӧ сеԍԍа воркјас (почкајас) пыр куԇӧн. Кор вӧркјасыԁ віԍмасны јона колӧ пӧԍавны (ԋылӧԁчыны). Пӧԍнаԁ став ԉокыс јајԍыԁ кучік-пырыԁ петас. Пӧԍыԍ (ԋылӧмыԍ)-кынԇі кучік-пыр нӧшта петӧ гос. Сіјӧ госыс ԋебԅӧԁӧ міјанлыԍ кучіктӧ. Гежӧԁа-кӧ (шоча) мыԍԍан сіјӧ госыс ԁа ԋылӧмыс порајассӧ тупкӧны. Сек ԃерт омӧԉа понԁас кучік уҗавны, сек ԇоԋвіԇа он ло. Со мыјыԍ ԋајтӧԍԍӧ міјан кучікыԁ: пӧԍӧн (ԋылӧмӧн) ԁа госӧн. Сеԍԍа ԋајтӧԍԍӧ міјан кучік кіԉԉӧн. Кучік паԍкӧм-моз-жӧ бырӧ, (новлыԍԍӧ,) кіԍԍӧ. Кучік тор- торјыс шуԍӧны кіԉԉӧн (перхоть). Таыԍ-кынԇі уна ем міјан кучік-вылын быԁԍама пӧлӧс мікробјас. На-пыщкын овлывлӧны мукӧԁ-ԁырјі зев ԉок мікробјас. Шоча-кӧ пывԍан ԁа мыԍԍан сіјӧ мікробјасыс вермасны јај-пыщкӧсӧԇ пырны. Сыыԍ мортыԁ вермас віԍмыны. Сеԍԍа уна бус ԁа ԋајт пукԍӧ јај-вылӧ керкаыԍ ԁа паԍкӧмыԍ. Паԍкӧмын міјан овлывлӧ зев уна бус. Шыԋеԉын салԁатјаслӧн војна-ԁырјі овлывлӧ бусыс кык тувјӧԇ. Мі шулім: бусаінын уна міԍкробјас олӧны. Ԁумајтӧ ӧні, уна-ӧ сені мікԁобјас вермас овны! Меԁ мікробјас ез вӧв, колӧ паԍкӧмтӧ частӧҗыка шӧткаӧн весавны ԁа пыркӧԁны. Керкаын пыркӧԁны ԋекор оз ков — сек став бусыс ԁа мікробјасыс керкааԁ лоӧ ԁа ас-вылаԁ бӧр пукԍас. Пыркӧԁны колӧ ывла-вылын. Паԍкӧм меԁ јӧна ԋајтӧԍԍӧ ԁа бусӧԍԍӧ уҗ-вылын. Ӧԏік паԍкӧмӧн-кӧ кутан уҗавны быԁԍама уҗсӧ ԁа сіјӧн-жӧ гортын овны — ԋајтыԍ ԁа бусыԍ ԋекор он мын. Ԋајта ԁа буса уҗ-вылӧ кӧлӧ торја (јана) паԍкӧм лӧԍӧԁны. Он-кӧ вермы сещӧм паԍкӧмсӧ лӧԍӧԁны колӧ кӧԏ воԇаԁ нагруԋік (воԇԁӧра) пуктыны. Тор оз поԅ сӧстӧм нагԁуԁԋіктӧг уҗавны пач ԁорын пуіг-пӧжаліг-јасӧн. Ԍојан-јуан колӧ зев сӧстӧма лӧԍӧԁны. Ԋајт кіыԍ ԁа ԋајт паԍкӧмыԍ зев регыԁ вермас ԍојан-јуанӧ ԋајт шеԁны ԁа мікрӧбјас — сеԍ мортыԁ вермас віԍмыны. Сеԍԍа частӧ колӧ велжавны улыс ԁӧрӧм-гач. Вежлавны быԁ вежаун (ԋеԃеԉ). Вежауныԍ ԁыр оз щӧктыны новлыны ӧԏік ԁӧрӧм-гач со мыјла: ԁӧрӧм-гачӧ вермасны шеԁны тӧјјас ԁа пыщјас. Најӧ чужӧны коԉкјыԍ (ԍеров). Коԉкјыԍ (ԍеролыԍ) тој чужӧ 7 лун-мыԍԏі. Быԁ вежаун-кӧ понԁам вежлавны ԁӧрӧм-гачтӧ, тој ԁа пыщ ӧз вермыны рӧԁмыны — оз вевјавны сыкості чужны. Сеԍԍа ԁӧрӧм-гач кыскӧ јај-вылыԍ, коԍтӧ ԋылӧм ԁа гос. Ԋајт ԁорӧм-гач уна ԋајт кыскыны оз вермы; Сіјӧ быԁӧн јај-вылӧ коԉӧ. Сы-поԁна бара щӧкыԁҗыка ԁӧрӧм-гач щӧктӧнӧ вежлавны. Улыс