Пос

П. В. ПАРНАЧОВ. Мујас бура уҗалӧм ԁа вынԍӧԁӧм јылыԍ. КОМІ ԊІГА ЛЕԆАНІН Сыктывкар — 1930. 1930. ВОԆКЫВ. 1917-ӧԁ воын Роԍԍіјаса робочӧјас ԁа креԍԏана мынтӧԁчісны озыр нарԏітыԍ јӧзыԍ. Кор влаԍтыԁ лоі ас кіас, Сӧвет муӧс буржујјасӧс ԇікӧԇ весалӧм бӧрын уҗалыԍ јӧз, коммуԋіст парԏіја інԁалӧмӧн, чорыԁа боԍтԍісны овмӧс кыпӧԁны — ԁорны выԉ олӧм. СССР паԍта ӧні вӧчалӧны выԉ фабрік-завоԁјас, гырыԍ еԉектростантсіјајас ԁа мукӧԁтор. Бӧрја војаснас завоԃітісны-і віԇмутӧ уҗавны машінајасӧн. Бура уна-ԋін міјан ем ԋаԋ фабрік-завоԁ, — совхозјас ԁа колхозјас (ӧтувја овмӧсјас), кӧні креԍԏана пыԃԃі ԍӧкыԁ уҗсӧ вӧчӧны машінајас. Сӧмын віԇму уҗалӧмыԁ ԋӧжјӧнҗык-на кыптӧ промышԉенноԍт ԁорԍыԁ. Меԁ еԍкӧ креԍԏана вермісны бурҗыка овны, унҗык пӧԉза боԍтны віԇму уҗалӧмыԍ, меԁ віԇму овмӧс кыпалӧм ез коԉ промышԉенноԍт кыпалӧмыԍ — сӧвет влаԍт зев чорыԁа боԍтԍіс креԍԏана овмӧс щӧщ кыпӧԁны! 1928-ӧԁ воӧ ԃекабр тӧлыԍӧ сӧвет влаԍт леԇіс закон, сені шуіс воан віт во чӧжӧн кыпӧԁны став креԍԏаналыԍ урожајсӧ 30-35 прӧчент мынԁа (ӧнја ԁорыԍ којмӧԁ јукӧн мынԁа соԁтыны). Воԇмӧстчыԍ креԍԏаналы, тајӧ шуӧмсӧ олӧмӧ пӧртны сӧвет влаԍт быԁногыс отсалӧ: овмӧс кы- пӧԁӧм вылӧ ужԁӧны ԍӧм ужԁыԍан тӧварішществојас пыр; уҗјӧзӧн ԍетӧны віԇму уҗалан машінајас, ԉготајас ԍетӧны віԇму вот мынтігӧн ԁа с. в. Сӧмын тајӧ оз-на тырмы! Меԁ еԍкӧ воіс ыҗыԁҗык урожај, меԁ кокԋіԁҗык лоі креԍԏаналӧн олӧмыс — колӧ нӧшта шыбытны важ ногӧн уҗалӧмсӧ ԁа боԍтԍыны уҗавны выԉногӧн, наука велӧԁӧм ԍерԏі. Наукалӧн выныс зев ыҗыԁ! Зев уна буртор-ԋін наукаыԁ јӧзыԁлы ԍетіс. Мі вермам кыкԍо кілометрӧн час мунны појезԁјас вылын, ԉібӧ автомобіԉӧн; асԍыс ԍорԋісӧ ӧні мортыԁ вермӧ уна ԍурс кілометр сајӧ мӧԁӧԁны раԃіо куԅа; јӧзыԁ лебачјас моз сынӧԁті лебалӧны саріԇјас (море) сајӧ ԁа сіԇ воԇӧ! Сіԇ-жӧ уна буртор наукаыԁ ԍетіс-і віԇму уҗалыԍјаслы. Агрономјаслӧн гектар му вылӧ быԁмӧ кујім тонна сајӧ (180-200 пуԁ) ԋаԋ; мӧсјасыс во-чӧжнас лыԍтӧны 12.000 ԉітрӧԇ (1000 веԁраӧԇ); омӧԉік пу гӧрјӧн гӧрӧм пыԃԃі — гӧрӧны тракторӧн. Мортыԁ-кӧ велӧԁчыштас ԁа унҗыктор понԁас гӧгӧрвоны, секі сылы јона ԁолыԁ лоӧ, быԏԏӧкӧ куԅа зер бӧрын шонԁі петас! Ԃерт, еԍкӧ, велӧԁчӧмнаԁ лӧԍыԁ, кокԋіҗык уҗавнытӧ, сӧмын-ӧԁ быԁ морт оз-на вермы школајасын велӧԁчыныс. Сіјӧ-і ӧні лӧԍӧԁалӧма лыԃԃыԍан керкајас, клубјас. Прӧстҗык каԁӧ-кӧ кутан ветлывлыны лыԃԃыԍан керкајасӧ ԁа лыԃԃыны гаԅетјас ԉібӧ бурҗык ԋіга — сек верман уна торјӧ велавны. Поԅӧ-ӧԁ сеԍԍа-і аслыԁ ԋіга-гаԅеттӧ суԇӧԁны гортаԁ. Ме ас вылӧ боԍті зев ыҗыԁ уҗ, — гіжны комі ԋіга, наука ԍерԏі мујас бура уҗалӧм јылыԍ, кор ԍурӧ креԍԏанаыԁ корӧны тащӧм ԋігасӧ-ԁа. Веԍкыԁа-кӧ шуны, — мем вывті ԋімкоԃ лоӧ — лыԃԃасны-кӧ тајӧ ԋігасӧ комі војтыр ԁа отсыштас-кӧ ԋігаыс налы бурмӧԁыштны асԍыныс овмӧссӧ, уҗалӧмсӧ, олӧмсӧ. Гіжыԍ. 2. Ічӧԏіка комі креԍԏана јылыԍ.

Міјан комі јӧз меԁуна вын пуктӧны віԇму уҗалӧм берԁӧ ԁа скӧт віԇӧм берԁӧ — асланыс овмӧсын уҗалӧм берԁӧ. Сы помыԍ-жӧ лӧԍӧԁӧны аслыныс ԍојан-јуан: ԋаԋ, јај, јӧв-выј ԁа паԍкӧм-кӧмкот. Фабрік-завоԁјас міјан зев-на еща, сіԇ-кӧ кынӧмпӧттӧ і паԍкӧмтӧ лоӧ перјыны віԇму уҗалӧм помыԍ. Віԇму ԁорын уҗалӧм-помыԍ кынԇі, боԍтӧны нажеткатӧ і мукӧԁлаыԍ: вӧралӧмыԍ, керлеԇӧмыԍ, завоԁӧ ветлӧмыԍ, вурԍӧмыԍ ԁа с. в. Тајӧ бокӧвӧј нажеткасӧ поԅӧ боԍтны сӧмын, ԃерт, прӧст каԁӧ, кор віԇму берԁса уҗыԁ оз таԉав. Ас овмӧсын уҗалӧм вылӧ, віԇму ԁа скӧт вӧԃітӧм вылӧ вын пуктӧмыԍ ӧпріч, коміјас нӧшта-на віԇӧны ԍӧмсӧ-і бокӧвӧј нажеткајасыԍ: гӧр, агас вы-лӧ, ԋаԋ вылӧ, кӧмкот-паԍкӧм ԁа мукӧԁ уҗалан кӧлуј вылӧ. Во гӧгӧр мырԍам ас овмӧсын, кыԍ мыј нажетка боԍтлам, сіԇ-жӧ ԍујас ас овмӧсӧ, а век ԋінӧм оз тырмы! Ԋаԋтӧ лоӧ боԍтны, мӧԁтор, којмӧԁтор ԋӧбыштны. Ічӧԏік нажеткаԍыԁ, ԃерт, ԍӧмыԁ уналаӧ оз тырмы... Сіԇі тырмытӧмӧн, гӧԉіԋіка немтӧ-і лоӧ коԉԉавны. Мыјла-нӧ луныԍ-лун мырԍам, а век гӧԉіԋіка олам, ԋекор ԋінӧм оз суԇԍы? Ме ԁумыԍ-кӧ, сӧмын уҗавны кужтӧм вӧсна. Кыԇі міјан пӧԉјас-пӧчјас му берԁаԁ уҗавлӧмаӧԍ мі сіԇі век-на уҗалам. Ԍуԍҗык, велӧԁчӧмаҗык јӧз важног віԇму уҗалӧмтӧ важӧн-ԋін шыбытісны, боԍтԍісны выԉног, агрономјас велӧԁӧм ԍерԏі нуӧԁны уҗсӧ асланыс віԇму овмӧсас. Ԃерт, сеԍԍа ԍещӧм креԍԏанаыԁ міјан ԁорыԍ бурҗыка-і олӧны. Коԁ ԍурӧ комі піԍыԁ војнајас ԁырјі вӧліны заграԋічајасын: Гермаԋіјаын ԁа мукӧԁлаын. Најӧ тӧԁӧны-ԋін — сені креԍԏана олӧны бурҗыка ԁа кокԋіԁҗыка міјан ԁорыԍ. Гектар му вылыԍ (ԃеԍаԏінаыԍ ԋеуна ещаҗык) најӧ боԍтӧны урожај кујім тонна гӧгӧр (150-180 п.). Мӧсјасыс во чӧжнас лыԍтӧны 4000 ԉітрӧԇ (800 веԁраӧԇ); порԍјасыс 250 кілограммӧԇ (15 пуԁ сајӧ) быԁмӧны. Міјан урожајыԁ гектар вылыԍ воӧ сӧмын ӧԏік тонна (60 пуԁ); мӧсјасным лыԍтӧны 400 ԉітра (80 кымын веԁра), сӧмын меԁбур мӧсјас лыԍтӧны 900 ԉітрӧԇ (70 веԁраӧԇ). Со кущӧм шӧркоԃԃем ԋаԋ урожај (гектар вылыԍ тсентԋерӧн) кущӧм ԍурӧ госуԁарствоын: 28, 0 Голланԃіја 24, 3 Белгіја 20,8 Веԉікобрітаԋіја 16,2 Гермаԋіја 7,9 СССР 9,8 Комі обл. Тајӧ ԃіаграммајасыс петкӧԁлӧны — мыј мукӧԁ госуԁарствојасын ԋаԋ урожај вылынҗык міјан ԁорыԍ. Мыјла-нӧ сені вылынҗык? Вот мыјла: сені мујассӧ уҗалӧны уна переменаӧн, кӧԇӧны бура сорԏірујтӧм-весалӧм кӧјԁысӧн, мујассӧ уҗалӧны бур машінајасӧн, машінајас јона ԋебԅӧԁӧны мусӧ; вын ԍӧԁӧны (гоітӧны) мујассӧ кујӧԁӧн кынԇі быԁԍама міԋерала вынԍӧԁанјасӧн ԁа мукӧԁторјӧн. Ԇоԉаԋік столбјасыс ԍерпасас СССР-ын ԁа Комі муын петкӧԁлӧны міјанлыԍ ічӧԏік урожајнымӧс, — кујім переменаӧн му уҗалӧм; кущӧм ԍурӧ ԁа весавтӧм кӧјԁысӧн кӧԇӧм; омӧԉа мујас вынԍӧԁӧм (гоітӧм) ԁа с. в. Мукӧԁыс шуасны, сетчаԋын-пӧ гашкӧ мујасыс бурҗыкӧԍ міјан ԁорыԍ ԁа кԉіматыс шоныԁҗык-ԁа, ԃерт, сеԍԍа, бурҗыка-і ԋаԋыс быԁмӧ. Мујасыс быԁԍама ем і сетчаԋын, а кԉіматыԁ Комі муаԁ ԁорԍыԁ, ԃерт, шоныԁҗык, сӧмын гырыԍ урожајыс сені абу нач сывӧсна. Роч муаԁ-ӧԁ міјан ем-жӧ шоныԁ меԍтајас (Украіна ԁа мукӧԁлаті), ԁа зев бур ԍӧԁ муа інјас (черноԅемнӧј мујас), сӧмын тај сені Комі муԍыԁ-на ещаҗык урожајыс воӧ-а. Меԁ ыҗыԁ помкаые тані асланым кужтӧмын ԁа тӧԁтӧмын, асланым пемыԁлунын. Кор ԍурӧ тащӧм ԍорԋітӧ креԍԏанаыԁкӧԁ панан-ԁа мукӧԁ мужікыс ԋуммунас-ԍерӧктас первој те вылӧ, сеԍԍа муркԋітас віԍталас, мыја-нӧ-пӧ војԁӧр ещаҗык вӧвлӧмаӧԍ велӧԁчӧм јӧзыс ԁа бурҗыка креԍԏанаыс овлӧмаӧԍ? Менам пӧԉ вӧлі кувтӧԇыс віԍтавлывлӧ, ԃеԁысјас-пӧ менам зев бура овлӧ- маӧԍ, жыкԋіча ӧԇӧсыс-нӧ ԋаԋысла вӧлі веԍіг оз воԍԍы. Вӧлӧԍтас-нӧ ӧԏі грамотнӧј морт ез вӧвлы пӧнӧмарыԍ кынԇі. Вот кӧні мајбыр олӧмыс вӧвлӧма! Ӧні мыј, ставыԁ кужіг ԁа уна тӧԁіг шуԍаԁ, сӧмын тај ԋаԋыԁ ԍојны абу-а! Тащӧм ԍорԋіыԁ і петкӧԁлӧ міјанлыԍ пемыԁлунтӧ. Пӧԍ петтӧԇыԁ лоӧ мукӧԁ ԁырјі ԁоԉны-віԍтавны велӧԁчӧмԍыԁ пӧԉзасӧ. Міјан мујас вылаԁ ԋаԋыԁ омӧԉа быԁмӧ ԁа вывті ԍӧкыԁ олӧмыԁ нач важ ԃеԁјас мозыԁ уҗалӧмԍыԁ! Важӧн, ԃерт, колӧкӧ ԋаԋыԁ тырмывліс, јӧзыс ӧніја ԁорыԍ ещаҗык вӧлі ԁа, сеԍԍа-і муыс ӧԏі ԍојыԍ вылӧ (јеԁок вылӧ) унҗык ԃӧнԅывліс ԁа ез вӧв ӧнја коԃа ізӧрмӧма.

