Пос

Леԋін-јылыԍ бібԉіоԏека. Мувыԍ ембуртӧмјас ӧтувтчеј В. КАРПІНСКІЈ КЫԆІ ԈЕԊІН ЩӦКТІС УҖАВНЫ. Коміӧн лӧԍӧԁіс Пеԃ Саш. С. С. С. Р-са јӧзјаслӧн шӧрса ԋіга леԇанін Мӧскуа 1925-во. Москва, Гіжыԍԍаԋ. Тајӧ ԋіга лоі гіжӧма зев терыба. Колӧ вӧлі ӧԁјӧнҗык уҗалыԍјасӧс ԁа креԍԏанаӧс тӧԁмӧԁны Ԉеԋін уҗалӧмӧн ԁа олӧмӧн Ічӧт-ԁырԍа олӧм-јылыԍ ԁа гортсајас-јылыԍ гіжӧма чојыс (Анна Іԉԉішна Јеԉізарова) віԍталӧм-ԍерԏі. Важ гіжӧԁјасԍыԍ Ԉеԋін-јылыԍ тані унҗык, ԁа-ј бурҗыка гіжӧма. Ԉеԋін уҗалӧм-јылыԍ гіжі-ԋін ас тӧԁӧм-куԅта. Сыкӧԁ ӧтлаын уҗавлім 1903 воԍаԋ. Тані лоӧ сӧмын ԋеуна олӧмыс ԁа уҗалӧмыс-јылыԍ сылӧн. Бӧрас тӧрӧԁӧма бӧрјӧм торјас Ԉеԋін гіжӧԁјасыԍ ԁа віԍталӧмјасыԍ. Унҗыкыс лӧԍӧԁӧма Ԉеԋін уҗалӧм — олӧм-јылыԍ, креԍԏаналы тӧԁӧм-вылӧ. ԈЕԊІН ГОРТ-БЕРԀЫН.

Дугԁывлытӧг лунтыр, војбыԁ... Лун і вој локтӧны, мунӧны... Ӧтарԍаԋ, мӧԁарԍаԋ гыалӧ саріԇ... Гажтӧма лолалӧ: упкӧ, — ԍӧлӧмыԁ потӧ... А сіјӧ лаԋтӧма, кујлӧ... Шӧрас... Кор ставыс чӧвуԍлӧ (лаԋтлӧ) : кылӧ саріԇлӧн лолалӧм. Шыԋітӧв... Кылӧ саріԇлӧн бӧрԁӧм... Уҗалыԍјаслӧн бӧрԁӧм... Гӧгӧр шоглун, гажтӧм лун... А сіјӧ оз вӧрԅыв веԍіг... Кујлӧ, лаԋтӧма... Коԁі-нӧ? Іԉԉіч!!! Абу, абу сіјӧ! Оз сіјӧ кујлы! Абу тајӧ сіјӧ! Оз лӧԍав тані сылӧн лаԋтӧм!.. Мыјнӧ тајӧ!? Мыјла-нӧ саріԇыс оз јонҗыка боԍтчыв, ԁа ас гынаԍ ставсӧ оз пӧԁты? Мыјла-нӧ лӧԋӧма гӧгӧр?! Горт-ԁорын со сулалӧны шоныԁ інса пујас.* Лаԋтӧмаӧԍ... Веԍіг шынысӧ оз петкӧԁлыны. Мыјла-нӧ тані гӧгӧр југыԁ бі?! Мыјла оз кусны?.. Мыј-нӧ еԍкӧ сіјӧ оз четчы, ԁа віԍтав мыјкӧ?.. Чӧвуԍӧма-тај, лаԋтӧма... Мунӧны, мунӧны, мунӧны... Быԁӧн прӧстӧја паԍтаԍӧм јӧз. Ԋајт чужӧмаӧԍ. Пабрік-завоԁԍаԋ локтӧм јӧз: вежԍытӧмӧԍ, мыԍԍытӧг! Налы талун шог луныс! Важӧн ловја-ԁырјіыс, сіјӧ горӧԁчӧм-вылӧ ӧтувчывлісны. Отсаԍлісны!.. Ԋемтор оз аԁԇыны. Ԋемтор оз кывны. Оз кывны ворсӧм. Оз тыԁав налы југыԁ біјас. Ставныс віԇӧԁӧны сы-вылӧ, лаԋтӧм-вылӧ. Віԇӧԁласны, веԍіг ізмылӧны... Сулавны ԁыр оз поԅ. Бӧрас гыԅӧма саріԇ. Сіјӧ воԇӧ мунӧ. Ојԁӧ, паԍкалӧ... Нывбабајас бӧрԁӧны чӧла... мужікјаԍ бӧрԁӧны-жӧ.

• шоныԁ інса пујас — паԉмајас.

Со-тај ӧԏік ԃеревԋаыԍ нывбаба, ԍера чышјана наԇӧԋікӧн воԍлалӧ. Војталӧ ԍінваыс. Візывтӧ шог кеԉыԁ чужӧм-бан куԅалаыс. Пӧрыԍ уҗалыԍ баба мунӧ. Топыԁа кӧԇыԁыԍ паԍтаԍӧма. Кіјассӧ морӧс-берԁас путкӧма. Гажтӧма, шога віԇӧԁӧ, мунӧ. Саріԇ ловԅӧма. Јона гыԅӧма, паԍкыԁа лолалӧ! Мунӧны, мунӧны... Со-ԋін і том јӧз. Быԁԍамаыс: гырыԍҗыкӧԍ і ічӧтҗыкӧԍ. Со, ічӧт ныв матыԍчіс. Аԁԇіс... Чуԋпомсӧ вомԁорас пуктіс. Ізміс...Мам-баԏ ічӧт чеԉаԃӧс нуӧны мозԁораныс. Налӧн ԍінјас ыҗԁӧмаӧԍ. Віԇӧԁӧны... ставныс ӧԏіклаӧ. Гырыԍҗыкјасыс аԍныс мунӧны — ӧтув. Ічӧт ва војтјас ыҗыԁ саріԇын... Гажтӧма сулалӧны красноармејјетсјас... Шогӧԍ уҗалыԍјас. Со-тај ӧԏік ас раԁԍыс чепӧсјіс — воԇлаԋ. Лаԋтіс, оз вӧрԅы... Сӧмын ԁрӧжжітӧ... Воԇӧ! Бӧрас-ӧԁ унаӧн-на локтӧны!.. Гажтӧма, шога сулалӧ ӧԏік том робочеј. Караулын сулалӧ. Коркӧ сылы щӧктылӧмаӧԍ вӧлі тајӧ кујлыԍлы лыјны, ԁа кіыс абу лыбӧма! Вӧлӧма сіјӧ секі есеровскӧј парԏіјаын.. Ылавлӧма мортыԁ! А мыј ӧні сіјӧ ԁумајтӧ! Помԍа лун і вој гажтӧмалӧ саріԇ... Сіјӧ гыԅӧма!.. Локтӧны, мунӧны... Сіјӧ-тај лаԋтӧма!.. Коԁі-нӧ?!. Іԉԉіч!!! Те міјан-ԁіныԍ мунін?!. Коԁі тајӧ шуӧ? Те — міјанкӧԁ! Те коԉін быԁ ԍӧлӧмӧ! Те немнымӧс міјанкӧԁ!!! Саріԇ гыԅӧма! Оз лӧԋлы сіјӧ ԋекор! Сіјӧс те гыԅӧԁін! Кутас гыавны ԁыр, кытчӧԇ мувылын лоӧны-на озырјас!.. Мӧскуа. Дом Сојузов. 25/1-1924 во. МЕД - ВОԆԆА ТОР. ОЛӦМ ԀА КУЛӦМ ЛЕԊІНЛӦН.

1. Ԉеԋінлӧн кулӧм.

«Пӧртчӧ шапканытӧ!» — таԇікӧн завоԃітчӧ ӧԏі ԋіга. Сіјӧ ԋігаас гіжԍӧ: кыԇікӧн мучітлісны паріжса (Прантсіја) уҗалыԍјасӧс сетчӧс озырјас. Уҗалыԍјас секі вермылісны боԍтлыны ас-кіјаныс меԁ-воԇԇыԍ-на озырјаслыԍ влаԍт. Ԋеԁыр-кежлӧ еԍкӧ, но боԍтлісны уҗалыԍјас влаԍт, боԍтлісны му пукԍӧмԍаԋыс первојыԍ. — Пӧртчалӧј шапкајаснытӧ! — тані ме кута ԍорԋітны мувывса меԁ-ыҗыԁ мортјылыԍ. Тајӧ мортыс сувтіс уҗалыԍ ԁа креԍԏана-ԁор. Пуктіс став олӧмсӧ асԍыс мувывса уҗалыԍ, коԋӧра олыԍ јӧзӧс мезԁӧԁӧм-вылӧ. Мувыв квајтӧԁ јукӧнӧ лӧԍӧԁіс (вӧчіс) Сӧветвлаԍт. Ме кута віԍтавны Ԉеԋін-јорт-јылыԍ. Ԉеԋін кулі уҗалігмозыс. Кулі ас тіԉԍӧмнас ԁа пеԍԍӧмнас, гӧԉјӧзлы кокԋіԁлун мезԁӧԁӧмӧн. Лаԋтіс муса јӧртным 54 арӧсӧн. Мыјла-нӧ? Јчӧт-ԁырԍаԋыс сіјӧ гӧԉјасӧс мезԁӧԁӧм-вылӧ пуктіс став олӧмсӧ. Ассӧ ез жаԉітлы. Сӧмын сылы став ԉокыс ԁа ԍӧкыԁыс ԉікмыліс тајӧ ыҗыԁ уҗԍыс. Сіјӧс ӧтнассӧ меԁ-јона ԍіныаныс ез аԁԇыны став мувывса озырјас. Ӧні-тај, мајбыр, ԍурӧны міча кывјасыԁ. Буржујскӧј правіԏеԉствојас ысталӧны міјанлы гіжӧԁјас. Гіжӧны гаԅеԏјасӧ Ԉеԋін јорт-јылыс: — «Сіјӧ сещӧм, бур морт вӧлі лаԁа-ԁа». Мі-ӧԁ бура тӧԁам, помԋітам-на! Кыԇікӧн ԋеважӧн-на нӧшта горзісны тајӧ озырјасыс. Кыԇі ԍаммісны віԁчіԍны, ԁа ԋајтӧ таԉалісны тајӧ мортсӧ. Сіјӧ-ӧԁ еԍкӧн ез-на кув тащӧм регыԁ, ез-кӧ став мувывса буржујјас ԋещкыны ԁа парсавны Ԉеԋінлыԍ ԍӧлӧмсӧ — Сӧвет респубԉікасӧ, ез-кӧ еԍкӧн ло сылы уҗавны мыј-вынԍыс, уҗавны быԁӧныԍ меԁ јона ԁа меԁ-уна — кыԇкӧ ԁа мыјкӧ лӧԍӧдны быԁӧныԍ меԁ-јона ԁа меԁ-уна — кыԇкӧ ԁа мыјкӧ лӧԍӧԁны пыщкӧс олӧм, пеԍԍыны щыглункӧԁ ԁа кӧԇыԁкӧԇ. Ԉеԋін јорт став асԍыс олӧмсӧ ԍетіс гӧԉ јӧзӧс мезԁӧм-вылӧ 2. Ԉеԋінлӧн ԋім.

Ԉеԋінлыԍ ԋімсӧ тӧԁӧны став мувылын. Сіјӧс тӧԁӧны карвывјасын, быԁ ԃеревԋаын. Тӧԁӧны ыҗыԁ і ічӧт, том і пӧрыԍ, велӧԁчӧма і велӧԁчытӧм. Сіјӧ ԋімӧн ԋімталӧны завоԁ-пабрікајас. Ԋімталӧны чеԉаԃјаԍӧс міјанын і мукӧԁлаын. Уҗалыԍјас ԁа мукӧԁ коԋера олыԍ јӧз олӧны Ԉеԋін ԋімӧн. Быԁ ԍӧлӧмын сылӧн ԋімыс. Тајӧ ԋімнас најӧ віԁчіԍӧны воԇыԍ гажа ԁолыԁ олӧм. Озырјас тајӧ ԋімыԍ полӧны. Налы Ԉеԋінлӧн ԋімыс кажітчӧ зев лечыԁ пурт-коԃ А кымын-кӧ во-сајын-ӧԁ-на сӧмын кутісны Ԉеԋінтӧ тӧԁны. Мукӧԁ мујаԍаԁ оз-ԋін вӧлі тӧԁны-ԁа міјанын, Роԍіјаын, омӧԉа вӧлі тӧԁӧны. Креԍԏана сіјӧс ԇікӧԇ ез тӧԁлыны. Пабрік-завоԁын уҗалыԍјас оз-жӧ вӧлі тӧԁны. Ԉеԋін јылыԍ сӧмын-на кутісны ԍорԋітны 1917 воԍаԋ, кор сіјӧ заграԋічаыԍ локтіс Роԍіјаӧ. — („Кущӧмкӧ-нӧ-тај Ԉеԋін Гермаԋіја-пыр локтӧма. Правіԏеԉство-јылыԍ ԉокјасӧс ԍорԋітӧ. Војна паныԁ-пӧ мунӧ. Кущӧмкӧ ԋемечԍаԋ шпіон ԃерт, бур сеԍԍа абу! — сорԋітӧны вӧлі озырјас. А салԁатјаслы, пабрік-завоԁын уҗалыԍлы ԁа креԍԏаналы Ԉеԋінлӧн віԍталӧмыс јона вӧлі ԍӧлӧмвылас воӧ. — «Тајӧ вот міјанԁор! Бура віԍтавлӧ ставсӧ тӧԁӧ, быԏԏӧкӧԍ міјан-піыԍ петӧм морт. Тащӧм мортыԁкӧԁ бара поԅас пыр-ны біӧ кӧԏ ваӧ!» Мыј-нӧ еԍкӧ віԍтавліс тајӧ мортыс? Мыјӧ велӧԁіс! Мыј сіјӧ вӧчіс? Кыԇінӧ мыј сіјӧ став коԋӧра олыԍ јӧзыс кутісны раԃејтны? Мыјла кутісны сы-бӧрԍаԋ мунны? уна міԉԉон морт. Та-јылыԍ мі тӧԁмалам сіјӧ олӧмԍыс ԁа јӧзӧс велӧԁӧмԍыс.

8. Кущӧм ԍемјаын чужіс Ԉеԋін.

Баԏыс Ԉеԋінлӧн, Іԉԉа Мікӧлајевіч Уԉԉанов вӧлі Астракаԋса мешщаԋінлӧн пі. Помалӧма гімнаԅіја. Сеԍԍа велӧԁчӧма Казаԋ уԋіверԍіԏетын. Велӧԁчӧм-бӧрас вӧлӧма гімнаԅіјаын велӧԁыԍын. Сы-бӧрын ԃіректоралӧма Ԍім- бірскеј губерԋаса прікоԁскӧј школајас-вылын. Јԉԉа Мікӧлајевіч вӧлі шаԋ, бур уҗӧ кутчіԍыԍ морт. Сіԇ-жӧ пыр віԇіс ԁа велӧԁіс асԍыс чеԉаԃјассӧ. Асԍыс уҗсӧ зев јона раԃејтіс. Уҗаліс пыр, шојтчӧм езтӧԁлы. Пыр ветлӧԁліс школаыԍ-школаӧ губерԋа куԅаыс. Ԍорԋітіс-віԍтаԍіс креԍԏанакӧԁ. Отсаліс налы мыјӧн верміс: кӧԏ-і велӧԁчӧма морт, оз вӧлі мужікјасԍыԁ пов, на ԋајтыԍ ԁа пемыԁлуныс&. Тащӧм велӧԁчӧм јӧзыс вӧвліны-ԋін секі. Мамыс Влаԃімір Іԉԉічлӧн Марја Ӧԉӧксанԁровна, вӧлі врачлӧн (Бланк) ныв. Сіјӧ сіԇ-жӧ велӧԁчіс ас уҗӧн шеԁӧԁӧм кӧпејкајас-вылӧ. Морт вӧлі чорыԁ каракԏернас. Ԋекор вӧлі оз шајӧ-пајӧ волыв. Став асԍыс олӧмсӧ сіјӧ пуктіс бурҗыка віԇны ԁа велӧԁны асԍыс зев муса чеԉаԃсӧ. Раԃејтіс јона, ставсӧ ӧтмоза. Но кор ыҗыԁ пісӧ воштіс, секі кык-јона кутіс раԃејтны Влаԃімірсӧ (Леԋінӧс). Ачыс Влаԃімір Іԉԉіч зев-жӧ јона мамсӧ раԃејтліс. Кувтӧԇыс ез вунӧԁлы сіјӧс. (Мамыс кулі 1916 воын). Влаԃімір Іԉԉічлӧн вӧліны кык вок ԁа кујім чој. Ыҗыԁҗыкјасыс: Анна ԁа Ӧԉексан. Сыыԍ ічӧтҗыкӧԍ: Ӧԉга, Мітреј ԁа Марја. Став ԍемјаыс олісны шы-ԋі-тӧв — зев бура. Баԏ-мамыс бур вӧчӧмыԍ ԁа велӧԁчӧмыԍ чеԉаԃӧс ез кутлыны. Ыҗыԁ вокыс, Ӧԉексан Јԉԉіч, јона вӧлі велалӧ ԋігајасӧ. Вӧлі-кӧ ловја, верміс ыҗыԁ велӧԁчӧма мортӧԇ лоны. Но ез јона велӧԁчы. Ԍетчіс мӧԁпӧлӧс уҗвылӧ. Кутіс уҗавны коԋӧр-јӧзӧс мезԁӧԁны. Уҗаліс «Нароԁнӧј Вӧԉа» чукӧрын. Нароԁнӧј Вӧԉаса јӧз ԁыр кыјӧԁісны вірјуыԍ сарӧс віны. 1881 воын віісны Ӧԉӧксан-второјӧс. Віыԍјассӧ бӧрасҗык ставнысӧ җагӧԁлісны (ӧшлісны). Сы-бӧрын тајӧ чукӧрыс (сојузыс) бӧр раԅԍіс. Секі Ӧԉӧксан Іԉԉіч кутіс выԉыԍ чукӧртны јӧзӧс. Ӧтувтны аскоԃ-јортјасӧс сар-влаԍткӧԁ паныԁ воԇсаԍны. Јона чорыԁа боԍтчіс тајӧ уҗ-вылӧ. Кыв ԍетіс уҗ нуӧԁны помӧԇ. Најӧ вӧлі кӧсјӧны віны Ӧԉӧксан-третԏӧјӧс. Лӧԍӧԁісны бомбајас; меԁ жанԁарјас оз каԅавны — віԇісны ԋіга-шкапјасын. Но на пӧвсын вӧлӧма ӧԏі провокатор: — сы інԁӧм-куԅта ставнысӧ бомбајаснас і кутасны. Сар сеԍԍа ставнысӧ щӧктіс віјавны. Ӧшлісны мартын 1887 воын. Тајӧ воклыԍ кулӧм В. І. ез веԍ шӧрӧ вошты! Сіјӧ секі вӧлі велӧԁчӧ меԁ-бӧрја-во гімнаԅіјаын. Кылӧма вокыслыԍ кулӧмсӧ ԁа шуӧма: «Ог, мі огӧј тајӧ туј-куԅта мӧԁӧј! Та-щӧм туј-куԅта оз ков мунны. Ӧԏі мортӧн віјалӧмӧн ԋінӧм он вермы вӧчны. Колӧ кыпӧԁны став уҗалыԍ јӧзсӧ ԁа ӧтвылыԍ шыбітны став озырјасӧс». Сіјӧ сеԍаԋ кутіс ԁумајтны, кыԇі-мыј вежны сарлыԍ влаԍтсӧ. Вок віјӧм-бӧрын Вл. Іԉ. ԍіннас ез кут аԁԇыны озырјасӧс ԁа сарӧс. Јона кутіс гӧԉ јӧзӧс раԃејтны. Кутіс сеԍԍа вокԍаԋ коԉӧм ԋігајас лыԃԃавны. Ԋігајас-пӧвсыԍ ԍурі сылы Карл Маркслӧн ԋіга — «Капітал»-ԋіма. К. Маркс тајӧ ԋігајаснас важыԍаԋ вӧлі велӧԁӧ, кыԇікӧн шыбітны озырлыԍ влаԍт, ԁа боԍтны сіјӧ уҗалыԍјаслы ас-кіјас. Ӧԉга-ԋіма чојыс кувлі ічӧтԁырԍаԋыс-на. Мӧԁ вокыс ԁа кык чојыс ӧні-на ловјаӧԍ. Ставныс најӧ комуԋістјас. Марјаыс пыр ӧтлаын уҗавліс Вл. Іԉԉічкӧԁ. Ӧнӧԇ пыр уҗаліс«Правԁа-»-гаԅетын. Тајӧ гаԅетсӧ леԇӧ комуԋіст парԏіјалӧн Шӧрса Коміԏет (Ц. К. Р. К. П. (б.)

Ічӧт-ԁырԍа олӧм Ԉеԋінлӧн.

Тащӧм ԍемјаын быԁміс Влаԃімір Іԉԉіч. Чужіс сіјӧ 10-ӧԁ лунӧ апреԉ тӧлыԍын 1870 воын, Ԍімбірск карын, ԉокіԋік карвывса керкаын. Ічӧт-ԁырԍа олӧм-јылыԍ мі омӧԉа тӧԁам. Ӧкмыс арԍаԋ кутіс велӧԁчыны гімнаԅіјаын, а ԁасԍіԅімын-ԋін сіјӧ помаліс. Велӧԁчіс зев бура, пыр меԁ-воԇын мукӧԁԍыс муніԍ Велӧԁчігас-на Вл. Іԉ. тӧԁмаԍіс робочеј ԁа мужік курыԁ, пемыԁ олӧмӧн. Секі-ԋін сіјӧ вӧлі јона ԁумајтлывлӧ гӧԉ олӧм ԁа озыр олӧм-јылыԍ. Пыр вӧлі ԁумајтӧ гӧԉ јӧзлы кокԋіԁ олӧм шеԁӧԁны. Та-јылыԍ вӧлі чукӧртлывлӧ асԍыс јортјассӧ ԍорԋітны накӧԁ, віԍтавлӧ ӧԏі-мӧԁ-јылыԍ. Секі-ԋін вӧлі кужӧ зев бура ԁа тӧлкаа віԍтавлыны. 1887-воын арын Вл. Іԉ. понԁӧ велӧԁчыны Казаԋ карса уԋіверԍіԏетын. Велӧԁчіс јуріԃіческеј пакуԉԏетын. Ве- лӧԁчыны сылы лоі сені зев регыԁ: сіјӧ вовылас-жӧ, тӧлын, і бӧр вӧтлісны. Секі сеԍԍа кутіс уҗавны велӧԁчыԍјаскӧԁ щӧщ: корԍны мезԁлун гӧԉјӧзлы. Тајӧ уҗалӧм-вӧсна сіјӧс ыстісны тајӧ карвылыԍ — бокӧ ԃеревԋаӧ. Ԃеревԋаыс сіјӧ губерԋаулын-жӧ вӧлі, мамԍаԋыс ԃеԁыслӧн гортыс. Тані сіјӧ олӧ мӧԁ во тӧлӧԇ (1888 во). Воԇӧ велӧԁчывны уԋіверԍіԏетын сіјӧс ез-ԋін начаԉство леԇлы. Сіјӧ кутӧ ачыс, ас-помԍыс велӧԁчыны — тӧԁмавны, мыј аслыс кажітчӧ ԁа колӧ. Кутіс лыԃԃыны ԁа велӧԁны Карл Маркслыԍ ԋігајассӧ. Меԁ-воԇын лыԃԃіс сіјӧ роч кылӧн гіжӧм Маркслыԍ ԋігајас. Бӧрнас-ԋін кутіс ԋемеч кылӧн гіжӧма ԋігајас сылыԍ лыԃԃыны. (К. Маркс ачыс ԋемеч вӧлі). Тајӧ ԋігајаснас К. Маркс Вл. Іԉ.-лы вӧлі меԁ-бур ущіԏеԉ. Тӧвнаԍ 1888 воын ԁа тулыснас 1889 воын Вл. Јԉ. оліс Казаԋ-карын. Сені сіјӧ чукӧрталіс ԁа тӧԁмаԍіс том велӧԁчыс јӧзкӧԁ. Најӧ сіԇ-жӧ вӧлі ԉока віԇӧԁӧны, кыԇі озырјас гӧԉ јӧз-вылын ыҗыԁалӧны. Сеԍԍа баԏыс чеԉаԃыскӧԁ мунӧ мӧԁлаӧ овны — Самара карӧ. Сені Вл. Іԉ. олӧ 1898 воӧԇ. Гожӧмын олӧ ԃеревԋаын 50 верст-сајын Самарасаԋ. Шонԁі петӧмсаԋ сіјӧ вӧлі ԋігајасӧн ԁа ԏетраԃјасӧн мунӧ саԁјӧ. Лыԃԃыԍӧ ԁа гіжӧ вӧлі лунтырӧн. 1891 воын Вл. Іԉ. ветліс Піԏірӧ. Кӧсјӧ вӧлі екзамен сетны аԁвокат-вылӧ. Но тајӧ уҗӧн ез овлыв сіјӧ ԋекор. Пыр велӧԁіс мукӧԁ торјас. Гӧԉјӧзлыԍ гажтӧм ԁа курыԁ олӧмсӧ тӧԁмаліс. Самараын гусӧԋік ас-коста јорт-пӧвсас сіјӧ кутіс лыԃԃыны аслас гіжӧмторјассӧ. Кутіс-ԋін лыԃԃавлыны 1898 воԍаԋ. (Мыј гіжавліс, сы-јылыԍ лоӧ бӧрын ԍорԋі). Арын, сіјӧ-жӧ вовылас (1898) Вл. Јԉ. бара мунӧ Піԏірӧ. Ӧні мі аԁԇам, Вл. Јԉ. петіс зев бур јӧз-пӧвсыԍ. Ас кувтӧԇыс сіјӧ оліс зев прӧстӧја. Ез ыҗыԁӧ пукԍывлы, ез серавлыв ԋекоԁ-вылын. Лыԍӧмнас пыр-жӧ зев вӧлі јӧн&, ԋекор ез віԍлыв. Мамыс-баԏыс віԇісны ԁа быԁтісны пыр зев бура. Тіԉԍӧмӧн ԁа песԍӧмӧн чеԉаԃсӧ пыр бура віԇісны. Вл. Іԉ-лы поԅӧ вӧлі шог тӧԁтӧг велӧԁчыны. Тајӧ ічӧт-ԁырԍа кокԋыԁ олӧм ез сіјӧ весшӧрӧ вошты. Велӧԁчӧмӧн ез сіјӧ корԍ аслыс кокԋыԁлун. Ставсӧ сіјӧ-пуктіс уҗалыԍ јӧзлы ԁолыԁ-гажалун шеԁӧԁӧм-вылӧ

5. Ԉеԋін завоԃітчӧ уҗавны.

1898 воын Піԏірӧ воӧм-мыԍԏі, Вл. Іԉԉіч завоԃітчӧ уҗавны. Чукӧрталӧ аскоԃјем јортјасӧс. Гуԍӧԋік понԁӧны віԍтавлыны пабрік-завоԁын уҗалыԍјаслы. Ԉеԋінлӧн секԍа јортјасыс ӧні-на емӧԍ ловјаӧԍ. Наԃежԁа Конст. Крупскаја (сылӧн гӧтыр) ӧні уҗалӧ Главпоԉітпроԍветын, Кржіжановскеј-јорт Госпланын преԁԍеԁаԏеԉын. Вл. Іԉ. секі уна робочејас-пӧвсыԍ аслаԋыс бергӧԁіс. На-пӧвсыԍ бӧраԍ гырыԍ јӧзјас петалісны. Пыр-на ӧні уҗалӧны, емӧԍ гырыс ԁолжноԍԏјасын. Тајӧ робочеј кружокјасыԍ Ԉеԋін чукӧртӧ «Уҗалыԍјасӧс вӧԉа-вылӧ петкӧԁан сојуз (Сојуз борьбы за освобожԃеԋіје рабочего класса). Вл. Іԉ. гіжалӧ тајӧ кружокјаслы ԉістовкајас. Јортјасыс сылӧн отсалӧны гіжавны ԁа разӧԁавны пабрік-завоԁјасӧ тајӧ ԉістовкајассӧ. Меԁ-воԇын гіжлісны ԋоԉ ԉістовка. Бабушкін-јорт сіјӧ разӧԁаліс ӧԏік-мӧԁлаӧ: Ԋевскеј застава-вылын завоԁјасӧ. Кыксӧ аԁԇӧмаӧԍ стӧрӧжјас. А мӧԁ кыкыс робочејаслы ԍурӧма. Најӧ сеԍԍа кутӧмаӧԍ кіыԍ-кіӧ ԍеталавны-лыԃԃыны. Сіјӧ каԁјассӧ јона ыҗыԁ бур-ԋін вӧлі тајӧ.» Таԅікӧн гіжӧ секԍа олӧм-јылыԍ Наԃежԁа Констанԏіновна. Тајӧ уҗалігӧн ез уԅны жанԁармјас! Ԃекабын 1895 воын Вл. Іԉ-ӧс јортјаскӧԁ кутӧны (арестујтӧны). Пукԍӧԁісны најӧс ԏурмаӧ. Ԉеԋін ԏурмаын пукалігӧн веԍ ез ов. Пыр сіјӧ гіжаліс ԉістовкајас, ԁа гуԍӧн ысталіс робочејас-пӧвсӧ. Сені-жӧ кутіс гіжны ыҗыԁ ԋіга: «Кыԇі Роԍіјаын паԍкалӧ, ыҗԁӧ капітаԉізм». Ԏурмаын пукавны мортлы лоі 14-тӧлыԍ. Сеԍԍа ԏурмаыԍ ыстісны Ԍібырӧ кујім во-кежлӧ. Ԍібырын вӧлі Мінуԍінскӧј карулын, Шушінскӧј-ԋіма ԃеревԋаын. Сені сіјӧ ԁугԃывлытӧг пыр гіжіс ԏурмаын панӧм ԋіга. Лыԃԃыԍіс ԁа гіжіс уҗалысјасӧс мезԁӧԁӧм јылыԍ. Нӧшта гіжіс ԋіга:« Мыј колӧ вӧчны сотсіал ԃемократјаслы?» Ӧні-на-пӧ ловја пӧрыԍ баб (Зарыкова), коԁ орԁын олӧма Ԉеԋін. Сіјӧ пыр Ԉеԋінӧс зев бура каԅтыв- лӧ. Керка сԏенас-пӧ ӧшӧԁӧма Ԉеԋінлыԍ картӧчкасӧ, быԁӧн куԅчышјанјасӧн ӧшлӧма. Віԍтавлӧ сіјӧ Вл. Іԉԉіч-јылыс — лун і вој-пӧ уҗавліс, шојтчӧг ез тӧԁлы. Јӧз четчалігӧн вӧлі воԁыштлас. Пыр вӧлі пукалӧ ԋігајас-ԁорын, лыԃԃыԍӧ-ԁа гіжӧ-ԁа. Ԍібырын-жӧ Вл. Іԉ. і гӧтраԍӧма Наԃежԁа Конт. Крупскаја-вылӧ. Певраԉ тӧлыԍын 1900 воын помаԍіс Ԍібырӧ ыстылӧм. Сы-бӧрын Вл. Іԉ. ԋеԁыр-кежлӧ ветліс гортсаыскӧԁ аԁԇӧԁчывны. Секі гортсаыс вӧлі Поԁоԉскын олӧны (Мӧскуа губерԋаын). Гортӧ волӧм-бӧрын Ԉеԋін бара кутчіԍӧ важногыс уҗавны. Чукӧрталӧ јӧзӧс, коԁлы Роԍіјаын, ԁа коԁлы зграԋічаын уҗавны. Бӧрјӧ меԁ-бурјасԍӧ. Сеԍԍа ачыс мунӧ Швејтсаріјаӧ, арын 1900 воын.