ԁӧрӧм-гач колӧ мічаӧ пеславны (лојлыны). Гагјассӧ ԁа мікробјассӧ колӧ сек віны пуан (пӧԍ) ваӧн. Бурҗык ԃерт лоӧ сіјӧ-кӧ пуӧԁан ваын. Пуны колӧ кунваын. Кунваӧн мікробјас јонҗыка кулӧны. Пуԅӧԁтӧԇыс колӧ ԁӧрӧм-гачтӧ кӧтоԁны кӧԇыԁ ваын. Он-кӧ кӧтоԁ ԋајтыс вермас пуԍыны сы-берԁӧ. Секі ԁӧрӧм-гач омӧԉа кутас песлаԍԍыны. Сӧԁ ԋајт ԁӧрӧм-гач оз пӧԅ віԇны керкаын кӧнкӧ воԉпаԍ-улын ԁа пеԉӧсјасын. Сек ԋајтыс понԁас петны сынӧԁӧ ԁа щыкӧԁны сіјӧс. Віԇны колӧ сещӧм торсӧ јащікјасын ԁа вевта разјајасын (кӧрԅінајасын) ывлавыв кумын (чуланын). Бурҗык еԍкӧ волі ез-кӧ гортас песлаԍны. Карјас-вылын песлаԍнысӧ лӧԍӧԁӧмаӧԍ торја керкајас — песлаԍанін (лојлыԍанін, прачечној). Сіктјасын оз-на вермыны сӧмын сещӧмсӧ вӧчны. Колӧ бура мыԍԍыны. Јонҗыка кӧлӧ мыԍкавны кыԋаувтӧ (куԋувттӧ) ԁа мукӧԁлаті, кыті јонҗыка пӧԍалӧ (ԋылӧԁӧ). Мыԍԍыны колӧ мајтӧгӧн. Мајтӧгтӧгыԁ сӧмын кӧтӧԁан ԋајтсӧ ԁа куԅчышјанаԁ чышкан. Мыԍԍыны колӧ быԁлун. Чеԉаԃ-каԁԍаԋ колӧ велӧԁчыны віԇны аԍтӧ сӧстӧма. Јурԍі колӧ шырны. Куԅ јурԍіја јур ԍӧкыԁ сӧстӧма віԇны. Сетчӧ уна чукӧрмӧ ԋајт ԁа кіԉ. Сещӧм јураԁ сеԍԍа тојыԁ јонҗыка чужӧ. Купајтчӧм ԁа пывԍом состӧммӧԁӧны морттӧ. Міјан комі муын быԁ олыԍлӧн ем пывԍан. Мукӧԁлаын роч муын пывԍанјас абуӧԍ. Украінаын-пӧ ԋекор оз пывԍывлыны. Гоҗӧмнас мужікјас купајтчылоны-на, нывбабајас і сіјӧс оз вӧчны. Мукӧԁлаын пывԍӧны пачын. Міјан-на комі муын важ јӧз віԍтавлывлӧны пачас пывԍӧмсӧ. Пачын бура ԃерт он пывԍы. Сен сӧмын саӧԍԍан. Мукӧԁлаын пывԍӧны

сӧмын ыҗыԁ праԅԋік-воԇын — оз тӧԁны кущӧм бур пывԍӧмыс. Міјан роч муын ԁа комі муын пывԍанјас јона отсалӧны ԇоԋвіԇаӧн аԍтӧ віԇны. Пывԍан-бӧрын ӧԁјӧҗыка вір ветлӧ, бурҗыка кучык-пыр газјас ԁа ԋылӧм петӧ ԁа мукӧԁ-тор. Быԁ ԍіктјасын-кӧ вӧліны пывԍанјас унаӧн ӧԍко віԍомјасыԍ мыніны. Нӧшта-на шуам — чістота-понԁа јона колӧ тӧжԁыԍны. Меԁ быԁ мӧрт тащӧм правілӧ аслыс пуктас: 1) ӧтчыԁ ԉібӧ кыкыԍ вежаунын, пывԍас, 2) быԁлун мајтӧгӧн мыԍԍас, сеԍԍа бара-на шуам — кіјастӧ колӧ мыԍкыны быԁ ԍојӧм-воԇын. Со кущӧм сӧстӧма колӧ віԇны аԍтӧ, асԍыԁ јајтӧ ԁа паскӧмтӧ. Пыр ԃерт он вермы велавны сещӧм сӧстӧма овны. Ічӧтԍаԋ-кӧ велалан сіԇік овны ԋекор-ԋін он вунӧԁ. Тајӧ колӧ тӧԁны быԁ мамлы. Меԁ быԁ креԍԏанка тајӧ шуӧмсӧ ас јурас (мывкыԁас) віԇас.