3. Кущӧм ԁа мыјыԍ артмӧны быԁтасјаслӧн ԍојанторјасыс.

Ӧні комі мортыԁ быԁӧн-ԋін ачыс гӧгӧрвоӧ, мыј пуктасјас ԁа кӧԇаторјас быԁмӧны оз јен щӧктӧм ԍерԏі, а сӧмын бура вынԍӧԁӧм му вылын. Он-кӧ бура мутӧ ԋебԅӧԁ ԁа вынԍӧԁ, кӧԏ ԍо моԉебен акапістӧн ԍылӧԁ, век-ԋін кӧԇаыԁ омӧԉа быԁмас! Јона велӧԁчӧм јӧз бура тӧԁмавлӧмаӧԍ, мыј быԁԍама пуктас ԉібӧ кӧԇатор, сіԇ-жӧ і мукӧԁ турунјас, быԁмігас боԍтӧны муыԍ ԍојантор. Кымын уна муас тащӧм ԍојанторјыс, сымын бурҗыка ԁа ӧԁјӧжык быԁмӧны быԁтасјас. Мыј-нӧ сещӧм ԍојанторјыс турун-ԋаԋыԁлӧн, ԁа кыԍ сіјӧ артмӧ? Быԁԍама быԁтасјаслӧн ԍојанторјыс уна нӧлӧс, поԅӧ шуны, — совкоԃ міԋераԉнӧј веществојас (рочӧн шуԍӧны зоԉнӧј веществојасӧн). Кыԇі тај ва піӧ-кӧ пуктан сов, сіјӧ сылӧ ԁа артмӧ сола ва, сіԇ-жӧ і быԁтасјаслӧн ԍојанторјыс, му пыщса ва піас сылӧ. Турун-ԋаԋ асланыс вужјасӧн кыскӧны тащӧм сола коԃ вына васӧ ԁа сіјӧн-і пӧткӧԁчӧны. Быԁԍама пӧлӧс сещӧм выныс артмӧ кујӧԁыԍ, кор сіјӧ ԇікӧԇ сіԍмас му піас; ԁа торја міԋераԉнӧј вынԍӧԁанјас-кӧ му піаԁ пуктан; сіԇ-жӧ му піаԁ немчӧжнас веԉ уна чукӧрмӧма тащӧм „вынјасыс" быԁԍама турунјас ԁа мукӧԁтор сіԍмӧмыԍ; сеԍԍа уна ԍікас ԍојантор быԁтасјаслы торјалӧ і муԍыс, — лым-зер ваӧн, сынӧԁнас ԁа кынмалігјасӧн (выветрівајтчӧмӧн). Велӧԁчӧм јӧз тӧԁмалӧмаӧԍ ԁа шуӧны, мувыв быԁтасјаслы-пӧ оз тырмы сӧмын каԉіј, азот, фосфор ԁа кор ԍурӧ каԉтсіј (іԅвестка) ԋіма ԍојанторјас. Креԍԏаналы-пӧ јона колӧ тӧжԁыԍны мујаснысӧ тащӧм торјасӧн вынԍӧԁны. Ԃерт, таыԍ кынԇі быԁтасјасыԁ уна пӧлӧс мукӧԁ ԍојантор-на боԍтӧны, сӧмын сещӧм мукӧԁторјыс муас ем тырмымӧн міјан тӧжԁыԍтӧг. Сеԍԍа бара-жӧ колӧ шуны мыј быԁтасјаслы став ԍојанторјыс колӧ нач ӧткоԃа, ӧԏітор-кӧ оз тырмы, ԋаԋыԁ бура оз-ԋін вермы быԁмыны, мукӧԁ ԍојаныс кӧԏ і ԉішнӧј ем. Ӧні сеԍԍа віԇӧԁлам, мыјԁа быԁтасјас боԍтӧны муыԍ вынсӧ (ԍојанторсӧ) ԁа уна-ӧ муас ем выныс Велӧԁчӧм јӧз тӧԁмӧԁлӧмаӧԍ уна пӧлӧс віԁлӧгјасӧн ԁа шуӧны: шӧркоԃԃем бур муын-пӧ 18 саԋԏіметр кыза (4 вершӧк) &мусіна почваын ԃеԍаԏіна вылын ем Фосфор............ 2557 кілгр. (150 пуԁ) Азот.............. 3276 „ (200 пуԁ) Каԉіј (ставыс) . . 25570 ,, (1500 пуԁ) Каԉіј (коԁӧс вермӧны боԍтны сојан пыԃԃі быԁтасјас) 2557 „ (150 пуԁ) Тані гжӧма сӧмын шӧркоԃԃем мулыԍ вынсӧ; бурҗык мујасын, ԃерт, унҗык выныс тані гіжӧм ԁорыԍ омӧԉ мујасын ещаҗык. Јона велӧԁчӧм јӧз шуӧм ԍерԏі, шӧркоԃԃем урожајас — туԍнас-ӧчнас ԁа іԇаснас, ԃеԍаԏіна вылыԍ боԍтӧны со мыјԁа вын — ԍојанторјас (пунт лыԁӧн) Лыԁпас. Кущӧм быԁтас. Боԍтӧ азот ԋіма вын. Боԍтӧ &ос&ор ԋіма вын. Боԍтӧ каԉіј ԋіма вын. 1 Ԍу (руԇӧг) 2 Іԁ. 3 Зӧр. 4 Аԋкыщ. 5 Бобоԋаԋ (клевер) 6 Картупеԉ (кортӧгыс.&

Тајӧ кык ԍікас лыԁпасјас вылас-кӧ бурҗыка віԇӧԁлан, со мыј сеԍ тыԁовтчӧ: 1) міјан мујасын вын абу помаԍтӧм, быԁтасјаслы ԍојнатор сен абу вывті уна: 2) міјан мујасыԍ выныс воыԍ-воӧ бырӧ, быԁ урожај сеԍ нуӧ уна вын. Колӧ нӧшта шуны, быԁтасјасыԁ-ӧԁ амбарыԍ моз муԍыԁ оз вермыны ԇікӧԇ вынсӧ куравны, сӧмын ещаҗык-кӧ лоӧ ԍојанторјыс, омӧԉҗыка і быԁмӧны, — урожај чінӧ. Велӧԁчӧм јӧз, важӧн-ԋін гӧгӧрвоӧмаӧԍ муыԁлыԍ вын ещаммӧмсӧ ԁа сбыԉ-ӧ сіԇ вӧчлӧмаӧԍ віԁлӧгјас. Роташԍԏеԁ ԋіма карын квајтымын во чӧж нуӧԁӧмаӧԍ віԁлӧгјас-опытјас, ԁа со мыј сетыԍ петӧма; квајтымын во чӧж мујассӧ абу ԋінӧмӧн вынԍӧԁлӧмаӧԍ (кујӧԁавлӧмаӧԍ) ԁа сетыԍ шӧркоԃԃем урожајыс со мыјԁа воӧма): 1851 воԍаԋ 1859 воӧԇ 1294 кілогр. (79 пуԁ.) 1860 воԍаԋ 1867 воӧԇ 966 кілогр. (59 пуԁ.) 1867 воԍаԋ 1875 воӧԇ 704 кілогр. (43 пуԁ.) 1875 воԍаԋ 1883 воӧԇ 786 кілогр. (48 пуԁ.) 1884 воԍаԋ 1891 воӧԇ 622 кілогр. (38 пуԁ.) 1902 воԍаԋ 1914 воӧԇ 507 кілогр. (31 пуԁ.) Сетӧн жӧ, тајӧ квајтымын во каԁнас вынԍӧԁӧм мујасыс быԁ во ԍетӧмаӧԍ урожајсӧ 2391 кілограмм (146 пуԁ). Віԁлӧгјас кынԇі, воыԍ-воӧ урожај чінӧмсӧ міјан мујас вылыԍ петкӧԁлӧ-і ачыс олӧмыс. Став роч му паԍта шабԁілӧн шӧркоԃԃем урожај лыԃԃыԍӧ вӧлі коԉан војасӧ стаԏіԍԏіка ԍерԏі со мыјԁа: Војнаӧԇ шӧркоԃԃем урожај — 714.36 кгр. (43,7 пуԁ). 1918 воӧ................. — .589 кгр.(36 пуԁ). 1919 воӧ.................... — 581 кгр. (35,6 пуԁ). 1920 воӧ ................ — 483 кгр. (29,0 пуԁ). Тајӧ став лыԁпасјас вылас-кӧ бурҗыка віԇӧԁлан, сеԍ тыԁалӧ мујас вылыԍ міјан ԋаԋ уроҗај воыԍ воӧ век чінӧ. Ог-кӧ мі понԁӧ бурҗыка череԃітны (ԁӧԅӧрітны) мујастӧ, ԋаԋыԁ ӧніја ԁорыԍ-на ещаҗык понԁас быԁмыны. Сіԇкӧ ӧніја моз еновтчыны оз поԅ. Кујӧԁыԍ кынԇі мујастӧ колӧ вынԍӧԁны і мукӧԁ-пӧлӧс му вынԍӧԁанторјасӧн ԁа ӧнја ԁорыԍ ԉучкјҗык вӧԃітчыны мујаснаԁ. Воԇҗык-ԋін мі віԍталім, мыј мукӧԁ госуԁарствојасын урожајыс міјан ԁорыԍ ыҗыԁҗык, кујӧԁыԍ кынԇі мукӧԁ торјӧн јона мујассӧ вынԍӧԁӧны-ԁа, сеԍԍа-і бурҗыка најӧ кужӧны мујаснас вӧԃітчыныс: лӧԍӧԁӧмаӧԍ уна перемена ԁа мукӧԁтор. Міјан комі јӧзыԁ (сіԇ-жӧ і роч јӧз) быԏԏӧкӧ нарошнӧ аслыныс ӧмӧԉтор вӧчӧны, кыԇ ԍурӧ мујассӧ ужалӧны-ԁа, сы-вӧсна і ас уҗалӧм помыԍ ԋаԋыԁ оз тырмы, ԁа-і зев ԍӧкыԁ кажітчӧ став олӧмыс. Ԃерт, став мыжыԍ таыԍ — міјан „важ прівычканым“, пӧрыԍ јӧз моз уҗалӧмын. Тајӧ ԋігаторјас мі і кӧсјам віԍталыштны комі јӧзлы, ас гӧгӧрвоана кывјӧн, кыԇі ԁа мыјӧн поԅӧ череԃітны вынԍӧԁны мујастӧ ԁа кыԇі унҗык пӧԉза сетыԍ боԍтны.

4. Кущӧм торјасӧн поԅӧ вынԍӧԁны му.

Воԇынҗык мі шулім-ԋін, ԁај быԁӧн сіјӧ ачыс гӧгӧрвоӧ, мыј быԁ ԋаԋ урожај боԍтӧмыԍ мујас вылыԍ выныс јона чінӧ ԁа сы пыԃԃі век лоӧ муаԁ вынсӧ соԁтыны, кујӧԁӧн ԁа мукӧԁ пӧлӧс вынԍӧԁантор сетчӧ ԍујӧмӧн. Комі креԍԏаԋіныԁ міјан тӧԁӧ сӧмын ӧԏі пӧлӧс му вынԍӧԁантор -- кујӧԁ, ԁа і сіјӧн оз куж вӧԃітчыныс. Колӧ кужомӧнҗык сіјӧн воԃітчыны ԁа кујӧԁыԍ кынԇі мукӧԁторјасӧн завоԃітны мујастӧ вынԍӧԁны. Уна пӧлӧс віԁлӧгјасӧн мукӧԁлаас аԁԇӧмаӧԍ зев уна ԍікас му вынԍӧԁанторјас ԁа боԍтӧны-ԋін сеԍ зев ыҗыԁ пӧԉза. Велӧԁчӧм јӧз (агрономјас) став пӧлӧс мувынԍӧԁанторјассӧ јукӧны кык пеԉӧ. Ӧԏік ԍікассӧ лыԃԃӧны оргаԋіческӧј вынԍӧԁанӧн, а мӧԁ ԍікассӧ міԋераԉнејен (рочӧн нӧшта шуӧны зоԉнӧј вешществојасӧн). Оргаԋіческӧј мувынԍӧԁанторјасӧн лыԃԃӧны со кущӧмјасӧс: 1) быԁԍама пӧлӧс кујӧԁ (скӧт кујӧԁ, морт кујӧԁ, лебачјаслыԍ ԁа мукӧԁ кујӧԁсӧ); 2) трунԁа (торф) — ԋурвыв мујас; 8) горт гӧгӧрса мусор-јогыԍ вӧчӧм кујӧԁ (компост); 4) веж кујӧԁ — нарошнӧ кујӧԁ вылӧ кӧԇӧм турунјас ԁа мукӧԁ пӧлӧс сещӧмторјас. Тащӧм (&органическӧј) мувынԍӧԁанторјасын ем быԁтасјаслы став пӧлӧс ԍојаныс (азот, фосфор і каԉіј). Вын (ԍојантор) ԍетӧмыԍ кынԇі, тајӧ ԍікас вынԍӧԁанјасыс нӧшта јона ԋебԅӧԁӧны-бурмӧԁӧны муԍінсӧ — почвасӧ. Ԍојӧԁ мујас вылӧ-кӧ пуктан тащӧмторјассӧ, муыс лоӧ ԋебыԁҗык; лыаа мујас быԏԏӧкӧ сукмӧныҗык. Міԋераԉнӧј вынԍӧԁанторјас ԍетӧны быԁтасјаслы сӧмын ԍојантор (вын), аԍныс мутӧ оз ԋебԅӧԁны. Сеԍԍа выныс налӧн абу став ԍікасыс, а кущӧмкӧ ӧԏік пӧлӧсҗык (азот, ԉібӧ фосфор, ԉібӧ каԉіј); шочіԋіка ӧԏік ԍікас вынԍӧԁанторјас овлывлӧ-і кык пӧлӧс ԍојантор. Кущӧм пӧлӧс ԍојантор унҗык вынԍӧԁантор піас, сіјӧ ԋімӧн-і шуԍӧны — азоԏістӧј, ԉібӧ фосфорно-кіслӧј, ԉібӧ каԉіјнӧј. Ӧні сеԍԍа понԁам ԍорԋітны торјӧн, быԁ ԍікас вынԍӧԁантор јылыԍ, кыԇіҗык колӧ вӧԃітчыны сіјӧн ԁа кущӧм пӧԉза вермӧ ԍетны.