6. Заграԋічаын уҗалӧм.

Заграԋічаын Вл. Іԉ. пырӧ «Уҗалӧм мезԁӧԁӧм чукӧрӧ» (группа «Освобожԃеԋја труԁа»). Сені сіјӧ аԁԇыԍӧ Пԉекановкӧԁ. Тајӧ мортыс вӧлі уҗалӧ Ԉеԋін-моз-жӧ, сотсіал-ԃемократ парԏіајын. Вл. Іԉ. чукӧрталӧ ас-коԃ јортјассӧ, ԁа завоԃітчӧ уҗавны. Сені-жӧ понԁӧ петны налӧн «Іскра»-ԋіма гаԅет. Гаԅет-пыр ԁа ас јортјасыс-пыр Ԉеԋін кутӧ веԍкӧԁлыны став мезԁлун шеԁӧԁан уҗнас. Меԁвоԇԇа гаԅет «Іскра» петіс Жеԋеваын (Швејтсаріјаын) ԃекабрын 1900 воын. Арын, 1903 воын сені-жӧ, Жеԋеваын, чукӧртчіс роч-мувывса уҗалыԍ јӧз сотсіал-ԃемократ парԏіја сјезԁ. Тајӧ сјезԁ-вылын ез воны ставныс ӧԏік кылӧ ԁа-ј торјӧԁчісны кык торјӧ. Ӧтарас лојіны унҗыкӧн, мӧԁарас — ещаҗыкӧн. Сесаԋ лоіны ԋімјас: «боԉшевікјас» ԁа меԋшевікјас». Вл. Іԉ. вӧлі «боԉшевікјас»-ԁорас. Татыԍаԋ Ԉеԋін-јорт і лоі пыр јуралыԍын боԉшевік парԏіјаын. Секі сіјӧ кутіс уҗавны боԉшевік гаԅетын «Воԇӧ». Гаԅет петіс 1908 воԍаԋ. 1905 воса ревоԉутсіја-јылыс јуӧр воӧм-бӧрын Вл. Іԉ. пырыԍ-пыр локтӧ Піԏірӧ. Сені сіјӧ боԍтчӧ уҗавны уҗалыԍјас пӧвсын, ԁа ревоԉутсіја воԇлаԋ нуӧԁны. Секі-ԋін

сіјӧ Пӧлі меԁ-бур нӧԁыԍ& Піԏірса робочејас-пӧвсын. Сӧмын омӧԉа-на вӧлі уҗавныс поԅӧ. Ԋекытчӧ вӧлі Ԉеԋінлы паԍкӧсічыныс. Сеԍԍа і ревоԉутсіјаыс регыԁ кусі. Но сјіӧ помаԍтӧԇ Вл. Іԉ. Піԏірыԍ ез мун ԋекытчӧ. Кор-ԋін бӧр чӧвуԍіс лаԋтіс, вӧԉіԍԏі Вл. Іԉ. муніс Пінԉаԋԃіјаӧ. Сетыԍ бара сеԍԍа лоі сылы пышјыны заграԋічаӧ. Пінԉаԋԃіјаӧ Піԏірыԍ Ԉеԋін муніс 1907 воын. Сетыԍ ӧԁва уԃітӧма пышјыны. Вӧлӧмакӧ-ԋін керкасӧ жанԁарјас кыщӧ боԍтӧмаӧԍ; кӧсјылӧмаӧԍ бара мортӧ кутны. Заграԋічаын, Жеԋеваын, сеԍԍа Паріжын (Прантсіјаын) сіјӧ бара-на важԍыс јона понԁӧ уҗавны. Чукӧрталӧ шајӧ-пајӧ воӧма ревоԉутсіја-бӧрын јӧзјаԍӧс. Кутӧны леԇны гаԅетјас «Проԉетаріј» ԁа «Сотсіал-ԃемократ». Гаԅетјас пыр гуԍӧн ысталісны Роԍіјаӧ. Бара кутӧ ԋігајас лыԃԃыны ԁа велӧԁчыны. Оліс В. I. заграԋічаын пыр зев ԉока: щыгјалӧм-сорӧн, мукӧԁ пышјомјасыс-моз-жӧ. Лун-лун ветлӧԁліс сӧмын бібԉіоԏекаыԍ-бібԉіоԏекаӧ ԁа лыԃԃыԍаліс. Оліс ічӧԏік паԏераын. Со кӧԏ Тсурік карын (Швејтсаріјаын) олӧм сылыԍ боԍтны. Олӧма ӧԏік сапожԋік-орԁын, кар-помас-ԋін, ԋајт уԉіча-вылын, меԁ-гӧԉјасыскӧԁ. Саԁјасыс ԉокӧԍ-ԋін, быԁӧн жуглаԍлӧмаԍ. Керкаас кајан вӧлі мӧԁӧԁ суԁтаӧԇ, ԁа вӧԉіԍԏі коркӧ_ Іԉԉіч-орԁӧ воан. Пыран керкаас: пемыԁ, гажтӧм. Ԍтен-ԁор-куԅаыс аԁԇан кык крӧваԏ. Сеԍԍа ыҗыԁ пызан, кӧні вӧлі најӧ лыԃԃыԍӧны ԁа гіжӧны. Пызана-крӧваԏа коластас сӧмын ӧԏік улӧс тӧрӧ: сещӧм ічӧт местаыс. Сен-жӧ нӧшта ічӧԏік кӧрт пач. Пуӧны-пӧжалӧны вӧлі ставсӧ аԍныс. Наԃежԁа Конст. пыр ачыс пуіс ԁа пӧжаліс. Гермаԋіјакӧԁ војујтігӧн Вл. Іԉ. мі аԁԇам Гаԉітсіјаыԍ, рочму граԋіча-берԁыԍ. Татчӧ сіјӧ локтіс: матынҗык-пӧ лоӧ рочмувывса јортјасыскӧԁ јувӧртчавлыны. Најӧс велӧԁны ԁа уҗјас-вылӧ ԉіктавны. Војна воԍԍӧм-мыԍԏі Ԉеԋінӧс сені бара кутӧны: тајӧ-пӧ ԃерт роч шпіјон. Кык вежа-лун ԇоԋӧс пукӧԁісны ԏурмаын. Мыј вӧчны? Вермісны еԍкӧ сіјӧс војна помаԍтӧԇ пукӧԁны. Ковміс еԍкӧ сылы пу- кавны роч поԁԁаннӧј-пыԃԃі. Но ез ԁыр пукав. Ԉеԋінӧс ԁорјіс ӧԏік сетчӧс (австріјскӧј) сотсіаԉіст Аԁԉер. Аԁԉер парԏіјаыскӧԁ австріјскӧј влаԍтыс олӧ вӧлі бура. Најӧ војна-ԁор-жӧ мунісны. Аԁԉер віԍталіс міԋістрлы: Ԉеԋін-пӧ ыжыԁ враг Антанталы *). Колӧ-пӧ бӧр леԇны морттӧ; леԇам-кӧ міјанлы-на бур керас. Леԇӧмыԍ сіјӧс ԋемтор ԉокыс оз ло. Міԋістр понԁіс ԁумајны: мыј вӧчны. Сеԍԍа јувалӧ Аԁԉерлыԍ: — «Те-інӧ шуан, Ԉеԋін меԁ-ыҗыԁ враг Антанталы?» — Аԁԉер воча шуӧ: — «Зев ыҗыԁ враг. Теыԍ-на ыҗыԁҗык». Ԉеԋін-ԃерт ставныскӧԁ накӧԁ вӧлі паныԁ мунӧ. Став озырыс сылы вӧлі ӧткоԃ. Аԁԉерлӧн кывјасыс Ԉеԋінӧс мезԁіс ԏурмаын пукалӧмыԍ. Сіјӧс бӧр леԇісны мунны Швејтсаріјаӧ. Тані Вл. Іԉ. бара кутчісіс ас уҗас. Кыԇі мыј верміс кутіс гіжавны ԁа віԍтавлыны војналы паныԁ мунны. Сылы ставыс вӧлі ӧткоԃ. Гіжіс ԁа віԍтавліс озырјас-јылыԍ, мыјла најӧ војујтӧны. Ез ошкыв і сотсіаԉісԏјасӧс — озырјаслы отсаԍыԍјасӧс. Ԋеԁыр-мыԍԏі сіјӧ сеԍԍа чукӧртлӧ ӧԏі ԁа-ј сеԍԍа мӧԁ сјезԁ сотсіјал-іԋԏернатсіјонаԉістјаслыԍ. Тајӧ јӧзыс Ԉеԋін-моз-жӧ муніны војналы-паныԁ. Но тајӧ јӧзлӧн ԍорԋітӧмјас ԁа кӧсјыԍӧмјас сјезԁ-вылын Вл. Іԉ-лы ез кажітчы бурӧн. Тајӧ сјез-бӧрын Ԉеԋін чукӧрталӧ выԉыԍ јӧзјасӧс быԁ госуԁарствоыԍ. Најӧ сеԍԍа лоіны ӧнӧԇ-на пыр боԉшевікјасӧн. Секі-ԋін вӧлаліны гырыԍҗык гӧсуԁарствојасын боԉшевікјасыԁ. Сарӧс чӧвтӧм-бӧрын Вл. Іԉ. піԍкӧԁчӧ Рӧԍіјаӧ ԁа петныс ԋекыԇ оз вермы. Ӧԏі-ногӧн-кӧ: Гермаԋіјалӧн пронт, мӧԁ-кӧ Антанта оз вӧлі леԇ. Мыј керны? Думајтчіс Гермаԋіја пыр мунны. Зев ԁыр лоі сылы котравны ӧԏі-ерԁӧ& ԁа мӧԁ орԁӧ: туј перјыны. Ԁыр-мыԍԏі-ԋін вӧԉіԍ верміс туј-кабалајас перјыны Гермаԋіја-пыр мунны. Отсалісны сылы сетчӧс (Швејтсаріјаса) сотсіаԉістјас. А мыјла еԍкӧ Ԉеԋінӧс Гермаԋіја леԇіс мунны. Сіјӧ вӧлі ԁумајтӧ:«Ԉе-

• ) Антанта — Ангԉіјалӧн, Роԍіјалӧн, ԁа Прантсіјалӧн сојуз сар војна-ԁырјі.

ԋін, сіјӧ-ӧԁ мортыԁ војналы паныԁ мунӧ: воас Роԍіјаӧ ԁа кутас сені мірітчыны щӧктыны. А міјанлы сіјӧ і колӧ. Ԍорԋітіг костіыс мі-ӧԁ огӧј кутӧ уԅны». А Ԉеԋін вӧлі асногыс ԁумајтӧ: — „ Буржуј правіԏеԉствојасыԁ ставныс міјанлы ӧткоԃ. Ӧԏіклаті оз леԇны мунны, мӧԁлаті мунам. Рӧԍіјаӧ колӧ воштыԍны. Сені колӧ војналы паныԁ мӧԁнога војна воԍтыны. Став буржуј-влаԍтсӧ путкыԉтны ԁа бырӧԁны. — ,, Мыјнӧ тајӧ вӧчӧ? — горзӧны вӧлі меԋшевікјас-ԁа коԁ-ԁа. — Мунны кутан Гермаԋіја-пыр ԁа бур оз ло. тыны&. Роԍіјаын щӧктасны на-ԁор уҗавны. — «Ԋемтор, аԁԇам-ӧԁ кор ылӧԁлыныс кутасны» — Ԉеԋін вӧлі шуӧ. Тајӧ ԍорԋі-бӧрын мі сіјӧс регыԁ-мыԍԏі сеԍԍа аԁԇам Рӧԍіјаыԍ. Вл. Іԉ. воіс Рӧсіајӧ 8 лунӧ апреԉ тӧлысын 1917 воын. Пырыԍ-пыр кутчіԍіс уҗавны. Вӧтліс Керенскејӧс. Аԏԏӧ-пыԃԃы, отсаԉіс і Германскеј сар правіԏеԉстволы жугавны. Сені ревоԉутсіја-жӧ лоі. Вл Іԉ. мыј-вынԍыс кутіс уҗавны лӧԍӧԁчыны. Јона зев уҗаліс мортыԁ воӧмԍаԋыс Окԏабса тӧлыԍӧԇ (1917 во) — шојтчӧм ԋекущӧм ез тӧԁлы. Тајӧ уҗнас сіјӧ боԍтчіс шыбітны Керенскејлыԍ влаԍтсӧ. Јуԉ тӧлыԍын лолі коԍ. Секі боԉшевікјасӧс-на вермылісны. Тајӧ коԍ-бӧрын Вл. Іԉ. кутіс бара уҗавны — лӧԍӧԁчыны гуԍӧн. Ԇебԍаԍіс робочејас-костын. Оліс кар-бӧкын, чомјын. Јортјасыс сеԍԍа щӧктісны сылы Пінԉаԋԃіјаӧ мунны. Сеԍаԋ-пӧ кутан велӧԁны, кыԇі-мыј уҗавны ковмас. Сіјӧ кывзӧ налыԍ ԁа мунӧ Пінԉаԋԃіјаӧ. Ԍеԋԏабр тӧлыԍын-ԋін сіјӧ щӧктӧ востаԋԋӧјас вӧчны. Сӧмын-пӧ востаԋԋӧјас-пыр поԅас ас-кіӧ влаԍт боԍтны. Сеԍԍа ачыс бӧр локтӧ Піԏірӧ. Сені сіјӧ чуксаԍӧ — щӧктӧ став робочејлы ԁа салԁаԏјаслы сувтны коԍ-вылӧ Керенскејлы паныԁ. Мыј вӧлі колӧ Ԉеԋінлы — сіјӧ лоі! Јӧз сувтісны озыркӧԁ паныԁ: вӧчісны Окԏабса ревоԉутсіја.

7. Окԏабр-бӧрын уҗалӧм.

Ревоԉутсіја-бӧрын уҗалӧм Ԉеԋінлӧн ставнымлӧн міјан ԍінвоԇын. Сӧвет влаԍт пукԍӧмсаԋыс кувтӧԇыс вӧлі Нароԁнӧј комісарјас Сӧветын преԁԍеԁаԏеԉын. Уҗаліс Комуԋіст парԏіја Тсентраԉнӧј коміԏетын. Уҗаліс — шојтчӧм ез тӧԁлыв. Кувтӧԇыс ез вӧвлы сещӧм ԃекретыс, ԉібӧ мыјкӧ мукӧԁтор, коԁӧс еԍкӧ вӧлі Ԉеԋінлӧн абу кырымалӧма. Став уҗалӧмыс Сӧветвлаԍтлӧн муніс Ԉеԋін кіпоԁ-увті, Ԉеԋін веԍкӧԁлӧмӧн. Вл. Іԉ-лыԍ тајӧ зев бура уҗалӧм аԁԇісны озырајс. Ез-ӧ уԅны најӧ! Најӧ гӧгӧрвоӧны вӧлі: Ԉеԋінлӧн уҗалӧм налыԍ-олӧм ештӧԁас. Ԉеԋінтӧг-еԍкӧ ез-на тащӧм регыԁ ло ревоԉутсіјаыԁ. Тајӧ ревоԉутсіја-ԁырјі сіјӧ зев колантор. Сы-вӧсна Вл. Іԉ-ӧс кыјӧԁісны віны. Ԉеԋінӧс кыкыԍ понԁылісны віны. Ӧтпыр лыјісны сіјӧс Піԏірын 1-јанварын 1918 воын. Локтӧ вӧлі міԏінг-вылыԍ автомобіԉын. Лыјіны ԁа ез сылы ԉікмы. Тајӧ лыјӧмыԍ Вл. Іԉ. коԉі ԇоԋвіԇаӧн. Пуԉаыс ԉікмӧма автомобіԉаԍ: сӧмын ӧԏіклаын сыкӧԁ пукалыԍ јортыслыԍ кісӧ ԁојԁӧма. Лыјыԍјасыс вевјалӧмаԍ пышјыны: абу ԍурӧмаӧԍ. А поԅӧ шуны: најӧ вӧліны есеровскӧј парԏіјаыԍ. Мӧԁыԍ лыјісны Мӧскуаын 30 август лунын, 1918 воын-жӧ. Бара-жӧ вӧлі сіјӧ міԏінг-вылыԍ петӧ. Міԏінгыс вӧлӧма Мікеԉсон-завоԁын. Секі Вл. Іԉԉічӧс раԋітісны. Ԉікмӧма јаԁӧн сорлалӧм кык пуԉа. Јона зев ԁојмыліс. Уна лун кујліс, ез места вывԍыс вӧрԅыв веԍіг. Быԁӧн-на мі тӧԁам тајӧ гажтӧм шог лунјассӧ. Но секі бӧр-на справітчіс ԁа сувтіс ас кок-вылас. Віԍміс Вл. Јԉ. 1921 воын. Сіјӧ-ӧԁ ачыс ԋекор ез віԍтавлыв — віԍӧ-ԉі, оз-ԉі. Секі вӧԉіԍԏі јортјасыс аԁԇісны сылыс омӧԉ олӧм, ԁа щӧктісны ԉечітчыны. Сӧмын-тај ԍор-ԋін вӧлӧма-а! Во-мыԍԏі бара-на Вл. Іԉ. сувтліс ас кок-вылас — зев ыҗыԁ ԍорԋіӧн петаліс Ставрочмувывса 4-ӧԁ Шӧрса Коміԏетлӧн сеԍԍіја-вылын (окԏабрын). Сеԍԍа вӧлі комуԋіст інԏернатсіонал 4-ӧԁ сјез-вылын, 18-нојабр лунӧ. Нӧшта вӧлі Московскӧј совет-вылын — (19-нојаб.) Та-бӧрын сеԍԍа бӧр віԍӧмыс ԉічкіс; кувтӧԇыс лоі. Кулӧмӧԇыс пыр-вӧлі-на бурмӧ, кокԋӧԁӧ. Сеԍԍа зев-ԁруг ԍӧк- тӧԁӧма бӧр. Сіјӧ кулі 21-лунӧ јанварын (1924 во) 6-час ԁа җынын, рытын. Врачјас віԍԏалӧны; кулӧма уна ԁумајтӧмыԍ. Вір ветлӧԁлан ін вежӧсыс потӧма ԁа вірыс петӧма јур вемас. Кувтӧԇыс, ԁугԁывтӧг уҗаліс . Кулі муса јортным уҗалігас. Ештӧԁіс олӧмсӧ мезԁлун гӧԉјӧзлы перјӧм-вылын. МӦД ТОР.

Кущӧм мортӧн вӧлі Ԉеԋін робочејјаслы ԁа креԍԏаналы. Віԍтавны Ԉеԋін уҗалӧм-јылыԍ ӧԏік ічӧт ԋігаын он вермы. Сы-вылӧ ковмас уна-на гырыԍ ԋігајас. Ӧні гіжӧны, ԁа-ј воԇӧ-на кутасны гіжны уна. Ԉеԋін вӧлі торја ԍуԍ (геніаԉнӧј) морт. Тащӧм мортыс уна ԍо во-піын ӧтпыр овлывлӧ. Тані лоӧ зев ічӧԏіка сӧмын гіжӧма: кущӧм ачыс вӧлі, ԁа кущӧм мортӧн вӧлі робочејјаслы ԁа креԍԏаналы, мыј сіјӧ вӧчіс, ԁа мыјӧ велӧԁіс.

Кущӧм ачыс вӧлі.