Олан ін ԋајтӧԍԍӧм.

Ас нем-вылаԁ мортлӧн петӧ зев уна ԋајт ԁа мукӧԁ шыблалантор (отбросы). Шыблалан торнас шуԍӧ со мыј: јог олан іныԍ, кујӧԁ ԁа сеԍԍа став морт-пыщкыԍ петан ԉокыс. Быԁ мортлӧн ас немнас петӧ зев уна шыблантор. Вогӧгӧрчӧж, ӧԏік мортлыԍ сіјӧ чукӧртанкӧ, лоӧ быԁса 40 веԁраа бӧчка. Сеԍԍа уна ԋајт ԁа јог чукӧрмӧ мыԍкаԍӧмјасыԍ ԁа пывԍаныԍ. Сещӧм ԋајт ваыс ԍіктјасын лун-кежӧ кык веԁраӧн воӧ мортв ылӧ. Карјас-вылын сіыԍна унаӧн воӧ. Сеԍԍа уна овлывлӧ мукӧԁ јӧгыс, кос јогыс — җоҗ чышкӧмыԍ-ԁа мыј ԁа. Кос јогыԁ чукӧрмӧ кујім тув гӧгӧр морт-вылӧ лунӧн. Боԍтам ԁа соԁтам-кӧ сетчӧ нӧшта кујӧԁ ԁа јог керка-карта гӧгӧрыԍ — аԍныԁ аԁԇаныԁ мыԁта ԋајт ԁа јог морт вӧчӧ. Ԃерт сіјӧс јогсӧ кытчӧкӧ колӧ воштыны. Важӧн-ԋін еԍкӧн ез поԅ овны керкаын, ез-кӧ вӧл іԁралӧма сіјӧс, важӧн-ԋін еԍкӧ тырім јогӧн. Таја јогыс сіԍмӧ ԁа щыкӧԁӧ сынӧԁсӧ јаԁӧвітӧј газјасӧн. Сеԍԍа сіјӧ муӧ пырӧ ԁа ԋајтӧԍтӧ мусӧ. Матынжыкӧс-кӧ јукмӧсјасыԁ (струбјасыԁ) быԁԍама ԉокыс вермас шеԁны вааԁ. Быԁӧн тӧԁӧны, кущӧм кујӧԁ кӧра овлывлӧ ваыс мукӧԁ јукмӧсыԍ (струбајасын) тулысын. Сещӧм кујӧԁа ва ԃерт абу бур јуны. Ԋајт чукӧрын быԁԍама мікробјасыс олӧны. Сені-жӧ уна ем зев ԉӧк заразнӧј віԍӧм мікробјас: брушнӧј ԏіп, каԉера, ԃеԅінԏеріја ԁа мукӧԁ. Сещӧм мікробјасыс шеԁӧны ваӧ н-ԋајт муыԍ. Унҗык заразној віԍӧмыс завоԃітчӧ сещӧм ва јуӧмԍаԋ. Ԋајт чукӧрын ԁа јог чукӧрын сеԍԍа гутјас јона рӧԁмӧны. Гутјас абу-жӧ бур „ԅверјас". Пукԍӧны најӧ ԋајтінӧ ԁа кокјаснас мікробјассӧ новлӧны сӧстӧмінӧ. Сіԇік мукӧԁ-ԁырјі віԍӧм веԍкалӧ (шеԁӧ) ԍојан-јуанӧ. Ԋајтсӧ ԁа јогсӧ-кӧ уберітан ас-ԁінԍыԁ, новлан кытчӧкӧ ылӧԇҗык уна віԍӧмыԍ мынан. Ԇоԋвіԇа мортлӧн меԁ пыр вӧлі сӧстӧм ас гӧгӧрыс. Карјас вылын став ԋајтыс трубајас-пыр мунӧ. Сіԇікӧн му оз ԋајтӧԍԍы. Јуан ва ылыԍ локтӧ мӧԁ труба-пыр. Кос јог кар-вылын петкӧԁлӧны бокӧ ӧԏі чукӧрӧ ԁа сотӧны. Сіԇ заразнӧј