КУЈӦԀ.

Кујӧԁ міјанлы меԁԍа тӧԁса ԁа меԁԍа бур мувынԍӧԁан. Кущӧм пӧԉза сіјӧ ԍетӧ, быԁӧн тӧԁӧны. Сӧмын колӧ шуны, мі кујӧԁԍыԁ тыр пӧԉзасӧ боԍтны огӧ кужӧ! Вывті кыԇ ԍурӧ кујӧԁтӧ мі рӧскоԁујтам. Пӧшԏі быԁлаын міјан комі креԍԏана кујӧԁсӧ петкӧԁӧны тувсов кӧԇајас улӧ іԁ улӧ, ԉібӧ зӧр улӧ). Таԇінаԁ зев ыҗыԁ урон мі аслыным вӧчам і со мыј вӧсна: Велӧԁчӧм јӧзлӧн бура тӧԁмалӧма-ԁа, шуӧны: первој вонас-пӧ кујӧԁ вермӧ сіԍмыны сӧмын 40 прӧчент мынԁа. (Быԁ 100 пуԁ кујӧԁыс быԁтасјаслы ԍојанторјӧԇ первој вонас сіԍмӧ сӧмын 40 пуԁ, а коԉан 60 пуԁјыс оз-на вермыны прӧчӧ- ԇыс сіԍмыныс). Сіԇкӧ кујӧԁыԁлӧн унҗык выныс-на коԉӧ мӧԁ во кежлӧ, а мӧԁ вонас зӧр, ԉібӧ іԁ бӧрын міјан муыԁ-ӧԁ лоӧ коԍкӧм улын (пар улын), кытчӧ мі ԋінӧмтор огӧ кӧԇлывлӧ. Коԍкӧм вонас сіԍмӧ &кӧԉӧм кујӧԁыс ԁа выныс сылӧн (кыԇі мі воԇҗык гіжлім сов коԃӧ тај пӧрӧ) — зерӧм војасӧн сылӧ сіа јіҗӧ пыԁӧԇ му піас, кытыԍ быԁтасјаслӧн вужјасыс оз-ԋін вермыны суԇӧԁныс. Таԇінаԁ зев уна кујӧԁ вынсӧ мі прӧста воштам, пӧԉза &бӧԍттог. Сіԇкӧ кујӧԁтӧ пыр колӧ петкӧԁны коԍкӧм му вылӧ, секі сылӧн выныс ԋӧԏі прӧста оз вош. Первој гожӧмнас — коԍкӧм воас, мыјԁа торјалас кујӧԁыԍ выныс, сіјӧ ставыс мунӧ пӧԉза вылӧ арԍа кӧԇӧм руԇӧг ӧԅімлы. Мӧԁ вонас му піас век сіԍмӧ коԉӧм кујӧԁыс ԁа сеԍ торјалан вынсӧ вочасӧн боԍтӧ-пітајтчӧ ԍу быԁтас. Којмӧԁ во кежас-на кујӧԁыԍ веԉуна выныс коԉӧ ԁа бара-жӧ мунӧ пӧԉза вылӧ воԍа кӧԇајаслы (іԁлы ԉібӧ зӧрлы). Таԍ мі аԁԇам, коԍкӧм вылӧ петкӧԁӧмӧн кујӧԁлӧн выныс бокӧ ԋӧԏі оз вош. Кӧн ԍурӧ таыԍ пӧԉзасӧ важӧн-ԋін аԁԇӧмаӧԍ ԁа кујӧԁтӧ оз-ԋін петкӧԁны тувсов кӧԇа улӧ, а быԁсӧн петкӧԁӧны коԍкӧм му вылӧ (Летјын ԁа мукӧԁ Луз катыԁ вӧлӧԍтјасын). Сіԇ-жӧ зев ыҗыԁ урон мі аслыным вӧчам кыԇ ԍурӧ ԁа ԋекаԁӧ кујӧԁтӧ петкӧԁӧмӧн. Пӧшԏі став комі креԍԏана кујӧԁсӧ петкӧԁӧны арын (пырыԍ-пыр-жӧ, мыјӧн ԁоԃԃа туј пукԍас). Мујас вылӧ кіԍтӧны кыԇ ԍурӧ, ԇоԉаԋік чукӧрјасӧн. Таԇінаԁ бара-жӧ җынԍыс уна кујӧԁыԁлӧн выныс прӧсто& вошӧ. Тулыснас лым сылігас муыс оз-на ԇікӧԇ кушав, а кујӧԁ чукӧрјасыԁ шонԁіԍаԋыс сылӧны ԁа уна выныс сеԍ пакталӧ (іспарајтчӧ) сынӧԁас. Сеԍԍа тулыснас лым сылӧм ва ԁа зерӧм вајасыс, кыԇ ԍурӧ разӧԁӧма ԇоԉаԋік чукӧрјастӧ ԇікӧԇ пожјалӧны. Кујӧԁ выныс зев регыԁ ва піас сылӧ ԁа ваыскӧԁ щӧщ јіҗӧ муас — кујӧԁ чукӧр увтас. Тулысбыԁнаԁ став кујӧԁыс быгалӧ-коԍмӧ, гӧріг кежаԁ сӧмын кос іԇасыс-і коԉӧ. Сынӧԁас пакталыԍ выныс, ԃерт, міјан кіыԍ пыр кежлӧ-ԋін вошӧ, муаԁ оз-і волы, а коԁі кујӧԁ чукӧр улас јіҗас, сеԍ ԋӧԏі-жӧ пӧԉзаыс абу. Быԁӧн тӧԁӧны міјан іԁ мујас ԉібӧ зӧр мујас&пыр пеганаӧԍ. Кујӧԁ чукӧрјас местааԁ зев шаԋа кӧԇаыԁ быԁмӧ ԁа ԇоріԇавтӧԇыс-і (ԍвеԏіттӧԇыс) уԍӧ. Ԃерт сеԍԍа тыра ԋаԋ ԋекор сетыԍ оз волы, іԇасыԍ кынԇі. Арԍа петкӧԁӧмнаԁ ԁа кыԇ-ԍурӧ разӧԁӧмнаԁ мі уна воштам абутӧм кујӧԁлыԍ вынсӧ прӧста, пӧԉза боԍттӧг. Меԁԍа бур кујӧԁтӧ петкӧԁны тулыснас ԁа сек-жӧ і мупаԍтаыс разӧԁны, сеԍԍа пырыԍтӧм-пыр-жӧ гӧрны. Уналаын міјан кујӧԁаԍӧны помечӧн, мӧԁа-мӧԁлы воԇсаԍӧмӧн. Тулыснаԁ нӧшта-ԋін лӧԍыԁ воԇсаԍныԁ. Кымынкӧ вӧлӧн поԅӧ кыскавны кујӧԁтӧ, а мукӧԁыслы бара гӧрны. Тулыснаԁ му паԍта разӧԁӧм кујӧԁтӧ веԍіг ӧԏі лун-кежлӧ оз ков коԉны му вылӧ гӧртӧг, вермас став выныс пактавны сынӧԁас. Креԍԏанаыԁ шуӧны, тулыснас-нӧ сіԇ уна уҗыс ԁа секі кујӧԁтӧ петкӧԁны он ешты. Сеԍԍа ылыҗык& мујасас гожӧмнаԁ веԍіг тујыс абу. Ԁај, сы вӧсна вот і лоӧ арын кујӧԁаԍны. Тащӧм ԍорԋіјасыԁ, ԃерт, еԍкӧ збыԉӧԍ, сӧмын бурҗыка-кӧ мӧвпыштан ԁа пыԃԃі пуктан, мыјԁа кујӧԁԍыԁ мі вын прӧста воштам кыԇі ԍурӧ арԍа кујӧԁаԍӧмнаԁ, сек еԍкӧ уна креԍԏаԋін аԁԇас пӧрасӧ і тујсӧ лӧԍӧԁас, ԁа век понԁас кујӧԁтӧ тулысын петкӧԁны ԁа коԍкӧм мујас вылӧ кіԍтавны. Колӧ сӧмын прамӧјҗыка мӧвпыштны. Збыԉыԍ-ԋін-кӧ тулыснас он ешты ԉібӧ оз поԅ, кујӧԁтӧ поԅӧ і арын петкӧԁны, сӧмын јона кужӧмӧн. Арԍа кыскалӧм кујӧԃтӧ оз ков кыԇ-ԍурӧ разӧԁны, а колӧ течны ыҗыԁҗык чукӧрјасӧ, ԁоԃ віт-квајт чукӧр вылӧ, сажеԋ паԍта ԁа сажеԋ куԅа местаӧ. Кујӧԁсӧ чукӧрас течігӧн колӧ вочасӧн јона таԉавны. Тащӧм ыҗыԁ, топыԁа течӧм чукӧрас кујӧԁыԁ оз вывті јона кынмы тӧвнас ԁа ԋӧжјӧԋік сіԍмӧ, тулыс кежас бурҗык артмӧ. Мыјӧн лымјыс понԁас сывны, колӧ бара чукӧрјастӧ јона топыԁа таԉавны, меԁ еԍкӧ вывті кујӧԁыс сен ез пӧжԍы. Мыјӧн кутас поԅны гӧрны, муыс коԍмыштас-ԁа, чукӧрјассӧ колӧ вочасӧн, загунӧн-загунӧн разӧԁны (пазӧԁны) ԁа пырыԍтӧм-пыр-жӧ гӧрны. Таԇінаԁ кујӧԁ выныс &омӧԉжыка вошӧ ԇоԉаԋік чукӧрјасыԍ ԁорыԍ. Тащӧм віԁлӧгјас (опытјас) вӧлі вӧчӧма Абјачој вӧлӧԍтын-ԁа, креԍԏаналы зев јона кажітчӧма. Колӧ быԁлаын вӧчлыны тащӧм віԁлӧгјассӧ.

Мукӧԁлаас бара со кыԇі вӧчӧны:

Арнас мыјӧн веԍт суԁна кымын лымјыс уԍас, кујӧԁсӧ кыскалӧны мујас вылас ԁа леԇӧны ԇоԉаԋік чукӧрјасӧ-жӧ (ԁоԃ жынјӧн кымын). Сеԍԍа та- щӧм чукӧрсӧ оз еновтны кыԇ ԍурӧ міјан моз, а лӧԍӧԁлӧны, кујӧԁԍыс вӧчӧны ԇаԉаԋік кујӧԁ јур-коԃ гӧгрӧс чукӧрјас. Таԇнаԁ бара-жӧ ещаҗык вошӧ кујӧԁыԁлӧн выныс. Чукӧрыслӧн ыҗԁаыс абу паԍкыԁ, топыԁа течӧма ԁа, сы-вӧсна омӧԉҗыка выныс пакталӧ сынӧԁас. Сеԍԍа зер ваыс ԁа лым сылӧм ваыс чукӧр-коԃсӧ оз-жӧ пожјав, ісковтӧ шыԉыԁа вӧчӧм бокјастіыс-ԁа. Лун-мӧԁ-којмӧԁ воԇын, гӧртӧԇыс тащӧм чукӧрјассӧ бергӧԁлӧны, меԁ чукӧрјас увтԍыс ԁа ачыс кујӧԁ чукӧрыс сылас. Тащӧм гӧгрӧса вӧчӧм чукӧрјасԍыс ещаҗык &вӧшӧ кујӧԁ выныс, кыԇ ԍурӧ разӧԁӧм ԁорыԍ. Колӧ-ԋін шыбытны важ моԁаа кујӧԁаԍӧмјастӧ.

6. Трунԁа (Торф).