Вл. Іԉ. — морт вӧлі зев шаԋ, зев бур. Ԋекор ез пуктыв аԍсӧ ыҗыԁҗыкӧ јӧзыԍ. Пыр ԍорԋітіс ԁа віԍтаԍіс быԁӧнкӧԁ. Та-ыјлыԍ быԁ морт вермас віԍтавны, коԁі-кӧԏ ӧтпырыԍ Ԉеԋінкӧԁ аԁԇыԍліс. Локтаԍ-кӧ вӧлі кущӧмкӧ служащеј морт мыјкӧ-јылыԍ јуавны, Ԉеԋін ез шулыв: ог ешты. Пырас вӧлі робочеј ԉібӧ ԃеревԋаыԍ креԍԏаԋін, Ԉеԋін ԍорԋітӧ накӧԁ. Јуаԍӧ-віԍтаԍӧ, бур вок-моз. Быԁӧнкӧԁ кужіс ԁа ԍамміс ԍорԋітны. Локтас вӧлі заграԋічаса морт. Вл. Іԉ. і сыкӧԁ ԍаммӧ ԍорԋітны. Быԁӧнкӧԁ ԍорԋітігӧн сіјӧ пыр аԍсӧ кутіс зев прӧстӧја. Ԍаммӧ-тај вӧлі ԍорԋітныԁ! Шуас кыв-мӧԁ і гӧтов: тӧԁмалӧ мыјла локтӧма, ԁа кущӧмҗык ачыс мортыс. Мыј шуаԍ, он-ԋін паныԁ сеԍԍа ԋемтор воча віԇ. Ӧтпыр Вл. Іԉ. Сӧветјас сјезԁ-вылын ԍорԋітӧ ӧԏі украінса ԃаԃӧкӧԁ (ԃеԉегаткӧԁ). Ԃаԃӧ ԉокіԋіка паԍтаԍӧма, гырыԍ ԇор-јеҗыԁ јурԍіјаса. Ԉеԋін мышкас тапкӧԁӧ, јуалӧ ԃаԃӧлыԍ, ачыс бура ԍералӧ: — „Кымын арӧс-ԋін теԁ, тӧварыш? — шуӧ. — „ Ветымын ар-ԋін тырі — воча віԇӧ ԃаԃӧ. — „ Меным ветымын ӧԏі лоі» — шуӧ Ԉеԋін. Гӧтов! Ԉеԋін ԁа украінаса ԃаԃӧ ӧԏі кылӧ воісны. Кыкнаныас ӧԏі арлыԁаӧԍ. Кык вокјас быԏԏӧ. Тащӧм вӧлі Ԉеԋін. Кутас ԍорԋітны: пыр кокԋіԃіка ԍералӧ, ԋумјалӧ. Озӧ морттӧ ԁојԁ ԍерамнаԁ! Ԋекор оз ԉокыԍ мортыԁкӧԁ ԍорԋіт : пыр бура ԁа меліја. Ԍорԋітыԍыс щӧщ-жӧ сералӧ. Оз тӧԁ мыјыԍ, а ԍералӧ. Петас сы-орԁыԍ кутас мунны туј-куԅта ԁумајтӧмӧн сіјӧ кывјас-вылын, ԁа омӧԉіка ԍеравны. 1922 воын 23 лунӧ мартын (віԍігас-ԋін) Вл. Іԉ. «Беԁнота» гаԅетӧ гіжіс ӧԏі стаԏԏа. А ічӧт кабалаӧ соԁтӧма: «Віԍӧԁча ԁа бурҗыкасӧ сеԍԍа ег вермы гіжныс. Тујаскӧ гіжӧԁыс, леԇӧ гаԅетаԁ. Оз-кӧ кытчӧкӧ шыбітӧ-ԁај». Ԉеԋінлыԍ ԁа гіжӧԁ шыбітны! Ԃерт ԋекытчӧ ез шыбітны. Сіјӧс леԇісны гаԅетӧ. Вот кущӧм вӧлі Ԉеԋін. Јона бура сіјӧ вӧлі тӧԁӧ јӧзӧс. Кужӧ-ӧԁ вӧлі јӧзттӧ корԍны ас-ԁінас уҗавныс! Ԍетас ԃелӧјас, ԁа велӧԁас кыԇі-мыј вӧчны. Оз-ӧ повԅӧԁ морттӧ! Кутчісан уҗавныԁ, быԏԏӧкӧԍ важыԍан-ԋін сені уҗавлӧмыԁ. Ԋекор сіјӧ ез ыжԁавлыв служашщејас-вылын. Ез пукԍыв ыҗыԁӧ. Мыј ԍурӧ јуавны служащејас-вылын. Ез пукԍыв ыҗыԁӧ. Мыј ԍурӧ јуавны пыралан быԏԏӧ бур баԏ орԁӧ. Пыр вӧлі віԍталас ԁа велӧԁас. Важӧн заграԋічаын олігӧн Вл. I. ыставлӧ вӧлі уна јӧзӧс гуԍа јувӧрјасӧн. Мунӧны-тај вӧлі, оз повны ԏурмаыԍ ԋі ԋінӧмыԍ. Ԍорԋітаԍны вӧлі Ԉеԋінкӧԁ — сы-бӧрын ԋемтор, ԉубӧј ԃелӧ-вылӧ мунӧны. Быԁӧныԍ меԁ-јона вӧлі тӧԁӧ сіјӧ робочејлыԍ ԁа креԍԏаналыԍ олӧм. Ещаыԍ вӧвлі еԍкӧн на-костын, а тӧԁіс меԁ-јона налыс олӧмсӧ. Сӧвет влаԍт-ԁырјі Влаԃімір Іԉԉіч пыр оліс Мӧскуаын. Зев ещаыԍ сіјӧ вӧвлі робочеј міԏінгјас-вылын. Ԃеревԋаын сӧмын ӧԏікыԍ вӧвлі. (Ӧԏі еԉектріческӧј стантсіја воԍԍігӧн). А тајӧ олӧм быԁӧныԍ меԁ-јона тӧԁіс. Став ԁумјассӧ робочеј ԁа кресԏаналыс вӧлі тӧԁӧ. Гӧԉа, пемыԁ ԁа курыԁ олӧм налыԍ меԁ јона тӧԁліс сӧмын Ԉеԋін. Кутас вӧ- лі віԍтавлыны: быԏԏӧкӧԍ немсӧ мужік гӧр-ԁорын ԁа робочеј станок-ԁорын олӧма. Меԁвоԇын кывзӧ налыԍ ԍорԋісӧ, бӧрас-ԋін вӧлі ачыс кутас віԍтавлыны. Накӧԁ ԍорԋітӧмӧн ставсӧ вӧлі тӧԁмалас. Бӧрас-ԋін сеԍԍа гіжалӧ ԃекретјас: тајӧ таԇі вӧчны, ԁа таԇі кокԋӧԁны. Тајӧ ԃекреԏјасыԍ став озырјас ԁрӧжітӧны вӧлі. Мыјла-нӧ Ԉеԋін вӧлі тащӧм тӧԁыԍ? Та-јылыԍ со мыј: віԍталіс Сојузса Сӧветјас сјезԁ-вылын сылӧн гӧтырыс Наԃежԁа Конст: „Ԍӧлӧмԍаԋыс сіјӧ пыр раԃејтіс уҗалысјасӧс. Меԁ-мусатор вӧлі сылӧн гӧԉ јӧз. Та-јылыԍ ачыс ԋекоԁлы ез віставлыв, ԁај ме еԍкӧ ег-жӧ віԍтав. Но тані-ԋін талун ме віԍтала. Сіјӧ ічӧт-ԁырԍаԋыс аԁԇіс гӧԉјӧзлыԍ шог пемыԁлунсӧ. Сіјӧ сеԍаԋ аԁԇіс коԋерјӧзлыԍ тіԉԍӧм ԁа песԍӧм — мезԁлун перјӧм. Та-вӧсна-жӧ і меԁ-јона аԁԇіс ԁа тӧԁӧԁіс робчеј ԁа креԍԏаналыԍ олӧм». Став правԁаыс Ԉеԋін-јылыс тајӧ кывјасас і ем. Комуԋістјас чорыԁа уҗалӧны. Но најӧ вермӧны ԍаммӧны гӧԉјӧзӧс раԃејтны, ԁа кокԋіԁ гажа лун перјӧм-вылӧ олӧмсӧ аԍԍыныс ԍетны. Меԁ-бур комуԋістыс і вӧлі Ԉеԋін. «Ԍӧлӧмсаԋыс сіјӧ раԃејтіс став коԋера олыс-јӧзӧс»... Тајӧ-ӧԁ абу-на ставыс Ԉеԋін-јылыԍ. Сіјӧ вӧлі торја ԍуԍ морт. Мыј вӧвлі бурыс му-вылас, кущӧм гіжӧԁјас гырыԍ велӧԁчӧма јӧзлӧн вӧвліны уҗалыԍ-јӧзӧс мезԁӧԁӧм-понԁа — ставыс тајӧ вӧлі тӧрӧԁӧма Ԉеԋін јурӧ. Меԁ-ԍӧкыԁас-ԋін вӧлі кутчіԍас ԁа керас: ԋекор оз волыв пӧԃібӧ. Меԁ-гӧгӧрвотӧм тор кутас віставны: віԍталас і ставыс гӧгӧрвоӧны. «Со, шуас, тајӧ тащӧм, а тајӧ-ԋін вот кущӧм». Воԇын-кӧ ԋекоԁ оз вӧлі гӧгӧрво — віԍталӧм-бӧрын ставныс тӧԁӧны. Віԇӧԁлан-ԁа сіԇі быԏԏӧкӧԍ і колӧ. Ез ещаыԍ сіјӧ ас вежӧрнас пӧԃібӧ-воӧмыԍ Сӧветса респубԉікаӧс кутлыв. Став курыԁ олӧмыс гӧԉјӧзлӧн чукӧрмӧма вӧлі Ԉеԋін-пыщкӧ. Став ԉокыс најӧ коԋера-олӧмын вӧлі сӧԇӧма сіјӧ ԍӧлӧмӧ. Унаыԍ ӧԏікӧн уҗавліс, ез повԅыв ԋінӧмыԍ. Немсӧ муніс ӧԏілаӧ. Сылӧн вӧлі ӧԏі туј: петкӧԁны ужалыԍ јӧ- зӧс гажа, југыԁ ԁа паԍкыԁ туј-вылӧ. Боԍтчіс мыј вынԍыс і бергӧԁіс став олӧмсӧ!.. Та-вӧсна сіјӧс ԍіннаныс оз вермыны вӧлі аԁԇыны озырјас. Та-вӧсна кутісны сіјӧс раԃејтны гӧԉа, коԋера олыԍјас. Вл. Іԉ. пыр јона наԃејтчіс војтырвылӧ. Зев ыҗыԁ вера на-вылӧ сылӧн вӧлі. Первој лунсаԋыс, ревоԉутсіја-бӧрын сіјӧ налы шуіс: «Отувтчӧј топыԁҗыка! Чукӧртчӧј аԍныԁ! Енӧ ԋекоԁлы верітчӧј! Пуктысӧј сӧмын ас тӧлк-выланыԁ! Таԇікӧн секі војтыркӧԁ ԋекоԁі-на ез ԍорԋітлы. Меԋшевікјас-ԁа есерјас пыр вӧлі шуӧны јӧзлы: «Верітчӧј міјанлы!» А аԍныс пыр јӧзԍыс повлісны. Ԉеԋін мӧԁногӧн ԍорԋітіс: « Ԍетлӧ вӧԉасӧ јӧзлы! Најӧ аԍныс тӧԁӧны јонҗыка, мыј вӧчныс!» Меԋшевікјас пыр ԁрӧжжітісны: — «Жугӧԁас ԁа пазӧԁас тајӧ јӧз ставсӧ. Ԋемтор оз коԉны». Вл. Іԉ.-тај ез повлыв јӧзԍыԁ! Сіјӧ Меԋшевікјаԍлы ԁа мукӧԁлы воча віԇліс: — «Сӧвет влаԍт — меԁ-буртор! Секі робочеј ԁа креԍԏана кутасны уҗавны. Ԋемтор најӧ оз вӧрԅӧԁны! Есерјас торјӧԁчісны креԍԏана-ԁорыԍ: најӧ кутісны сеԍса буржујаскӧԁ ӧтув овны. А Вл. Іԉ. кутіс креԍԏаналы шуны: «Креԍԏана јортјас, ԁӧверітчӧј робочејаслы! Торјӧԁчӧј озыр јӧзыԍ! Сӧмын ӧтувја олӧм робочеј ԁа гӧԉа олыԍ креԍԏаналӧн! Сӧмын налӧн Сӧвет влаԍт вермас мезԁыны озырјас кабыр-улыс!» Пыр сіјӧ јона зев пуктыԍіс јӧз-вылӧ. Пӧԃібӧ воігӧн ревоԉутсіја-ԁырјі. Вл. Іԉ. ԋекор ез повԅыв. 1917 воын вӧлі сещӧм олӧм. Піԏірын робочејјас влаԍт боԍтісны. Пронт-вылын геԋерал Дукоԋін оз вӧлі кывзы Сӧвет влаԍтлыс щӧктӧмјас. Сӧвет-влаԍт паныԁ став команԁнӧј составыс 12-міԉԉӧн арміјалӧн вӧлі мунӧ. Ԉеԋін ез ԁыр кӧсјы: салԁатјаслы Дукоԋінӧс щӧктӧ арестујтны. Став мукӧԁ геԋералјассӧ сіԇ-жӧ щӧктӧ арестујтавны. Щӧктӧ ԁугԁыны војујтны, ԁа аскіаныс бостны власт. Таԇі Ԉеԋін верміс сӧмын вӧчны. Сӧмын сіјӧ вермыліс пуктыԍны, ԋекор сораԍԍывтӧг, јӧз-вылӧ. Сіјӧ ӧтнас меԁ-јона тӧԁіс јӧзӧс. Сӧмын Вл. Іл-. торја ԍуԍ морт, ез повлыв јӧзыԍ. Ԉеԋін јона кужліс (ԍаммыліс) уҗавны. Меԁ-бура вӧлі кужӧ уҗалӧм нуӧԁны. Веԍ ԋекор сіјӧ ԋемтор ез вӧчлыв. Уҗавны ԍаммытӧм јӧзӧс оз вӧлі раԃејт. Вермӧ вӧлі еща кывјӧн сіјӧ віԍтавны уна буртор. Меԁ-бура вӧлі Вл. Іԉ. кужӧ гіжны быԁтор-јылыԍ. Пыр сіјӧ ставсӧ велӧԁіс ԁа ԉікталіс уҗјас-вылӧ. Велӧԁӧ вӧлі, кыԇі-мыј бураҗык комуԋіст парԏіјалы уҗавны. Інԁас вӧлі туј, кыԇі-мыј ӧԁјӧнҗык ԁа кокԋіԁҗыка поԅӧ јӧзлыԍ овмӧс кыпӧԁны. Став Сӧвет влаԍтыс унҗыкнас кутԍыліс сӧмын Ԉеԋін ԍамӧн ԁа ԍуԍлунӧн. Сіјӧ велӧԁіс і воԇӧ-кежлӧ кыԇі овны. Меԁ-бур вок-коԃ Вл. Іԉ. Ԉеԋін вӧлі робочејаслы, креԍԏаналы, ԁа став му-вывса ембуртӧм мезԁлунтӧм јӧзлы. Вокӧн вӧлі сіјӧ ез жаԉ-куԅта, кыԇі мукӧԁ нога сотсіаԉістјаԍ. На-вылын Ԉеԋін ачыс ԍеравліс. Сіјӧ став уҗалыԍыслыԍ воԍтіс ԍінјас. Петкӧԁліс налы озырјаслыԍ ылӧԁчӧмсӧ. Ӧтувтіс робочејјасӧс ԁа креԍԏанаӧс коԍ-вылӧ сувтны озырјаскӧԁ воча. Велӧԁіс коԋера олыԍ јӧзӧс, інԁаліс тујјас. Ловԅӧԁіс ембуртӧм јӧзјасӧс. Петкӧԁіс курыԁа олӧмыԍ гӧԉјӧзӧс. Ԍетіс сіјӧ гажа ԁолыԁ олӧм. Меԁ-ыҗыԁ врагјас Ԉеԋінлӧн вӧліны: буржујјас, капітаԉістјас ԁа помешщікјас. Пыр сіјӧ муніс уҗалыԍјас-ԁор. Ԋекор сіјӧ ез аԍсӧ жаԉітлыв. Ічӧт-ԁырԍаԋыс кувтӧԇыс пыр Вл. Іԉ. сулаліс гӧԉјӧз-ԁор. Ез тӧԁлыв сіјӧ муԇлӧм, ԋі шојтчӧм. Пыр сіјӧ муніс веԍкыԁ туј-куԅта. Сылӧн вӧлі ӧԏі туј: шыбітны озырјасӧс, ԁа мезԁлун ԍетны став ембуртӧм уҗалыԍјаслы ԁа креԍԏаналы. Тајӧ војасын сіјӧ чорыԁ граԋіт, із гӧра-моз сулаліс уна міԉԉон робочеј ԁа креԍԏана-пӧвсын. Велӧԁіс, уҗаліс ԁа ԉікталіс тујјас Сӧвет респубԉікалы уҗавны. Ԉеԋін, сіјӧ міјан вемным, міјан ԍӧлӧмным, сіјӧ міјан воԇыԍ віԁчіԍан торным. КОЈМӦԀ ТОР.

МЫЈӦ ВЕЛӦԀІС МЫЈ ВӦЧІС ԈЕԊІН

1. Мыјӧ Ԉеԋін велӧԁчіс К. Маркслыԍ.

Вл. Іԉ. Ԉ-еԋін велӧԁчіс К. Маркс велӧԁӧм-куԅа. К. Маркс вӧлі меԁ-воԇԇа туј-піԍкӧԁлыԍ, робочејјаслы мезԁлун корԍыс. Чужіс Гермаԋіјаын 5-ӧԁ лунӧ мајын 1818 воын. Кулі сіјӧ мартын 14-ӧԁ лунӧ 1883 воын. К. Маркс ас-ԋігајасас гіжіс јӧз кост овмӧс-јылыԍ (нароԁнӧј кӧԅајство). Сіјӧ петкӧԁліс: јӧз овмӧс-пыщкын вежԍалӧмјас. Воыԍ-воӧ пыр бурмӧны пабрік-завоԁјасын машінајас. Пыр веҗлаԍӧ јӧзлӧн уҗалан ногјаԍ. Тајӧ вежлаԍӧмыс щӧщ вежлалӧ јӧзлыԍ олӧм. Уна міԉԉон јӧз лоӧны ембуртӧмӧԍ. Пӧрӧны најӧ меԁа уҗалыԍ јӧзјасӧ. Креԍԏана кутӧны гӧԉмыны ԁа ԉока овны. Маԍԏерӧвӧј јӧз гӧԉмӧны-жӧ. Најӧ еновталӧны асԍыныс гортјассӧ. Сеԍԍа мунӧны гырыԍ карвывјасӧ кынӧмпӧт корԍны. Најӧ меԁаԍалӧны пабрік-завоԁјасӧ уҗавны. Щыглы кулӧмыԍ најӧ ічӧԏік ԁон-вылӧ кутӧны уҗавны пабрікантјас-вылӧ, пабрікантјас на-пыр озырмӧны. Гӧԉмӧм јӧз-вывті најӧ паԍкӧԁчӧны овмӧснаныс. Таԇікӧн ӧԏі-пӧлӧс јӧз гӧԉмӧ, мӧԁ-пӧлӧс-кӧ озырмӧ. Тащӧм олӧм мунӧ быԁ госуԁарствоын. Став озырлуныс сӧмын кымынкӧ морт кіын лоӧ. Ӧԏі-пӧлӧс уҗалӧ: сылӧн ԋемтор абу. Озыр пабрікантјас оз уҗавны: најӧ кіын став озырлуныс. Ас озырмӧм-бӧрын најӧ сеԍԍа оз кутны тӧԁны, кытчӧ воштыны ԁа вузавны пабрік-завоԁын вӧчӧмторјас (тӧварјас). Најӧ кутӧны корԍны вузаԍанінјас (рынокјас) мукӧԁ госуԁарствојасыԍ. Најӧ ысталӧны војскајаԍ мырԁӧн рынӧкјассӧ боԍтны. Сені најӧ паныԁаԍӧны мукӧԁ озырјаскӧԁ, кутԍӧны накӧԁ коԍаԍны-војујтны. Робочеј ԁа креԍԏанаӧс ԋевоԉітӧны војујтны, меԁым бурҗык вӧлі еԍкӧ налы, озыр капітаԉістјаслы овныс. Робочејјаслы ԃерт абу тајӧ бур. Тащӧм олӧмӧн најӧ оз вермыны кыз-рушкуа јӧзкӧԁ мірітчыны. Најӧ олӧны ӧтлаын. Олӧны унаӧн. Ставныс ӧтмоз, ԉока. Таԇікӧн налӧн лоӧ ставныслӧн ӧтнога, ӧтувја олӧм-вылӧм. Робочејјас кутӧны овны асногыс , ӧтув. Озырјас сіԇ-жӧ кутӧны ӧтув овны. Робочејјаслы-кӧ колӧ ӧԏітор, озыр капітаԉістјаслы мӧԁтор. Робочејас, уҗалыԍ јӧз шуӧны налы: «Ті-ӧԁ онӧј уҗалӧ, ԋемтор онӧ вӧчӧј. Став пабрік-завоԁјасас уҗалам мі, робочејас. Мі і воԇӧ кутам уҗавны. Міјанлы і колӧ тајӧ пабрік-завоԁыс. Ас уҗалӧм-вылын мі аԍным кӧԅајінјас. Ті ԋемтор онӧ вӧчӧј. А коԁі оз уҗав сіјӧ оз ԍој! «К. Маркс вӧлі шуӧ: Пабрік-завоԁ-вылын кӧԅаіныс — уҗалыԍјаԍ. Колӧ налы став ембурсӧ ас-кіаныс боԍтны. Ԋемуҗтӧм озырјасӧс колӧ шыблавны. Став озырлунсӧ на-кіыԍ колӧ боԍтны ԁа ԍетны уҗалыԍ јӧзлы». Ембуртӧм уҗалыԍјаԍлы зев ԉок овны. Но і вӧчны ԋемтор оз вермыны: робочејлӧн ас кіыԍ-кынԇі ԋемтор абу, а озырлӧн жанԁармјас суԃԃајас, вӧска&. Налӧн влаԍтыс — мыј колӧ сіјӧ і вӧчӧ. Робочејјас аԁԇӧны: меԁ-воԇын-пӧ колӧ ӧтувтчыны став уҗалыԍ јӧзлы. Сеԍԍа мырԃыны озырлыԍ влаԍтсӧ. Вӧчны аслыныс законјаԍ. А тајӧ ԃерт пырыԍ-пыр оз вермы лоны. Налы колӧ туј інԁалыԍ: парԏіја. Парԏіјаас меԁым еԍкӧ вӧліны сещӧм-жӧ уҗалыԍјӧз: ԍуԍҗыкӧԍ ԁа гӧгӧрвоыԍ уҗалыԍјаԍ. Парԏіја кутас велӧԁны робочејјасӧс отувтны најӧс ԁа туј інԁавны, кыԇі озыр капітаԉістјаскӧԁ паныԁ мунны. Озырлӧн влаԍтыс паԍкалӧма став му-куԇтаыс. Робочеј-аслы колӧ ӧтувтчыны ставныслы. Став мувывса уҗалыԍјаслӧн ӧԏі тӧԁ: меԁ-еԍкӧ вӧлі ӧтув олӧм. К. Маркс шуліс: «Мувыв ембуртомјас, ӧтувтчӧј!»

2. Кыԇі Ԉеԋін віԇӧԁіс «Нароԃԋікјас»-вылӧ.

Со мыјӧ К. Маркс велӧԁіс јӧзӧс. Ԉеԋін боԍтіс тајӧ велӧԁӧмсӧ, ԁа лӧԍӧԁіс ас-ногыс. Тајӧ велӧԁӧмсӧ, ӧніја олӧмӧ пӧртіс Роԍіјаса уҗалыԍ-піын. Ԃерт ез вӧв кокԋіԁ тајӧ вӧчны! Сіјӧ војасас К. Маркслыԍ велӧԁӧм міјанын зев омӧԉа-на вӧлі тӧԁӧны. Роч-кывјӧн гіжӧма сӧмын ӧԏі ԋіга вӧлі. Ԋеметскӧј кывјӧн гіжӧм ԋігајас ԍӧкыԁа вӧлі шеԁӧны. Вл. Іԉ. јона бура кутчіԍіс велӧԁавны Маркслыԍ, Енгеԉслыԍ ԁа мукӧԁлыԍ ԋігајас. Сіјӧ сеԍԍа ачыс велӧԁіс роч-мувывса јӧзлыԍ овмӧс. Та-јылыԍ Ԉеԋін гіжіс ыҗыԁ ԋіга: «Кыԇі Роԍіјаын паԍкалӧ, ыҗԁӧ капітаԉізм». Сіԇ-жӧ велӧԁіс ԁа лыԃԃіс і роч-велӧԁчӧма јӧзлыԍ јӧзӧс мезԁӧԁӧм-јылыԍ. Најӧ гіжӧмјаслы паныԁ Вл. Іԉ. гіжӧ ԋіга: «Коԁјас тајӧ нароԃԋікјасыс ԁа мыјла најӧ паныԁ мунӧны сотсіал-ԃемократјаскӧԁ» (боԉшевікјаскӧԁ). Тајӧ ԋігасӧ секі ез лыԃԃыны. Лыԃԃісны гуԍӧн, гуԍа ԏіпограпіјајасын печатајтӧмӧн. «Нароԁԋікјас»-најӧ вӧліны ԍӧԁ-уҗ уҗавтӧм јӧз. («іԋԏеԉігентсіја): поп-піјан, велӧԁчыԍ-јӧз, ԁа мукӧԁ. Најӧ кывнаныс пыр јӧзлы кӧсјыԍӧны бурӧс. Сіјӧ каԁын Рӧԍіјаын зев-на еща вӧліны пабрік-завоԁјас. Робочеј јӧз еща-на-жӧ вӧлі. Сӧмын-на вӧлі пабрік-завԁјасыс кутӧны лоавны. Нароԁԋікјас вӧлі і ԁумајтӧны: Роԍіјаын олӧмыԁ ԇік мӧԁ-нога. Мукӧԁ госуԁарствоын ем уна пабрік-завоԁјас, емӧԍ і уҗалыԍ (робочеј) јӧз. Роԍіјаын ԋемтор тащӧмыс абу. Најӧ вӧлі шуӧны: міјанлы (Роԍіјаын) ем асланыс нога јӧз-кост овмӧс (наронӧј кӧԅајство), ічӧт маԍԏерӧвӧј јӧз ԁа ӧтувја (обществојасӧн) креԍԏаналӧн віԇму уҗалӧм. Ічӧт маԍԏерӧвӧј морт ас уҗалӧм-вылын ачыс ыҗыԁ. Креԍԏаԋін віԇму-ԁорын уҗалыԍ ачыс-жӧ ас-вылас ыҗыԁ. Таԇікӧн најӧ і кутасны јӧзкӧԁ овмӧссӧ ыҗԁӧԁны-паԍкӧԁны. Најӧ оз кутны мунны меԁа уҗ-вылаԁ озыр — капітаԉіст-орԁӧ, кыԇі мукӧԁлаын мунӧны. Налӧн ӧтув віԇму уҗалӧм зев буртор. Бура вӧԃітӧмӧн ԁа ӧтмынтаӧн јукӧмӧн ас-костын віԇмусӧ најӧ матысмасны сотсіаԉізм-ԁорӧ. Талы паныԁ Ԉеԋін і кутіс мунны. Мыј-нӧ тајӧ: кущӧм ӧԏілаын, сӧмын, Рӧԍіјаын, аслыс нога сотсіаԉізм лоас. Мыјнӧ тајӧ тащӧмыс? — «Со-нӧ віԇӧԁлӧј, прамеја!» кіас кутӧмӧн понԁіс петкӧԁлыны гіжӧԁјас. Роԍіјаын, мукӧԁ гӧсуԁартвјасын-моз-жӧ, луныԍ-лун ыҗԁӧны пабрік-завоԁјасыԁ. Ԋекущӧм аслас нога олӧм тані абу! Роԍіјаын сещӧм-жӧ ԇік-лоӧ капітаԉізм». Сеԍԍа віԍталіс сіјӧ: тајӧ-пӧ аслыснога рочмувывса сотсіаԉізмыԁ сӧмын јӧзӧс ылӧԁлӧм. Тајӧ сӧмын зев міча кывјасас, а на-серԏі ԋемтор оз вер-мы лоны. Секі-жӧ-ԋін Ԉеԋін вӧлі віԍталӧ: креԍԏана-пӧвсын ӧткоԃа олӧм оз вермы лоны. Секі-ԋін сіјӧ аԁԇіс: креԍԏана-пӧвсыԍ емӧԍ озыра олыԍјас (кулакјас), шӧркоԃа ԁа гӧԉа олыԍјас. Кущӧм бура ен јуклы віԇму, озыра олыԍ пыр кутас вермыны гӧԉ мортӧс. Кутас жмітны, щӧктыны уҗавны, ԁа ӧстаткі олӧмсӧ гӧԉ мортыслыԍ жугӧԁны: ставсӧ сӧмын аслыс чукӧртӧ. Комын во сајын Вл. Іԉ. тајӧ віԍтавліс. Сіјӧ гіжліс: «Коԍаԍӧм гӧԉлӧн озыркӧԁ Роԍіјаын мунӧ быԁлаын. Оз сӧмын тајӧ коԍ мун пабрік-завоԁјасын. Коԍ мунӧ быԁлаын, быԁ пемыԁ ԃеревԋаын. Быԁлаын коԍасӧны ембуртӧм уҗалыԍјас озыр буржујјаскӧԁ». Мыј мі аԁԇам ԃеревԋаыԍ? Креԍԏаԋін олӧ, уҗалӧ віԇму-вылын. Тајӧ олӧмын сылӧн чукӧрмӧ ембуртӧмјас. Мыј сылӧн ԉішалӧ сіјӧ вузалӧ. Таԇікӧн најӧ пыр вузаԍӧны. Ԉеԋін секі-на віԍталіс: ԃеревԋаса јӧз кост овмӧс — ічӧт рынокјас. На-пыр паԍкалӧ, быԁмӧ, капітаԉізм. «Тащӧм олӧм, сіјӧ гіжӧ, мі аԁԇам быԁ ԃеревԋаыԍ. Важыԍаԋ сені олӧмыс јукԍӧ озыра ԁа гӧԉа олыԍ јӧз-вылӧ. Озырјас пыр чукӧртӧны уна ембур. Тајӧ јӧзԍыс-жӧ петалӧны і вузаԍыԍјасыԁ. Најӧ гӧԉа олыԍ креԍԏаԋінӧс ԇугӧны, чераԋвезјын-моз. Тајӧ озыра олыԍ јӧз гӧԉјӧзӧс уҗӧԁӧны, на-вылын најӧ ԍералӧны ԁа кыԇі-мыј вермӧны быԁногыс ԃікујтчӧны ԁа ԏіраԋітӧны. Ԉеԋін та-вылӧ «нароԃԋікјаслы» чуԋнас вӧлі інԁӧ. «Віԇӧԁӧј, тајӧ олӧм-вылас! — шуӧ вӧлі. Ԃеревԋаса озыра олыԍ јӧз, најӧ вір-јуыԍјас гӧԉ креԍԏаналыс. Гӧԉ морт сіјӧ гут-моз шеԁӧма чераԋ-везјӧ — озыр кі-улӧ. Најӧ коԋерјас, олӧны ӧтнаныс, ставныс рӧԅ, ԋекытыԍ налы отсӧг абу. «Нароԁԋікјас» тајӧ ез аԁԇыны. Сӧмын најӧ пыр шуісны: Роԍіја оз «вескыԁ туј вывті» мун! Јона бура секі-ԋін Вл. Іԉ. віԍтавліс гӧԉа-олыԍ креԍԏана-јылыԍ. Сіјӧ гіжліс: «Капітаԉізмыԁ важыԍаԋ-ԋін гӧԉ креԍԏаԋіныԁлы зев «отсаԍӧ». Щыглы кулӧмыԍ сылы уна лолывлӧ шԉајтчыны ӧԏілаыԍ ԁа мӧԁлаӧ. Сіјӧ еновтӧ гортсӧ ԁа петӧ јӧзын овны. Корԍӧ кынӧм-пӧтӧс кущӧмкӧ уҗ- тор. Унҗык луныс мунӧ корԍыԍӧм-вылӧ — веԍ-шӧрӧ вошӧ. Талун меԁаԍӧ пемешщік-орԁӧ, аскінас кӧнкӧ кӧрттуј вылын уҗалӧ. Мунӧ кар-вылӧ: лун-кежлӧ меԁаԍлыны. Нӧшта мӧԁлун-ԋін коԁорԁӧ-кӧ казачітны меԁаԍӧ: кутӧ уҗавны ас-коԃ, но озырҗыка-олыԍ креԍԏаԋін-орԁын». «Нароԁԋікајс» ез аԁԇыны тајӧ. Најӧ пыр кӧсјісны бура віԇму јукӧмӧн јӧзлы гажа олӧм ԍетны. «Тащӧм ветлыԍ-муныԍ «креԍаԏԋіныԁ» зев бура аԁԇӧ: кытчӧ-кӧԏ ен мун быԁлаын гӧԉмортӧс сӧмын жмітӧны. Зев бура аԁԇӧ: оз сӧмын ӧтнассӧ сіјӧс жмітны, а «завеԁкі бертӧны» і мукӧԁ сещӧм-жӧ гӧԉјӧзыԍ. Оз сӧмын ӧԏі «барін» сіјӧс жміт: жмітӧны ас-коԃԃем «сы вокыс-жӧ» — озыр креԍԏаԋін. Коԁі-мыј вермӧ, коԁлӧн ем ԍӧм, сјјӧ гӧԉ мортӧс і уҗӧԁӧ. Влаԍтјас озырјаслы отсаԍісны. Гӧԉ морт кыв вӧлі оз лыԍт воча шуны. Сіјӧс сетыԍ вӧлі кутӧны, пукӧԁӧны ԏурмајасын. «Горзыны-пӧ, шуӧны вӧлі, вокӧ, оз поԅ, те ас горзӧмнаԁ сӧмын војтырӧс бунтујтан!» Гӧԉ-морт аԁԇіс, робочејлӧн сы-моз-жӧ ԉокмӧ ԁа ԍӧктӧ олӧм. Озырлӧн олӧм бурмӧ ԁа гажмӧ»... «Нароԁԋікјас», «бур тор вӧчыԍјас» тајӧ гӧԉлыԍ олӧм оз вӧлі аԁԇыны ԁа гӧгӧрвоны. Таԇікӧн Вл. Іԉ. креԍԏана-јылыԍ гіжліс комын во-сајын. Секі-ԋін сіјӧ зев бура аԁԇіс курыԁа олӧмсӧ мужікыԁлыԍ. Сіјӧ веԍкыԁа пыр тајӧ олӧм-вылӧ віԇӧԁіс. Ас ԍуԍнас ԁа ԍамнас шыбітіс чераԋ-везсӧ, коԁ-пыр «нароԁԋікјас» віԇӧԁісны мужік олӧм-вылӧ. Ԉеԋін воԍтіс ԍінјаԍ уна јӧзлыԍ. Петкӧԁліс мужіклыԍ олӧм ез міча кывјасӧн, а інаыԍ, кущӧма сіјӧ овліс. Бӧрасҗык 1902 воын Ԉеԋін панӧԁаԍіс нӧшта-на ӧԏі-пӧлӧс јӧзкӧԁ — есерјаскӧԁ (сотсіал-ревоԉутсіонерјас). Најӧ вӧліны «нароԁԋікјас»-коԃ-жӧ, буртор кӧсјыԍыԍјас мужікјаслы. Есерјас на-моз-жӧ вӧлі ԁумајтӧны: мужік ӧтув віԇму вӧԃітӧмыԍ-пӧ вермаԍ артмыны сотсіаԉізм. Колӧ-пӧ сӧмын віԇму креԍԏана-пӧвсын јукны ӧтмынтаон. Најӧ сарјасӧс ԍіннаныс-жӧ оз вӧлі аԁԇыны. Бомбајасӧн ԁа ревоԉверјсӧн унаыԍ сар міԋістрјасӧс лыјлавлісны. Чукӧртӧны вӧлі асԍыныс парԏіја велӧԁчӧма јӧз-пӧвсыԍ, креԍԏана ԁа робочеј-пыщкыԍ. Кӧсјӧны вӧлі ас парԏіјаыслы ԍетны ԋім «креԍԏанскеј парԏіја»-пӧ. Јӧз-ԍін воԇын пыр мунісны креԍԏана-ԁор. Тајӧ буртор кӧсјыԍӧмӧн есерјас јона креԍԏанаӧс ылӧԁлісны. Ԉеԋін пыр аԁԇіс креԍԏаналы «буртор» ԍетіс — есеровскӧј парԏіјалыԍ сіԍ лунсӧ. Сіјӧ шуліс: «Озыр-пӧвсыԍ петӧм велӧԁчӧма јӧзыԍ, уна ембура креԍԏанаыԍ (кулакјас), робочеј ԁа гӧԉ креԏанаыс& поԅас-на нӧшта вӧчны сарӧс чӧвтан парԏіја. Сарыԁ-ӧԁ быԁӧнӧс жмітыштӧ. А мыјкӧ мӧԁтор вӧчны тащӧм парԏіјаыԁ ԇікӧԇ ԋекытчӧ оз туј. Ӧԏікӧс ԁумајтӧ, а вӧчӧ мӧԁ ног. Ӧԏі гіжӧԁын («Мыјла боԉшевікјаслы колӧ паныԁ мунны есерјаскӧԁ») Ԉеԋін віԍтавліс: «Есерјасыԁ сартӧ шыбітӧм-бӧрын, мӧԁ лунас-жӧ ылӧԁасны мужікјастӧ. Најӧ пыр-жӧ кутасны отсаԍны озырјаслы. Міԋістрјастӧ віалӧмыԍ-ӧԁ ԇік ԋекоԁлы абу бурыс. Сӧмын аԍнытӧ-аԍныԁ тајӧн кутанныԁ пукԍӧԁавны ԏурмајасӧ. Јӧзыслы ԋемтор бурыс оз ло, ԁа-ј аԍныԁ ԏурмајасыԍ ылӧԇ ԋекытчӧԇ онӧ воӧ!» Став віԍталӧмыс Ԉеԋінлӧн есерјас-јылыԍ мӧԁ лунас-жӧ сарӧс чӧвтӧм-бӧрын і лоі. Пырыԍ-пыр жӧ есерјас кутісны мунны буржујаскӧԁ. Понԁісны робочеј-креԍԏана влаԍткӧԁ паныԁ мунны. Кутісны белӧјјаслы отсавны. Пыр кыјӧԁчісны міјанлыԍ гырыԍ-јуралыԍ јортјасӧс віны. 1918 воын Ԉеԋінӧс кутліс віны ӧԏі — есерка (Каплан). А мыј, шуасны, міјанлы бурыс есерјас-јылыԍ Ԉеԋінлӧн віԍталӧмԍыс? Уна бур лоі. Ԉеԋін веԍкыԁа налы шуіс: «Ті есӧрјас, зев ыҗыԁ врагјас робочеј ԁа креԍԏаналы! Ті најӧс сӧмын ылӧԁланныԁ ас міча кывјаснаԁ. Сӧмын кӧсјыԍанныԁ, а буртор ԇік ԋемтор онӧј вӧчӧ!» Вл. Іԉ. ас ԍуԍнас ԁа тӧлкнас кутіс креԍԏанаӧс есерјас-бӧрԍа мунӧмыԍ. Сіјӧ кутіс најӧс ылалӧмыԍ: петкӧԁіс веԍкыԁ туј-вылӧ. Ԉеԋін ас віԍталӧмнас ԁа гіжӧԁјаснас «нароԁԋікјаслыԍ» уҗсӧ вужԍаԋыс путкыԉтіс. Тајӧ путкыԉтӧм-бӧрын мыј вӧлі колӧ вӧчны? Ԉеԋін віԍтавліс: «Шыбітны озырјӧсӧс, мезԁыны коԋӧра-олыԍ јӧзӧс најӧ чепјасыԍ најӧ чераԋ-везјыԍ. Чӧвтны сарӧс. Помешщікјаслыԍ мырԃԃав- ны віԇму. Комын во сајын-на Вл. Іԉ. віԍтавліс јӧзлы: «Боԉшевікјас кутасны отсавны віԇму перјыны помешщікјаслыԍ, став віԇмусӧ боԍтны креԍԏаналы. Секі, сіјӧ каԁын, креԍԏана јона-на чорыԁа уԅісны. Зев вӧліны пемыԁӧԍ. Пыр наԃејтчісны најӧ сар баԏушко-вылӧ. Кӧні-нӧ креԍԏаԋіныслы отсӧгыс? Коԁі-нӧ сіјӧс саԃмӧԁас ԁа ԍуԍмӧԁас? Коԁі сіјӧс вермас паԍкыԁ туј-вылӧ петкӧԁны ? Ԉеԋін інԁіс: креԍԏаналы вермаԍ отсавны важ курыԁ олӧмыԍ выԉӧ, гажа олӧмӧ петны сӧмын ембуртӧм уҗалыԍ јӧз, (проԉетаріат).