віԍӧмыс омӧԉҗыка ветлӧԁлӧ. Сіктјасын сещӧм трубајас абуӧԍ. Сен ԃерт јӧнҗыка ԋајтӧԍԍӧ му. Роч муын ԁа Комі муын міјан зев-на ӧмӧԉа олӧны. Міјан оз-на кужны состӧма овны. Міјан ԍіктјасын ԋекӧн-на абу торја орԁсӧ ветлаԋінјас. Орԁсӧ ветлӧны міјан карта-вылӧ ԁа мукӧԁ-ԁырјі карта-сајӧ. Гожӧмын сені быԁӧн коԍмӧ ԁа сынӧԁӧ кајӧ, сеԍԍа зерӧн ԁа кокӧн новлыԍԍӧ ԁа муӧ пырӧ. Ԃерт сеԍԍа міјан чеԉаԃ гожӧмын віԍӧны ԃеԅінԏеріјаӧн ԁа гутјас-моз кулалӧны. Сіԇ-жӧ гырыԍ јӧз віԍоны брушнӧј ԏіпӧн ԁа каԉераӧн. Меԁ ещаҗык вӧліны віԍӧмјас, колӧ бура вӧчны орԁсо ветланінјас. Струба-ԁорӧ (јукмӧс-ԁорӧ) матӧ сіјӧс оз ков вӧчны. Ортсӧ ветланін вӧчӧны сіԇ: коԁјӧны муӧ гу ԁа струбјалӧны. Струбсӧ вӧчӧны тӧпыԁӧс ԁа пыԁӧсӧн — меԁ ԋајтсӧ оз леԇ муас. Вывԍаԋыс сіјӧ тӧпыԁа вевԏԏӧны. Сек оз понԁы ԉок ԁукыс кывны. Ԉок ԁукӧн щыкӧ сынӧԁ. Кор сіјӧ понԁас тырны поԅӧ воԍтыны вывԍаԋыс ԁа петкӧԁны му-вылӧ. Гусӧ поԅӧ секі ԋеуна кіԍкавны іԅвесткаон — сіјӧ віјӧ мікробјассӧ. Колӧ віјавны щӧщ мікробјассӧ пукԍанінԍыс. Сы-понԁа пукԍанінсӧ ԁа җоҗсӧ мыԍкалӧны пӧԍ кунваӧн ԉібӧ кіԍкалӧнӧ карболкаӧн. Заграԋітсаын міјан-коԃ орԁсӧ ветланінјастӧ ԋекыԍ-он аԁԇыв. Міјан-ӧԁ сӧмын быԁлаті ԋајт ԁа ԁук. Јог ԁа кујӧԁ оз-жӧ ков керка-ԁорӧ шыблавны. Колӧ лӧԍӧԁны сы-вылӧ торјӧн вевта јащік. Сек оз понԁы гут чужны ԁа віԍӧмјассӧ новлӧԁлыны. Уна-кӧ чукӧрмас јӧгыс поԅӧ сіјӧс сотны ԁа пӧјімсӧ му-вылӧ новлыны. Кујӧԁ картавылын оз-жӧ ков уна чӧжны — чӧжԍӧм мозыс колӧ му-вылӧ петкӧԁлыны. Оланінӧ уна ԋајт пырӧ ывла-вылыс. Мі ԍорԋітім-ԋін керка-ӧ пырігӧн кок чышкӧм јылыԍ. Ӧԏі кок чышкӧмӧн сӧмын ԃерт он мын ԋајтыԍ керкааԁ. Колӧ-на сӧстӧма віԇны керка-ԁортӧ, меԁ ывла-вылын керка гӧгӧрын јог ез вӧв. Заграԋітсаын керка гӧгӧртӧ зев сӧстӧма віԇӧны. Ывла-выв сені посјӧма быԁ ԍіктын. Керка-гӧгӧрыс лӧԍӧԁӧма ічӧԏік (ԇоԉіԋԇік) саԁ. Быԁ лун керка ԁорсӧ кіԍкалӧны ваӧн