Міјан Комі облаԍтын зев уна му вынԍӧԁантор, кыԇ шуасны, кокулын тупԉаԍӧ, сӧмын бурсӧ боԍтны сетыԍ мі огӧ-на кужӧ. Ԋімыс сылӧн трунԁа (торф). Трунԁа зев бур вынԍӧԁантор, пӧшԏі кујӧԁ коԃ-жӧ. Уналаын Комі му-паԍта емӧԍ гырыԍ ԋурјас, сіԇ-жӧ і посԋіԃік ԋурторјас, мукӧԁлаас ԇік мујас берԁын. Тащӧм ԋурјасԍыс поԅӧ уна вын перјыны асланыс ыбјас (пашԋајас) вылӧ. Карԁорын (Архангеԉској губерԋаын) Шенкуркскӧј ԁа Јеметскӧј ујезԁјасын креԍԏанаыс важыԍаԋ-ԋін асԍыныс мујассӧ кујӧԁалӧны трунԁаӧн (ԋур муӧн) ԁа сені гектар ыб-вылыԍ ԋаԋ урожај боԍтӧны 17 тсентԋерӧԇ (80-100 пуԁ ԃеԍаԏіна вылыԍ. Карԁор губерԋааԁ, поԅӧ шуны, нач міјан- кӧԃ-жӧ муԍшмыс і кԉіматыс (шоныԁлуныс), а урожајыс сені воӧ кык мынԁа унҗык тсентраԉнӧј-черноԅемнӧј местајас ԁорыԍ, кӧні кԉіматыс зев шоныԁ і муԍінмыс (почваыс) вірӧч му коԃ. Карԁор уна ујезԁјасын бура ԋаԋыс быԁмӧ нач сы вӧсна, мыј сені мујассӧ јона кујӧԁалӧны трунԁаӧн. Тајӧ трунԁа му вынԍӧԁантор вылӧ віԁлӧгјас вӧлі вӧчлӧмаӧԍ і Јатка губерԋаын, ԁа трунԁаӧн вынԍӧԁӧм гектар му-вылыԍ ԍу урожај воӧма 17 тсентԋер (102 пуԁ). Сещӧма-жӧ ԁа сы мынԁа-жӧ му вылыԍ, нач кујӧԁавтӧг воӧма ԍу урожај сӧмын 9,5 тсонтԋер (58 пуԁ), сіԇкӧ трунԁа вермӧ ԍетны соԁтӧԁ гектар вылӧ 7,5 тсентԋер (44 пуԁ). Тајӧ кык прімерԍыс быԁӧнлы-ԋін поԅӧ гӧгӧрвоны, мыј трунԁаӧн јона поԅӧ мујастӧ вынԍӧԁны, сіԇкӧ быԁӧнлы-жӧ колӧ тӧԁмаԍны тащӧм бурторнас. Трунԁа, кыԇі воԇынҗык-ԋін шулім, — ԋур му. Ԋур поԁја васӧԁінјасын, туруныс зев ԋӧжјӧн сіԍмӧ ԁа уна чӧжԍӧ ԇікӧԇ сіԍмытӧм туруныс, сы вӧсна сеԍԍа муыс лоӧ сещӧм кокԋыԁ-омӧԉіка сіԍмӧм турун сора, быԏԏӧкӧ кујӧԁ і ем. Кујӧԁ вылӧ шогмана трунԁа ем кык-пӧлӧс. Ӧԏікыс — сещӧм ԍӧԁ му коԃ, сӧмын прӧстӧј му ԁорыԍ зев кокԋіԁ, коԍмыштас-ԁа быԏԏӧкӧ ставыс артмӧма омӧԉіка сіԍмӧм туруныԍ. Мӧԁ пӧлӧс трунԁаыс нач гын (војлок) коԃ, руԁов рӧма. Гын коԃ трунԁаыс артмӧ јӧна васӧԁ ԋурјасын. Сещӧм зыбун местаԍыс-кӧ кӧрт зырјӧн мусӧ коԁјыштан ԁа ԋеуна сіјӧ коԍмыштас, лоӧ зев кокԋыԁ, быԏԏӧкӧ ԋіщ јокмыԉ. Пыԁӧԇҗык-кӧ коԁјыштан, сен сеԍԍа муыс лоӧ ԍӧԁҗык, важԍаҗык-ԋін туруныс-ԁа, јонҗыка сіԍмӧма-ԁа. Мукӧԁлаас, кӧні абуҗык зыбун, косӧԁҗык ԋурыс, сені вевԁорԍаԋыс тащӧм ԍӧԁ муыс. Тајӧ кыкнан пӧлӧс трунԁаыс зев бурӧԍ му вынԍӧԁантор вылӧ, сӧмын кужӧмӧн колӧ ԁаԍтыны (поԁготовітны). Рын& коԃ трунԁаcӧ ԁаԍтӧны со кыԇі: первој колӧ ԋурԍыс сіјӧс перјыны кӧрт &знрјӧн пԉіткајасӧн, ԉібӧ поԅӧ-кӧ ԋурсӧ гӧрны (лечыԁа ԏеслыны гӧрјывсӧ ԁа пуртсӧ-ԁа). Сеԍԍа кор муыс тӧлалыштас (коԍмыштас), сіјӧс јона колӧ агсавны, меԁым трунԁаыс ԁрӧбалас посԋіԃіка. Ташӧм посԋі жугӧԁлӧм трунԁасӧ поԅӧ куртны куранӧн чукӧрјасӧ ԁа сетыԍ сеԍԍа вочасӧн кыскавны гортаԁ. Гырыԍҗык пԉіткајасӧн-кӧ лоӧ перјӧма трунԁатӧ, секі сіјӧс колӧ течны кԉеткаӧн (кірпічӧс моз) ԋур вылас, меԁ сені тӧлалыштас ԁа вӧԉіԍԏі кыскавны гортаԁ, сеԍԍа посԋіԃіка бара-жӧ жугӧԁлыны сіјӧс. Жуглавнысӧ поԅӧ вӧчны натӧ машінатор. Таԇікӧн ԁаԍтӧм трунԁатӧ (посԋіԃіка жугӧԁлӧм бӧрын) колӧ прӧјԁітӧԁны скӧт карта пыр, воԉӧс пыԃԃі, секі артмӧ зев уна ԁа зев бур кујӧԁ. Трунԁа воԉӧсӧн вӧԃітчыны со кыԇ: Важ кујӧԁ петкӧԁӧм бӧрын карта вылӧ воԉсалӧны тащӧм кос трунԁа мусӧ 18 саԋԏіметр кымын. Сеԍԍа сы вылӧ воԉсалӧны іԇас вунԁалӧмӧн (аршын җын куԅа кымын), меԁым јонҗык трунԁаыскӧԁ сорлаԍас. Мыјӧн скӧтыԁ іԇассӧ ԍујасны (таԉаласны) трунԁа му піас, пырыԍ пыр-жӧ бара ко- лӧ тащӧм посԋі трунԁа мусӧ воԉсавны саԋԏіметр 10 кыза кымын (кӧԏ вершӧк кыза) ԁа вылас бара-жӧ воԉсыштны шырӧм іԇас, сеԍԍа і воԇӧ кежлӧ век сіԇі — вочасӧн воԉсавны трунԁа мусӧ (2 вершӧк кыза) ԁа вылас бара іԇас. Таԇінаԁ зев уна ԁа вывті бур вына кујӧԁ артмӧ ԁа і іԇасыԁ ещаҗык воԉӧс вылаԁ мунӧ. Таԇінаԁ кујӧԁыԁ унҗык лоӧ, сіјӧ быԁӧнлы поԅӧ гӧгӧрвоны (унҗык лоӧ воԉӧсӧ пуктӧма-ԁа), а бурҗык ԁа вынаҗык кујӧԁыс лоӧ со мыј вӧсна: ӧԏі-кӧ, трунԁа ачыс зев бур кујӧԁ: мӧԁ-кӧ, став кіԅӧр кујӧԁыс јіҗӧ трунԁа піас. Кор нач іԇасӧн воԉсалан, сек став кіԅӧр кујӧԁыс му піӧԇыс јіҗӧ ԁа му вылаԁ оз і волы. Којмӧԁ-кӧ, трунԁаӧн воԉсаԍігӧн картааԁ і сынӧԁыс (возԁукыс) бурҗык лоӧ, став ԉок газсӧ трунԁаыԁ кыскӧ ас піас, сы вӧсна і скӧтыԁлы овны ԁолыԁҗык. Таԇікӧн вӧԃітчӧмӧн поԅӧ зев ыҗыԁ пӧԉза боԍтны гын коԃ трунԁа муыԍ.

Кыԇі колӧ ԁаԍтыны кујӧԁ вылӧ ԍӧԁ му коԃ трунԁа.

Тулыснас, гожӧмнас, ԉібӧ арнас, мукӧԁ &ужјасыԍ прӧстҗык каԁын, колӧ перјыны ԋурԍыс трунԁасӧ чукӧрӧ (4-ӧԁ ԍерпас). Чукӧр местасӧ первој колӧ отјӧԁыштны, сеԍԍа перјӧм трунԁа мусӧ вочасӧн течны сетчӧ. Бурҗык чукӧрсӧ вӧчны 2 метр (3 аршын) паԍта кымын, куԅа ногыс поԅӧ кӧԏ мыј куԅа (уна-ӧ лоӧ перјӧма трунԁасӧ, сыкуԅта і поԅӧ вӧчны). Суԁта ногыс, тащӧм чукӧр поԅӧ течны 1 1/2-2 метра суԁта (2-3 аршына), сӧмын течнысӧ колӧ со кыԇі: перјігас кӧртзырјылыԍ трунԁатӧ поԅӧ шыблавны чукӧр местаас 25 саԋԏіметр (4 вершӧк) кыза кымын слој, сеԍԍа сы вылӧ чукӧр паԍталаыс кіԍкавны іԅвесткаӧн, ԉібӧ фосфоріт пыԅӧн, поԅӧ і пач пӧјімӧн ԉібӧ прӧста карта кујӧԁӧн. &Пӧԅӧ і ставсӧ ӧтщӧщ сорлалӧмӧн пуктыны, сӧмын ԁругсӧ оз поԅ пуктыны іԅвестка ԁа фосфоріт пыԅ. Таԇікӧн сорлалӧм бӧрын колӧ бура сы кыза-жӧ (4 вершӧк) вылас трунԁа течны ԁа бара сорлавны іԅвесткаӧн ԉібӧ фосфор пыԅӧн, ԉібӧ мукӧԁ-торјасӧн, таԇі вочасӧн течны чукӧрсӧ җуҗыԁҗыкӧс (2-3 аршін суԁта). Чукӧр вӧчігӧн сор вылӧ іԅвесткасӧ ԉібӧ мыјкӧ мукӧԁторјас колӧ боԍтны со мыјԁа: 16 кілограмм (1 пуԁ) фосфорітнӧј пыԅ, кык ԁоԃ ул (выԉ перјӧм) трунԁа вылӧ 16 . . пач појім кык ԁоԃ . 16 . „ іԅвестка ӧԏік ԁоԃ „ „ 1 ԁоԃ карта кујӧԁ быԁ віт ԁоԃ „ „ (Тајӧ лыԁпасјассӧ боԍтӧма Анԁрејев „Торф в крестьянском хоз-ве“ ԋігаыԍ, леԇӧма 1926 воӧ). Таԇі сорӧмӧн вӧчӧм трунԁа чукӧр колӧ віԇны места вылас тулысԍаԋ арӧԇ, јешщӧ бурҗык гӧԁујтӧԁны, меԁ еԍкӧ трунԁаыс чукӧрас бура сіԍмас ԁа му-вылаԁ кыскаліг кежлӧ лоӧ нач ӧткоԃ смоԉ ԍӧԁ рӧма. Гожӧмнас, жар пӧранас, колӧ чукӧрсӧ ӧтчыԁ-мӧԁыԍ кіԍкавны &прӧстӧ ваӧн ԉібӧ (бурҗык) кујӧԁ ваӧн, меԁ оз коԍмы ԁа регыԁҗык сіԍмас. Сеԍԍа кор чукӧрыс пукԍыштас-коԃ, ԉапкаммыштас, колӧ сіјӧс јона гуԁравны. Меԁԍа бура поԅӧ гуԁравны чукӧрсӧ выԉыԍ мӧԁ места вӧчӧмӧн, меԁ еԍкӧ важ чукӧрԍыс вевԁорыс ԍурӧ уліасҗык, бокјасԍыс мусӧ течны &шӧрԉаԋыс, пыщԍыс бокјаслаԋысҗык ԁа с. в. Сіԇ-жӧ јона колӧ гуԁравны іԅвесткасӧ (ԉібӧ мукӧԁ торјас, пуктӧма-кӧ трунԁа муыскӧԁ). Гожӧм чӧжнас-кӧ таԇі кыкыԍ гуԁралан, зев шаԋ лоӧ, ԁај регыԁҗык артмас кујӧԁ вылӧ. Таԇікӧн ԁаԍтыны трунԁа мутӧ колӧ сы вӧсна, мыј сені емӧԍ вывті шома (кіслӧј), вреԁнӧј вешществојас, сытӧг му вылӧ кыскавны трунԁатӧ оз поԅ. Кор чукӧраԁ трунԁаыс лоӧ нач ӧткоԃ рӧма — смоԉ коԃ, секі поԅас-ԋін кыскавны му вылӧ кујӧԁ пыԃԃі. Гектар му вылӧ колӧ кыскыны ԍо кымын ԁоԃ (кујӧԁ мынԁа-жӧ), поԅӧ і унҗык (шуӧны тај, выјӧн-пӧ рокыԁ оз щыкԍы, сіԇ-жӧ і тані — унаыԍ пеԋа абу) ԁа му паԍталаыс разӧԁны, сеԍԍа кујӧԁыс моз-жӧ і ԍујны гӧрігӧн. Креԍԏаналы тырмытӧм кујӧԁ пыԃԃі мујассӧ зев јона поԅӧ трунԁаӧн вынԍӧԁны.