3. Ԉеԋінлӧн віԇӧԁӧм робочејаслы отсаԍыԍјас-вылӧ».

Тајӧ војасӧ во комын-сајын Роԍіјаын зев-на еща вӧліны робочејјас. Ԍуԍ ԁа гӧгӧрвоыԍ робочејјас ставыс гашкӧ морт ԁас-кымын сӧмын вӧвлі. Став уҗсӧ вӧлі колӧ боԍтны нуӧԁны первој помԍаԋ. Кыԇі налы мезԁлун шеԁӧԁны? Коԁногӧн колӧ ӧтувтчыны? Кытыԍ корԍны отсаԍыԍјасӧс? Та-јылыԍ секі ԋекоԁ-на ез ԁумајтлыв. А тајӧ вӧлі меԁ-ԍӧкыԁ тор. Ԋемтор-кӧ оз артмы, верман вӧлі ставсӧ воштыны. Ԉеԋін мунӧ Піԏірӧ. Ӧні сіјӧ ԋімтыԍӧ «Ԉеԋінграԁӧн». Секі вӧлі сіјӧ карас меԁ уна пабрік-завоԁ. Сені-жӧ і меԁ-уна робочеј јӧз. Вл. Іԉ. кутчіԍӧ уҗавны. Ӧԏі-ӧԏіӧн віԍтавлыны ԁа велӧԁны: кыԇі-мыј вӧчны ревоԉутсіја. Тајӧ уҗ нуӧԁіс, кытчӧԇ сіјӧс ез кутны ԁа ыстыны Ԍібырӧ. Тајӧ ԋеԁыр уҗалӧм Ԉеԋінлӧн робочејјас пӧвсын ез веԍшӧрӧ вош. Ԍібырын олігӧн, а бӧрас і заграԋічаын пышјалігӧн Ԉеԋін пыр велӧԁіс ԋігајас-куԅта, кыԇі робочејјасӧс бурҗыка ӧтувтны, ԁа кыԇі накӧԁ вӧчны ӧԁјӧнҗык ревоԉутсіја. Уҗалӧ-та вылын сіјӧ зев јона. Гіжӧ уна ԋігајс: «Мыј колӧ вӧчны боԉшевікјаслы», «Мыј вӧчны?» ԁа мукӧԁтор. Тајӧ ԋігајасын Ԉеԋін уԍкӧԁчіс «робочејаслы отсаԍыԍјас»-вылӧ. Најӧ бара-жӧ вӧліны велӧԁчӧма војтыр. Мунӧны вӧлі робочејјас-ԁор. Пыр мојԁіны: робочејлыԍ олӧм кокԋӧԁӧм-јылыс. Уҗалан-час-лыԁ чін- тыны-пӧ колӧ. Ыҗыԁҗык ԁа бурҗыка ԁон ԍетны, ԁа мукӧԁ унатор. Тајӧ-пӧ быԁӧн поԅас перјыны, кутам-кӧ-пӧ стачкајас вӧчавлыны. Влаԍт вежны оз вӧлі щӧктыны. Меԁым-пӧ саркӧԁ коԍаԍӧны воԇын муныԍ велӧԁчӧма озыр буржујјас (ԉіберал буржуаԅіја). Налы-ӧԁ зев колантор поԉіԏіческеј свобоԁаыԁ. А робочејлы сіјӧ веԍкоԃ. Сылы меԁ вӧлі сӧмын бура овны. Таԇікӧн велӧԁлісны тајӧ јӧз робочејасӧс. Најӧс шуісны «робочејлы отсаԍыԍјасӧн» ԉібӧ мӧԁногӧн-кӧ «економістјасӧн». Ԉеԋін-тај, мортыԁ пырыԍ-пыр аԁԇіс: кытчӧ-мыј тащӧм јӧз робочејјасӧс велӧԁӧны. «Тајӧ-ӧԁ зев абу бур. Верман ставсӧ воштыны. Ԋекущӧм 8 час-лыԁа уҗалӧм, бур ԁон, ԋемтор робочејјаслы оз ԍур» — Ԉеԋін шуліс. Мыј нӧ-пӧ татыԍ артмас? Робочејјас кутасны капітаԉітјаԍкӧԁ ԁонјаԍны: поԅӧ-кӧ мыјкӧ вај інӧ, шуасны, «вокӧј» соԁтышт ԁонсӧ? Ԉока-ӧԁ зев-мі олам. А сы-кості озыр буржујас сарлыԍ кутасны влаԍт корны. Таԇі вермасӧ робочеј мыјкӧ бурӧс перјыны? Ԃерт оз. Ԋемтор сылы оз шеԁ. Ставыс, мыј бурторјыс — лоӧ сӧмын озырјаслы. Пабрік-завоԁын уҗалыԍлы тајӧ «тачкајасыс» ԋемтор оз ло. Најӧ кутасны бунтујтчыны, а озырјӧз саркӧԁ ԍорԋітчасны ԁа робочејлы кулакјассӧ кутасны петкӧԁлыны. Тані Ԉеԋін сіԇ-жӧ кутіс уҗавны К. Маркс ԋігајас-куԅта. Робочејлы озырјасԍаԋ отсӧг оз вермы лоны. Сылы сӧмын ас ԍуԍнас ԁа выннаԍ влаԍтыԁ шеԁӧ. Озыр морт-вылӧ уҗалыԍјаслы пуктыны оз поԅ. Налы аслыныс колӧ ас-пӧвсԍыс чукӧртны парԏіја. Меԁым еԍкӧ сіјӧ кутіс велӧԁны робочејасӧс: сарӧс чевтны, ԁа озыр капітаԉістјаслыԍ пабрік-завоԁјас аскіӧ боԍтны. Ԉеԋін меԁ-воԇԍаԋыс-на тајӧ щӧктыліс. Колӧ-пӧ јон ԁа чорыԁ парԏіја налы лӧԍӧԁны. Коԁі еԍкӧ кутас робочејаслы туј інԁавны ԁа ԍуԍмӧԁны најӧс. Лӧԍӧԁны уҗ-нуӧԁыԍјасӧс меԁ-воԇԍаԋыс ԁа меԁ-бӧрӧԇыс. Тащӧм парԏіјаыс нӧшта-на колӧ і креԍԏаналы отсӧг-вылӧ, колӧ став тіԉԍыс-песԍыԍ војтырӧс мезԁӧԁӧм-вылӧ. Мыјла-нӧ? Ачыс робочејыԁ уҗалӧ. Сіјӧс озыр-каптаԉіст жмітӧ ԁа топӧԁӧ. Озырјаслы робочеј меԁ-ыҗыԁ враг. Сі- јӧ-жӧ і меԁ-бура кутас отсаԍны став уҗалыԍ јӧзыслы. Робочејас олӧны ставныс ӧԏілаын, чукӧрын. Сӧмын најӧ меԁ-бура вермӧны воԇсаԍны карвывса озырјаскӧԁ. Најӧ сеԍԍа-жӧ меԁ-ԍуԍӧԍ ԁа гӧгӧрвоыԍӧԍҗык. Сӧмын робочејас аслас парԏіјаыскӧԁ кутасны меԁ-јона отсаԍны креԍԏана ԁа став уҗалыԍлы сарӧс чӧвтны, вӧтлыны помешщікјасӧс ԁа капітаԉістјасӧс. Верміс-ӧԁ Вл. Іԉ. секԍа ревоԉутсіоԋерјасӧс унҗыксӧ аслаԋыс бергӧԁны. Јона ыҗыԁ бур сіјӧ секі Ԉеԋінным вӧчіс. Чукӧртіс кӧртыԍ јон ԁа чорыԁ робочеј парԏіја. Парԏіја ԁа уҗалыԍ јӧз ас уҗалан мӧлӧтнас вартіс важ олӧм куԅта, ԁа ԍтеклӧ моз жугӧԁіс: вӧтліс сарӧс, ԁа мырԃԃіс озырлыԍ влаԍтсӧ. Ез-кӧ тащӧм парԏіјаыԁ вӧв, міјан ӧнӧԇна еԍкӧ сӧветвлаԍтыԁ ез ло. Вӧлі-еԍкӧн кущӧм-кӧ гашкӧ респубԉіка: бара озырлӧн влаԍт. Верміс-на і важ сарыс бӧр коԉны. Ԋе тајӧ-кӧ Ԉеԋінлӧн парԏіјаыԁ, ковміс еԍкӧ пыр-на робочејаслы ԁа креԍԏаналы тіԉԍыны-уҗавны озырјас-вылӧ. Ковміс-на еԍкӧ налы мучітчыны, кыԇі ӧні-на мучітчӧны гӧԉ-јӧз мукӧԁ госуԁарствојасын. Сеԍԍа Ԉеԋін венԅіс меԋшевікјаскӧԁ. Најӧ воԇын ӧтлаын уҗавлісны боԉшевікјаскӧԁ. Торјӧԁчісны-ԋін 1903 воын. Воԇын Вл. Іԉ.-ӧн на-пӧвсыԍ бур ԁругјас вӧвліны: Мартынов-меԋшевік ԁа мукӧԁ. Најӧ ез-жӧ бура гӧгӧрволыны робочејасӧс. Аԁԇіс Ԉеԋін меԋшевікјаслыԍ робочејјаслы туј-інԁалӧм ԁа јона кутіс накӧԁ венԅыны. Сіјӧ бара та-јылыԍ гіжіс ԋігајас: «Воԍков воԇӧ, ԁа кык бӧрӧ» ԁа мукӧԁ торјас. Меԋшевікјас щӧктӧны вӧлі робочејјаслы отсӧг корԍны озыр јӧз-пӧвсыԍ-жӧ. Најӧ шулісны: «Сар-ԁырјі јона ыҗыԁ влаԍт кутӧны помешщікјас. Робочејаслы сӧмын вермасны отсавны «влаԍт» боԍтны воԇын муныс озыр јӧз ԁа капітаԉістјас. Најӧ-пӧ важыԍаԋ-ԋін сарлыԍ корӧны консԏітутсіја ԁа мукӧԁ вӧԉа торјас. Тајӧ ставыс зев колана тор налы, робочејаслы. Налы сӧмын колӧ озырјаслы отсыштны: меԁым сар кіыԍ влаԍтыс налы вуҗас. Сеԍԍа сещӧм-жӧ респубԉіка поԅас вӧчны, кущӧм емӧԍ і мукӧԁлаын. Перјам-пӧ уна-пӧлӧс вӧԉајас. Меԁым нӧ быԁтор поԅас кутны гіжны, сӧбраԋӧјас вӧчавны ԁа

мукӧԁтор. А меԁ еԍкӧ ез пыр повԅыны озыр-«ԁругјасным», — міјан колӧ уҗавны кутчіԍны ԋӧжјӧԋікӧн. Оз-пӧ ков пырыԍ-пыр корны, меԁым еԍкӧ сарӧс чӧвтісны. Термаԍны веԍшӧрӧ оз ков». Таԇікӧн меԋшевікјас велӧԁісны робочејјасӧс влаԍт перјыны. Вл. Іԉ. налы зев веԍкыԁа віԍталіс: — «Уҗалыԍ мортлӧн ԁругјас ԁа јортјас озыр капітаԉістјас-пӧвсын ез вӧвлыны ԁа-ј оз ло. Налы натӧг, аслыныс колӧ кутны уҗавны. Таԇікӧн-кӧ мі кутам најӧс ревоԉутсіјанаԁ верԁны — пыр щыгӧԍ коԉӧны. Сӧмын кутам озырјаслы отсаԍны ԁа веԍшӧрӧ вір кіԍтны.. Озырјас чӧвтасны сарӧс. Сы-местаӧ аԍныс, озырјас-жӧ пукԍасны ԁа кутасны ыжԁавны уҗалыԍјас-вылын. Најӧ кутасны властвујтны, а робочејјаслы ковмас бӧр-жӧ важногыс тіԉԍыны ԁа кынӧм-пӧт корԍны»... Робочејлы отсӧг колӧ мӧԁлаыԍ корԍны.

4. Ԉеԋін ӧтувтӧ робочејјасӧс креԍԏанакӧԁ.

Пабрік-завоԁса уҗалыԍ јӧзлы ревоԉутсіја вӧчны меԁ-бура вермасны отсавны сӧмын креԍԏана. Креԍԏана ԉокалӧны помешщікјас-вылӧ. Робочејас олӧны карвывјасын, меԁ-матынӧԍ, пыр сар-ԁорын: сіјӧ влаԍт-берԁын. Сӧмын робочејлы колӧ ԋужӧԁны асԍыныс кіјассӧ ԃеревԋаӧ. Таԇі уԍӧ сарлӧн влаԍтыс, бырӧны і помешщікјас ԁа губернаторјас: сарлы отсаԍыԍ јӧз. Робочеј јуӧртӧ ԃеревԋаӧ, мыј колӧ вӧчны. Кутӧ тышкаԍны карвывса озырјаскӧԁ. Креԍԏаԋін сылы отсалӧ: җагјӧԁлӧ помешщікјасӧс. Налӧн піјаныс салԁатын служітыԍјас, оз кутны војујтны. Најӧ мӧԁасны мунны робочејјас-ԁор: кутасны налы отсавны. Ԉеԋін тајӧ шуліс, ԁа таԇікӧн і вӧчіс. 1905 воын-на Вл. Іԉ. шуліс: — Сарӧс мі вермам секі шыбітны, кор ӧтув кутасны уҗавны креԍԏана робочејкӧԁ. Ӧтув-олӧмӧн мі сӧмын вермам важ-олӧмтӧ путкыԉтны! Сӧмын таԇікӧн поԅас лӧԍӧԁны выԉ-ԁолыԁ олӧм. 1905 воын Ԉеԋінлӧн кывјас веԍшӧрӧ-на вошіны. Робочејас ӧтнаныс ԋемтор ез вермыны вӧчны. Креԍԏана оз-на вӧлі та-јылыԍ ԋемтор гӧгӧрвоны: јона-на пемыԁӧԍ вӧ- ліны. Но тајӧ кывјас Вл. Јԉ-лӧн. ез-жӧ-тај ԇікӧԇ вошны. 1905 воԍа ревоԉутсіја, вӧчны понԁылӧм јӧзтӧ воԇӧ-кежлӧ велӧԁіс. Та-бӧрын сіјӧ чукӧртіс вын, ԁа ставсӧ важсӧ жугӧԁіс. Мыј Ԉеԋін шуліс ԁа щӧктыліс сіјӧ і лоі. Певраԉса ревоԉутсіја-бӧрын Ԉеԋін бара пырыԍ-пыр-жӧ кутіс щӧктыны робочејаслы ӧтувтчыны креԍԏанакӧԁ. Секі-на сӧмын сарӧс чӧвтісны. Влаԍтсӧ бостісны озыр-буржујас. Пабрік-завоԁјас ԁа віԇму ставыс бӧр важ орԁас коԉіны. Пыр кутісны војујтны. Ԉеԋін секі велӧԁіс: тырмас озырјаслы бурлун-вылӧ војујтны! Шыбітӧ капітаԉістјаслыԍ влаԍтсӧ! Став влаԍтыс — Сӧветјаслы! Меԁ віԇа олас ӧтувја олӧм робочејаслӧн креԍԏанакӧԁ!» Та-бӧрын Ԉеԋін кутӧ уҗавны. Кутіс аслаԋыс матыстны робочејасӧс ԁа салԁаԏјасӧс. Тӧԁӧ вӧлі мортыԁ, мыј корҗык вӧчны! Јуԉ тӧлыԍын, 1917 воын, ԋекыԇі вӧлі оз щӧкты кутчіԍны тышкаԍны буржујјаскӧԁ. Ез кывзыны — понԁылісны ԁа ԋемтор бурыс ез і артмы. Ԉеԋін пыр шуіс: воԇҗык-на міјанлы јурнымӧс лептавны! Абу-на став салԁатыс мі-ԁор!.. А ԍеԋԏабр тӧлыԍын-ԋін мӧԁтор кутіс віԍтавны. Секі-ԋін Керенскӧј вӧлі војскајас чукӧрталӧ боԉшевікјаслы паныԁ мунны. «Каԁ-ԋін лоі, колӧ понԁыны. Ӧԁјӧнҗык колӧ, а ԍор-ӧԁ сеԍԍԍа лоӧ! Вермас бӧр ставыс вошны». Мыј щӧктыліс, сіјӧ вӧчӧма лоі. Лоі Окԏабрса ревоԉутсіја. Робочеј ԁа креԍԏаԋа боԍтісны ас-кіаныс влаԍт.

5. Ԉеԋін јуралӧ Сӧвет влаԍт-ԁырјі.

Ԋекор мі огӧ вунӧԁӧ Ԉеԋінлыԍ меԁ-воԇԇа уҗсӧ: бур керӧм Сӧвет-Рӧԍіјлы. Окԏабрса ревоԉутсіја-ԁырјі, меԁ-воԇԇа лунӧ војын сіјӧ гіжӧ ԃекрет: «Став віԇму помешщікјаслыԍ ԁа манастырјаслыԍ боԍтны ԁа ԍетны креԍԏаналы. Сеԍԍа: колӧ-пӧ шојтчӧг ԍетны војујтӧмыԍ муԇӧм јӧзлы. Тајӧ ԉок војујтӧмыс, кӧні уԍӧны уна міԉԉон јӧз — озырлы бурлун перјӧм. Сіјӧ отсаліс Гермаԋіјакӧԁ мірітчыны. Кырымаліс Бретскӧј ԁоговор: мартын 1918 воын. Тајӧ ԁоговорнас отсаліс Роԍіјалы. Гермаԋіјалы міјан лоі еновтны местајас, но сы-кості Роԍіја вевјаліс шојтчыштны. Кор гермаԋіјаса озыр јӧз кутісны корны, меԁым пабрік-завоԁјас ез вӧв боԍтӧма Роԍіјаса озыр-јӧзлыԍ, Ԉеԋін гіжӧ ԃекрет. — Став пабрік-завосіјас, кӧрт-тујјас, руԁа шеԁӧԁан інјас ԁа мукӧԁтор ԍетчӧ госуԁарстволы. (А влаԍтыс, госуԁарствоыс робочеј ԁа креԍԏаналӧн). Сеԍԍа јанварын 1918 вӧын, Ԉеԋін кырымалӧ ԃекрет — чукӧртны краснӧј арміја. Тӧԁіс сіјӧ, мыј асԍыс влаԍтсӧ ԁорјыны робочеј ԁа креԍԏана сувтасны вінтовкајасӧн. Тајӧ ԃекретыс отсаліс міјанлы вермыны белӧјјасӧс. Јуԋын 1918 воын Ԉеԋін гіжӧ ԃекрет: лӧԍӧԁны, бӧрјыны «Гӧԉа олыԍ јӧзԍаԋ коміԏетјас» (Коміԏеты беԁноты). Тӧԁіс сіјӧ: помешщікјас-бӧрын ԃеревԋајасӧ коԉіны кулакјас. А најӧ јӧз зев пеԉкӧԍ вӧліны ԃеревԋајасаԁ. Најӧ помешщікјас-бӧрын чукӧртісны ас кіуланыс став ембурсӧ: віԇму, мӧсјас ԁа вӧвјас — сеԍԍа налы ԋемтор оз вӧлі ревоԉутсіјаԍыԁ і ков. Најӧ вӧлі «пӧраԁокјас» корӧны: бара гӧԉ креԍԏанаӧс жмітны. Тајӧ ԃекретыс вӧчіс ревоԉутсіја ԃеревԋајасын. Гӧԉа олыԍ јӧзӧс сувтӧԁіс кулакјаслы воча. Гӧԉ јӧз ӧтувтчісны ԁа шыбітісны кулакјаслыԍ влаԍтсӧ. Бӧрја вӧјна-ԁырјі ез-ԋін сеԍԍа кулакјас ԋемтор вермыны керны гӧԉјаслы-паныԁ. Ставсӧ краснӧј Арміја верміс чӧвуԍкӧԁны. Вӧліны креԍԏаналы і ԍӧкыԁ ԃекретјас: ԋаԋ чукӧртӧм-јылыԍ ԁа мукӧԁ. Зев ԃерт тајӧ ԍӧкыԁ еԍкӧ налы вӧлі-ԁа. Но тајӧ ԃекреттӧгыс ԋемтор оз вӧлі поԅ вӧчны. Ставсӧ тајӧ чукӧртіс краснӧј арміјалы отсӧг ԍетны. Сіԇ-жӧ чукӧртіс ԁа щыглы кулӧмыԍ віԇіс пабрік-завоԁын уҗалыԍјасӧс. Ԉеԋін бура зев тӧԁіс, мыј тајӧ ԃекретјас мужіклы зев ԍӧкыԁӧԍ. Ԋемтор вӧлі вӧчны: мӧԁногӧн оз вӧлі ԋінӧм артмы. Ез-кӧ вӧв тајӧ ԃекретыс: пабрік-завоԁса јӧз еԍкӧ ԇік ԋаԋтӧг коԉіны, ԁа-ј краснӧј арміја щыгјалӧмыԍ пышјіс гортас. Бӧр еԍкӧ лоі важ-коԃ олӧм. Ковміс еԍкӧ бара овны помешщікјас кабыр-улын. Ԁырӧн ставыс тајӧ вермас вунны. Но ԋекор оз вун сіјӧ мортыс, коԁі леԇавліс тајӧ ԃекретјассӧ, ԁа коԁі інԁіс міјанлы туј мунны воԇӧ гажалаԋ ԁа југыԁлаԋ! 6. Комуԋіст інԏернатсіонал.

Ԉеԋін нӧшта-на міјанлы ӧԏі буртор вӧчіс. Сіјӧ ӧтувтіс ԁа уҗ-вылӧ мӧԁӧԁіс ставмувывса комуԋістјаслыԍ чукӧрјас — вӧчіс Комуԋіст Інԏернатсіонал. 1914 воын-на, војна воԍԍӧм-воԇын, кор кутісны важ сотсіаԉістјас отсаԍны озырјаслы Ԉеԋін шуіс: «Ӧніԍаԋ кулі Мӧԁӧԁ Інԏернатсіонал». Сӧмын Ԉеԋін верміс шуны тајӧ: «куліс Мӧԁӧԁ Інԏернатсіонал». Зев-на вӧлі сіјӧ јона уҗалӧ ԁа чорыԁа сулалӧ. Тајӧ чукӧрӧ уна міԉԉӧн робочејас вӧлі ӧтувтчӧма. Но Ԉеԋін ез сорԍы ас кывјаснас. 2-ԁ Інԏернатсіонал меԁ-бӧрја лунјас-ԋін вӧлі олӧ. Вл. Іԉ. Швејтсаріјаын олігӧн-на кутіс ӧтувтны 3-ԁ Інԏернатсіонал. Понԁіс чукӧртны меԁ-бур јӧзсӧ, коԁјас Ԉеԋін-моз-жӧ пыр мунісны озырјаслы паныԁ. Окԏабрса Ревоԉутсіја-бӧрын міјан Мӧскуа карӧ кутісны чукӧртчавлыны ставмувывса сјезԁјас 3-ԁ Јнԏернатсіоналлӧн. Сылӧн уҗалӧм кымын-кӧ воӧн паԍкаліс став му-паԍтала. Ԉеԋін велӧԁіс кыԇі-мыј сылы колӧ уҗавны. Сіјӧ гіжіс ԋіга «Госуԁарство ԁа Рвоԉутсіја». Сені гіжӧма. Віԇӧԁлӧј-пӧ ԉубӧј госуԁарствоӧ. Быԁлаын сені озырлӧн влаԍт: ыҗыԁалӧны робочеј ԁа мукӧԁ коԋӧра олыԍ јӧз-вылын». Ԉеԋін велӧԁӧ уҗалыԍјаслы влаԍтсӧ ас кіас боԍтны. Став мувывса госуԁарствоын, быԁлаын меԁ вӧлі уҗалыԍјас кіын влаԍтыс. Налӧн, уҗалыԍјаслӧн, меԁ став му-вылас вӧлі госуԁарствојасыԁ. Мукӧԁ ԋігајасӧн Ԉеԋін јона бура велӧԁіс ԁа туј інԁаліс заграԋічаса комуԋістјаслы: кыԇі уҗавны робочејјас-пӧвсын, најӧс ԍуԍмӧԁны ԁа сеԍԍа ревоԉутсіја вӧчны — боԍтны ас кіаныс власт. 3-ԁ Інԏернатсіоналӧс Ԉеԋін мӧԁногӧн уҗавны велӧԁіс: ез сіԇ кыԇі уҗаліс 2-ԁ Інԏернатсіонал. Сотсіаԉіст парԏіјајас 2-ԁ Інԏернатсіоналлӧн чукӧртавлӧны вӧлі сјезԁјас. Ԍорԋітасны вӧлі бура ԁа лӧсыԁа, сеԍԍа воԇӧ-кежлӧ мыј вӧчны гіжасны. А разӧԁчӧм-мыԍԏі ставсӧ вӧлі бӧр вунӧԁӧны: ԋемтор, мыј сјезԁ-вылын шулісны, ез вӧчлыны. Ԁа-ј парԏіјајасыс ез ӧтмоз уҗавлыны: ӧԏі — ӧтногӧн, мӧԁ — мӧԁногӧн. Озырјас оз вӧлі наыԍ повны. Ԋем- тор најӧ ез аԁԇыны тајӧ Інԏернатсіоналлыԍ аслыныс ԉоксӧ. Којмӧԁ Інԏернатсіоналлӧн комуԋіст парԏіјајас чукӧртчавлӧны сјезԁјас-вылӧ быԁ во. Мыј сјезԁ-вылын шаусны, быԁ парԏіалы сіјӧс быԏ колӧ керны. Коԁі оз вӧч, сіјӧ парԏіјаыԍ пыр-жӧ вӧтлӧны. Сјезԁјас-вылын бӧрјыԍԍӧ Ісполԋіԏеԉнӧј Коміԏет Комуԋіст Інԏернатсіоналлӧн: сіјӧ став уҗсӧ і нуӧԁӧ ӧԏі сјезԁԍаԋ мӧԁ сјезԁӧԇ. Сетчӧ бӧрјӧны пӧшԏі быԁ госуԁартвоса комуԋіст парԏіјаыԍ јӧзӧс. Сіјӧ велӧԁӧ ставмувывса уҗалыԍјаслы ас кіаныс озырјаслыԍ влаԍт боԍтны. Быԁ комуԋіст парԏіја уҗалӧ ӧԏкоԃа: ставыс најӧ отсалӧны уҗалыԍ јӧзлы вежны важ нога олӧм, ԁа ас кіӧн вӧчны выԉ гажа олӧм. Уна буртор тајӧ Інԏернатсіоналыԁ міјанлы вӧчӧ. Ԉеԋін шуліс: «Мі-ӧԁ Окԏабрса ревоԉутсіанаԁ егӧј-на вермӧ пӧԁтыны ставмувывса озырјасӧс. Кор-ԋін ставмувылас робочејјас вермасны најӧс, тајӧ мі секі вӧԉіԍԏі вермам шуны. Озырјасыԍ повны ԁыр-на міјанлы ковмас. Кытчӧԇ кык-кујім госуԁарствоын оз ло Сӧвет-влаԍт, сӧтчӧԇ ковмас пыр-на повны. «Ԉеԋін отсаліс чукӧртчыны став мувывса комуіԋіст парԏіјајаслы 3-ԁ Інԏернатсіоналӧ. Тајӧ міјанлы ыҗыԁ отсӧг. Ӧні быԁ госуԁарствоын емӧԍ бур отсаԍыԍјас, коԁјас віԇӧны міјанӧс озырјасыԍ.