ԁа чышкӧны. Ԃерт лӧԍыԁҗык сӧстӧма керкатӧ віԇны, став сіктыԁ-кӧ сӧстӧм. Зев-ԋін сӧстӧма колӧ віԇны пуан-пӧжалан керкатӧ (кухня). Гер- маԋіјаын сіјӧ керкаыс меԁ-сӧстӧм. Міјан — щын, бус, јог ԁа тӧрӧкан став керкатӧ тыртӧны. Гут-јылыԍ-ԋін шуны ԋінӧм — керка-тыр ызгӧны. „Віԇӧј сӧстӧма ԍојан-јуан. Ен ԍетӧј сіјӧ гутјаслы ԋајтӧԍтны" — со мыј шуӧ наука гігіјена. Тајӧ віԍталом-куԅа аԁԇаныԁ, кыԇ ԇоԋвіԇаӧн овны: состӧм оланінтӧг ԋемтор бур он вӧч. Колӧ прівыкԋітны сӧстӧма овны, быԁ лун чышкыны керкатӧ ԁа ӧшіԋувтӧ. Сӧтӧм олӧм — ԇоԋвіԇа олӧм ԁа ԁолыԁ олӧм. Выԉ нога Роԍԍіјаын ԁа ԁолыԁ Роԍԍіјаын ԋајт поз-коԃ олӧм оз вермы лоны!

Гагјас — мортлӧн врагјас.

Ԋајт керкаын ԁа ԋајт паԍкӧмын уна гагјас олӧны: тој, пыщ луԁік, тӧрӧкан, гут. Сіјӧ гагјас-куԅаыс поԅӧ тӧԁны, кущӧма морт олӧ, сӧстӧма оз. Тајӧ гагјас-пыр уна пӧлӧс віԍӧмјас шеԁавлӧ, зев ԍӧкыԁ ԁа ԉок віԍӧмјас. Со кущӧм віԍӧмјас новлӧԁлӧны тајӧ гагјас: 1. Тој — новлӧԁлӧ сыпнӧј ԏіп ԁа возвратнӧј ԏіп. Тајӧ мортлыԍ вір јуӧ. Најӧ куртчаласны віԍыԍ мортӧс, јуасны сылыԍ вірыскӧԁ віԍӧм мікробјассӧ ԁа ԇоԋвіԇа морт-вылӧ вуҗасны. Сещӧм тојыс куртчас ԁа леԇас віԍӧԁан мікробсӧ морт вірас. Мортыԁ сіыԍ віԍмас ԏіпӧн. Міјан мукӧԁ шуӧны, ԏіп віԍӧм-пӧ лоӧ кынмӧмыԍ, прӧԍтуԁаыԍ. Ԋекущӧм кынмӧмыԍ ԏіп віԍӧм оз ло. Возԁук-пыр сіјӧ мукоԁ віԍӧм-моз оз-жӧ вермы-вуҗны. Ԏіп віԍӧм вуҗӧ сӧмын тојӧн. Кынмӧмыԍ мортыԁ сӧмын омӧԉтчӧ, бырӧ сылӧн выныс ԁа секі кокԋыԁҗыка быԁԍама мікробјасыс вермӧны віԍмӧԁны сіјӧс. 2. Луԁікјас новлӧԁлӧны возвратнӧј ԏіп. Тајӧ віԍӧм вуҗӧ воԇԇа віԍӧм-моз-жӧ луԁік куртчӧмӧн. 3. Пыщ вермас вајӧԁны кык-нӧга зев ԉок віԍӧмјас: піԍԏі віԍӧм (кокаг) ԁа чума. Чума міјан-ԁорын, војвылын, овлывлӧ зев шоча (гежӧԁа). Јонҗыка тоԁӧны міјан піԍті віԍӧм. Піԍті віԍӧм пыщјас новлӧԁлӧны морт вылыԍ морт-вылӧ. Чума-віԍӧмсӧ меԁ-воԇ пыш вајӧ мортлы крысајасԍаԋ ԁа мукӧԁ сещӧм посԋі ԅверјасԍаԋ. 