7. Му-вылын быԁтӧм веж кујӧԁ.

Ԍуԍ вежӧра јӧз уналаын ӧні кујӧԁсӧ му вылас і быԁтӧны. Коԍкӧм вылӧ кӧԇасны турунјас, сеԍԍа вежон кујім-ԋоԉ војԁӧр су кӧԇтӧԇыс (лыаа мујас- вылын кык вежон војԁӧр) тајӧ быԁмӧм веж турунсӧ му піас гӧрӧны, сені сіјӧ сіԍмӧ ԁа бура ԋебԅӧԁӧ ԁа јона вынԍӧԁӧ мусӧ. Кујӧԁ пыԃԃіыс тані лоӧ веж турун, сіԇі і шуӧны веж кујӧԁӧн (рочӧн — зеленое уԁобрение). Тащӧм веж кујӧԁнас јӧна вынԍӧԁӧны мујассӧ Гермаԋіјаын, Поԉшаын ԁа мукӧԁлаын, кӧні гӧгӧр-воӧмаӧԍ сыыԍ ыҗыԁ пӧԉзасӧ. Меԁԍа-ԋін шаԋ веж кујӧԁыԁ лыаа мујас вылӧ, Новозыбковскӧј опытнӧј стантсіјаын (важ Гомеԉскӧј губерԋаын 1918 воын пуктылӧмаӧԍ со кущӧм віԁлӧгјас. Ӧтік му участок вылӧ пуктӧмаӧԍ 19 тонна (ԃеԍаԏіна лыԁӧ) кујӧԁ, а којмӧԁ участок вылӧ кӧԇӧмаӧԍ ԉуԏік ԋіма турун веж кујӧԁ пыԃԃі. Кујімнан участокас муыс вӧлӧма нач ӧткоԃ, лыаа му. Тајӧ віԁлӧгԍыс со мыј петӧма: * I участокыԍ нач вынԍӧԁтӧг — 192 кгр. (12 пуԁ) II ,, кытчӧ вӧлі 1200 пуԁ кујӧԁ ԍујӧма — 560 кгр. (35 п.) III „ кытчӧ вӧлі веж кујӧԁ кӧԇӧма — 880 кгр. (55 п.) Тајӧ віԁлӧгыс ԍерԏі (сіԇ-жӧ і мукӧԁлаын вӧчавлӧм віԁлӧгјас ԍерԏі) лыаа мујас вылын веж кујӧԁ ԍетӧ карта кујӧԁыԍ-на ыҗыԁҗык пӧԉза. Зев бура ԋебԅӧԁӧ ԁа бура вынԍӧԁӧ веж кујӧԁ і мукӧԁ пӧлӧс муԍіна (почваа) мујас. Ԃерт, коԁ ԍурӧ первојтӧ оз-на ԇікӧԇ гӧгӧрвоны веж кујӧԁыԍ пӧԉзасӧ ԁа оз прамӧја та-вылӧ ескыны. Мукӧԁ мортыс-ӧԁ мӧвпалӧ таԇікӧн — „...кыԇі-нӧ, шуас, сіјӧ-жӧ му вылын быԁмӧм турун вермас кујӧԁ пыԃԃі вынԍӧԁны му? Ме ногӧн-кӧ, мыјԁа вынсӧ муԍыс бо-

• Тајӧ віԁлӧг јывԍыс гіжӧԁсӧ боԍтӧма креԍԏанскӧј ентсіклопеԃіја вылыԍ. ІV и V том, ізԁаԋԋе 1926.

стас кӧԇӧм туруныԁ, сыыԍ унҗыксӧ сіԍмӧм бӧрас оз-жӧ-ӧԁ вермы ԍетныс. Сіԇкӧ муаԁ выныс ԋӧԏі оз-і соԁ, сӧмын прӧстӧ нокԍӧм і лоӧ“. Первојтӧ тащӧм мӧвпјасыԁ зев веԍкыԁӧԍ кажітчӧны, сӧмын прамӧјҗыка гӧгӧрбок віԇӧԁлан-кӧ вӧԉіԍ гӧгӧрвоан. Кӧԇӧны оз кущӧм ԍурӧ турунјас, а сӧмын віка турун, пеԉушка ԋіма аԋкыщ (лӧз поԍԋі аԋкыщ), кԉевер турун, ԉупін ԋіма турун &ра мукӧԁтор. Став тајӧ турунјасыс шуԍӧны „бобовӧј“-турунјасӧн. Најӧ зев уна азот ԋіма вын вермӧны боԍтны сынӧԁыԍ. &Бобојјасыԍ кынԇі ԋекущӧм мукӧԁ пӧлӧс турунјас-ԋі, кӧԇајас-ԋі сынӧԁыԍ вынсӧ боԍтны оз вермыны. Коԁі мујас вылӧ кӧԇлывліс аԋкыщ, віка ԉібӧ кԉевер турун, најӧ быԁӧн тӧԁӧны, мыј тащӧм турунјас јона ԋебԅӧԁӧны мутӧ. Став „бобовӧј" ԍікас туруныслӧн вужјасас емӧԍ гӧрӧԁ коԃ уна јокмыԉјас (5 ԍерпас). Сетчӧ і чӧжԍӧ сынӧԁԍыс азот выныс. „Бобовӧј “ турунјаслӧн сеԍԍа зев пыԁӧ му піас пырӧны вужјасыс ԁа пыԁыԍ вермӧны перјыны ԍојанторјассӧ. Колӧ нӧшта шуны, мыј асланыс јон вужјасӧн бобовӧј турунјас вермӧны боԍтны муԍыс і сещӧм ԍојанторјас, коԁӧс мукӧԁ пӧлӧс быԁтасјас оз вермыны боԍтныс, омӧԉа сылӧны-ԁа. Таԇікӧн вынсӧ чукӧртӧмӧн бобовӧј быԁтасјас вермӧны ԍетны зев уна веж турун. Сіјӧ туруныс вежнас гӧран-ԁа зев регыԁ му піас сіԍмӧ (веԍіг кујӧԁԍа регыԁҗык) ԁа став выныс (мыј чукӧртас- ны сынӧԁыԍ-і, пыԁыԍ му піыԍ-і, мукӧԁлаыԍ-і) коԉӧ &мусінас — гӧран му слӧјас. Тащӧм чукӧртӧм выныс ставыс колӧ ԋаԋ кӧԇајаслы ԁа сыпонԁа ԋаԋыԁ зев бура быԁмӧ. Кыԇі воԇынҗык-ԋін мі шулім, веж кујӧԁ турунлӧн вужјасыс зев пыԁӧԇ пырӧны му піас ԁа быԏԏӧкӧ мусӧ пыԁӧԇ-жӧ роԅӧԁлӧны. Сыпонԁа веж кујӧԁ бӧрын кӧԇајаслӧн ԁаԍ роԅӧԁлӧм тујӧԁыс вужјасыс пыԁӧԇҗык пырӧны. (6-ӧԁ ԍерпас вылын моз) ԁа бурҗыка і аԍныс быԁмӧны. Ӧԁ кымын пыԁӧԇ быԁтасјаслӧн вужјасыс пырӧны, сымын унҗык му піԍыс вермӧны боԍтны ԍојанторјас. А унҗык-кӧ ԍојанторјас вермӧны боԍтны, ӧԁјӧҗык ԁа бурҗыка-і ачыс быԁмӧ. Шујга вылас быԁмӧ &кортупеԉ, кујӧԁ уԁобреԋԋӧ вылын, а веԍкыԁ вылас — сіјо-жӧ картупеԉ веж кујӧԁ бӧрын ԁа вуҗјасыс зев пыԁӧԇ пырӧны. Веж кујӧԁ вылӧ Комі облаԍтын, ме ԁумыԍ, меԁ бур лоӧ віка ԁа пеԉушка аԋкыщ, најӧ ӧԏі гожӧмын быԁмӧны ԁа сіјӧн. Ԉупін ԋіма турун еԍкӧ-і зев шаԋ, меԁԍа јона мутӧ вынԍӧԁӧ, сӧмын міјан еща-на віԁлӧгјасыс вӧліны ԁа первојтӧ сіјӧ оз быԁмы. &Лупішннаԁ унҗык віԁлӧгјас колӧ вӧчавлыны, агрономјаслыԍ јуаԍны-ԁа. Пеԉушка ԁа віка веж кујӧԁ вылӧ колӧ кӧԇны тулыснас воԇҗык (зӧркӧԁ щӧщ ԉібӧ воԇҗык), меԁ еԍкӧ вермасны бура быԁмыны ԍу кӧԇтӧԇ. Турунсӧ веж турун вылаԁ поԅӧ гӧрны ыщкытӧг, сӧмын катокӧн ԉамӧԁыштны колӧ, меԁ озҗык мешајтчы гӧрныс ԁај нӧјтчыштаԍ-кӧ озҗык бӧр ловԇ-ы. Ка-

токыԁ-кӧ абу, поԅӧ-і ыщкыны ԁа вочасӧн пырыԍ-пыр-жӧ ыщкӧмінсӧ гӧрны, меԁ оз уԃіт коԍмыштныс. Чуԏ-кӧ коԍмыштас, сеԍԍа зев ԁыр оз сіԍмы. Тащӧм веж кујӧԁнаԁ јона поԅӧ вынԍӧԁны ылын пашԋајас, кытчӧ карта кујӧԁ ещаҗык ԉібӧ ԋӧԏі оз ԁӧнԅывлы. Вывті бур лоӧ, тащӧм веж кујӧԁыскӧԁ-кӧ щӧщ пуктан муаԁ кущӧм ԍурӧ міԋераԉнӧј мувынԍӧԁанторјас. Міԋераԉнӧј мувынԍӧԁанторјас-піыԍ меԁԍа шаԋ веж кујӧԁулӧ пуктыны фосфоріт пыԅ, іԅвестка, пач пӧјім ԁа мукӧԁтор. Тащӧм торјасыс пуктыԍԍӧны муас веж кујӧԁ кӧԇтӧԇыс. Міԋераԉнӧј торјас јывԍыс прамӧјҗыка гіжам воԇынҗык.

8. Горт гӧгӧрса мусор јогыԍ вӧчӧм кујӧԁ (компост).