7. Ԉеԋін, робочејјас ԁа креԍԏана.

Сар-ԁырԍа војна-бӧрын вӧлі гражԁанскӧј војна. Сені јона коԍаԍісны. Унатор жугӧԁлісны, унаӧс віісны, кітӧг коктӧг уна ԍус& ԍо мортӧс коԉісны. Тајӧ војнајасыԍ быԁӧнлы бокас ԍурыштіс. Креԍԏаналыԍ боԍтлісны ԋаԋӧнҗык, паԍкӧмӧнҗык. Јона ԉок олӧмјас быԁӧнлы волісны. Коԍаԍӧм помаԍіс. Краснӧј арміја верміс ставсӧ. Тајӧ быԁӧнлӧн міјан-на ӧні ԍінвоԇын. Уна буртор Ԉеԋін креԍԏаналы вӧчіс-ԋін тајӧ војна-бӧрын. Кор міјан кутіс бурмыштны олӧм, Ԉеԋін ас ԃекретјаснас пырыԍ-пыр кокԋӧԁіс креԍԏаналыԍ олӧм. Важ вотсӧ вежіс выԉ-вылӧ: вот кутісны боԍтны ԁушлыԁыс, а гӧԉ креԍԏаналыԍ ещаҗыкӧн боԍтны. Ԉеԋін ԃекретјас-ԍерԏі поԅӧ креԍԏаналы віԇму уҗалан машінајас уҗӧн ԋӧбавны, ԁа-ј ԁонтӧмҗыка важ-ногыс. Воԍԍіс вӧԉнӧј вузаԍӧм, ԋӧбаԍӧм. Кувтӧԇыс Ԉеԋін пыр сулаліс креԍԏана-ԁор; јона на-понԁа тӧжԁыԍіс. Тані мі віԇӧԁламӧј, кыԇі сіјӧ сулаліс ԁа тӧжԁыԍіс креԍԏана-ԁор: робочејјасӧс ԁа комуԋіст парԏіјаӧс пыр велӧԁіс ԁорјыны быԁ ԉокыԍ ԁа отсавны мыјӧн поԅас уҗалыԍ креԍԏанаӧс; сіјӧ век щӧктіс ас сінԍыԁ јонҗыка бура віԇны ӧтув олӧм робочеј ԁа креԍԏаналыԍ. Татчӧ Ԉеԋін бара-жӧ К. Маркслыԍ велӧԁӧмсӧ боԍтіс. К. Маркс ас ԋігајасас та-јылыԍ велӧԁліс со кыԇі: Војтыр-пӧвсын емӧԍ сӧмын озырјас ԁа гӧԉјас: озырјасыс — буржујас, гӧԉјасыс — ембуртӧм уҗалыԍ јӧз. Буржујјас гӧԉмӧԁӧны ԁа жмітӧны, топӧԁӧны робочејјасӧс. Сіјӧн аслыныс бур гажа олӧм лӧԍӧԁӧны. Накӧԁ паныԁ вермас сувтны сӧмын ембуртӧм уҗалыԍ јӧз. Сӧмын ембуртӧмјас вермасны озырјаскӧԁ, вочсаԍны. Озырјас ловԅӧԁісны робочејасӧс, робочејас-жӧ сӧмын најӧс озырјассӧ, вермасны віны. Креԍԏанаыԁ, на-пӧвсӧ шӧрӧ-віјӧ вошӧмаԍ. Најӧ робочејјас-моз -жӧ еԍкӧ венԅӧны озырјаскӧԁ: помешщікјаскӧԁ ԁа мукоԁјаскӧԁ. Робочејлӧн ас кіԍыс-кынԇі ԋемтор абу: сіјӧ ԇікӧԇ ембуртӧм. Креԍԏаналӧн ем керка, вӧв, мӧсјас ԁа уна мукӧԁтор. Сіјӧ ас уҗалӧмнас аслыс овмӧс лӧԍӧԁӧ. Мыјнӧ еԍкӧ робочејлы креԍԏанакӧԁ вӧчны? Робочејлы колӧ сіјӧс ас-ԁінас ԍібӧԁны. Креԍԏаԋінӧс робочејлы ас-берԁас колӧ бурӧн сібӧԁны. Оз ков мырԁӧн кыскыны аслаԋ, колӧ бурӧн сылы віԍтавлыны ԁа велӧԁны. Ԉеԋін ас ԍуԍнас ԁа ԍамнас тајӧ велӧԁӧмсӧ пӧртіс олӧмӧ. Сіјӧ Маркс кывјас-ԍерԏі лӧԍӧԁіс велӧԁантор: мыј вӧчны робочејлы ревоԉутсіја-ԁырјі креԍԏанакӧԁ, кыԇ ӧтув уҗавны ԁа овны налы ревԉутсіја-ԁырјі. Та-јылыԍ уна гіжліс ԁа віԍтавліс гырыс сјезԁјас-вылын. Со тајӧ сылӧн велӧԁӧмыԍ: Креԍԏаналы колӧ сещӧм ревоԉутсіја, меԁ еԍкӧ најӧ сы-бӧрын мынісны помешщікјас кабыр-улыԍ. Тајӧ кокԋԁӧ налыԍ олӧм. Налы сы-бӧрын шеԁӧ віԇму, мы- нӧны важ уҗјӧзјасыԍ: боԍтӧм віԇму, уҗалан машінајас ԁа мукӧԁ торјасыԍ ԁугԁӧны мынтыԍны. Тані сіјӧ робочејлы отсаԍӧ: оз мун ревоԉутсіјалы-паныԁ. Помешщікјас-вӧтлыны, віԇму на-кіыԍ боԍтны креԍԏана отсаԍӧны. Сіјӧс перјӧм-бӧрын сеԍԍа најӧ ԁугԁӧны отсаԍны. Сылы сеԍԍа ԋемтор оз ков: меным-пӧ тајӧ тырмас, сіјӧ шуӧ. А-ӧԁ ԃерт, мӧԁӧма-кӧ-ԋін, колӧ помавны помӧԇ: җын туј-вылс сувтны ԋекор оз ков. Робечејјас, најӧ җын туј-вылӧ, оз сувтлыны, пыр мунӧны воԇӧ. Ӧтнаныс најӧ став озырјассӧ ԃерт оз вермыны: кутӧны креԍԏаналыԍ отсӧг корны. Креԍԏана ԁӧзмӧны, оз сетны отсӧг. Робочејјас понԁӧны озырјаскӧԁ артаԍны : воԍԍӧ коԍ. Креԍԏаналӧн луныԍ-лун ԉокмӧ олӧм, жугалӧ, торкԍӧ налӧн овмӧс: ԁугԁӧны ԍу, ԋаԋ вузавлыны — налӧн сіјӧ асланыс бырӧ. Тајӧ коԍ-ԁырјі ԇікӧԇ вежԍылӧ олӧм. А кор-ԋін робочејјас, озырјасӧс шыблалӧм-бӧрын, кутасны віԍтавлыны ԁа велӧԁны креԍԏанаӧс: колӧ-по віԇмујастӧ кутны ӧтув вӧԃітны: кор-ԋін кутӧны олӧмсӧ бӧр ԋӧжјӧԋікӧн лӧԍоԁны: унҗык ԍетны тӧвар ԃеревԋајасӧ ԁа мукӧԁтор — кресԏана пыр ԁӧзмӧны робочејас-вылӧ. Ԁыр налӧн важ олӧмыс кутԍӧ јурјасас. Мужік важыԍаԋ олӧ ачыс ас-вылас ыҗыԁ. Важыԍаԋ ачыс сӧмын велалӧма. Мыј-ԍурӧ вузыштны, ԋӧбыштны. Гортын уҗалігӧн пыр-жӧ ачыс кӧԅаін. Мыјла сылы ӧтувја уҗалӧмыс? Сылӧн ем ещаԋік віԇму, ачыс вермӧ уҗавныс. Мыј-нӧ сеԍԍа! Ӧтувја олӧмыԁ, ԁа віԇмутӧ ӧтув вӧԃітӧмыԁ јона зев мужікыԁлы оз кажітчы. Тајӧ олӧмыԁ, сіјӧ шуӧ, бӧр-пӧ важыс-коԃ лоӧ: помешщікјас-ԁырјі сіԇ-жӧ ставсӧ вӧлі ӧтув уҗалӧны, олӧны ӧтув і быԁӧн. Тајӧ ӧтувја олӧм оз сіјӧ гӧгӧрвоны вермы: вывті-на пемыԁ ԁа велӧԁчытӧм. Абу-ӧԁ і ԃівӧ мужікыԁлӧн пемыԁлуныс. Најӧс му пукԍӧмсаԋыс пыр ылӧԁлісны озырјас: ез велӧԁлыны школајасын ԋі ԋемтор. Сіԇ-жӧ на пӧвсын ԇікӧԇ абу ԍуԍ-вежӧра уҗалыԍјас, коԁјас еԍкӧ најӧс велӧԁісны ԁа ԍуԍмӧԁісны. Ӧні кӧԏ нӧшта емӧԍ комуԋістјас. Но-ӧԁ најӧ оз кытыԍаԋкӧ вывԍаԋ гылавны. Ԋекоԁ оз вермы ԇік комуԋістӧн чужны: тајӧ ез вӧвлыв ԁа-ј абу. Ӧԏі ԋіга лыԃԃӧ- мӧн комуԋістӧ мортыԁ оз врмы воны. Абуӧԍ сещӧм ԋігајасыс. Колӧ велӧԁчыны, лыԃԃыԍны, колӧ-ӧԁ і уҗавны кужны. Колӧ кужны быԁтор вӧчны. Ӧтувја олӧм ковмас міјанлы-жӧ аслыным вӧчны. Выԉ олӧм ковмас вӧчны уҗалыԍјаслы аслыныс. Најӧ быԁмісны озырјас-пӧвсын, важ олӧмсӧ раԅлісны; аслыныс-жӧ налы і ковмас сіјӧс вӧчны. Пемыԁ ԃеревԋаыԍ петӧм мортлы, аслыс-жӧ ковмас ԃеревԋасӧ југԁӧԁны, ԍуԍмӧԁны ԁа велӧԁны. Мыјнӧ колӧ вӧчны? Мыј керны робочејлы креԍԏанакӧԁ? Озырјаскӧԁ-моз кутны тышкаԍны? Мырԁӧн щӧктыны выԉ олӧмӧ кутчіԍны? Озыр капітаԉістјасыԁ ԁа помешщікјасыԁ-ӧԁ најӧ ез вывті унаӧн вӧвны. Најӧс зев-кокԋіԁа робочеј ԁа уҗалыԍјас шыблалісны. Најӧ гӧԉјӧзлыс вір јуісны, нарԏітісны ԁа топӧԁісны кыԇі-мыј поԅіс. А тајӧ шӧркост креԍԏаԋіныԁ-ӧԁ ачыс уҗалӧ, мырԍӧ: сіјӧ робочејлы бур вок-коԃ. Сеԍԍа најӧ зев унаӧн: лыԃԃыныкӧ — ԍурӧ уна міԉԉон морт. Вот і колӧ робочеј комуԋістлы уҗавны шӧркост креԍԏанакӧԁ оз ков мырԁӧнӧн, а бурӧн ԁа віԍтавлӧмӧн, воккӧԁ-моз. Сӧвет-влаԍтлы, колӧ пырыԍ-пыр-жӧ ԍетны шӧркост креԍԏаналы став кокԋӧԁсӧ, кущӧмӧс сӧмын поԅӧ. Колӧ отсаԍны бурмӧԁны, ԁа кыпӧԁны налыԍ овмӧссӧ. Налы колӧ віԇӧԁны креԍԏана олӧм-вылӧ, велӧԁны сіјӧс. Оз кылӧн, а ԃелӧӧн петкӧԁлыны, мыј міјанлы, му-вылын поԅӧ выԉ олӧм вӧчны, бура лӧԍӧԁны аԍԍыным овмӧс. Кыԇі-мыј віԇму ӧтув уҗавны, мыј бурыс вермӧ креԍԏаԋінлы лоны, кыԇі сылыԍ сіјӧ олӧмсӧ кокԋӧԁӧ ԁа бурмӧԁӧ — ставсӧ тајӧ робочејлы колӧ креԍԏаԋінлы петкӧԁлыны оз кывјјӧн а ԃелӧӧн.. Секі вӧԉіԍԏі креԍԏанаыԁ мі-ԁор кутасны сулавны, кутасны робочејлы отсаԍны, оз кутны віԁчыны Сӧвет-влаԍт-вылӧ. Мырԁӧнӧн тані ԋемтор ԇікӧԇ оз артмы, нӧшта-ԋін оз артмы креԍԏаналыԍ олӧм кыпӧԁны. Огӧј мі кӧсјӧ налыԍ віԇму боԍтны. Тані колӧ велӧԁны сылыԍ олӧм-вылӧмсӧ. Колӧ на-уҗалӧм-вылын аслыным велӧԁчыны. Колӧ велӧԁчыны, оз ков ыжԁавны на-вылын. Ԋекоԁ меԁ вӧлі абу лыԍтӧма на-вылын ыжԁавны! Таԇі Ԉеԋін велӧԁіс. Тӧԁӧ вӧлі сіјӧ креԍԏанаыԁлыԍ олӧмтӧ: асԍыс, мужікԍыс јонҗыка-на тӧԁіс. Ачас-ӧԁ сіјӧ на-пӧвсыԍ-жӧ петӧма мортыԁ вӧлі. Јона сулаліс креԍԏана-ԁор: ачыс, креԍԏаԋіныԍ, ез ас-ԁорыс сещӧма сулавлыв. Мыј колӧ рообчејлы, кущӧм колан-торјас креԍԏаналӧн емӧԍ — ставсӧ тајӧ верміс Ԉеԋін тӧԁны ԁа вӧчны бура: ез ԁојԁлы сіјӧ ԋекоԁнысӧ. Мі ӧні аԁԇам: колӧ ӧԏі-кӧ шыбітны озырјасӧс, мӧԁ-кӧ выԉ олӧм вӧчны. Воԇԇасӧ керны кокԋіҗык: озырјастӧ ӧтув путкыԉалӧны. Тані кресԏана щӧщ отсаԍӧны. Но зев ԍӧкыԁ мӧԁторсӧ вӧчны. Зев ԋӧжјӧ вермӧ выԉ олӧмыԁ артмыны. Креԍԏана омӧԉаҗык тані робочејјаслы отсаԍӧны. Уна каԁ јӧзлы колӧ татчӧ воштыны. Уна морт нем мунас выԉ олӧм вӧчӧм-вылӧ. Тајӧ вермас уна ногӧн артмыны. Кӧні-ԋін емӧԍ зев уна пабрік-завоԁјас, ԁа арԏеԉнӧј віԇмујас — сещӧм інын тајӧ уҗыԁ ӧԁјӧнҗык кутаԍ воԇлаԋ мунны. Тајӧ вермас кык ногӧн лоны: 1. — Кыԇі артмӧ ревоԉутсіја уна пабрік-завоԁјаса госуԁарствоын? Сені уҗалӧм мунӧ паԍкыԁа. Робочеј јӧз зев унаӧн. Машінајас бурӧԍ ԁа гырыԍӧԍ. Унҗык јӧзыс госуԁарствоас пабрік-завоԁын уҗалыԍјас. Комуԋіст-парԏіја зев јон ԁа ыҗыԁ: сені емӧԍ уна ԍуԍ велӧԁчӧма ԁа бура уҗалыԍ шԉенјас. Віԇму уҗавны емӧԍ бур ԁа гырыԍ машінајас. Віԇму уҗалӧм мунӧ зев-жӧ ыҗыԁа ԁа паԍкыԁа. ԃеревԋајасын зев уна меԁа војтыр. Најӧ кутасны отсаԍны карса уҗалыԍјаслы: кутасны ӧтув овны. Тащӧм госуԁарствоын креԍԏана пыр куԏасны бура овны. Налӧн віԇму уҗавны емӧԍ уна машінајас. Карјасын емӧԍ уна ԋӧбанторјас. Кыкнанлаас олӧны бура. Креԍԏаԋінлы секі вузаԍны ԁа ԋӧбаԍны оз-ԋін ковмы базар. Оз ковлы секі сылы мунны кущӧмкӧ купеч-орԁӧ ԁа ӧктыны-чукӧртны ас јурвывтырыс уҗјӧз. Гӧсуԁатсво секі вермас-ԋін мӧԁног вузаԍан інјас вӧчны: оз ковмы і ԍӧм. Мыј ковміс кар-вылыԍ мортлы — поԅӧ вежлаԍны. Таԇікӧн-кӧ быԁӧн лоӧ, секі кыкнаныс кутасны зев бура овны. Робочеј ԁа креԍԏаналӧн лоӧ секі інаыԍ — олӧм. Ԉеԋін вӧлі шуӧ: — «Тајӧ меԁ-бурыс і ем, мыј колӧ јӧзлы ревоԉутсіјаыԍ. Робочејаслӧн лоӧны ас кіаныс став пабрік-завоԁыс. Најӧ ас уҗалӧмнаныс кутасны быԁторсӧ ԍетны креԍԏаналы, мыј налы колӧ. Кутасны отсаԍны јортна-јортыслы ԁа овны ӧтув. Быԁӧн-кӧ тајӧ лоӧ, выԉ олӧмыԁ ԇікӧԇ артмас і міјан му-вылын». 2) Ӧні віԇӧԁлам гӧԉҗык госуԁарство-вылӧ. Кыԇі-мыј вермас лоны ревоԉутсіја тащӧм інын? Пабрік-завоԁјас зев ещаӧԍ: омӧԉа уҗалӧны, сені уҗалыԍјасыс ещаӧс-жӧ. Комуԋіст-парԏіјаын јона бур вежӧра јӧз абу унаӧн. Ӧтув олыԍ уҗалыԍјас зев ещаӧԍ. Ԃеревԋајасын ӧԏі-ӧԏіӧн олӧны: ӧтув віԇму ԋекоԁ оз вӧԃіт. Унҗык јӧзыс тащӧм госуԁарствоын креԍԏанајас, ічӧта віԇму вӧԃітӧны, ӧтув оз овны, ставныс аԍныс асвыланыс јураӧԍ. Тащӧм інын выԉ олӧмыԁ ԍӧкыԁаҗык кутас артмыны: ԁырҗык ковмас тіԉԍыны. Тані меԁ-воԇын ковмас јонмӧԁны пабрік ԁа завоԁјас — меԁым еԍкӧ вермас креԍԏаналы отсӧг ӧԁјӧнҗык ԍетны: унҗык віԇму уҗалан машінајас ԁа мукӧԁтор. Меԁ-воԇын со мыј ковмас вӧчны: пабрік-завоԁјаслыԍ уҗалӧм кыпӧԁны ԁа јонмӧԁны. Кытчӧԇ тајӧ оз лӧ, сетчӧԇ бур олӧм оз вермы лоны. Шуам-кӧ: госуԁарстволӧн емӧԍ уна пабрік-завоԁјас, а ԃеревԋаын важ-ногӧн олӧны: ӧԏі-ӧԏіӧн. Таԇі олӧмыԁ век-на зев ԉок лоӧ. Колӧ-ԋін тащӧм інын уҗавныԁ јона бура кужны. Меԁ-воԇын колӧ робочејјаслы отсавны ԃеревԋалы. Вӧјна-бӧрын олӧмыԁ быԁӧн, ставыс жуглаԍԍӧма. Пырыԍ-пыр олмыԁ оз артмы. Колӧ ԋӧжјӧԋікӧн. Мужіклы колӧ важ-коԃ олӧм ԍетлыны. Меԁ сіјӧ верміс вузаԍны. Паԍкӧԁчыны віԇмуӧн. Важ-ногӧн олӧмыԍ оз сіјӧс ков кутны. Меԁым ԋӧжјӧԋікӧн ԁа бурҗыка! Коԁі кутас бурҗыка ԁа выԉ ногӧн уҗавны — сіјӧ зев бур. Сещӧмыс і вермас выԉ олӧм вӧчны. Креԍԏаԋін мӧԁас мунны сы-бӧрԍаԋ, коԁі сылы кутас отсавны. Тані робочејјаслы зев јона колӧ уҗавны. Колӧ налы вӧчавны унҗык машінајас. Ԁонтӧмаҗык вузавлыны: мынтӧԁны креԍԏаԋінӧс озыр кабыр-улыԍ. Колӧ креԍԏаналаԋ матыԍтчыны, ԋужӧԁны налы кінысӧ. Робочејјас кі-улын-ӧԁ став пабрік-завоԁјасыс, став кӧрттујјасыс. На-кі-улын став озырлуныс. Најӧ сӧмын вермасны олӧм кутны. Капітаԉістјаслы сетчыны оз ков. Мыј-нӧ тајӧ, шуасны міјанлы, важ-коԃ олӧм оз ков, а аԍныԁ бӧр важлаԋ кысканныԁ. Таԇі-тӧ бара выԉ буржујјаԍ лоӧны. Бара-ӧԁ јӧзыԁ вермасны коԁ ԍурӧ озырмыны а коԁ ԍурӧ — гӧԉмӧны. «Ԁа, — Ԉеԋін-шуӧ: но мӧԁ ногӧн міјан ԇікӧԇ ԋемтор оз артмы. Ԋемтор он вӧч. Тащӧмі-ӧԁ олӧмыԁ міјанлӧн. Кресԏаналы важ-нога олӧмыс бурҗык кажітчӧ. Выԉ олӧмӧ сіјӧ ԋӧжјӧԋік велалӧ. Міјанлы оз ков термаԍны! Мі тӧԁам зев бура — татыԍ вермас лоны гӧԉ і озыр. Озырыԁ му-вылын-жӧ лоӧ, оз кысаԋ-кӧ вылыԍаԋ ԃерт гылав. Тані меԁ ԉокыс і ем. Колӧ быԁӧнлы тӧԁны, бура гӧгӧрвоны: ӧԏі-ӧԏіа кӧԅајствоыс чужӧны гӧԉјас ԁа озырјас». Ԉеԋін воԇӧ шуӧ: «Кӧсјанныԁ-ӧ бӧр важлаԋыԁ мунны? Кӧсјанныԁ-ӧ озырјасӧс бӧр ловԅӧԁны? Таԇі-тӧ бур ԋемтор оз ло! бӧр важ помешщікјасыԁ лоӧны. Пабрік-завоԁјастӧ бӧр озырјас мырԃԃасны. Вајӧ-жӧ ӧтвылыԍ віԇӧԁламӧј, мыј вермас міјанлӧн воԇӧ лоны. Колӧ-ӧ креԍԏаналы торјӧԁчыны ԇікӧԇ робочејјасыԍ? Торјӧԁчыны оз ков! Ставыс бӧр вошӧ. Мыј мі важ олӧмыԍ аԁԇам? Ревоԉутсіјајасыԁ мукӧԁлаын зев-ԋін важыԍаԋ вӧлавлі. Кӧні креԍԏана ез отсавны робочејјаслы, ԋемтор ез і артмыв. Колӧ інӧ ӧтув уҗавны! Секі мі вӧԉісԏі вермам. Оз озырјас вермыны міјанӧс, а мі вермам најӧс. Олӧј ӧтув! Енӧ јона артаԍӧј! Ті робочејјас ԁа креԍԏана, кыкнаныԁ ԇікӧԇ ӧткоԃӧс. Ԍорԋітчӧј ас костаныԁ, кыԇі бурҗыка овны, ԁа мыј вӧчны. Робочејыԁ пабрік-завӧԁтӧ капітаԉістыԁлы оз-ԋін бӧр сет. Креԍԏанаыԁ віԇ-мутӧ помешщікјасыԁлы оз-жӧ бӧр ԍетны. А таԇікӧн-кӧ — аслыныԁ тіјанлы і колӧ тӧлкујтчыны. «Ӧтувја олӧм уҗалыԍјаслӧн — меԁ-гажа, бур олӧм! Секі вӧԉіԍԏі став уҗалӧмыс налӧн лоӧ аслыныс!» Мыјнӧ креԍԏаналы вӧчны. Ԉеԋін татчӧ шуӧ: «Меԁым креԍԏана олӧны-кӧ важ ног. Меԁым најӧ олӧны аԍныс-аскостаныс. Налы колӧ ӧтувтчыны копераԏівјасӧ. Налы ко- лӧны арԏеԉјас ԁа быԁнога сојузјас. Уҗалӧј ӧтнаныԁ. Уна ԉок сетыԍ оз ло. Вузавлӧј, мыј тіјан ем копераԏівјасӧ. Мыј кутанныԁ ԋӧбны, сетыԍ-жӧ ԋӧбалӧј! Таԇікӧн робочејјас ԁа креԍԏана вермасны пӧԁтыны вӧԉнӧј вузаԍӧм! Сені-ӧԁ меԁ-ԉокыс і ем! Копераԏівјасӧн сӧмын поԅас пӧԁтыны аԁ-горш озырјаслыс! Ӧтувја олӧм! Робочејлы оз ков ыжԁавны креԍԏана-вылын! Креԍԏаналы колӧ робочејјаслы отсаԍны! Ӧтув выԉ олӧм вӧчны! Оз ков торјӧԁчыны! Кутчіԍны јонҗыка ԁа чорыԁҗыка кі-кі воча!» Вот мыјӧ велӧԁіс Ԉеԋін. Таԇікӧн щӧктіс овны робочејлы ԁа креԍԏаналы — муса ԁона јортным Вл. Іԉ. Ем сещӧм мојԁкыв. Пӧрыԍ ԃаԃӧ ас кулӧм-воԇас корӧма ас-ԁінас піјансӧ. Ԍетӧма налы корӧԍ-рос. «Чегӧј» — баԏ шуӧ піјаныслы. Ӧԏі ԋӧрјӧн ростӧ вермӧмас чеглавны. Бӧрнас корӧԍтӧ ԇоԋнас ԍетӧма. Мыјта абу мырԍӧмаԍ, ԋекоԁ абу вермӧма ԇоԋнас чегны. Сеԍԍа і шуӧма баԏыс: «Піјанӧј менам, олӧј ӧтув, — тіјанӧс таԇікӧн ԋекоԁ оз вермы!».. Кык кыв Ԉеԋінлӧн вӧвлі: робочејјас, ԁа креԍԏана. Немчӧжыс сіјӧ на-понԁа тӧжԁыԍіс: корԍіс бур гажа олӧм. Кулігас коԉіс сещӧм кывјас: — «Ԍінԍыныԁ јонҗыка віԇӧј асԍыныԁ ӧтувја олӧмтӧ! Кутанныԁ бура, вокјас-моз овны, ԋекоԁ тіјанӧс — озыр ԋі щыглун оз вермы! Кутанныԁ-кӧ ԉока овны кыкнаныԁ вошанныԁ!» СОԀТӦГТОРЈАС. Н. К. КРУПСКАЯ. СССР-са 2-ӧі СЈЕЗԀ-ВЫЛЫН. Н. К. КРУПСКАЈАЛӦН ВІԌТТАЛӦМ.