4. Гутјасӧн вуҗӧны со кущӧм віԍӧмјас: каԉера, брушнӧј ԏіп, ԃеԅінԏеріја, чакотка. Гутјас быԁлаӧ пукԍӧны: сіт-вылӧ, ԁуԉ-вылӧ, быԁԍама ԉок ԋајт чукӧрјас-вылӧ. Мікробјасыс сеԍ гут кокјасас кӧлаԍӧны ԁа сыкӧԁ-щӧщ новлыԍӧны ԍојан-јуан-вылӧ. Сеԍ шеԁӧны мортлы тајӧ віԍӧмјас. Ӧні аԁԇанныԁ, кущӧм ԉок вӧчӧны јӧзыԁлы тајӧ гагјасыс. Налы тор оз ков рӧԁмыны ԍетны, пыр колӧ віјавны. Чінасны-кӧ тајӧ гагјас, віԍӧмјас јона бырасны. Сыпнӧј ԏіп ԁа возвратнӧј ԏіп, мі шуам-ԋін, вуҗоны сӧмын тојӧн. Тој-кӧ оз ло, наыԍ ԇікӧԇ мынам. Кыԇі-нӧ еԍкӧ тајӧ гагјасԍыс мынтӧԁчынысӧ? Кыԇ најӧс віјавны? Та-понԁа бара лоӧ шуны: колӧ сӧстӧма овны. Кӧні сӧстӧма олӧны ԁа јона пывԍӧны-мыԍԍӧны — сені ԋекущӧм тој ԁа пыщ абу. Тајӧ гагјаслы сӧстӧм олӧм абу муса. Меԁ-бур ԉекарство наыԍ — мајтӧг, пым (пӧԍ) ва ԁа щӧтка. Пыр-кӧ ԋајта олан, ӧтчыԁ мыԍԍӧмӧн ԁа (чіԍԏітчӧмӧн) весаԍӧмӧн наыԍ он мын. Ковмас секі мукӧԁ торјон најӧс віјавны. Меԁ-ԁонтӧм торјыԁ гагјӧс віавны — поԍ ва. Колӧ став керкатӧ кіԍкавны пуԅӧм ваӧн, резны быԁлаті. Улыс ԁӧрӧм-гачтӧ ԁа паԍкӧмтӧ колӧ ваӧн пуны. Нӧш- та бур лоӧ ва-пыԃԃіыс-кӧ боԍтан кунва. Мукӧԁ-ԁырјыс кунваӧн он вермы віны пыщ-луԁік ԁа тој. Секі лоӧ чорыԁҗык торјӧн віјавны најӧс: руӧн (парӧн), суԉӧмаӧн, пормаԉінӧн ԁа мукӧԁӧн. Сещӧм чӧрыԁа (јона) весаԍӧмсӧ шуӧны «ԃеԅінпектсіја» Ԃерт міјан ԍіктјаԍын оз-на тӧԁны ԃеԅінпектсіјасӧ. Ԋекоԁ-на оз куж сіјӧс вочны. мунӧ боԉԋічаӧ ԁа јуалӧ ԁӧктурыслыԍ. Сіјӧ віԍталас ԁа велӧԁас кыԇі ԃеԅінпектсіја вӧчны. Тӧрӧканјасӧс лӧԍыԁа поԅӧ бырӧԁны бураӧн (боԍтӧны сіјӧс апԏекаыԍ). Колӧ сіјӧс ԋаԋкӧԁ быгԉавны тупыԉӧ ԁа пазјасӧ пуктавны. Торӧканјас сіыԍ кулӧны. Бура-јаԁ. Сы-понԁа колӧ віԇӧԁны, меԁ сещӧм тупыԉсӧ оз ԍојны чеԉаԃјас ԉібӧ понјас. Віјавны гагјасӧс колӧ уна пӧв. Гагјас рӧԁмӧны (пӧлалӧны) ӧԁјӧ коԉкјасыԍ, вежаун-мыԍԏі бара выԉ јас чужӧны. Најӧс бара