Креԍԏана керкајас гӧгӧр быԁлаын ем зев уна быԁԍама мусор јог. Ӧшіԋувјасӧ тӧвбыԁӧн веԉ уна чукӧрмӧ кујӧԁ; кытчӧ ԍурӧ кіԍталӧны помӧјјас, лӧкаԋјас ԁа мукӧԁ быԁԍама јог. ІЦӧкыԁа аԁԇывлан керка гӧгӧрыԍ кулӧм рака шојјас, каԋ шојјас, пон шојјас ԁа мукӧԁ сещӧмтор. Став тащӧм торјасыс шоныԁ ԁырјі сіԍмӧны ԁа сынӧԁыс лоӧ зев ԉок. Гожӧмјаснас сетчӧ чукӧрмӧны гутјас ԁа быԁԍама гагјас, пырӧны сеԍаԋ керкааԁ і быԁлаӧ. Сывӧсна щӧкыԁа овлывлӧны ԍіктјасын быԁԍама віԍӧмјаԍ ԁа зев регыԁ паԍкалӧны ԍікт коԃас. Меԁԍа-ԋін јона віԍмӧны чеԉаԃјас &мыптӧн (понос) ԁа мукӧԁ віԍӧмјасӧн. Заг- раԋічаса креԍԏанајас тащӧм горт гӧгӧрса ԉок мусорԍыс вӧчӧны зев бур кујӧԁ ԁа боԍтӧны сеԍ кык пӧлӧс пӧԉза. Ӧԏі-кӧ, ӧшіԋувјасыс налӧн век сӧстӧмӧԍ (чістӧјӧԍ) ԁа ԋекущӧм віԍӧм оз паԍкав; мӧԁ-кӧ, сетыԍ вӧчӧны зев вына кујӧԁ ԁа боԍтӧны ыҗыԁ пӧԉза — мујасыс ыҗыԁ уражај сыпомыԍ ԍетӧны-ԁа. Міјанлы еԍкӧ тащӧм прімер бӧрԍаыс щӧщ колӧ вӧтчыны. Горт гӧгӧрса мусорыԍ вӧчӧм кујӧԁ шуԍӧ компостӧн. Вӧчӧны сіјӧс со кыԇі: Ԋеылӧ керка ԁінԍаԋыс (кіԉчі& ԁорыԍ мышвыласҗык), чукӧртӧны став мусорсӧ, течӧны ӧтчукӧрӧ. Чукӧр местаԍыс ежа вужсӧ первој колӧ куԉны, грунтыс-кӧ лыаа, кіԍкавны сетчӧ ԍој му ԁа бурыԋіка трамбујтны, меԁ чукӧрԍыс кујӧԁ ваыс муас оз јіж. Таԇікӧн лӧԍӧԁӧм места вылӧ колӧ кыскавны быԁԍама јогсӧ горт гӧгӧрԍыс: ӧшіԋувт кујӧԁ, стружкі чагјас, опілкі (сӧмын гырыԍ чаг кујӧԁ оз ков), сажа, пӧјім, быԁԍама кулӧм шојјассӧ, емӧԍ-кӧ, лыјас і быԁтор, мыј тоԉкӧ мешајтчӧ. Сетчӧ-жӧ поԅӧ лӧԁны граԁ вылыԍ ԋещкӧм јог, межа-вылыԍ ԉок турунјас, горт гӧгӧрыԍ важ сіԍмӧм турунјас і быԁԍа сещӧм торјассӧ. Сіјӧ став мусорсӧ течӧны ԋоԉ пеԉӧса чукӧрӧ (8-ӧԁ ԍерпас вылын моз), кык метр паԍта кымын (I сажеԋ) ԁа метр суԁна ԉібӧ вылӧҗык, куԅа ногсӧ — мыј куԅа артмас, уна-кӧ лоӧ мускорыԁ, куԅҗыка поԅӧ вӧчны, еща-кӧ — җеԋыԁҗыка. Тащӧм чукӧр піас, ем-кӧ, поԅӧ нӧшта Пуктыны фосфоріт пыԅ, ԉібӧ іԅвестка. Сеԍԍа чукӧрсӧ бокјасԍаԋыс ԁа вевԁорԍаԋыс тупкавны трунԁа муӧн (поԅӧ і чукӧр увтас трунԁа му течны) 15-18 саԋԏіметр кыза (3-4 вершӧк кыза). Трунԁа муыс-кӧ абу матын, поԅӧ тупкавны ежа муӧн, сӧмын муыс меԁ еԍкӧ вӧлі коԍмыштӧма. Чукӧрыс понԁас сіԍмыны ԁа меԁ ԁукыс јона оз паԍкав, сывӧсна і мунас тупкыԍԍӧ ԁај меԁым выныс чукӧрԍыс оз пактав. Ӧтпыр кујім-ԋоԉ вежонын, тащӧм чукӧрсӧ колӧ кіԍкавлыны кујӧԁ ваӧн, ԉібӧ помӧј ваӧн, поԅӧ і сӧстӧм ваӧн. Он-кӧ кіԍкавлы, чукӧрыс вермас коԍмыны ԁа омӧԉа понԁас сіԍмыны. Чукӧр вылас колӧ вӧчыштны вевттор, мајӧгјас-јылӧ (лӧбӧԁ моз) ԁӧскајасыԍ ԉі корінаыԍ-ԉі, јона коԍмӧмыԍ, сіԇ-жӧ і ԉок зерыԍ ԁа лымјыԍ віԇас. Тӧлыԍ віт-квјт мыԍԏі кымын (вӧчӧмԍаԋыс) прӧстҗык каԁын чукӧрсӧ колӧ коԍавлыны ԁа выԉыԍ течны первојыԍԍыс моз-жӧ, сӧмын колӧ јона гуԁравны, меԁ ӧткоԃаҗык ԁа ӧԁјӧнҗык сіԍмас. Абу-кӧ гырыԍ чаг-јог течӧма чукӧрас ԁа кор-ԍурӧ-кӧ сіјӧс кіԍкавлыны, ӧтчыԁ ԉібӧ кыкыԍ гуԁравлыны ӧԏі вонас, а мукӧԁ-ԁырјіыс і регыԁҗык (ӧԏі гожӧмӧн) артмӧ зев вына кујӧԁ. Мујас кујӧԁавԍӧ карта кујӧԁӧн моз-жӧ, сӧмын тајӧ вынаҗык лоӧ, поԅӧ ещаҗык пуктыны. Бурҗык тащӧм кујӧԁсӧ кыскавны граԁјас вылӧ, тагјӧрјасӧ ԉібӧ јона ԍірԍоја мујас вылӧ. Ԃерт, коԁ ԍурӧ тащӧм кујӧԁ јывԍыԁ оз і мӧвпыштлыны, а мукӧԁыс нӧшта-на шуас тајӧ-пӧ сӧмын уҗтӧм ԁорыԍ уҗ. А прамӧјҗыка-кӧ мӧвпыштан, компост кујӧԁыԁ вајӧ зев ыҗыԁ кык пӧлӧс пӧԉза: ӧԏі-кӧ, ещаҗык лоӧ ԍіктјасын віԍӧмјас, ӧшіԋувјас сӧстӧмҗык лоӧ чеԉаԃлы ворсны; а мӧԁ-кӧ, му вылаԁ понԁас унҗык ԋаԋ быԁмыны, сӧмын оз ков ԁышӧԁчыны, а тајӧ кыкнан-пӧлӧс пӧԉзаыс міјан ас кіын.

9. Міԋераԉнӧј мувынԍӧԁанторјас.

Карта кујӧԁ, трунԁа, веж кујӧԁ ԁа компост кујӧԁ, — ставыс тајӧ шуԍӧны оргаԋіческӧј мувынԍӧԁанторјас. Сетӧні ем быԁтасјаслы став пӧлӧс ԍојанторјыс. Таыԍ кынԇі мі воԇынҗык шулім, емӧԍ нӧшта міԋераԉнӧј мувынԍӧԁанторјас, коԁјасӧс вӧчӧны завоԁјасын. Ставыс најӧ вузаԍԍӧны пыԅ-коԃ порошокӧн. Тащӧм му вынԍӧԁанторнас, турасыс кӧԏ налӧн і ічӧԏік, а быԁтасјаслы ԍојанторјасыс зев уна ԁа кокԋіԁа вермӧны сеԍ боԍтнысӧ. Ічӧт турас раԃіыс ԁа уна вын раԃіыс міԋераԉнӧј мувынԍӧԁанторјастӧ кытчӧ колӧ поԅӧ нуны. (Кујӧԁтӧ-ӧԁ верст-мӧԁ сајӧ ылӧҗык он-ԋін вермы кыскавны). Меԁԍа-ԋін јона тащӧм мувынԍӧԁанторјаснас вӧԃітчӧны Гермаԋіјаын ԁа сы-понԁа боԍтӧны сені мујас вывԍыс зев ыҗыԁ ԁокоԁ. Важ пӧраӧ, 100-150 во-сајын, Гермаԋіјаын урожајјасыс міјан коԃ жӧ ԇоԉаԋікӧԍ вӧвлӧмаӧԍ, сӧмын кор віԇмусӧ понԁӧмаӧԍ сені уҗавны агроном сӧветјас ԍерԏі, секіԍаԋ воыԍ-воӧ урожајыс понԁӧма кыптыны. Во комын-ԋеԉамын сајын Гермаԋіјаын јона понԁісны мујас вылӧ кыскавны быԁԍама міԋераԉнӧј мувынԍӧԁанторјас ԁа секіԍаԋ урожајыс мујас-вылын, кыԇ шуасны, четчыштіс јешщӧ-на вывлаԋӧ. Со кыԇі кыптӧма урожајыс Гермаԋіјаын *): 1770-1780 војасӧ; 1870-1880 војасӧ 1895-1900 војасӧ ԃеԍаԏіна вылыԍ воӧма ԃеԍаԏіна вылыԍ воӧма ԃеԍаԏіна вылыԍ воӧма 50 пуԁ ԋаԋ 90 пуԁ ԋаԋ 114 пуԁ ԋаԋ 1905-1910 војасӧ 1913 воӧ — ԃеԍаԏіна вылыԍ воӧма ԃеԍаԏіна вылыԍ воӧма-ԋін — 120 пуԁ ԋаԋ 140 пуԁ ԋаԋ — Тајӧ лыԁпасјасԍыс быԁӧнлы поԅӧ гӧгӧрвоны, мыј Гермаԋіјаын урожајыс первојсӧ кыптӧма ԋӧжјӧԋікӧн воыԍ-воӧ (1770-1880 војасӧ), кыптыны завоԃітӧма, мујассӧ кутӧмаӧԍ бурҗыка череԃітны-ԁа; завоԃітӧмаӧԍ мујас вылӧ ԋаԋкӧԁ сорӧн кӧԇны бобӧԋаԋ турун ԁа мукӧԁтор; бурмӧԁӧмаӧԍ асԍыныс кӧјԁысјассӧ ԁа сіԇ воԇӧ. 1890 војасԍаԋ ԋаԋ урожајыс зев ӧԁјӧн понԁӧма кыптыны. Кыԅ кујім воӧн уражајыс соԁӧма 00 пуԁԍаԋ 140 пуԁјӧԇ. Тащӧм ӧԁјӧ уражајыс кыпалӧма, сіјӧ каԁјасԍаԋыс јона понԁӧмаӧԍ мујассӧ вынԍӧԁны міԋераԉнӧј му вынԍӧԁанторјасӧн-ԁа сіјӧн.

• Лыԁпас гіжӧԁсӧ боԍтӧма профеԍԍор Праԋішіԋков ԋіга вылыԍ — "Учение об удобрении",