...Муса јорԏјас, тајӧ лунјасӧ Ԉеԋін горт-ԁорын сулалігӧн ме ԁумајті сылыԍ став олӧмсӧ. Ме кӧсја тіјанлы робочеј ԁа креԍԏана-піыс татчӧ чукӧртчӧм јӧзлы со-мыј віԍтавны. Ас ԍӧлӧмԍаԋыс сіјӧ пыр раԃејтіс став уҗалыԍ јӧзсӧ. Ачыс сіјӧ та-јылыԍ ԋекоԁлы ԋекор ез віԍтавлыв. Ԁа-ј ме еԍкӧ ег віԍтав. Но, талун тіјанлы віԍтала. Сіјӧ вӧлі ті-пӧвсыԍ петӧм морт. Оліс сіјӧ ԁа немчӧжыс корԍіс тујјас — тіјанлы кокԋыԁлун шеԁӧԁӧм-вылӧ. Ӧԏі ԁум пыр сылӧн вӧлі: кыԇі-мыј кокԋӧԁны уҗалыԍјаслыԍ олӧм. Сылы тајӧ тујыс ԍурі К. Маркс ԋігајас-куԇта. Ез сіјӧ ԋігајастӧ веԍшӧрӧ лыԃԃыв. Пыр сіјӧ ԋігајас куԅта велӧԁчіс, коԋӧра олыԍ јӧзлы мезԁлун корԍіс. Ԍурі сылы ԋігасԍыԁ тајӧ тујыс. Кутіс піԍкӧԁчыны. Муніс меԁ-воԇын робочејјас-ԁорӧ. Тајӧ вӧлі ӧнісаԋ-кӧ во комын-сајын-кымын. Ерԁын віԍтавлыны сіјӧ секі ԋемтор ез вермыв. Муніс сіјӧ секі Піԏірӧ. Кутіс віԍтавлыны ԁа велӧԁны јӧзӧс ӧԏі-ӧԏіӧн ԁа гуԍӧн. Ез лок сіјӧ робочејјас-ԁораԁ ущіԏеԉ-моз Локтіс быԏԏӧкӧ налӧн бур вок вӧлі. Ез сіјӧ сӧмын ачыс віԍтавлы. Уна кывзыԍіс робочејјаслыԍ ԍорԋіјассӧ. Піԏірын робочејјасыԁ унатор сылы аслыс віԍталісны. Сені сіјӧ ставсӧ тӧԁмаліс. Тӧԁмаліс ԍір-курыԁ олӧмсӧ пабрік-завоԁын уҗалыԍјаслыԍ. Кывліс сіјӧ сені робочејасԍаԋ і пемыԁа ԃеревԋајасын олӧм-јылыԍ. ...Мі тані со ӧні, јӧртјасӧј, ԍорԋітам ӧтувја уҗалыԍ јӧзлӧн олӧм-јылыԍ. Кыԇі-мыј колӧ вӧчны, меԁым еԍкӧ бура ӧтув олісны став уҗалыԍ јӧзыс: робочејјас ԁа креԍԏана. Вајӧ-жӧ мі віԇӧԁламӧј роч робочеј-вылӧ. Роч пабрік-завоԁын уҗалыԍ сулалӧ ӧԏі кокнас завоԁын, мӧԁ кокнас ԍулалӧ ԃеревԋаын. Роч робочејыԁ, ӧтарӧ-кӧ — ԃеревԋаын олыԍ — креԍԏаԋін. Вл. Іԉ. піԏірса робочејајслыԍ ԍорԋітӧмтӧ ез-ӧԁ веԍшӧрӧ кывзыв. Тајӧ ԍорԋіјасԍыс сіјӧ гӧгӧрвоіс: робочејјас петкӧԁасны став уҗалыԍ јӧзсӧ паԍкыԁ, гажа выԉ туј-вылӧ. Сіјӧ аԁԇіс сетыԍ: робочејас-бӧрԍаԋ кутасны мунны ӧԏі коктујӧԁ став уҗалыԍ јӧзыс. Сӧмын робочејјас вермасны став ԉоксӧ ԁа важсӧ. Тајӧ Вл. Іԉ. тӧԁмаліс на-пӧвсын олігӧн. Аԁԇіс секі: робочејаслы-пӧ ас кіаныс колӧ влаԍт боԍтны. Влаԍт боԍтны оз сіјӧн, меԁым сӧмын аслыныс гажа-олӧм лӧԍӧԁны. Налы влаԍтыс сіјӧн колӧ, меԁым еԍкӧ најӧ вермісны став уҗалыԍыслыԍ, став коԋӧра олыԍ јӧзыслыԍ щӧщ кокԋӧԁны курыԁ ԁа гажтӧм олӧмсӧ. Та-вылын Вл. Іԉ. і уҗаліс. Та-јылыԍ сіјӧ і јӧзӧс велӧԁіс. Муса јортјасӧј! Ті татчӧ чукӧртчӧмаԍ быԁлаыԍ. Ті чукӧртчӧмаӧԍ уҗалыԍ јӧз-пӧвсыԍ. Ме тіјансаԋ кӧсја сӧмын ӧԏітор: енӧ вунӧԁӧ Вл. Іԉ-лыԍ велӧԁӧмсӧ ԁа щӧктӧмсӧ! Кывјассӧ! Нӧшта-на ме кывмӧԁ шуа. Муса јортјасӧј! Кулі міјан Влаԃімер Јԉԉічным! Ез ло міјан ԍӧлӧм-шӧрным! Комуԋіст јортјас! Вылӧҗык кыпӧԁӧј гӧрԁ знамјанытӧ! Ԉеԋінлыԍ гӧрԁ знамјасӧ вылӧҗык лептӧј! Робочеј јортјас, нав-баба уҗалыԍјас, креԍԏана ԁа креԍԏанкајас, став мувывса уҗалыԍјас — ӧтувтчӧј ставыыԁ Ԉеԋін гӧрԁ знамја-ԁорӧ. Сувтӧј веԍкыԁа! Повтӧг, збојҗыка мунӧ воԇӧ!!! Р.Л.К.С.М-са став шԉенјаслы став пабрік-завоԃјасын том уҗалысјаслы, став том креԍԏаналы, Совет-Респубԉікајас Сојузса том јортјаслы јуӧртӧм. 21-ӧԁ лунӧ јавнар тӧлыԍын кулі міјан муса Вл. Іԉԉічным. Ԉічкыԍԍіс ас ԍӧкыԁ уҗнас. Бырі муса јортным. Ез ло міјан-понԁа тӧжԁыԍыԍным. Ыҗыԁ ԁонатор мі тајӧ лунӧ воштім. Ез ло щӧктыԍным. Кулі міјанӧс велӧԁыԍным. Ештӧԁіс тајӧ лунӧ олӧмсӧ воԇлаԋ мунны уҗалыԍјасӧс чуксалыԍ морт. Бырі уҗалыԍјаслӧн ԁонатор. Кулі озырјаслыԍ ԍінјассӧ быщкыԍыс. Чіні ӧԏі мортӧн, коԁ горӧԁчӧм-вылӧ озырјаскӧԁ коԍ-вылӧ петӧны уна міԉԉон јӧз. Кывзӧны вӧлі сылыԍ горӧԁчӧм пабрік-завоԁјсын, кывзісны быԁ ԃеревԋаԍаԋ. Ставмувывса јӧзыс сы-вылӧ віԇӧԁісны. Бырі міјанӧс, том уҗалыԍ јӧзӧс велӧԁыԍным. Бырі сіјӧ мортыс: Ԉеԋін кулі. Но уна буртор сіјӧ міјанлы коԉіс. Уна бур-вылӧ міјанӧс велӧԁіс. Велӧԁіс міјанӧс гырыԍҗык уҗалыԍјаслы отсаԍны. Щӧктіс сіјӧ щӧщ выԉ олӧм вӧчны. Гажа талун озырјаслы: раԁлӧны талун став му-паԍта озыр јӧз. Зев шог талун уҗалыԍ јӧзлы: зев гажтӧм уна міԉԉӧн мортлы. Міјанлы том јӧзлы оз ков повԅыны! Енӧ бӧрԁӧј! Том уҗалыԍјас! Вл. Іԉ. вежіс тіјанлыԍ олӧм. Сіјӧ велӧԁӧм-ԍерԏі ембуртӧм уҗалыԍјас вермісны Окԏабса ревоԉутсіјаӧн став важ ԉоксӧ путкыԉтны. Тајӧн тіјанлы воԍԍіс зев паԍкыԁ туј воԇӧ мунны. Зев паԍкыԁа воԍԍіс велӧԁчыны туј. Јонҗыка вајӧ велӧчӧј ! Отсаԍӧј выԉ олӧм вӧчны! Ӧтувтчӧј ставныԁ комсомол-ԁорӧ! Тіјанлы велӧчыныԁ сыкӧԁ колӧ! Колӧ сылы отсаԍны! Став том уҗалыԍјас сувтӧј Ԉеԋін гӧрԁ знамја-ԁорӧ! Олӧј збојҗыка! Том креԍԏана-піјан! Ԉеԋін велӧԁӧмӧн комуԋіс-парԏіјакӧԁ креԍԏана вӧтлісны помешщікјасӧс. Налыԍ мырԃԃалісны став віԇмусӧ: боԍтісны ас-кіаныс. Озырјаскӧԁ војујтігӧн Сӧветвлаԍт креԍԏаналыԍ ԁорјіс віԇмусӧ, став овмӧссӧ помешщікјасыԍ ԁа геԋералјасыԍ. Ԉеԋін креԍԏанаӧс ԉіктіс бур туј-вылӧ. Сіјӧ тіјанлы воԍтіс паԍкыԁа велӧԁчан туј. Тіјанлы колӧ ӧні велӧԁчыны. Колӧ југԁӧԁны асԍыныԁ пемыԁ олӧмтӧ. Ӧтувтчӧј, вајӧ, топыԁҗыка комсомол-ԁорӧ! Тајӧн ті отсаланныԁ выԉ гажа олӧм вӧчны. Енӧј вунӧԁӧ Ԉеԋінлыԍ велӧԁӧмсӧ ԁа щӧктӧмсӧ! Веԍкыԁаҗык ԁа повтӧгҗык віԇӧј воԇӧ! Том чукӧра јортјас! Вл. Іԉ. веԍкӧԁіс міјанӧс выԉ туј-вылӧ. Воԍтіс міјанлыԍ ԍінјас. Велӧԁіс выԉ олӧм вӧчны. Міјанлы колӧ ставсӧ важсӧ жугӧԁны ԁа вӧчны выԉӧс. — Ті-пӧ, томјӧз, енӧ повԅӧј чукԉа тујасыԍ. Мунӧј воԇӧ! Повны оз ков! Муԇлывтӧг, збојҗыка воԇӧ! Веԍкӧԁлӧј! Меԁым гӧптӧԍ ԁа вущкӧԍ! Ті унаӧн! Повтӧгҗык! Тујыԁ шыԉыԁ лоӧ! Іԉԉічным јортјасӧј ез ло. Ԋемтор! Комуԋіст-парԏіја помалас Ԉеԋінлыԍ ԃелӧсӧ! Мі-пӧвсыԍ уна ԍурс мортӧс сіјӧ бӧрјас ԃа міјанӧс велӧԁас. Мі комуԋіст-парԏіјалы — отсӧг! Повтӧгҗык сувтлӧј міјан парԏіја-ԁорӧ! Унҗыкӧн! Збојҗыка! Ԋӧжјӧԋікӧн ԁа велӧԁчам! Мі-ӧԁ томӧԍ! Мі — јонӧԍ! Кутам мунны пӧрыԍҗык јортјаскӧԁ мі: наыԍ огӧ коԉтчӧј! Кӧртыԍ јонҗыкӧс ԁорам повтӧмӧс ԁа унаӧс мі ас-пӧвсыԍ выԉ, Ԉеԋін туј-куԅта муныԍ, јӧзӧс! Р.Л.К.С.М.-ӧн Тсентр. Коміԏет. Мӧскуа, 22-ӧԁ лун јанвар тӧл. 1924-во. ВЛ. ІЛ. Ԉ Е Ԋ I Н. ԈЕԊІН ԊІГАЈАСЫԌ БӦРЈӦМ ГІЖӦԀЈАС.

Тајӧ бӧрјӧм гіжӧԁјаслы мі ԍетам быԁӧнлы асԍыс ԋім. Ԉеԋінлӧн гіжӧма 20 ԋігаыԍ унҗык-на. Ԃерт тајӧ ічӧт ԋіга ставыс оз тӧр сылӧн гіжӧԁјасыс. Тајӧ ԋігаӧ «бӧрјӧм торјассӧ» торјӧԁім сіјӧн, меԁ еԍкӧ кӧԏ тӧкӧԏӧ тајӧ ԋігасӧ лыԃԃыԍыс вермас тӧԁмавны Ԉеԋінлыԍ велӧԁӧмсӧ. Мыј сіјӧ віԍтавліс ԁа мыј щӧктыліс — сіјӧ уна зев лоӧ. Міјан«бӧрјӧм торјас» — торјӧԁалӧма быԁ лыԃԃыԍыԍ креԍԏаԋінлы ԁа робочејлы. САР МАԊІПЕСТӦН КРЕԌԎАНАЛЫ ВӦԈА ԌЕТӦМ-ЈЫЛЫԌ.

Міјанлы віԍтавлӧны: сарыԁ-пӧ креԍԏаналы «вӧԉа» ԍеԏіс. Ԍетіс-ӧ? Вајӧ віԇӧԁламӧ. Тајӧ вӧԉа-ԍетӧм маԋіпестнаԁ сарыԁ креԍԏанаыԁлы віԇмутӧ ез ԍет. Креԍԏанатӧ тајӧ маԋіпеԍтыԁ мӧԁарӧ кокԋӧԁіс. Ез-ӧ ԍет вӧԉа ԁа віԇму налы! Сіјӧ ӧстаткіјассӧ бӧр мужікыԁлыԍ мырԃԃіс. Петіс маԋіпест. Сіјӧ міјан «баԏушко-сарлӧн» кырымалӧма. Сіјӧ мужіклыԍ ӧстаткі мусӧ ԁа віԇсӧ бӧр боԍтіс. Та-бӧрын мужікыԁлыԍ ԍо торјӧ јукісны ԁа пазӧԁісны мутӧ ԁа віԇтӧ. Уна ԍурс морт кушӧԇ мутӧг коԉіны. Ԍетісны сымынԁа му: мужікыԁлы корны лоі петны. Віԇму еԍкӧ посԋӧԁісны-ԋін ԁа, горшыԁ-ӧԁ ԁыр оз озырыԁлӧн пӧт. Сар воттӧ (налог) нӧшта ыҗԁӧԁіс. Тајӧ «ічӧԏік» вотыԁ колӧ-пӧ сіјӧн: ме-пӧ тіјанлы віԇму ԍеті-ԁа. Ԃерт еԍкӧ ез ԍет. Ещаԋікыс пыр вӧвлі мужікыԁлӧн віԇмуторјыԁ. Маԋіпестыс сӧмын тајӧ важ мувіԇ-вылас вот соԁтіс. Ԁонсӧ віԇмуыԁ-вылӧ вылӧҗык-на пуктісны. Со сіјӧ «вӧԉаыԁ» кущӧм. Секі вӧлі војна-бӧр. Уна зев ворсԍісны војна-вылын. Сеԍԍа ԍӧмыԁ еща вӧлі. Ставсӧ вӧлі војујтӧм-вылӧ разӧԁӧма. Креԍԏанаыԁ омӧԉіка кутісны мурзыны-скӧравны. Сарлы быԏ вӧлі мыјкӧ колӧ вӧчны. Вај інӧ-пӧ «вӧԉа» креԍԏаналы ԍетлам. Воԇвыв сарыԁ аԁԇіс: меным-пӧ колӧ аслым-тај «уҗаԁ» кутчіԍлыны. Увԍаԋ-кӧ мӧԁасны вӧԉатӧ перјыны (шеԁӧԁны) — ԉокҗык-ӧԁ лоӧ. Ԍетіс еԍкӧ сарыԁ «вӧԉатӧ»-ԁа, сӧмын ԉокҗык олӧмыс мужікыԁлӧн лоі. Тајӧ «вӧԉатӧ» ԍетігӧн помешщікјастӧ сарыԁ ез-жӧ вунӧԁлы. Ез-ӧԁ најӧс ԁојԁ. Петіс мужікным «вӧԉа»-вылӧ — кӧмтӧг ԁа паԍтӧг ас віԇмуӧн. Сещӧм «вӧԉа» сылы лоі, мыј сещӧмыс ԋекорна сылӧн ез вӧвлыв. Воԇын барін-орԁын уҗаліс мырԁӧнӧн. Тајӧ «вӧԉа»-бӧрԏі лоі бурӧн ы-орԁӧ мунны: тащӧм «бур» лоі овныс. Кутіс віԇму уҗавны ԁон-вылӧ озыр-орԁыԍ бостӧмӧн. Ковміс бара во-гӧгӧр уҗавны коԋӧрлы сӧмын куш ԋаԋ-вылӧ. Чеԉаԃыԁ бӧрԁӧны, сојны корӧны: быԏӧԁ уҗав. Ԇік тащӧм вӧлі «сар-баԏушколӧн» бур јен-ԋімԍаԋ «вӧԉа» ԍетан маԋіпестыԁ. Зев вӧлі олӧмыԁ ԍӧкыԁ помешщікјас-орԁаԁ. Сетчӧ-ӧԁ сеԍԍа нӧшта-на ӧԏі ԉоктор соԁі. Рӧԍіјаын кутіс луныԍ-лун чужны, соԁны озырјас. Мужіклыԍ олӧмсӧ-најӧ кутісны ԉічкыны, топӧԁны. Овны мортыԁлы колӧ, а ставыс зев ԁона лоі. Прантсіјаын сіԇ-жӧ вӧвлі ревоԉутсіја. Сіјӧ отсаліс креԍԏаналы помешщік кабыр-улыԍ петны. Отсаліс еԍкӧ, ԁа ез помӧԇ. Озырјас бӧр креԍԏанаӧс топӧԁісны. Тащӧм-жӧ і роч креԍԏанаыԁлӧн олӧмыԁ лоі. Ԍомтӧгыԁ-ӧԁ он вермы овнытӧ: кӧԏ і вӧԉа-ԁырјі. Воттӧ колӧ мынтыны. А «вӧԉа»-бӧрын сіјӧ ыҗыԁҗык-на лоі. Сеԍԍа віԇмуыԍ вӧлі колӧ мынтыԍны. Кӧм-паԍкӧмтӧ вӧлі колӧ боԍтны, лӧԍӧԁны. Новлантортӧ кутісны-ԋін секі пабрікајасын вӧчавны. Кынӧмыԁ ԍумалӧ сіјӧ ԋіщкӧн он тырт: ԋаԋ колӧ ԋӧбны. Тајӧ-на еԍкӧ быԁӧн бур. Олӧмыԁ сещӧм лоны кутіс: ӧԏікӧс кутіс гӧԉмӧԁны, мӧԃӧс — озырмӧԁны. Ӧԏі-пӧлӧс луныԍ-лун озырміс: кутіс бурҗыка овны. Мӧԁ-пӧлӧс аԁԇіс курыԁ ԁа щыглун. Озырыԁ кутіс ас кі-улас ембурсӧ чукӧртны. Гӧԉлы лоі корны петны. Тајӧ «вӧԉа» петан лунԍаԋ — ԇоԋ 40-ын во пыр вӧлі тащӧм олӧм. Ԃеревԋајасын унҗыкыс кутіс гӧԉмыны, ещаҗыкыс луныԍ-лун — озырмыны. Гӧԉ мортлы ԇікӧԇ мат лоі! Сіјӧ щӧщ ыжјаԍкӧԁ ԁа мӧсјаскӧԁ ӧԏілаын оліс. Паԍтаԍнысӧ ԋінӧмӧн лоі. Ԋаԋыԁ абу, ԍӧмыԁ абу. Кутісны гортјассӧ еновтавны ԁа пышјавны: ԋекущӧм олӧм ез ло. Воыԍ-во щыгјавны кутісны. Віԍӧмјас уна ԍо мортӧн гуӧ воԁтӧԁаліс. Ӧні-ӧԁ сещӧм-на-жӧ креԍԏанаыԁлӧн олӧмыԁ. Мыј ӧні вӧчны? Кыԇі олӧм налыԍ кокԋӧԁны? Креԍԏаналыԍ сӧмын ӧԏі ногӧн поԅас олӧмсӧ конԋӧԁны. Озыр кабыр-улыԍ пет- ны сӧмын ӧԏі туј ем. Налы колӧ отсавны робочејлы ревоԉутсіја вӧчны. Колӧ отсавны сіԇі, меԁым, став, віԇмуыс лоіны ас кіаныс, меԁым став овмӧсыс вӧлі уҗалыԍјас кі-улын.

МЫЈ КОЛӦ ВӦЧНЫ. МЕԀЫМ ЕԌКӦ СТАВ ВІԆМУЫС ВӦЛІ УҖАЛЫԌЈАС КІ-УЛЫН. *)

Віԇму колӧ ԍетны став јӧзлы. Сіјӧ вермас ԍетны сӧмын ставвојтырлӧн влаԍт. Креԍтана-піыԍ сіјӧ влаԍтас јӧзыс ԃерт лоӧны-жӧ. Мі ӧні јуалам асԍыным: мыјнӧ-еԍкӧ, кор мі віԇмутӧ ԍетам став јӧзлы — уҗалыԍјас кіӧ ԍурӧ оз-нӧ тајӧ віԇмуыс? Лоӧ оз-нӧ сіјӧ на-кі-улын? Мі бӧр-жӧ аслыным шуам: «Оз тајӧ сіԇі ло». Шулам, мыј віԇму лоі војтыр кі-улын. Помешщікјас абуӧԍ. Став віԇмуыс налӧн вуҗіс војтырлы. Секі быԁ морт віԇму кутас боԍтны. Боԍтӧ, быԏԏӧкӧԍ сіјӧ ԋӧбӧ јӧзлыԍ. (Влаԍтыс јӧзлӧн мі шуім). Тащӧм олігӧн лоӧ: став јӧз ӧткоԃ — коԁлы кущӧм колӧ віԇму, сіјӧ вермӧ боԍтны. Лоӧ олӧм, кыԇі-тај аԍныс кресԍԏана шулӧны: — став важ віԇ кутан пощӧсјасыс уԍӧны. Секі, мајбыр, мыјта колӧ муыԁ лоӧ. Секі кокԋіԁа кутԍас уҗавԍыны». Тащӧм пощӧсјастӧ жугӧԁлӧмԍыԁ лоӧ-ӧ мыјкӧ бурыс? Ԍурӧ-ӧ таԇікӧн віԇмуыс меԁ-јона колыԍыслы? Татыԍ ԋем-тор бурыԁ оз ло: унҗык ԉок лоӧ! Кутасны вӧԉаа уҗавны. Вӧԉнӧј віԇму-вылын кутԍас зев «гаҗа» уҗыԁ мунны. Выԉ-нога олӧм мӧԁас. Віԇму ԋӧбԍӧ госуԁарстволыԍ: ԋӧбны быԁӧнлы поԅӧ, сіјӧ оз кут татыԍ, ԋӧб коԁлы колӧ і мыјта колӧ. Госуԁарствоын ыҗыԁалӧны робочеј ԁа креԍԏана. Војтырлӧн влаԍт. Тајӧ влаԍт вузавлӧ віԇму: јӧз ԋӧбалӧны: мыјта колӧ, ԋекоԁ озкут. Быԁӧн уҗалӧны мыј вермӧны: Мыј он уҗав кор став віԇму ставјӧз кі-улын. — Тајӧ лоӧ: коԁыԍ повтӧг уҗалӧм вӧԉнӧј віԇму-вылын. — Мыј-нӧ еԍкӧ,

• ) Мај тӧлыԍын 1917-ӧԁ воӧ вӧлі меԁ-воԇԇа Ставроԍіјаса креԍԏана ԃепутат сјезԁ. Ԉеԋін віԍіс ԁа ез вермы ԍетчӧ воны. Сы-понԁа сјезԁыслы гіжіс тајӧ гіжӧԁсӧ.