ковмас бырӧԁны. Пыр сӧстӧма олӧм сӧмын мынтӧԁас наыԍ. Тајӧ кԋгаас воԇҗік мі шуім: колӧ кујӧԁтӧ ԁа јӧгтӧ ӧԁјӧнҗык новлыны керка-ԁорԍыԁ. Јогтӧ колӧ пыр вевта јащікын віԇны. Кујӧԁ чукӧрӧ ԁа јогӧ гут пуктӧ коԉк. Со мыјла уна гут овлывлӧ карта-ԁорјасын ԁа јога інын. Амерікаын кымынкӧ во-сајын быԁса војна воԍтісны гутјас-вылӧ. Быԁса обществојас ԁа кружокјас вӧчісны том велӧԁчыԍ јӧз гуткӧԁ војујтны. Сы-бӧрын сен ещаҗыкӧн лоіны брушԋӧј ԏіпӧн ԁа ԃеԅінԏеріјаӧн віԍыԍјас. Гутјасӧс віалӧны ԍібԁан кабалаӧн ԁа пормаԉінӧн. Віалӧны сеԍԍа најӧс гуткулан щакӧн ԁа нӧшта мукӧԁ торјӧн. Гуткулан щак посԋіа вунԁалӧны ԁа кӧтӧԁӧны сакара ваӧн. Сіјӧԍ ԍојӧмыԍ гут кулӧ.

Сӧстӧм олӧм ԁа ԇоԋвіԇа олӧм.

Ӧні мі тӧԁам, кущӧм бур вајӧ сӧстома олӧм. Ԋајта олӧмӧн ԇоԋвіԇа он ло. Тані мі бара-на віԍталам, кущӧм віԍомјас лоӧны ԋајта олӧмӧн. Меԁ быԁ морт јона понԁас тӧԁны тајӧ віԍталӧм. Зев уна віԍӧмјас емӧԍ, коԁі ԉока ԁа ԋајта олӧмыԍ сӧмын лоӧны. Меԁ-воԇын сулалӧ сыпнӧј ԏіп ԁа возвратнӧј ԏіп, сеԍԍа чакотка. Чеԉаԃ вісӧмјас: скарлаԏіна, кор ԃіпԏеріт ԋајта-інын-жӧ завоԃітчӧны. Вылыс віԍӧмјас (кучік віԍӧмјас) лоӧны ԋајт-понԁаыԍ сӧмын — луԁӧм, парша, мыԉјас ԁа чірејјас. Ԋајтӧн-жӧ сомын вуҗӧ зев заразнӧј ԍінвіԍӧм — тракома. Ԋајта олӧмӧн ԋекыԇ он вермы мынтӧԁчыны тракомаыԍ. Сеԍԍа оз ков вунӧԁмы со мыј: ԋајта олӧм омӧԉчӧԁӧ мортӧс, бырӧԁӧ сылыԍ вынсӧ. Сы-понԁа мортыԁ регыр ԍетчӧ мукӧԁ віԍӧмјаслы. Коԁ кӧсјӧ ԁыр овны, меԁ олӧ сӧстӧма. Коԉан војна Гермаԋіјакӧԁ петкӧԁліс, кущӧма сӧстӧм олӧм мортӧс віԇӧ. Роч пԉеннӧјјасӧс Гермаԋіјаын віԇісны зев ԉока. Верԁісны најос омӧԉа, віԇісны чукӧрын, јона уҗӧԁісны. Сы-понԁа роч јӧз сені јона кулалісны. Меԁ-јона віԍалісны сені кынӧм віԍӧмјасӧн ԁа чакоткаӧн. Ез віԍавны сені сӧмын ԏіпӧн. Секі-жӧ ортча, роч муын, ԏіпнас зев јона віԍалісны. Мыјла-пӧ роч муын ԏіпӧн віԍалісны, а Гермаԋіаын сіјӧ віԍӧмыс