Ме ԁумајта, татыԍ быԁӧн гӧгӧрвоас, мыјыжԁа пӧԉза вермасны ԍетны міԋерала мувынԍӧԁанторјас. Уна пӧлӧс віԁлӧгјас ԍерԏі, гермаԋіјаса велӧԁчӧм јӧз шуӧны сіԇ, мыј важ ԁорыԍ соԁӧм урожајсӧ-кӧлӧ лыԃԃыны 100 прӧчентӧн (условно), сетыԍ 50 прӧчентыс соԁӧма міԋерала мувынԍӧԁанторјасӧн вӧԃітчӧмыԍ; 15 прӧчент — соԁӧма бурҗыка важ ԁорыԍ мујассӧ череԃітӧмыԍ; 15 прӧчн. — бур кӧјԁыс лӧԍӧԁӧмыԍ; 10 прӧчент — уна переменаӧн му уҗалӧмыԍ. Таԇікӧн-жӧ шуӧны і мукӧԁ заграԋічаса велӧԁчӧм јӧз; таԇікӧн-жӧ вермас лоны і міјанын, гермаԋечјас моз-кӧ понԁам уҗавны асԍыным віԇмутӧ. Меԁыҗыԁ ԁа меԁрегыԁ пӧԉзасӧ вермасны ԍетны міԉерала мувынԍӧԁанторјас, сіԇкӧ сы-ԁінӧ колӧ міјанлы чорыԁҗыка і кутчіԍлыны. Колӧ нӧшта шуны, міјан Сӧветвлаԍт завоԃітӧ вӧчны уна выԉ завоԁјас міԋерала мувынԍӧԁанјассӧ ізны ԁа воԇӧ војасӧ міԋерала мувынԍӧԁанторјасыԁ унҗык-ԋін лоӧны. Бӧрја војаснас сы вылӧ ԁоныс јона чініс-і. Прамӧја-кӧ лыԃԃан, кујӧԁыԍ ԁонтӧмҗык ӧні сулалӧны міԋераԉнӧј мувынԍӧԁанторјасыԁ. Вот, шуам, суперфосфат вузалӧны 50 урӧн пуԁ. Ԃеԍаԏіна вылӧ (шӧркоԃԃем норма) пуктӧны 18 пуԁ, сіԇ-кӧ ԃеԍаԏіна уԁобрітӧмыс кутас сулавны 9 шајт. Ӧні лыԃԃам — уна-ӧ сувтӧ кујӧԁ уԁобреԋԋӧ: ԃеԍаԏіна вылӧ шӧркоԃԃем норма пуктыԍԍӧ 2.400 пуԁ ԉібӧ 120 ԁоԃ. Верста сајын-кӧ муыԁ лоӧ, кујӧԁ ԁоԃԃӧн 240 верст мунны ӧтарас ԁа мӧԁарас; 5 урӧн верста-кӧ лыԃԃан, і сен-ԋін кајӧ нач ветлӧмыс — 5х240 — 12 шајт. (Коԉԉыԍӧны-ӧԁ 8 урӧн нӧшта, а оз урӧн). Нач кујӧԁ кыскӧмыс ԁонаҗык сувтӧ міԋерала мувынԍӧԁанторјасԍыс. Ԃерт, ԋӧԏі мујастӧ кујӧԁавтӧг оз-жӧ шогмы, тащӧм торјассӧ сӧмын кујӧԁкӧԁ щӧщ колӧ пуктавны мујас вылӧ. Міԋераԉнӧј мувынԍӧԁанторјас ем зев уна ԍікас і быԁ ԍікасын кущӧмкӧ ӧԏі пӧлӧс вын (азот фосфорнӧј кіслота, ԉібӧ каԉіј), зев-ԋін шоча ӧԏік торјын овлӧ кык ԍікас вынԍӧԁантор. Став тащӧм мувынԍӧԁан порошокыс сіԇі-і шуԍӧны, коԁ пӧлӧс вын сені унҗык, азоԏістӧј-ԉі, фосфорно-кіслӧј-ԉі, каԉіјнӧј-ԉі. Ӧні сеԍԍа гіжыштам быԁ-ԍікас вынԍӧԁантор јылыԍ торјӧн. А) Ԍеԉітра. Тајӧ шуԍӧ азота мувынԍӧԁанторјӧн. Вузалӧны јеҗыԁ сов коԃ (ԋеуна віжовҗік)&, порошкіӧн. Азотыс тані 15 % мынԁа кымын. Таӧј& ԍеԉітраыс шуԍӧ чіԉіјскӧјӧн, перјӧны сіјӧс лунвыв Амерікаыԍ (Чіԉі ԋіма ԁі вылыԍ). Ԍеԉітра ва-піын зев регыԁ сылӧ, ԁа быԁтасјаслы регыԁ і артмӧ ԍојантор. Му піас пуктӧм бӧрын вынсӧ ԍетӧ во-чӧж. Руԇӧг мујас вылӧ бурҗык лоӧ кык пӧрјӧ-кӧ пуктан ԍеԉітрасӧ, ӧԏі җынсӧ первој арнас којан ӧԅім вылӧ, а мӧԁ җынсӧ тулыснас ӧԅім вылас-жӧ Ԋекор оз ков ԍеԉітратӧ гӧрны му піас. Ԃеԍаԏіна вылӧ пуктыԍԍӧ кујім пуԁԍаԋ ӧкмыс пуԁјӧԇ шӧркоԃԃем норма — квајт пуԁ. Поԅӧ кӧԇны быԁ ԍама быԁтасјас улӧ, і граԁвыв пуктасјас улӧ, сӧмын оз ков пуктынн& кԉевер улӧ ԁа мукӧԁ бобӧвӧј быԁтасјас улӧ. Меԁԍа шаԋ ԍеԉітра пуктыны ԍојӧԁҗык мујас вылӧ; лыа му-вылыԍ регыԁ пырыс прӧјԃітӧ. Емӧԍ нӧшта мукӧԁ пӧлӧс ԍеԉітрајас ԁа азота мувынԍӧԁанторјас, сӧмын сещӧмјастӧ ещаҗык міјанлаԋ вајлывлӧны ԁа-і ԁона сулалӧ. Тащӧм вынԍӧԁанјас пыԃԃі (ԁона-ԁа) бурҗык лоӧ уна кујӧԁ ԉібӧ трунԁа му, ԉібӧ мукӧԁ пӧлӧс оргаԋіческӧј торјасӧн мујастӧ вынԍӧԁны. 2. Фосфорно-кіслӧј вынԍӧԁанјас. Тајӧ ԍікас вынԍӧԁанјасӧн шуԍӧны: суперфосфат, фосфоріт пыԅ, лыыԍ вӧчӧм пыԅ, томасшлак ԁа мукӧԁторјас. Тащӧм торјасыс міјан местаын меԁԍа колана вынԍӧԁанјас, і со мыј-вӧсна: Ӧԏі-кӧ — тајӧ ԍікас мувынԍӧԁанторјасыԍ унҗыкыс мунӧ быԁтасјаслы меԁԍа колан інӧ — кӧјԁыс артмӧм вылӧ, і сӧмын ԋеуна іԇасас, а кӧјԁысыс-ӧԁ і меԁԍа колан торјыс, сы раԃі-і мі быԁтам, ԁӧԅӧрітам быԁтасјастӧ; мӧԁ-кӧ — ӧні міјан мујасын быԁтасјаслы зев еща фосфора ԍојанторјасыс, нач кујӧԁӧн мујастӧ вынԍӧԁам, а кујӧԁаԁ тащӧм &тӧрјыс меԁ-еща. Сеԍԍа му вылыԍ боԍтӧм фосфора ԍојантор, бӧр му вылас пӧшԏі ԋӧԏі оз во. Сӧмын-ӧԁ іԇассӧ му вылаԁ бӧр нуалам кујӧԁӧн, а туԍсӧ (ԅерносӧ) ԍојам аԍным. Којмӧԁ-кӧ — мі-ӧԁ тӧԁам-ԋін (1-ӧԁ ԉістбок; мӧԁ ԍерпас-ԁа), мыј быԁтасјаслӧн урожај вермӧ воны сӧмын сымԁа, мыјԁа вылӧ тырмӧ меԁеща ԍікас ԍојанторјыс, сіјӧс-кӧ соԁтыштан і урожај вермас ӧԁјӧ соԁны, сіԇкӧ фосфора вынԍӧԁанторјас пук- тӧмыԍ вермас зев регыԁӧн ԁа ыҗыԁа соԁны мујас вылыԍ урожај. 1. Фосфоріт пыԅ. Тајӧ вынԍӧԁанторсӧ вӧчӧны фосфоріт ԋіма ԍӧԁ ізјыԍ, зев посԋіа сіјӧс ізӧны натӧ меԉԋічајасын-ԁа. Фосфоріт ізыс міјан Комі облаԍтын зев уна-пӧ ем (Сыктыв ујезԁын Ыб вӧлӧԍтын ԁа Сыктыв ју катыԁыс). Фосфоріт пыԅ омӧԉа ԁа ԋӧжјӧн сылӧ му-піас, сывӧсна колӧ сіјӧс воԇжык му піас пуктыны, арԍаԋыс ԉібӧ коԍкӧм чегігӧн (пар му первој гӧрігӧн) ԁа 2-3 вершӧк пыԁна гӧрны му піас. Тајӧ бурҗыка ԍетӧ вынсӧ выԉ пашԋа мујас вылын; гыбԁач (поԁзоԉістӧј) мујас вылын, ԉібӧ ԋур поԁја васӧԁ мујас вылын. Гектар мувылӧ пуктыԍԍӧ тонна кымын, вынсӧ кутӧ &віто-квајт во чӧж. Поԅӧ пуктыны быԁԍама быԁтасјас улӧ — ԋан& кӧԇа улӧ (бурҗык ԍу-улӧ); аԋкыщ ԁа мукӧԁ кӧԇӧм турун улӧ, граԁвыв пуктасјас улӧ; пыш му вылӧ ԁа с. воԇӧ. Нӧшта-ԋін шаԋ лоӧ, фосфоріт пыԅтӧ-кӧ трунԁа мукӧԁ щӧщ чукӧрас віԇыштан ԉібӧ веж кујӧԁ воԇвыв-кӧ му піас пуктан. 2. Суперфосфатјас. Фосфоріт пыԅ, кыԇ мі шулім, му піас ԋӧжјӧн сылӧ ԁа ԁыр оз вермы ԍетны пӧԉзасӧ. Ԁыр оз сыв сіјӧ вӧлӧмкӧ сы-вӧсна, мыј сені веԉ уна іԅвестка ем, ԁа іԅвесткаыс кутӧ сылӧмԍыс. Тащӧм торјаснаԁ вӧԃітчыԍ вежӧра креԍԏана гӧгӧрвоӧмаӧԍ, мыј фосфоріт пыԅ-пӧ бурҗык урожај ԍетӧ ԋур &пӧԁја васӧԁ інын ԁа гыбԁач мујас вылын. Вӧлӧмакӧ тащӧм мујасыԁ шомаӧԍ (кіслӧјӧԍ) ԁа сені іԅвесткаыԁ ачыс ре- гыԁ сылӧ, сеԍԍа-і фосфорітыс сылӧҗык. Сещӧм віԁлӧгјасԍыс гӧгӧрвоісны ԁа ӧні іԅвесткасӧ фосфоріт пыԅыԍ завоԁјасын понԁісны сывԁыны ԍернӧј кіслотаӧн. Сы бӧрын артмӧ кокԋыԁа сылыԍ ԁа зев вына мувынԍӧԁантор, коԁі шуԍӧ-ԋін суперфосфатӧн. Завоԁјасын суперфоԍфаттӧ вӧчӧны фосфоріт пыԅыԍ кынԇі важ лыјасыԍ ԁа лы пыԅыԍ. Суперфосфат ԋіма мувынԍӧԁантор лоӧ сещӧм пӧјім-коԃ рӧма, ԍӧкыԁ пыԅ; посԋіԃік јокмыԉӧԍ мукӧԁ ԁырјіыс ԁа јокмыԉјасыс чуԋ-костаԁ і пазалӧны. Кылыштӧ кущӧмкӧ аслыс-пӧлӧс ԁук (запах). Суперфосфат міјан местајас ԍерԏі лоӧ меԁԍа шаԋ ԁа меԁԍа колана му вынсӧԁантор. Тајӧс му піӧ пуктӧм бӧрын, первој воԍаԋыс-жӧ, ԋаԋ урожај јона соԁӧ ԁа ԋаԋыс кајӧ гырыԍ шепта, зев бур, гырыԍ туԍа, нӧшта регыԁҗык воӧ-і. Вывті-ԋін сіјӧ шаԋ важ мујас вылӧ ԁа ԍојӧԁ інјасӧ. Поԅӧ пуктыны быԁԍама муԍінма інӧ, гыбԁач мујас вылӧ (поԁзоԉістӧј) кынԇі ԃа васӧԁ інӧ. Шогмӧ кӧԇны быԁԍама быԁтасјас улӧ і граԁвыв пуктасјас улӧ. Вывті-ԋін ыҗыԁ ԁокоԁ вајӧ, ԋаԋ-бӧрас-кӧ му вылаԁ кԉевер турун кӧԇан. Гектар му вылӧ суперфосфат пуктыԍԍӧ 200-ԍаԋ 400 кілоӧԇ, шӧркоԃԃем норма лоӧ гектар вылӧ 290 кымын кіло. Вынсӧ кутӧ 2-3 во чӧж. Му вылӧ пуктӧны &регыԁн ԉібӧ вежон кык воԇвыв ԋаԋ кӧԇтӧԇыс ԁа агсалӧны. Поԅӧ пуктыны і кӧԇігӧн, сӧмын гӧртӧԇыс ԁа кӧԇныс гӧріг мозыс, меԁым щӧш сіјӧс гӧрны му піас 2-8 вершӧк пыԁа кымын. Суперфосфатӧн поԅӧ вынԍӧԁны мутӧ і ӧԅім-вывті, сӧмын колӧ пӧвмӧԁ кӧрт агасӧн агсавны, ӧԅімыԁ ԋӧԏі оз щыкԍы. Суперфосфат ем, нӧшта мӧԁ пӧлӧс, шуԍӧ сіјӧ ԁвојнӧј суперфосфатӧн, выныс сені нӧшԏі кык мынԁа. Вӧԃітчӧны тајӧ прӧстӧј суперфосфатӧн моз-жӧ, сӧмын колӧ боԍтны сіјӧс җын мынԁаыс. Ԁвојнӧј суперфосфат прӧстӧј ԁорыԍ кык мынԁа кымын ԁонаҗык. 3. Томасшлак. Чугун руԁаыԍ, кӧрт ԁа уклаԁ (стаԉ) вӧчігӧн, веԉ уна коԉӧны шыбласторјас, сещӧм роԅԅӧԍ коԃ ԍӧкыԁ јокмыԉјас. Тащӧм шыблас торјасас уна-коԃ ем фосфор. Сетыԍ вӧчӧны мувынԍӧԁанторјас, натӧ меԉԋічајасын ізасны посԋіԃік пыԅӧԇ-ԁа. Сещӧм пыԅсӧ-і вузалӧны мувынԍӧԁантор пыԃԃі, шуԍӧ томасшлакӧн. Томасшлак пыԅ ԍӧԁ рӧма, зев ԍӧкыԁ, кӧԇігас јона буԍітӧ (пыԉітӧ). Вынсӧ муас кутӧ веԉԁыр, тырмымӧн-кӧ пуктан вітӧ-квајт во, ԁажӧ кӧкјамыс воӧԇ вынсӧ кутӧ ԁа ыҗыԁ урожај ԍетӧ. Гектар му вылӧ поԅӧ нуктыны 290 кілоԍаԋ тонна җынјӧԇ. Шӧркоԃԃем норма гектар вылӧ лоӧ 390 кіло кымын. Томасшлакыԁ кӧԇігас јона бусԍӧ ԁа бурҗык сіјӧс којны лӧԋ повоԃԃаын, асыввоԇын лысва вылӧ ԉібӧ зер бӧрын. Меԁым омӧԉҗыка бусԍас, мукӧԁыс кӧԇтӧԇыс томашлактӧ сорлалӧны лапыԁ (уԉ) лыаӧн-ԉі, муӧн-ԉі. Којӧны тајӧс му вылӧ тӧлыԍ-мӧԁ воԇвыв ԋаԋ кӧԇтӧԇыс. Руԇӧг улӧ колӧ пуктыны первојԍыс коԍкӧмтӧ гӧрігӧн. Воԍа кӧԇајас улӧ шаԋҗык томасшлактӧ пуктыны арԍаԋыс, ԍу- поԁ гӧрігӧн. Тајӧ мувынԍӧԁанторсӧ му вылӧ којӧм бӧрын век колӧ мутӧ гӧрны вершӧк 2-3 пыԁа кымын. Томасшлак меԁԍа јона реԃејтӧ васӧԁ мујас ԁа гыбԁач інјас. Зев бур вынԍӧԁантор і віԇјас вылӧ, колӧ сӧмын віԇјас вылаԁ арнас којны ԁа јона кӧрт агасӧн агсавны (піԋајтны). Поԅӧ томасшлактӧ пуктыны быԁԍама быԁтасјас улӧ, сӧмын оз ков сорлавны ԍеԉітракӧԁ ԁа суперфосфаткӧԁ. Ԁоныс томасшлаклӧн абу-жӧ ыҗыԁ. 4. Лы пыԅыԍ вӧчӧм му вынԍӧԁантор. Скӧтлыԍ мі јајсӧ ԍојам ԁа лыјасыс сіԇ коԉӧны — шыблалам, а сетӧні веԉуна буртор, еԍкӧ ем. Быԁ тонна лыын ем 280 кымын кіло фосфор му вын ԁа 48 кымын кіло азот. Тащӧм лыјастӧ понԁісны ӧні чукӧртны ԁа вӧчны сеԍ мувынԍӧԁанторјас. Завоԁјасын первој јона пуӧԁӧны лыјассӧ ва -піын ԁа пӧԍ ру піын (&нарӧн), меԁым госыс бырӧ. Сеԍԍа сещӧм пуӧԁӧм лысӧ зев посԋіа ізӧны натӧ меԉԋічајасын, артмӧ сеԍ лы пыԅ ԋіма мувынԍӧԁантор, рочӧн — костяная мука. Му вылӧ којігӧн, тајӧс, томасщлак моз-жӧ, колӧ первој сорыштны муӧн, ԉібӧ лыаӧн, меԁ оз бусԍы ԁа којны лӧԋ повоԃԃаӧн. Лы пыԅ јона вынԍӧԁӧ важ мујас ԁа лыааҗык мујас. Јонҗыкасӧ течӧны најӧс ӧԅім улӧ ԁа картупеԉ улӧ, поԅӧ-і мукӧԁ пӧлӧс быԁтасјас-улӧ. Му вылӧ колӧ којны лы пыԅтӧ арԍаԋыс-жӧ ԁа вершӧк кык-кујім пыԁа кымын гӧрны. Гектар-вылӧ пуктыԍԍӧ 280 кілоԍаԋ 560 кілоӧԇ; шӧркоԃԃем норма 385 кымын кіло. Бурҗык лоӧ лы пыԅ- тӧ гӧрны кујӧԁкӧԁ сорӧн, коԍкӧм му вылӧ, кор кујӧԁсӧ петкӧԁӧны. Кујӧԁсӧ поԅӧ пуктыны таԇінаԁ сӧмын җын мынԁа, ԁа соԁтыны пуԁ кыԅ кымын лы пыԅ, секі урожајыс воӧ веԍіг ыҗыԁҗыка тыр нормаӧн кујӧԁалӧм ԁорыԍ. Быԁӧнлы колӧ лыјастӧ чукӧртны ԁа вузавны коопераԏівјасӧ мувынԍӧԁантор вӧчӧм вылӧ.