та ногӧн ԍурӧ-ӧ віԇмуыԁ іна уҗалыԍ јӧзлы? Сещӧмыслы, коԁлы колӧ ԍетны, ԍурӧ-оз сіјӧ? Оз! Оз ԍур! Таԇі мі огӧ віԇмутӧ налы ԍетӧј! Ԋемтор оз ԍур на кіјӧ. Куш мутӧ-ӧԁ он ԍој: а ԋемтор вӧчтӧг ԋаԋыԁ сетчӧ оз быԁмы. Сы-вылын колӧ уҗавны. Тыртӧм кіӧн оз-жӧ уҗавныԁ поԅ: колӧ гӧр-агас, вӧв, колӧ ԍӧм. Со ті і ԍетӧј віԇмутӧ став јӧзлы. Вӧтлӧј таԇікӧн помеппцікјастӧ. Віԇ-му ставјӧзлӧн, влаԍтыс налӧн-жӧ. Поԅӧ віԇму вӧԃітны мыјта колӧ. Зев лӧԍыԁ. Бур еԍкӧ ставыс тајӧ, ԁа оз ло сӧмын тајӧ бурыс став јӧзыслы. Тајӧ-на сӧмын лоӧ: быԁ ембураҗык креԍԏаԋін кутас віԇму-вылын уҗавны. Коԁі оз вермы ԋӧбны тајӧ, сылы ԋемтор ԋекущӧм бур оз ло. Мі ԃерт ԋемтор огӧ шуӧј. Тајӧ оз-жӧ важ-коԃ-ԋін ԇік ло. Тајӧн ылӧ воԇӧ јӧз воԍковтасны. Важӧн тащӧмысна ез вӧвлыв ԋемтор. Сӧмын гӧԉа олыԍ креԍԏаналы мі тајӧн буртор ԋемтор огӧ вӧчӧј. Віԇмутӧ сӧмын озырҗык креԍԏана понԁасны ԋӧбнытӧ вермыны. Најӧ-жӧ сӧмын і лоӧны тајӧ «вӧԉнӧј» віԇму-вылын кӧԅаінјас. Кутасны најӧ уҗавны, зев јона — мі ԋемтор огӧ шуӧј. Најӧ уҗавныԁ кужны кутасны. Сӧмын-ӧԁ еща-на быԁӧн тајӧ! Поԅӧ уҗавны, поԅӧ і кужны: тајӧ ставыс бур. Гӧԉмортыԁ-ӧԁ еԍкӧ гашкӧ кужӧ-жӧ уҗавныԁ-ԁа, сӧмын кернысӧ сіјӧ ԋемтор оз вермы: сылы уҗавныс ԋемторјӧн: гӧр-агасыс абу ԁа-ј ԍӧмыс абу. Кӧԏ-ӧԁ і ԍамман уҗавныԁ, куш кінаԁ ԋемтор-на он вӧч. Мыјта кӧԏ мі та-јылыԍ огӧ горзӧј, таԇікӧн мі ԋекор віԇмутӧ огӧ вермӧј ԍетны гӧԉа олыԍ уҗалыԍјаслы. Веԍшӧрӧ горзӧмԍыԁ-ӧԁ ԋекоԁлы бурыԁ оз ло. Поԅӧ гіжавны кабалајас ԁа ԍетавны быԁ ԃеревԋаӧ: «віԇмуыԁ-пӧ лоі став јӧзлы. Уҗалӧј вајӧ, вокјас, гажаҗыка!» Мукӧԁ госуԁатсвоын-тај сіԇ-жӧ быԁлун горзӧны јӧзӧс мезԁӧԁӧм-јылыԍ ԁа сӧмын ԏурмаыԍ јӧзыс оз рекмывлыны: пыр ԇік тыр мыжмӧмјасӧн. Сетчӧс пабрік-завоԁјасын-тај пыр-жӧ сы-јылыԍ горзӧны. А мыј мі аԁԇам? Робочејјас пыр уҗалӧны катарга-вылын-моз: бурлун оз аԁԇывлыны. Озырајс, робочејјас мезԁлун ԍетны кӧсјысыԍјас олӧны, быԏԏӧкӧ рајынӧԍ. Тащӧм ԍорԋіјас тіјанлыԍ мі ԋекыԇі пыԃԃі огӧ вермӧ пуктыны. Ԋемтор татыԍ оз ло уҗалыԍ ԁа гӧԉјӧзлы: ԋекущӧм буртор тајӧн ті онӧ налы вӧчӧ. Вывті бур ԍорԋітӧмԍыԃ — ԋемтор сетыԍ. Тащӧм «нароԃԋік» парԏіјајасыԁ пыр кывнаныс сӧмын јӧзлы бур вӧчісны, а ԃелаӧн ԋемтор ез артмыв. Ті кӧсјанныԁ віԇму став војтырлы ԍетӧмӧн ԍетны бурлун уҗалыԍјаслы. Оз ԋемтор артмы! Віԇмуыԁ гӧԉјӧзлы оз ԍур. Ставыс ԍурӧ сӧмын бара озырјаслы. Тајӧ кӧсјыԍӧмӧн ԁа віԍтавлӧмӧн ԋекоԁлы, уҗалыԍјаслы, буртор онӧ вермӧ вӧчны. Выԉ олӧм оз-ӧԁ таԇі вӧчԍы, еща мӧԁногӧнҗык. Робочеј ԁа гӧԉ креԍԏаналӧн таԇі олӧмыԁ оз бурмыв. Таԇі вӧԇӧ мунны мі огӧ вермӧј! Абу тајӧ бур тујыԁ важ олӧмыԍ выԉ олӧмлаԋ мунны! Кор таԅі ԍорԋітӧны, пыр вунӧԁӧны ӧԏітор быԏԏӧ му-вылаԁ сӧмын кыктор і ем: војтыр ԁа сеԍԍа віԇму. Ԃерт еԍкӧ тащӧмкӧ олӧмыԁ вӧлі: тајӧ віԍталӧмыԁ зев бур. Сіјӧ-ӧԁ і ем, мыј абу тащӧм олӧмыԁ му-вылаԁ. Кытчӧԇ ем му-вылын ԍӧм, сетчӧԇ јӧз оз кутны вермыны овны, сетчӧԇ ԋем-тор оз артмы. Ԍӧмтӧг морт ӧні оз-на вермы овны: сытӧг сылы ԇік ԋемтор вӧчныԁ «вӧԉнӧј» віԇмунаԁ. Бырӧ сіјӧ, бырӧ і меԁа уҗ. Міјан, Рочму-паста емӧԍ озыра олыԍ креԍԏана. Најӧ гӧԉјӧзтӧ кутасны чабравны. Озыр мортлӧн ембурыс ԇік горштырыс лоӧ. Гӧԉԉӧн тајӧ «вӧԉнӧј» віԇмунаԁ ԍінваыс, курыԁ олӧмԍыс оз кут чышкыԍԍывны. Озыр креԍԏанаыԁ-ӧԁ оз кут ӧтнас ачыс уҗавны: кутас сіјӧ гӧԉмортӧс боԍтны (меԁавны) уҗавныԁ. Сіјӧ кутас ԍом-вылӧ ԋӧбны јӧзлыԍ вынсӧ. Щӧктас ас-пыԃԃі пӧԍавтӧԇыԁ мырԍыны. Сыкӧԁ-жӧ ортча кутасны овны уна міԉԉон гӧԉ-јӧз. Вӧвныс налӧм мусӧ гӧрыштныс абу. Најӧ кутасны озыр-орԁӧ меԁаԍны. Понԁасны вежалунӧн уҗавны. Ӧԏі лун-кежлӧ вӧв ԍетлӧмыԍ. На-піыԍ зев унаӧн мунӧны кар-вывјасӧ ԁа кытчӧ-ԁа кынӧм-пӧт корԍны. Кытчӧԇ міјан лоӧны озырјас ԁа гӧԉјас сетчӧԇ бур олӧм оз вермы лоны. Ӧԏіыс кутас меԁавлыны, мӧԁыс кутас меԁаԍны. Сетчӧԇ мі бура огӧ вермӧј віԇмутӧ јукныԁ. Ԍӧм-ԁырјіыԁ ԋекор мі-пӧвсыԍ оз лоны ӧткоԃ олыԍјас: пыр лоӧны озырјас ԁа гӧԉјас. Міјан рочму-вылын олӧмыԁ ԇікӧԇ-жӧ таԅі і мунӧ. Ті кесјіԍӧмӧн ԁа віԍтавлӧмӧн аԍнытӧ олӧмыс орԃԃалас. Гӧԉјӧзлы ԃерт колӧ, отсавныԁ колӧ налыԍ ԍір курыԁ-лунсӧ кокԋӧԁны. Но, кыԇі сӧмын отсавны, кыԇі-мыј віԇму јукны, меԁым ескӧ гӧԉ јӧз ез-жӧ кушвылӧ коԉны. Ті кутанныԁ тајӧ уҗсӧ нуӧԁны. Кӧсјанныԁ воԇлаԋ олӧм јӧзлыԍ нуӧԁны. Сӧмын тіјанлӧн тујныԁ ԉок. Тајӧ туј-куԅта мунӧмӧн јӧзтӧ онӧ вермӧј мезԁӧԁны. Колӧ-інӧ выԉ тујас корԍны. Ӧԏі туј ем со кущӧм. Меԁвоԇын колӧ ӧтувтны меԁа віԇму-вылын уҗалыԍјасӧс ԁа гӧԉ креԍԏанаӧс. Мі щӧктам тіјанлы быԁ вӧлӧԍтыс, карувјасыԍ, быԁлаыԍ налы-жӧ креԍԏана коміԏетјас, меԁым-еԍкӧ гӧԉ креԍԏана ез воны пӧԃібӧ. Кутасны најӧ уҗавны сещӧм коміԏетјасын. Ті шуанныԁ: мувіԇыԁ-ӧԁ јӧзлы ԍетчыԍӧ. Сеԍаԋ гӧԉјас вермасны-ԋін аԍнысӧ ԁорјыны. Најӧ кутасны јуаԍны: ті, шуасны, віԇмутӧ јӧзлы кӧсјанныԁ сетны. Мыјнӧ міјанлы ковмас керны? Міјан-ӧԁ вӧвјасным абуӧԍ, гӧр-агасным ԋекоԁлӧн абу. Віԇмуным зев еща. Мыј кутам керны? Ті-нӧ віԇмутӧ міјанлы сетанныԁ он? Ті-еԍкӧ-тај віԍтавлінныԁ, быԁӧнлы-пӧ віԇмуыԁ лоӧ-ԁа? Ембурајасыслы сіјӧ ԍурӧ, мыјнӧ міјанлы бурыс сетыԍ лоӧ? Бурвылӧ-ӧ-нӧ мі вірсӧ ԁа пӧԍсӧ кіԍтім? Колӧ-ӧ вӧлі тајӧ вӧчнысӧ? Мі нӧшта-на тані шуам: мыјта віԇмутӧ енӧ сеталӧ «став јӧзлы» кытчӧԇ гӧԉјӧзӧс онӧ отувтӧј — ԋемтор бур оз ло. Ӧтув олӧмӧн најӧ кутасны уҗавны: јорта-јортјаслыԍ јуасӧмӧн ԁа віԍтаԍӧмӧн. Најӧ секі вӧԉіԍԏі аԁԇасны ас олӧмԍыс бурсӧ. Сӧмын тајӧ туј-куԅта мунӧмӧн поԅас гӧԉјӧзлыԍ олӧм кокԋӧԁны. Тајӧ-жӧ најӧс велӧԁас і овны воԇӧ-вылӧ. Уҗавны ԃерт јона ковмас. Оз ԃерт ло асыв-мӧԁлунԍаԋ, ԇік пыр рајын-коԃ олӧм. Помешщікјастӧ шыблалӧм-бӧрын-ӧԁ міјанлы-на коԉі бара став ԉок важ олӧмыс (капітаԉізм). Сыкӧԁ-ӧԁ меԁ-на ԍӧкыԁ бертчыны-тӧ. Ӧтув олӧм креԍԏаналӧн сӧмын вермас пӧԁтыны. Тајӧ туј-куԅта мунӧмӧн сӧмын вермам інаыԍ ԍетны креԍаԏналы, уҗалыԍ јӧзлы віԇмутӧ. Ӧԁјӧ сорԍалӧмӧн мунӧмыԍ, буркҗык ԋӧжјӧԋікӧн, җӧмԁавтӧг мунны. Мӧԁ тујыс тащӧм. Помешщікјасыԁлыԍ боԍталӧм віԇ-мутӧ оз ков ставсӧ ԇікӧԇ торјӧԁлыны. Колӧ понԁыны сіјӧс ԇоԋӧн, торјӧԁлытӧг вӧԃітны. Сетчӧ колӧ воԍтавны совкозјаԍ (Сӧветскӧј Кӧԅајствојас). Понԁыны сені выԉ-ногӧн уҗавны, аграномјаскӧԁ ԁа ԋігајас-ԍерԏі. Татчӧ колӧ ӧтувтны меԁ гӧԉ креԍԏанасӧ, меԁым-еԍкӧ најӧ кутасны ӧтув уҗавны ԁа овны выԉ-ногӧн. Тајӧ вӧчны еԃрт зев ԍӧкыԁ лоӧ. Но татӧг ԋемтор сеԍԍа оз артмы. Татчӧ оз ковмы ԋекущӧм законјас. Колӧ сӧмын бура, ошјыԍтӧг віԍтавны, меԁым еԍкӧ аԍныс, увԍаԋ тајӧ олӧмас кутчіԍісны. Тајӧ кӧԏ ԋӧжјӧԋікӧн, но інӧ зев бура, мӧԁас артмыны. Пырыԍ пыр мужікыԁ ԃерт оз кут ӧтувтчыны. Сіјӧ татчӧ овны зев абу велалӧма. Сеԍԍа-ӧԁ бара-жӧ татчӧ ԍӧм ковмас, ковмасны выԉ уҗалан кӧлуј — машінајас ԁа мукӧԁ тор. Татчӧ-тӧ колӧ ԋӧжјӧԋікӧн кутчіԍны. Тајӧ тујјас-куԅта мунны щӧктам мі огӧ сӧмын куш ԋігајас-ԍерԏі. Став олӧмыс мунӧ сіԇ мукӧԁлајасын. Віԇмутӧ колӧ ӧтув вӧԃітны. Уҗавны понԁыны выԉногӧн: машінајасӧн колӧ. Сеԍԍа меԁым велӧԁчӧма јӧз — аграномјас велӧԁісны бурҗыка уҗавны. Таԇі мі вӧԉіԍԏі гӧԉ креԍаԏналы вермам кущӧмкӧ буртор вӧчны. Вӧԉіԍԏі віԇ-муыԁ інаыԍ лоӧ уҗалыԍ јӧз кі-улын.

ВІԆМУ — КРЕԌԎАНАЛЫ!

Міјанлӧн лоі-ԋін мӧԁӧԁ ревоԉутсіја. Каԁ-ԋін міјанлы ӧні віԇму-јыԉыԍ веԍкыԁа ԍорԋітны. Кӧкјамыс тӧлыԍ-сајын вӧлі воԇԇа ревоԉутсіјаыԁ. (Певраԉ тӧл. 1917 в. сарӧс чӧвтӧм). Мыј сіјӧ јӧзлы бур ԍетіс. Тајӧ мі ӧні бура аԁԇам. 8-с тӧлыԍ-бӧрын бара-тај став јӧзыс мыјла-кӧ сувтісны коԍ-вылӧ. Мыјла-нӧ? Сіјӧн, мыј воԇԇа ревоԉутсіјаыс гӧԉ уҗалыс јӧзлы ԋемтор ез ԍет. Мі ӧні аԁԇам: іна-тај коԉӧма вӧлі віԇму-тӧ уҗалыԍјаслы — гӧԉјӧзлы ԍетны. Ԇоԋ 8-с тӧлыԍ-ӧԁ Временнӧј Правіԏеԉство јӧзӧс ылӧԁіс. Пыр сіјӧ ԁугԁывтӧг кыскіс тајӧ ԍорԋісӧ: кӧсјіс віԇму ԍетны гӧԉјӧзлы, ԁа ез вевјав ԍетныс, сеԍԍа гӧԉјӧз-жӧ најӧс і вӧтлісс, влаԍтсӧ мырԃԃіс. Тајӧн правіԏеԉство нӧшта-на јонҗыка рӧзӧрітіс гоԉјӧзлыԍ овмӧссӧ. Сетчӧԇ воштіс најӧс: јӧзыслы аслыныс лоі коԍ-вылӧ сувтны Временнӧј Правіԏеԉствокӧԁ воча. Најӧ ӧні «бӧрԁӧны», ԉок-горшӧн горзӧны: ԉокмісны-тај ԃеревԋајасаԁ јӧзыԁ. Ставсӧ кутіс жугӧԁлыны ԁа раԅны. А мыјла таԇі? (!) — Временнӧј Правіԏеԉство-кӧ віԇму-јылыԍ мыјкӧ буртор вӧчіс, гашкӧ еԍкӧ ԋемтор-на ез і ло. Креԍԏаыаыԁ-ӧԁ тоԁӧны-жӧ тамынԁатӧ: кӧні ԉок ԁа мыј буртор. Мі ӧні аԁԇам: Керенскеј кывјаснаԁ кӧсјіс јӧзлы буртор керны, а вӧчны ԋемтӧр ез вӧч: сӧмын унҗык ԉок лоі. Креԍԏана выԉыԍ кыпӧԁчісны. Налы лоі петны Керенскејкӧԁ воча коԍ-вылӧ. Щыгӧ воӧма јӧз кыпӧԁчісны Временнӧј Правіԏеԉствокӧԁ воча. Сіјӧ еԍкӧ кӧсјӧ вӧлі пуԉаӧн ԁа вірӧн бӧр јӧзтӧ поԁтыны. Ԁа ԋемтор! Гӧԉјӧз лептісны асԍыныс јурјассӧ, ԁа шыровтісны, чышкыштісны правіԏеԉствоӧс, быԏԏӧкӧ ез і вӧвлы. Уҗалысјас, салԁатјас ԁа матросјаԍ став Временнӧј Правіԏеԉствосӧ вуж-вывԍаԋыс путкыԉтісны. Ӧніја уҗалыԍ ԁа креԍԏаналӧн Правіԏеԉстволы пырыԍ-пыр-жӧ колӧ ԁумыштны віԇму-јылыԍ. Колӧ сіԇі вӧчны, меԁым еԍкӧ сіјӧ ԍурі уҗалыԍ креԍԏана кі-улӧ. Міјанлы ӧні колӧ леԇны віԇму-јылыԍ ԃекрет. Со сіјӧ ԃекретыс; ме тані сіјӧ лыԃԃа. Тајӧ сјезԁ-вылын тіјалы колӧ шуны: тујас оз еԍкӧ тајӧ ԃекретыс гӧԉ уҗалыԍ јӧзлы.

ВІԆМУ-ЈЫЛЫԌ ԂЕКРЕТ.

1. Тајӧ каԁԍаԋ став віԇму помешщікјаслӧн бостчӧ Гӧсуԁарствоӧн ԁарӧм. 2. Помешщікјаслӧн вічкојаслӧн ԁа манасырјаслӧн став овмӧснас скӧтјасӧн і быԁӧн — віԇму ԍетчыԍӧ Креԍԏана Сӧвет Коміԏетјаслы (ӧнја ногӧн-кӧ: вӧлӧԍтса ԁа кар карувса Ісполкомјаслы) — выԉ сјезԁӧԇ. 3. На кіыԍ боԍталігӧн жугӧԁлыны јӧзлы ԋемтор оз ков. Ставыс тајӧ ӧні уҗалыԍ јӧзлӧн. Жугӧԁлӧм — лоӧ зев ԉоктор: сыыԍ кутасны јӧзӧс зев јона мыжԁыны. Тајӧ-жӧ Сӧ- ветјасыс кутасны віԇны раԅӧмыԍ став боԍтӧм віԇмујас ԁа овмӧсјас. Сіԇ-жӧ налы ковмас ставсӧ гіжавны, меԁым ԋемтор ез вӧв вошӧма. Віԇмујас, став овмӧсјас ӧніԍаԋ кутасны лыԃԃыԍны уҗалыԍ јӧз кі-улын 4. Выԉ сјезԁӧԇ тајӧ віԇму-јылыԍ інԁӧм-пыԃԃі лоӧ креԍԏаналӧн наказ, коԁӧс лӧԍӧԃӧма «Іԅвеԍԏіја Вԍероԍіјского Совета Креԍԏанскік Ԃепутатов»-ԋіма гаԅет реԁаксіјакӧԁ щӧщ, ԁа гіжӧма сіјӧ гаԅетас, 88-ӧԁ нумерын.

ШӦРКОСТ КРЕԌԎАНАНА-ЈЫЛЫԌ.

К. Маркс «Капітал»-ԋігаын гіжліс, ԁа-ј мі аԍным војтыр олӧмыԍ аԁԇам, мыј міјан олӧмын, ӧніја капітаԉізм-ԁырјі емӧԍ сӧмын озырјас ԁа гӧԉјас. Озырјас лӧԍӧԁлӧны тащӧм олӧмсӧ. (Тајӧ олӧмын најӧ сӧмын меԁ-бура олӧны). Озырлун-понԁа најӧ вӧјујтӧны, јӧзлыԍ вір кіԍтӧны. Став олӧмсӧ, шуӧны асԍынысӧн. Мӧԁарԍаԋ тајӧ олӧмыс соԁӧны ембуртӧмјас. Сӧмын најӧ вермӧны воԇсасны озырјаскӧԁ. Ембуртӧмјас кӧԏ ԁырӧн ԁа вермасны озырјасӧс пӧԁтыны. Сӧмын најӧ вермасны вежны озырјаслыԍ ыҗыԁалӧм му-вылын. Најӧ-жӧ сӧмын вермасны аскӧԁныс нуӧԁны воԇлаԋ мукӧԁ јӧзсӧ, креԍԏанаӧс. Мі Окԏабса Ревоԉутсіјаӧн вежім озырлыԍ ыҗыԁалӧм. Міјан ӧні уҗалыԍ ԁа креԍԏаналӧн влаԍтыс: став овмӧсыс на-кіулын. Озырјасӧс вӧтлім. Робочеј ԁа креԍԏана аԍныс лоіны ас-вылас гырыԍӧԍ. Но-ӧԁ озырјасыԁ ԁыр тајӧ оз вунӧԁны. Најӧ пырна віԇӧԁӧны уҗалыԍјаслыԍ ыҗыԁалӧмсӧ бӧр мырԃԃыны. Та-јылыԍ міјанлы ԋекор оз ков вунӧԁлыны: пыр колӧ помԋітны міјанлы, комуԋістјаслы, пыр колӧ та-јылыԍ тӧԁны. Ӧніԍаԋ колӧ ставнымлы міјан уҗсӧ ӧԏі-ногӧн нуӧԁӧ. Колӧ віччыԍны озырјасыԍ: меԁым еԍкӧ оз бӧр озырјасыԁ гӧԉјӧзтӧ топӧԁны. Најӧ-ӧԁ вермасны-на кыпӧԁчыны міјан кужтӧгыԁ. Јона колӧ кужны уҗавныԁ. Ӧні міјан колӧ віԇӧԁлыны мукӧԁ нога ӧлыԍјас-вылӧ ԃеревԋајасын: гӧԉа-озыра-костын, шӧркоԃјема олыԍјас- вылӧ. Коԍаԍан каԁыԁ кутіс-ԋін бӧрӧ коԉны. Став влаԍтыс быԁлаын ӧні уҗалыԍјас кі-улын. Влаԍт-понԁа коԍ ԃеревԋаын вӧлі кык пӧраӧ. Ӧіікыс вӧлі окԏабрын 1917 воын. Секі став креԍԏанаыс щӧщ мырԃԃалісны озырјаслыԍ влаԍтсӧ. Мӧԁыс вӧлі гожӧмын 1918 воын. Секі-на вӧԉіԍԏі ԃеревԋааԁ лоі ревоԉутсіјаыԁ. Кыкнан ревоԉутсіјаыс міјанлӧн секі зев бура артмыліс. Ез-кӧ секі ԋемтор артмы міјан коԍаԍӧмыԁ еԍкӧ ставыс веԍшӧрӧ воші. Ӧтпырсӧ мі лӧԍӧԁім карвывјасӧ Сӧвет-влаԍт. Мӧԁ ревоԉутсіјаыс ԃеревԋајасын торјӧԁіс гӧԉа ԁа озыра олыԍ креԍԏанаӧс. Тајӧ каԁыс міјан ӧні ештіс-жӧ-ԋін. Меԁвоԇын ԃеревԋајасын вӧліны гӧԉјӧзлӧн коміԏетјас (коміԏеты беԁноты). Сіјӧ коміԏетјасыс тӧжԁыԍісны гӧԉ креԍԏана-понԁа. Сы-бӧрын-ԋін лоіны Сеԉскӧј Сӧветјас. Татыԍ мі ӧні аԁԇам: ԃеревԋајаԍын став влаԍтыс креԍԏана кі-улын. Мыј меԁ-јона колӧ вӧлі керны — сіјӧ лоі керӧма. Та-бӧрын міјанлы комуԋістјаслы, ӧні-ԋін мӧԁтор-јылыԍ колӧ ԁумыштлыны. Колӧ тӧԁны: мыј вӧчны шӧркост креԍԏанакӧԁ ? Ревоԉутсіјајас-јылыԍ важыԍаԋ-ԋін гіжлісны. Уналаын-ԋін сіјӧ і вӧвлі. Міјан, Рӧԍіјаын куім ревоԉутсіја-жӧ-ԋін вӧлі.. Мыј мі аԁԇам? Вӧлӧма-кӧ креԍԏана-пӧвсын ревоԉутсіјатӧ меԁ-ԍӧкыԁ керны. Быԁӧнкӧ еԍкӧ најӧ ӧтмоз олісны, кокԋіԁҗык вӧлі-ԁа. Сіјӧ-ӧԁ і ем, мыј на-костын емӧԍ уна-пӧлӧс олыԍјас. Емӧԍ: гӧԉјас, шӧркост олыԍјас, емӧԍ і озырјас. Енгеԉс-на та-јылыԍ гіжліс. Сіјӧ вӧлі кресԏанатӧ куім пеԉӧ јукӧ: гӧԉјас, шӧркост олыԍјас ԁа озырјас. Гӧԉ креԍԏанаыԁ ԃерт мӧԁас ембуртӧм уҗалыԍјаскӧԁ мунны. Сы-јылыԍ і ԍорԋі ԋекущӧм абу. А вот мунасӧ-оз на-бӧрԍаԋ шӧркост олыԍыс? Татчӧ міјанлы колӧ віԇӧԁлыны. Помешщікјаслыԍ ԁа капітаԉістјаслыԍ ревоԉутсіја-ԁырјі уҗалыԍјас боԍтӧны став овмӧссӧ ас кі-уланыс. Налы сы-бӧрын ԋемтор оз коԉны. Боԍтӧм торјассӧ уҗалыԍјаслӧн влаԍт ставсӧ сетӧ војтырлы. Ставыс асланыс налӧн лоӧ. Став віԇмуыс, пабрік-завоԁјаԍ быԁӧн лоӧны робочеј ԁа креԍԏана кі-улын. Мі, комуԋістјас, шуам: ставыс тајӧ зев бур. Но-ӧԁ оз-жӧ ков помӧԇ еновтны шӧркост креԍԏа- насӧ. Ԋекоԁ меԁ на-вылын ез лыԍт ыҗыԁавны! Мі озыра олыԍјаскӧԁ-на бурҗыка ԍорԋітам — буржујјас-серԏі. Озыр креԍԏанаыԁ меԁым олӧ. Мі ԋемтор огӧј керӧ. Міајнлы ӧԏітор сӧмын наԍаԋ колӧ: меԁым најӧ еԍкӧ ез отсавны вывті озырјасыслы. Мі огӧј кутӧ најӧс: меԁым олӧны. Налыԍ мі ԋемтор огӧ боԍтӧј. Мі і шуам: озыр креԍԏанаӧс оз ков ӧԏілаӧ пуктыны помешщікјаскӧԁ, сіјӧ-ӧԁ абу-жӧ-на ԇік помешщік-коԃ... Ӧні мі огӧ-ԋін вӧјујтӧј. Кутчіԍім-ԋін выԉ олӧм вӧчны. Оз ков шӧркост олыԍӧс вунӧԁны. Мі озырјасӧс вӧтлім. Уҗалыԍјас аԍныс ас-выланыс лоіны гырыԍӧс. Тајӧ ԃерт зев ԍӧкыԁ вӧлі вӧчны. Но тајӧ ставыс-ԋін бӧрӧ коԉі. Кутісны-ԋін ԋӧжјоԋіка бара пабрік-завоԁјас уҗавны. Быԁӧн-тај ԋӧжјӧԋікӧн бӧр ловԅӧ! Карвывса уҗалысјас понԁісны-ԋін выԉ олӧм вӧчны. Но најӧԁ омӧԉа тӧԁӧны ԃеревԋајасыԁлыԍ олӧмсӧ. Міјанлы колӧ тӧԁны: коԁ-бӧрԍаԋ кутасны воԇлаԋ-мунны шӧркост креԍԏана. Мі тӧԁам: ембуртӧм уҗалыԍјас воԇлаԋ мунасны-ԋін — најӧ ставныс выԉ олӧм- (сотсіјаԉізм)-ԁор. Озырјаслы выԉ олӧм оз ков. Налы важыс вывті бур кажітчӧ. А шӧркост олыԍыԁ оз тӧԁ, коԁ-бӧрԍаԋ сылы бурҗык мунныс. Выԉ олӧмлаԋ мунігӧн сіјӧ полӧ: оз тӧԁ коԉтчыны-ӧ, воԇлаԋ мунны-ӧ. Ӧтарԍаԋ-кӧ, — сіјӧ ембура, озыр, мӧԁарԍаԋкӧ, — сіјӧ ачыс меԁ-јона уҗалӧ. Уҗалӧ ачыс, оз пычкы вір гӧԉјӧзлыԍ. сіјӧ курыԁ лунсӧ гӧԉ-мынԁа-жӧ озырјасԍаԋ аԁԇывліс. Уна во-чӧж мырԍіс, вӧԉіԍ сеԍԍа кутіс бурҗыка ԁа ембурӧнҗык овны. Кыскыны мырԁӧн креԍԏанаӧс ас-бӧрԍаԋ оз ков. Мырԁӧн щӧктӧмӧн креԍԏанаӧс ԋемтор он вермы вӧчны. Сӧмын вермам јонҗыка ԇугны олӧмыԍ. Колӧ налыԍ велӧԁчыны кыԇі мыј овны. Ӧні поԅӧ сӧмын ӧԏітор керны: петкӧԁлыны мужіклы ԃела-вылын міјанлыс кӧсјана выԉ олӧмсӧ. Меԁвоԇын налы колӧ петкӧԁлыны ӧтув олӧм. Та-бӧрын вӧԉіԍԏі најӧс ӧтувтны понԁыны. Аԁԇасны-кӧ ӧтув олӧмыԍ буртор, најӧ аԍныс щӧктытӧг ԁа кортӧг ӧтувтчасны. Шӧркост креԍԏанаыԁ мі-бӧрԍаԋ вермасны-жӧ локныԁ. Сіјӧ локтас! Сӧмын колӧ налыԍ олӧмсӧ кокԋӧԁны. Вӧлі-кӧ еԍкӧ уна машінајас ԁа мукӧԁтор, најӧ-ӧԁ важӧн-ԋін еԍкӧ мікӧԁ мунны кутісны. Ӧні міјанлӧн ԋемтор-на абу. Кор быԁӧн лоӧ секі ԃерт кокԋыԁа кутас овԍыны. Та-јылыԍ мі быԁӧн тӧԁам. Ӧні креԍԏаналы колӧны карвыв ԋӧбаԍанторјас (тӧвар). Пабрік-завоԁјас мі кі-улыннӧԍ. Меԁ-јона ӧні колӧ сені уҗавны. Ԍамман-кӧ боԍтчыны, креԍԏанаыԁ мі-бӧрԍаԋ локтас! Налы колӧны машінајас. Најӧс колӧ велӧԁны ԁа ԍуԍмӧԁны. Ыҗыԁ аԏԏӧ еԍкӧ секі најӧ віԍтавлаԍны міјанлы! Машінајас оз кут озыр-орԁыԍ ԋӧбны. Кутас уҗалыԍјас кі-пыр боԍтны веԍкыԁа пабрік-завоԁјасыԍ. Секі сіјӧ сӧмын аԁԇас став бурсӧ. Налӧн меԁым еԍкӧ тајӧ отсӧгыс ԍінвоԇас вӧлі. Меԁым еԍкӧ најӧ інаыԍ вермісны аԁԇыны міјанԍаԋ кӧсјӧмјас. Меԁ-воԇын отсалӧј налы! Бӧрнас-ԋін најӧс вӧԉіԍԏі поԅас корны мікӧԁ мунны. Верманныԁ-кӧ ԃелаӧн, а он кылӧн, отсавны, креԍԏана мі-ԁор мӧԁас сулавны. Тајӧ отсалӧм-бӧрын вӧԉіԍԏі најӧ мӧԁасны мікӧԁ-жӧ ортча мунны!.. Мі озырјаԍкӧԁ тышкаԍны кужам-ԋін, креԍԏанакӧԁ овны огӧ на кужӧ, тујыс ем: ԍурі-ԋін міјанлы. Мі тајӧ огӧ ԋекоԁыԍ кӧсјӧ сајӧԁны. Огӧ-тај гуԍӧн уҗалӧ. Олӧм јӧзлыԍ бурмӧԁны тујјас емӧԍ-ԋін. Сӧмын колӧ боԍтчыны ԁа повтӧгҗык мӧԁӧԁчыны. Вермім-кӧ-ԋін озырјаԍӧс шыблавны — тајӧ мі вермам-жӧ-ԋін. А ставыс кор тајјӧ лоӧ, кор тајӧ быԁӧн артмас — сотсіаԉізмаԁ інаыԍ воштыԍам! Міјанлы тујјасыс ԍуріны, оз ков сӧмын воштыны најӧс!

ВЫԈ ЕКОНОМІЧЕСКЕЈ ПОԈІԎІКА (ВЕП).