ез вӧв? Со мыјла: ԋемечјас кӧԏ ԉока віԇісны пԉеннӧјасӧс ԁа віԇісны сӧстӧма. Мыԍԍӧԁісны-пывԍӧԁысны најӧс јурԍісӧ налыԍ шырісны — тојлы ез ԍетны чужны. Первој воас војна-ԁырјыс ԋемечјас завоԃітлісны-жӧ віԍны ԏіпӧн. Налы вајлісны роч пԉеннӧјас тојӧн. Сӧмын најӧ ӧԁјӧ каԅалісны ԁа бырӧԁісны тојсӧ. Сеԍаԋ ԏіпыԍ сен мынісны. Сіјӧ-жӧ поԅӧ щуны мукӧԁ јӧз-јылыԍ. Кӧні олӧны сӧстӧма, сені ещаҗык заразнӧј віԍӧм. Воԇын ангԉічана, прансузјас ԁа ԋемечјас јона-жӧ вӧлі кулалӧны. Налӧн воԇын ез-жӧ зев сӧстӧм олӧмыс вӧв. Ԋајт ԁа віԍӧм сені уҗалісны ӧтвыв. Ӧні олӧны мӧԁногӧн — сӧстӧма. Сы-пӧнԁа еща лоі віԍӧмјас.

Тӧԁны колӧ! Оз ков вунӧԁны!

Мі олам ыҗыԁ ревоԉутсіја бӧрын. Зев ԍӧкыԁа міјанлы шеԁі аслыным олӧмнымӧс вӧчны права, важ гӧԉ ԁа пемыԁ ӧлӧмыԍ лӧԍӧԁны бурҗык ԁа ԇоԋвіԇаҗык олӧм. Ревоԉутсіјаӧԇ міјан зев јона кулалісны. Јевропа-куԅа міјан Роԍіјаын меԁ-уна јӧз кувліс. Быԁ во ԋоԉӧԁ пајыс выԉ чужыԍлӧн вӧлі кулӧ. Ԇоԋвіԇа олӧм-понԁа колӧ овны сӧԍтӧма. Состӧм олӧмтӧг ԋемтор он вӧрмы вӧчны. Сӧстӧмтчӧм меԁ лоӧ мортлӧн быԁ лунја прівычкаӧн. Ыҗыԁ праԅԋік-воԇын-кӧ сӧмым понԁан пывԍыны-мыԍԍыны ԁа весаԍны, еща сеԍ лоӧ буртор. Сӧстӧм олӧмӧн гажа, абу шог. Состӧм керкаын ӧԁјӧҗык боԍтчыԍан ԋігаӧ, јонҗыка ковмас југыԁ олӧм ԁа мывкыԁа олӧм тӧԁмавны. Важӧн-ԋін вӧлі шуӧны, ԍуԍлунтӧ-пӧ мурталӧны мајтӧг лыԁӧн. Шоркост амерікаԋеч ас вылас віԇӧ лунӧн 20 веԁра ва, ангԉічаԋін — 10 веԁра, Мӧскуаын ӧлыԍ морт — 6 веԁра, роч креԍԏаԋін-вылӧ воӧ-ԋін сӧмын 2 веԁра. Комі мортыԁ-вылӧ сымынтӧм-кымын-жӧ воӧ. Сіԇ, кымын-жӧ мајтӧг віԇӧм воӧ. Меԁ-уна віԇӧ амерікаԋеч, меԁ еща — роч мужік. Таԇі вӧлі ӧнӧԇ. Таԇі оз ков лоны воԇӧ-кежлӧ. Роԍіјаса уҗалыԍ јӧз кужісны выԉ олӧм-берԁӧ кутчіԍны, кутасны мынтӧԁчыны і ас важ врагјасԍыс — ԋајтыԍ ԁа пемыԁыԍ. Регыԁ міјанын јӧз-моз-жӧ понԁасны куԅ немаӧԍ лоны ԁа ещаҗык віԍны — велаласны сӧстӧма овны.