Војтырлӧн олӧмјас вежлаԍӧны: пыр ӧԏі-ногӧн ԋекущӧм јӧз оз овлывлыны. Ревоԉутсіја јӧзыԁлыԍ олӧмсӧ вуж-выјӧн путкыԉалӧ. Сы-бӧрын олӧмыԁ ԇікӧԇ мӧԁ-ногӧн ку- тӧ мунны. Кӧні емӧԍ-ԋін уна пабрік-завоԁјас, сені ревоԉутсіјатӧ кокԋіԁҗык вӧчныԁ. Сещӧм госуԁарствојасын јӧзыԁ ӧԏі-ногӧнҗык олӧны. Сещӧм інаԁ креԍԏанајасыԁ-ӧԁ ещаҗыкӧԍ. Мі-ԋін тӧԁам: на-пӧвсын (креԍԏана-пӧвсын) ревоԉутсіјатӧ меԁ-ԍӧкыԁ вӧчны. Олісны-кӧ еԍкӧ најӧ ембуртӧм уҗалыԍјас-моз: ӧув ԁа ӧтмозҗык, ԃерт еԍкӧ на-јылыԍ ԋекущӧм ԍорԋітӧм ез вӧв. Колӧ ӧԏітор тӧԁны. Мыј поԅӧ вӧчны ревоԉутсіја-бӧрын уна пабрік-завоԁа госуԁарствоын — сіјӧс оз ков вӧчны міјан-коԃ гӧԉ госуԁарствоын. Міјан унҗык јӧзыс — креԍԏана, ещаҗыкыс робочејјас. Меԁым еԍкӧ мыјкӧ буртор лоі ревоԉутсіјаԍыԁ, колӧ татчӧ со мыј: ӧԏі-кӧ — ревоԉутсіјајасыԁ-кӧ міјанкӧԁ щӧщ, ԉібӧ ԋеԁыр-мыԍԏі бӧрынҗык, лоіны кык-кујім госуԁарствоын, секі еԍкӧ кокԋыԁҗык лоі выԉ олӧмтӧ вӧчныԁ. Ем-на і мӧԁ туј: — ембуртӧм уҗалыԍјаслы колӧ ԍорԋітны креԍԏанакӧԁ: воштыԍны ӧԏі кылӧ выԉ олӧм вӧчӧм-јылыԍ. Міјан ревоԉутсіјаыԍ бурӧс вермам аԁԇыны сӧмын таԇі. Мӧԁ-нога туј сеԍԍа міјанлы ԋекущӧм абу: сӧмын тајӧ. Міјан госуԁарствоын унҗыкыс креԍԏана. Најӧс-кӧ бокӧ коԉан — міјанлӧн ԋем-тор оз артмы. Уҗалыԍјаслы креԍԏанакӧԁ колӧ ӧтувҗык овны. Тані колӧ веԍкыԁа шуны. Војтырӧс пӧрјавлӧмыԍ-ӧԁ ԋемтор бурыԁ абу. Міјан ылӧԁчӧмӧн олӧмыс аԍнымӧс вермас ылӧԁны: сіјӧ міјаныԍ-на јона вермас ылӧԁны ставсӧ. Веԍкыԁа ԍорԋітӧмыԍ ԉокыԁ оз ло. Пабрік-завоԁын уҗалыԍјаслы колӧ ӧԏітор. Креԍԏаналы-ԋін ԇік мӧԁтор колӧ. Та-јылыԍ міјанлы, ставнымлы јона колӧ тӧԁны. Ревоԉутсіјајасыԁ міјанын-кынԇі ԋекӧн-на абу: сӧмын-на ӧԏілаын — Рӧԍіјаын. Оз ков ворсԍыны! Робочејјаслы оз ков креԍԏанаӧс вунӧԁны. Выԉ олӧмтӧ налы ӧтув колӧ понԁыны вӧчны. Ӧні-ԋін креԍԏана мі-вылӧ ԉокалӧны: тајӧ зев бура тӧԁам. Ԉокалӧны — налогјас-пӧ зев ԍӧкыԁӧԍ. (Секі вӧлі проԁразверстка). Бурыԍ-ӧԁ најӧ оз кутны ԉокавныԁ. Мыјкӧ інӧ міјанлӧн абу ставыс бур. Вајӧ став важ вӧчӧмсӧ выԉыԍ віԇӧԁламӧ! Віԇӧԁламӧ мыј ԉокыс вӧлі ԁа мыј воԇӧ-кежлӧ керны ковмас. Міјанлы колӧ шуны: Колӧ-ӧ тіјанлы (креԍаԏналы) бӧр важ олӧмыԁ? Кӧсјанныԁӧ бӧрлаԋ мунны? Колӧ-ӧ, меԁым озырјас ті-вылын бара кутісны ыҗыԁавны? Таԇітӧ бурыԁ-ӧԁ оз ло! Бӧр-ӧԁ помешщікјасыԁ лоӧны. Став пабрік-завоԁјаԍ бӧр-ӧԁ ԇікӧԇ уҗалыԍјаслыԍ мырԃԃасны. Вајӧ-інӧ ӧтвылыԍ віԇӧԁламӧ олӧм-вылас, мыј вермас воԇӧ лоны. Колӧ-ӧ креԍԏаналы помӧԇ торјӧԁчыны робочејјасыԍ? Торјӧԁчыны оз ков: ставыс бӧр вошӧ! Важ олӧм-вылӧ-ко віԅӧԁлыны, мі аԁԇам со мыј. Ревоԉутсіјаыԁ мукӧԁлаын вӧлаліны-ԋін. Кӧні креԍԏана ез отсавлыны робочејјаслы — ԋемтор ез артмыв. Колӧ інӧ ӧтув уҗавны. Ӧтув уҗалӧмӧн сӧмын мі став ԉоксӧ ԁа важсӧ вермам! Сӧмын таԇі! Колӧ отсаԍны јӧртна-јӧртлы: уҗавны щӧщ ԁа бурӧн ставсӧ вӧчны. Ԍорԋітӧмӧн ԁа бурӧн ставсӧ вермам: вермім важ олӧм вежны — поԅас і выԉӧс вӧчны бурҗыка... Вермамӧ мыјкӧ мі буртор вӧчны шӧркост креԍԏаналы? Кыԇі мыј налыԍ олӧмсӧ поԅас вежны? Кујім воӧн-ӧԁ налыԍ олӧмтӧ он вермы бергӧԁныԁ. Коԁі вӧлі таԇі ԁумајтӧ, сещӧм мортыс ԋекущӧм олӧм ԇікӧԇ оз тӧԁ. Уна морт-немӧн олӧмыԁ сӧмын вермас вежԍыныԁ. Креԍԏаналӧн вермас олӧм вежԍыны віԇму уҗалан машінајасӧн ԁа мукӧԁ-нога бурторјас вӧчӧмӧн. Сӧмын таԇі налӧн олӧм вермас вежԍыны. Уна віԇму уҗалан машінајас, велӧԁчӧм, ԍуԍлун корԍӧм, еԉектрічество ԁа мукӧԁтор меԁ-ӧԁјӧ олӧм вермасны бергӧԁны... Ӧні тајӧ міјан ԋемтор-на абу. Кыԇі еԍкӧ ӧні олӧм кокԋӧԁ? Поԅӧ кык-ногӧн. Ӧԏікӧ — меԁым вӧлі міјан вӧԉнӧј вузаԍӧм, мӧԁкӧ — креԍԏаналы мыј вермӧмыԍ оԏсавны вӧчны олӧм. Бара кутасны вузаԍӧмӧн јӧз озырмыны. Ӧԏі-јӧз кутас бура озырмыны, мӧԁ-пӧлӧслы ковмас озыр-орԁӧ меԁаԍны, сылы уҗавны ԁа сіԇі овны. Лоӧны озырјас ԁа гӧԉјас, ԇік важ нога олӧмыԁ лоӧ. Мі асԍыным јуалам: Комуԋіст-парԏіја вермасӧ тајӧ вӧчны? Поԅӧ-ӧ сылы вӧԉнӧј торговԉа воԍтыны? Сіјӧ-ӧԁ тајӧ ачыс тупкаліс. Абу-ӧ мыјкӧ тані ԉоктор? Поԅас-ӧ сы- лы таԇі уҗавны? Поԅӧ, сӧмын кыԇі вӧчны. Поԅӧ сіԇікӧн вӧчны, мыј ԉоктор таыԍ ԋемтор оз ло. Влаԍтыс ӧні уҗалыԍјас кіын. Налӧн пыр і лоӧ. Тајӧ вӧԉнӧј тӧрговԉа сӧмын кокԋӧԃаԍ креԍԏаналыԍ олӧм. Сӧмын таԇі вермас міјан олӧм бурмыны. Кар-вывса уҗалыԍјас кутасны ԍетны креԍԏаналы пабрік-завоԁыԍ тӧварјас. На кіын влаԍт најӧ-жӧ-олӧм кутасны лӧԍӧԁны, бурмӧԁны... Креԍԏана кутасны паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны асԍыныс олӧмнысӧ. Вотыԍ (налог)-кынԇі налыԍ госуԁарство ԋемтор сеԍԍа оз кут боԍтны. Секі најӧ оз-ԋін кутны повны ставсӧ боԍтӧмыԍ. Кутасны віԇмујас бура вӧԃітны, ԃа овмӧснаныс паԍкӧԁчыны. Таԇі сӧмын налӧн олӧм бурмас. Сӧмын таԇі міјан артмас выԉ олӧм. Оз ков вунӧԁны шӧркост олыԍ креԍԏанаӧс. Креԍԏанатӧг мі воԇӧ нӧԏі огӧ воӧј. Госуԁарстволыԍ овмӧс лаԁмӧԁны колӧ шӧркост креԍԏана овмӧсјас-ԍерԏі. Тајӧ кујім вонаԁ еща-на вӧчім — ковмас-на татчӧ уна ԁас во.

КОПЕРАԎІВЈАС ОТСАЛӦНЫ ОЗЫРЈАСӦС ПӦԀТЫНЫ.

Міјан, меным кажітчӧ, ԉока-на зев віԇӧԁӧны копераԏівјас-вылӧ... Выԉ економіческӧј пӧԉіԏікаӧн креԍԏаналы лоі ԍетӧма вӧԉнӧј тӧрговԉа. Ӧні міјанлы оз ков вунӧԁны коператсіја-јылыԍ. Вермам-кӧ ӧні креԍԏанаӧс ставсӧ ӧтувтны копераԏівјасӧ — міјанлы сеԍԍа ԋемтор оз і ков. Став госуԁарствоса овмӧсыс ӧні робочеј ԁа креԍԏана кі-улын. Карвывјасын став пабрік-завоԁыс робочеј кі-улын. Ԃеревԋајасын став віԇмусӧ креԍԏана-пӧвсӧ разӧԁӧма. Најӧ торјӧԁчӧмӧн ӧтнаыыс оз вермыны овны: карвывса јӧз оз вермы ԃеревԋајастӧг овны, сіԇ-жӧ і ԃеревԋајасыс карвывјастӧг оз овны. Ӧԏі-мӧԁлы налы јорта-јортлы колӧ отсасны. Вузаԍӧмӧн ԁа ԋӧбаԍӧмӧн најӧ — карыс і ԃеревԋаыс — кыкнаныс ӧтув олӧны. Тӧргујтӧмӧн најӧ аԍныс аслыныс овмӧс бурмӧԁны отсаԍӧны. Тајӧ налӧн отсаԍӧмыс вермас лоны бурҗык копераԏівјас-пыр. Тајӧн мі вермам воԇлаԋ мун- ны. Копераԏівјас уҗалыԍ јӧзлы отсаласны кокԋыԁҗыка выԉ олӧм вӧчны. Мі ԉока-на аԍным та-вылӧ віԇӧԁам. Каԁ-ԋін міјанлы кутчіԍны чорыԁҗыка ԁа бурҗыка копераԏівјаслыԍ уҗалӧмсӧ кыпӧԁны. Колӧ ӧԏітор тӧԁны: копераԏівјасӧн госуԁарство сӧмын озырмӧ. Госуԁарство ӧзырлунӧн кыптӧ уҗалыԍјаслӧн олӧм. Копераԏівјас-пыр креԍԏана кутасны выԉ-ногӧн овны. Сіјӧ налы отсалас пемыԁлуныԍ петны ԁа овмӧс бурмӧԁны. Мі јона раԃејтам ԍорԋітныԁ: ӧԏітор вӧчны ԁа мӧԁӧс ӧтувтны. Колӧ-ӧԁ інаыԍ мыјкӧ вӧчны. Копераԏівјас-пыр креԍԏана щӧщ кутасны выԉ олӧм вӧчны. Колӧ отсавны налы сетчӧ гіжаԍны, колӧ віԍтавлыны, ԁа ԃелӧ-вылын петкӧԁлыны, мыј сіјӧ (копераԏівјас) абу кущӧм-кӧ ԉокторјаԍ, а мӧԁарӧ — зев бурторјас. Меԁ-воԇын колӧ копераԏівјасӧ ԍетны ԁонтӧм тӧварјас. Гӧԉ креԍԏаналы — кокԋӧԁны пырны копераԏівјасӧ, ԁа мукӧԁторјас. Сӧмын тајӧ і колӧ! Тајӧ-зев-на ԁыр ковмас вӧчны. Колӧ јӧзӧс сіԇікӧн велӧԁны, меԁ еԍкӧ ставыс најӧ гӧгӧрвоісны копераԏівјас-јылыԍ. Міјан выԉ олӧм вӧчігӧн унатор сеԍԍа оз ков. Выԉ економіченскеј поԉіԏіка та-вылӧ і ем. — Креԍԏана-піын кутны выԉ олӧм ԋӧжјӧԋікӧн вӧчны. Боԍтчыны ічӧтԍаԋ, гырыԍторјасыԁ артмаԍны ԋӧжјӧԋікӧн бӧрнас. Меԁ еԍкӧ выԉ економпоԉіԏіка-ԁырјі став јӧзыс-ԋін вӧлі копераԏівјас-јылыԍ гӧгӧрвоӧма — татчӧ уна каԁ ковмас. Уна во-на ковмас татчӧ, пуктыны, кор став јӧзыс кутасны копераԏівјасын сулавны. Копераԏівјас-пыр креԍаԏна вермасны быԁторјӧн вузаԍны. Сы-пыр-жӧ поԅас налы ԋӧбавны карса тӧварјас. Копераԏівјасӧн најӧ ԇікӧԇ вермасны озырјасӧс пӧԁтыны. Лоӧ вӧԉнӧј тӧрговԉа, но копераԏівјас-пыр тӧргујтӧмыԍ важ-коԃ озырјӧз оз лоны. Конераԏівјас-пыр тӧргујтӧмыԍ ԉоктор ԋекӧԁлы оз ло. Сӧмын кутасны вежлаԍны аԍныс ас кіӧн вӧчӧмторјасӧн, робочеј ԁа креԍԏана. КАРЈАСЛӦН МАТЫԌТЧӦМ ԂЕРЕВԊАЈАСКӦԁ, РОБОЧЕЈ ОВМӦСЈАСЛӦН — КРЕԌԎАНА ОВМӦСЈАСКӦԁ.

Мыј колӧ вӧчны выԉ економіческсј пӧԉіԏіка-ԁырјі? Мыјла вӧлі сіјӧ міјанлы колӧ быԁӧныԍ меԁ-јона? — Кокԋӧԁны јӧзлыԍ олӧм, бурмӧԁны креԍԏаналыԍ овмӧсјаԍ. Мі ӧні вӧчам-ԋін выԉ олӧм. Тајӧ олӧмыс карвывјасын пабрік-завоԁын уҗалыԍјас-пӧвсын кутіс-ԋін ԋӧҗјӧԋіка артмыны. На-кынԇі міјан емӧԍ уна міԉԉон креԍԏана. Најӧ ԃеревԋајасын век-на важ-ногӧн олӧны. Натӧг уҗалыԍјаслӧн отнаныслӧн выԉ олӧмыԁ оз-жӧ ԇік артмы. Робочејјаслыԍ овмӧсјассӧ колӧ матыстны& креԍԏана овмӧсјаскӧԁ. Таԇі сӧмын міјанлӧн олӧм воԇлаԋ бура кутас мӧԁны. Та-вылӧ налыԍ овмӧссӧ матыԍтӧм-вылӧ і вӧчӧма міјан выԉ економіческеј пӧԉіԏікатӧ. Креԍԏанатӧг выԉ олӧмыԁ оз артмы. Натӧг міјанлӧн овмӧсным оз бурмы. Уҗавныԁ воԇын олӧм-понԁа колӧ ԍорԋітӧмӧн. Міјанлы асԍыным тујјас лолывлӧ вежлавлыны. Колӧ, воԇӧ мунны сещӧм тујјас-куԅта, меԁ еԍкӧ креԍԏанаыԁ ез-жӧ бокӧ коԉны.. Міјанлы колӧ ставԍыс меԁ-јона тӧԁны: мыј вӧчԍӧ креԍԏана-ԁінын, кыԇі олӧны ԁа уҗалнӧы. Налыԍ уҗалӧмсӧ колӧ ӧԏі кылӧ воштыны: матыстны& карвыва уҗалӧм-олӧмкӧԁ. Најӧс, налыԍ уҗалӧмсӧ колӧ матыԍтны јорта-јортјаскӧԁ. Бура колӧ кужны тајӧ матыԍчӧмсӧ вӧчны: меԁ еԍкӧ тајӧ быԁ морт аԁԇіс ԃела-вылын. Гажтӧма, гӧԉа ԁа ԍіркурыԁ олыԍ креԍԏана меԁ еԍкӧ аԁԇісны тајӧ, міјанлыԍ бур вӧчӧм налы. Тајӧ-кӧ мі кужам керны бура ԁа ԍаммӧмӧн кренԍԏанаыԁ аԁԇас: зев кӧԏ-ԋін, шуас, ԉок олӧмыԁ, а комуԋістајсыԁ-ӧԁ віԇӧԁлан-кӧ, оз міјанӧс вунӧԁлыны. Пыр ӧԏіыԍ ԁа мӧԁыԍ тӧжԁыԍны ԁа мајтчыны. Колӧ сіԇі вӧчны, меԁым быԁ морт, быԁ велӧԁчытӧм пемыԁ креԍԏаԋін аԁԇіс кущӧмкӧ буртор. Важӧн вӧлі помешщікјаснаԁ ӧԏі-ӧԏілы керлывлӧны буртӧртӧ. Но налӧн тајӧ бур вӧчӧмыԁ вӧлі, быԏԏӧ понлы ԋаԋ шыбытӧм-коԃ: пемыԁ гӧԉ креԍԏанаӧс најӧ ԋекор ез лыԃ- ԃывлыны војтырӧн. Міјанлы оз ков таԇі отсаԍны: мі став гӧԉа курыԁа уҗлыԍајасӧс војтыр-пыԃԃі пуктам. Колӧ бурӧн вокјаслы-моз. Сещӧм буртор вӧчны, меԁ еԍкӧ најӧ ас ԍіннаныс аԁԇасны: кӧԏ ԉок олӧмыԁ, а комуԋістјас пыр-тај мыјкӧ вермӧны керны. Креԍԏаналы отсавны ԃелаӧн колӧ, кӧԏ ԋеуна ԁа ԃелаӧн, а веԍшӧрӧ кыв песны оз ков. Веԍшӧрӧ кӧсјыԍӧмӧн мі најӧс кутам сӧмын ԁӧзмӧԁны!.. Ӧтувтчыны став креԍԏанаыскӧԁ! Воԇлаԋ мӧԁны накӧԁ ԋӧжјӧԋікӧн! Налы отсавны, мыјӧн поԅас! Таԇі мі вӧԉіԍԏі выԉ олӧм кутам вӧчны ӧтув. Ԋӧжјӧԋікӧн бурҗыка олӧмыԁ артмас. Тајӧ ме-ногыԍӧн лоӧ меԁ-воԇԇа вӧчӧм тор выԉ економпоԉіԏіка-ԍерԏі. Капітаԉістјас кужӧны вӧлі отсавныԁ. Ԉокпырја, віԁчӧмӧн вӧлі отсавлӧны јӧзлы. Најӧ ԍаммывлісны отсаԍныԁ. Та-јылыԍ тӧԁӧны уҗалыԍ јӧз, тӧԁӧны і креԍԏана. Тајӧ тӧԁӧны, тајӧ налӧн ас ԍінвоԇаныс. Но најӧ-ӧԁ оз тӧԁны міјанлыԍ комуԋізмтӧ, најӧ сещӧмтортӧ ез-на аԁԇывны. Озырјас ԉока ԁа отсавлісны. Мі омӧԉа, огӧ-на кужӧј! Колӧна велӧԁчыны міјанлы аслыным отсаԍныԁ. Колӧ петкӧԁлыны креԍԏаналы міјанлыԍ кӧсјӧмјастӧ ԃела-вылын. Сіԇі колӧ отсавныԁ, меԁ капітаԉістјасԍыԁ міјан бурҗыка-на артміс. Бурмӧԁны креԍԏаналыс овмӧс ԁа воԇлаԋ кутны нуӧԁны — вот мыј колӧ. Тані ставыс лоӧ выԉ економіческеј пӧԉіԏікаыԁ і комуԋістјаслӧн уҗалӧм. Міјанлы ԃерт татӧг-на емӧԍ уна-пӧлӧс уҗным, но оз ков і тајӧ вунӧԁны. Міјанлы ԍӧкыԁ уҗјасыԁ-ӧԁ абу-ԋін выԉтор. Ӧні колӧ міјанлы понԁыны тышкаԍны кыз рушкуа купечјаскӧԁ ԁа прӧстӧј вузаԍыԍјаскӧԁ. Најјӧ-ӧԁ мунасны мужік-ԁораԁ ԁа кутасны асногыс ԍывныԁ: најӧ сывныԁ кужӧны. Оз кутны ԍорԋітны комуԋістјас-јылыԍ. Најӧ понԁасны віԍтавлыны: со-пӧ талӧн сещӧм ԁоныс, а талӧн со мӧԁногаҗык. Ԃерт, шуасны, міјанлӧн ԁона быԁтор. Мі-ӧԁ, шуасны, аслыным-вылӧ таԇітӧ «мырԍам ԁа пес- ԍам». А комуԋістјасыԁлӧн-ӧԁ коԁі налыԍ тӧԁӧ, гашкӧ міыԍ ԁонтӧм, а зев вермас лоны, мыј налӧн мі-ԍерԏі ԁас-ԁон. Вот-ӧԁ кущӧмі ԃелајасыԁ. Најӧ кужӧны быԁногыс вузаԍныԁ, а мі — огӧ-на ԋекыԇікӧн кужӧј. Татчӧ, «ічӧԏік» ԃелајасӧ ӧні меԁвоԇын міјанлы колӧ кутчіԍны. Оз ков ԁумајтны мыј тајӧ ічӧт ԃела, а мі комуԋістјас кущӧмкӧ-ԋін зев гырыԍ ԁа быԁтор ԍаммыԍ јӧз. Емӧԍ мі-піын уна тащӧм комуԋістјасыԁ. — Вешјы вај сетыԍ, шуас тајӧ вӧчанторнаԁ. Ме тӧԁанкӧ — комуԋіст, былԁаын вӧвлӧм морт, быԁтор керны кужа. Пронԏјас-вылын егӧ сӧмын тащӧмјаскӧԁ тышкаԍлӧ. Тащӧмјасыԁкӧԁ-ԋін, шуас зев кокԋіԁ коԍаԍнытӧ. Ставсӧ тӧԁыԍ ԁа ԍаммыԍ јӧзыԁ тані ԋемтор оз вермыны вӧчны: сӧмын ԃелајассӧ торкӧны. Коԍаԍнытӧ-ӧԁ регыԁҗык-на велалан. Ме тајӧн ог кӧсјы ԋекоԁлы шуны, мыј вӧјна-вылын вӧјујтны ез ков. Колӧ војујтны: колӧ јона-на кужны. Но ӧні мӧԁ-ногӧнҗык-ԋін уҗавныԁ колӧ. Міјанлы уҗавныԁ выԉ-ногӧн лоӧ: тајӧ уҗалӧм-вылас ставмувывса јӧзыс віԇӧԁӧны. Мі кужам-ԋін ещеԋԇік, уҗавныԁ. Но нӧшта-на бурҗыка колӧ!.. А мӧԁтор вӧчны со мыј колӧ. Выԉ олӧмтӧ оз кылӧн, а ԃелаӧн колӧ вӧчны. Колӧ велӧԁчыны, колӧ ԍаммыны креԍԏаԋінӧс ӧтувтны. Сылы колӧ петкӧԁлыны, мыј мі кужам вӧчны. Колӧ робочејаслыԍ ԍама уҗсӧ матыԍтны креԍԏана уҗалӧмкӧԁ. Меԁ кӧԏ вӧлі ԉокіԋік, ічӧԏіктор кущӧмӧскӧ вӧчӧма, но ԃелаӧн. — «Ԉок еԍкӧ, ԍӧкыԁ олӧмыԁ, а тыԁалӧ-ӧԁ міјан влаԍтыԃ мыјкӧ буртор вӧчӧ» — меԁ еԍкӧ мужік шуіс. Налыԍ колӧ тӧԁмавны уҗалӧмсӧ, колӧ віԇӧԁны најӧ уҗалӧм-вылӧ. Віԍтавны налыԍ быԁ бурсӧ і быԁ ԉоксӧ. Таԇі најӧ кутасны выԉ олӧмлаԋ бурҗыка віԇӧԁны: кутасны щӧщ отсасны... Мыј-ԋін міјан ӧнӧԇ вӧчӧма, сіјӧ ԋекытчӧ ԋемтор оз вош. Тајӧ ԋекоԁ-ԋін бӧр боԍтны міјанлыԍ оз вермы. Быԁ вӧчӧмтор Сӧвет влаԍтлӧн олӧмӧ топыԁа пукԍӧ: сіјӧ ԋекоԁлы оз шеԁ вуштыштны. Уна ԍо во-ԋін јӧз овлісны, а Сӧ-

вет влаԍтыԁ мувылын міјанын первој-на лоі. Первојыԍ му пукԍӧмԍаԋ робочеј ԁа креԍԏана аԍныс ас-выланыс меԁ-ыҗыԁӧԍ. Мі гашкӧ огӧ-на бура кужӧ уҗавіҗсӧ-ԁа? Віԍтавлӧны, мыј меԁ-воԇԇа кӧрттуј-машіна зев омӧԉ вӧлӧма: Ԋемтор! Сіјӧ вӧлі артмӧма. А бурӧ, ԉокӧ сіјӧ ԇік веԍкоԃ. Сӧмын ӧԏі бур вӧлі керӧма: тајӧ машінасӧ ԍаммӧмаӧԍ вӧчны. Меԁ мі огӧј-на кужӧ бура уҗавныԁ: мі ԉока-на уҗалам. Но міјанлӧн ем ԋін Сӧвет влаԍт: сіјӧс вермім вӧчны. Меԁ гӧрзӧны ԁа ԍералӧны мі-вылын. Мі ӧԏітор тӧԁам, сіјӧ зев јона тыԁалӧ: ставмувывса уҗалыԍјас віԇӧԁӧны міјан уҗалӧм-вылӧ, најӧ велӧԁчӧны міјан уҗалӧм-ԍерԏі, најӧ кысԍӧны мі-ԁорӧ, Сӧвет влаԍт-берԁӧ. Тајӧ-ԋін со міјанлӧн лоі вӧчӧма. Тајӧ лоі вӧчӧма јона ԁа чорыԁа: веԍіг ԋекоԁлы оз шеԁ вӧрԅӧԁлыны... Мі ревоԉутсіја вӧчім. Лоі міјанлӧн Сӧвет влаԍт: сіјӧ уҗалӧ. Ӧні колӧ паԍкӧԁны: јона бурмӧԁны ԁа воԇлаԋ кутны нуӧԁны. Тајӧ міјан абу-на кӧрӧма: колӧ-на керны. Уна міјанлӧн емӧԍ ԋекытчӧ тујтӧм торјаԍ. Јона-на колӧ уҗавны. Ԁыр-на ковмас ставнымлы міјан мыј-вынԍыным уҗавныԁ. Пӧԉіԏікаыԁ — ԇік чераԋвез-коԃ: јона ԇуглаԍӧма зев ԍӧкыԁ бӧр веԍкӧԁлыны. Колӧ кужны: кужтӧг ԋемтор оз артмы. 1917 воын мыј вӧлі колӧ вӧчны? — Колӧ вӧлі ӧԁјӧнҗык војујтӧмыԍ ԁугԁыны: тајӧ-ԋін став јӧзыслы колӧ. Ӧні војнајас абуӧԍ-ԋін. Уна сӧкыԁторјас вӧліны. Ԋемтор! Мі секі вӧјна ԁугԁӧԁім — міјан тајӧ артміс ӧԏітор. Тајӧн лоі уна бур вӧчӧма. Секі тајӧ бурсӧ быԁ мужік, быԁ гортӧ локтыԍ салԁат вӧлі аԁԇӧ: Сӧвет влаԍт-пӧ војујтны оз кӧсјы, ачыс сіјӧ вӧјтыр-ԁор мунӧ. Мынԁа ԉокыс секі ез вӧвлы, тајӧ ӧԏі бурторјыс ставыскӧԁ воча вӧлі сулалӧ. 1919 ԁа 1920 воын мыј вӧлі колӧ вӧчны? — Вӧтлыны белӧјјасӧс. Секі міјанӧс понԁылісны озырјас-понјас пӧԁтыны. Оз вӧлі ԋекущӧм віԍталӧмјас ковны. Быԁ морт ставсӧ ас-ԍіннас аԁԇіс: локтӧны озырјас ԁа помешщікјас. Комуԋістјас-пӧ кужӧны накӧԁ воԇсаԍны. Секі креԍԏана мі-ԁор сулалісны. Мі озырјасӧс вӧтлім — зев ылӧ ставсӧ шыблалім... Ӧні колӧ щыг ԁа корыԍ лун вежны бур лун-вылӧ. Ӧні колӧ креԍԏаналы петкӧԁлыны: став ԉокыс бӧрӧ-ԋін коԉі, кутіс-ԋін омӧԉіка овмӧсным бурмыны. Креԍԏаԋін кужӧ вузаԍны: јона зев ԍаммӧ. Ԋаԋ-пајокјаснаԁ бурыԁ ԋем-тор ез ло. Пабрік-завоԁјас ез тырмывны: ԉока вӧлі уҗалӧны ӧні сылы вуԅаԍӧмӧн бурсӧ колӧ ԍетны, оз ков сіјӧс сетыԍ кутны. Аслыным міјан колӧ зев бура велӧԁчыны вузаԍны. Капітаԉістјасыԍ бурҗыка колӧ ԍаммыны вузаԍныԁ. Міјан пабрік-завоԁјас ԉокӧԍ вӧліны, став колантор ԍетны ез вермыны. Сіԇ-кӧ вузаԍӧмыԍ оз-на ков ӧні јӧзӧс кутны. Тані-кӧ ԋемтор бурсӧ огӧ вермӧј керны — јона ԉок ԃелајаԍыԁ лоӧ. Тајӧ вӧчны — ӧні міјанлы меԁ-ыҗыԁ колантор.