[ Горт гӧгӧрса јогыԍ вӧчӧм кујӧԁ (компост). (Віԇӧԁ 28-ӧԁ ԉістбок).]

в. Каԉіјнӧј уԁобреԋԋӧјас.

Каԉіјнӧј мувынԍӧԁанторјас веԉуна пӧлӧс овлывлӧны. Міјан местајасӧ јонҗыкасӧ вајлывлӧны каԉіј сов ԋіма тащӧм мувынԍӧԁантор. Сіԇ-жӧ зев бура вынԍӧԁӧ мутӧ пач пӧјім ԁа быԁԍама пӧлӧс мукӧԁ пӧјім. Каԉіјнӧј солӧн поԅӧ вынԍӧԁны кӧԏ кущӧм му; лыаа інті, кӧԏ ԍоја інті. Поԅӧ пуктыны і гыбԁач мујас вылӧ (поԁзоԉістӧј мујас вылӧ). Каԉіј сов мувын меԁԍа шаԋ пуктавны картупеԉ улӧ, пыш му вылӧ ԁа му вылӧ кӧԇӧм турунјас улӧ і віԇјас вылӧ. Поԅӧ-жӧ вынԍӧԁны ԋаԋ кӧԇајас і граԁвыв пуктасјас. Картупеԉ улӧ пуктыԍԍӧ вежон вітӧ-квајт воԇҗык картунеԉсӧ пуктытӧԇ: ԍу кӧԇа улӧ вежон мӧԁ воԇвыв-жӧ кӧԇтӧԇыс. Каԉіј мувынсӧ му вылӧ којӧм бӧрын век колӧ вершӧк кык-кујім пыԁа кымын мутӧ гӧрны. Гектар му вылӧ тащӧм мувынԍӧԁантор пуктыԍԍӧ 100 кілоԍаԋ 200 кілоӧԇ. Шӧркоԃԃем норма лоӧ 150 кіло гектар вылӧ. Емӧԍ і мукӧԁ пӧлӧс каԉіја мувынԍӧԁанторјас, вӧԃітчӧны тајӧн моз-жӧ, сӧмын гектар му вылӧ мукӧԁсӧ колӧ пуктыны унҗык, а мукӧԁсӧ бара ещажык (каіԋіт ԋіма мувын пуктыԍԍӧ кујім мынԁа унҗык, а мукӧԁторјас каԉіј сов ԁорыԍ пуктыԍԍӧны сӧмын җынмынԁаыс). Пач пӧјім ԁа мукӧԁ пӧлӧс пӧјімјас мујастӧ јона вынԍӧԁӧны каԉіј ԋіма мувынӧн. Пӧјімын мыјԁа-мынԁакӧ ем і фосфор ԋіма мувын. Быԁлаыԍ-кӧ понԁан чукӧртны пӧјімтӧ (пачыԍ-і, пывԍаԋыԍ-і, рынышјасыԍ ԁа мукӧԁлаыԍ), веԉ уна пӧԉза сеԍ поԅӧ боԍтны. Сӧмын тащӧм чукӧртӧм пӧјімсӧ колӧ віԇны вевт улын, кос інын, меԁым еԍкӧ ез кӧтаԍ сіјӧ лым-зер ваӧн. Кӧтаԍлас-кӧ, пӧјімыԁлӧн выныс, секі јона вошӧ. Поԅӧ чукӧртӧм пӧјімтӧ пуктыны пеԉсајасӧ ԁа пеԉсанас сарајјасӧ ԉібӧ жыкԋічаӧ. Пӧјімӧн поԅӧ вынԍӧԁны быԁԍама мујас-і быԁтасјас-і. Меԁԍа-ԋін шаԋ пӧјімтӧ течны шабԁі улӧ. [Компост кујӧԁ чукӧр віт-квајт тӧлыԍ мыԍԏі гуԁралӧмӧн течны мӧԁ местаӧ. (Віԇӧԁ 30-ӧԁ ԉістбок).]

пыш мујас вылӧ ԁа картупеԉ улӧ. Поԅӧ, ԃерт, пуктыны і граԁвыв пуктасјас улӧ і ԋаԋ кӧԇа улӧ. Зев шаԋ сіјӧн і віԇјас вынԍӧԁны. Гектар вылӧ пуктыԍԍӧ кыԅ пуԁԍаԋ квајтымын пуԁјӧԇ. Козпу ԁа пожӧм пу пескыԍ артмӧм пӧјім, шӧркоԃԃем норма гектар вылӧ ковмас 640 кіло. Кыԇпу ԁа піпу пес пӧјім поԅӧ ещаҗык. Пӧјімтӧ колӧ којны мујас вылаԁ вежон кык-кујім воԇжык быԁтасјас кӧԇтӧԇ ԁа пырыԍ-пыр-жӧ гӧрны кык-кујім вершӧк пыԁа кымын. Віԇјас вылӧ поԅӧ којны тулыснас, ва боԍтлӧм бӧрын. г. Iԅвестка. Іԅвесткатӧ му піыԍ быԁтасјасыԁ ԋеуна боԍтӧны-жӧ ԍојантор пыԃԃі, сӧмын зев еща ԁа быԁ му вылын іԅвесткаыԁ ԍојантор пыԃԃі ем пӧшԏі тырмымӧн. Сӧмын колӧ шуны, кӧні мујассӧ іԅвесткаалӧны, сені ԋаԋ-урожајыс зев јона соԁӧ. Сӧмын ыҗыԁ урожајыс лоӧ ԋе сы вӧсна, мыј іԅвесткаыс ачыс уна ԍојантор ԍетӧ-ԁа, а урожај кыптӧ, поԅӧ шуны, со кущӧм кујімтор вӧсна: Ӧԏі-кӧ, іԅвестка јона бурмӧԁӧ муԍінсӧ, чорыԁ ԍоја мујас ԋебԅӧԁӧ, лыааҗык мујас сукмӧԁыштӧ. Ԍојӧԁ мујас гӧрігӧн муыс гырыԍ комӧкӧн шеԁалӧ ԁа агсалігас-і (піԋовтігас), корӧгсӧ нӧјтігӧн-і јона бусԍӧ муыс. Сещӧм бусԍӧм муыс зерјас бӧрын бӧр јӧкмыԉтчӧ ԁа пӧв коԃ чорыԁ корка му вевԁорас артмӧ. Сіјӧ коркаыс лампа фіԏіԉ моз муԍыс васӧ кыскӧ, а зер васӧ муас пырны бара-жӧ оз леԇ ԁа сы вевԁорын і ваыс бӧр пакталӧ. Сіԇкӧ сещӧм коркааԍӧм мујас вылын быԁтасјаслы ваыс оз тырмы быԁмыныс. Тащӧм коркаыс мутӧ быԏԏӧкӧ пробкаалӧ сынӧԁԍыс ԁа сынӧԁыс (возԁукыс) му піас оз вежлаԍ. Быԁтасјаслӧн вужјасыс сынӧԁтӧгыԁ бара-жӧ оз вермыны овнысӧ пыр быԏԏӧкӧ коԉмӧмаӧԍ. Нӧшта і ԍојанторјас быԁтасјаслы тащӧм інас оз вермыны бура артмыны. Сы понԁа тащӧм коркааԍӧм мујас вылын бур урожај оз вермы быԁмыны. Унҗык-кӧ іԅвеԍтка пуктан сещӧм ԍоја мујас вылӧ, секі муыс бурмӧ, ставыс быԏԏӧкӧ кӧнтуԍ коԃ лоӧ, аԇ му коԃ. Посԋіԃік ко- мӧка муыԁ ԋекор оз коркааԍ ԁа век сені сынӧԁыс-і, ваыс-і тырмымӧн ем, бурҗыка вермӧны артмыны ԍојанторјас-і — сы понԁа сені бурҗыка-і ԋаԋыс быԁмӧ. Мӧԁ-кӧ, мујас вылын воыԍ-воӧ чӧжԍӧны быԁԍама кіслотајас, „шома“ торјас ԁа јона ԇугӧны быԁтасјасӧс бура быԁмӧмԍыс. Меԁԍа-ԋін јона сещӧм „шома“ торјасыс чукӧрмӧны васӧԁ мујас вылын ԁа гыбԁач (поԁзоԉістӧј) мујас вылын. „Шома мутӧ нӧшта поԅӧ тӧԁны сы ԍерԏі, кытчӧ быԁмӧ куз турун (хвощ). Быԁ креԍԏаԋін тӧԁӧ, куз туруна інӧ ԋаԋ &омӧлҗыка-ԋін быԁмӧ, ізӧрмӧма-пӧ муыс-ԁа. Тащӧм „шома“ мујас вылӧ іԅвестка кыскалӧмыԍ зев ыҗыԁ пӧԉза ем, іԅвесткаыԁ шомсӧ бырӧԁӧ-ԁа. Којмӧԁ-кӧ, мутӧ іԅвесткаалӧмнаԁ бара-жӧ ԍојанторјасыс му пыщкас бурҗыка артмӧны. Мі воԇынҗык-ԋін гіжлім, мыј быԁтасјас му піыԍ ԍојанторјассӧ боԍтӧны асланыс вуҗјасӧн, ва сорӧн. Мукӧԁ сојанторјыс прӧстӧ ва піаԁ омӧԉа сылӧ (фосфор ԋіма вын, мукӧԁ ԁырјіыс і каԉіј омӧԉа-жӧ сылӧ). Сещӧм ԍојанторјасыслы іԅвесткаыс отсалӧ сывнысӧ ԁа ԍојаныс быԁтасјаслы унҗык артмӧ. Ԍојаныс-кӧ унҗык, ԃерт, бурҗыка і ԋаԋыԁ быԁмӧ. Мукӧԁ ԍојанторјыс бара регыԁ сылӧ (кујӧԁыԍ регыԁ артмӧ азот ԋіма вын) ԁа пожјаԍԍӧ лым-зер ваӧн, быԁтасјас оз-і уԃітны кутнысӧ. Сещӧм торјасыскӧԁ іԅвеԍткаыԁ ӧтвывтчӧ, оз леԇ пожјаԍԍыныс ԁа быԁтасјас кокԋіԁа вермӧны сеԍ боԍтныс. Таыԍ кынԇі іԅвесткаыԁ уна пӧлӧс мукӧԁ пӧԉза-на ԍетӧ-і. Поԅӧ щуны, мыј іԅвестка быԁтасјаслы, мортлы ԉекарство коԃ-жӧ. Віԍыԍ мортлы тај ԁокторјас ԍетасны ԉекарство ԁа віԍыԍыс бурԁӧ, јонҗыка понԁас ԍојны і быԁтор; сіԇ-жӧ-і быԁтасјаслыԍ став „віԍӧмсӧ" (віԍӧм помкајассӧ) іԅвестка бырӧԁӧ ԁа бурҗыка понԁасны ԍојны-і, бурҗыка быԁмӧны. Став тајӧ помкајас (прічінајас) раԃіыс, му іԅвесткаалӧмыԍ &поԉзаыс зев ыҗыԁ воӧ, быԁтасјас ыҗыԁҗык урожај ԍетӧны-ԁа. Ӧні сеԍԍа ԍорԋітыштам, кыԇіжык колӧ іԅвестканаԁ вӧԃітчыны, мыјԁа сіјӧс поԅӧ пуктыны му вылӧ ԁа кущӧм му вылӧ шаԋҗык. Іԅвестка перјӧны му піыԍ, із коԃ-жӧ чорыԁ сіјӧ перјігас. Мукӧԁлаас іԅвестка із чукӧрмӧма ԇоԋ пластјасӧн, зев паԍкыԁа. Комі облаԍтын тащӧм іԅвестка із пластјасыс веԉ уналаын емӧԍ. Сыктыв ујезԁын ем Ыб вӧлӧԍт; Кажымын, Којгортын, Ужјаын ԁа мукӧԁлаын. Јемԁін ујезԁын — Серегов вӧлӧԍтын; Кулӧмԁін волӧԍтын — Уԍԏԋем, Аныб ԁа Печерала ԁорса мукӧԁ вӧлӧԍтјасын. Му вылӧ кыскавтӧԇ перјӧм іԅвестка колӧ первој посԋіԃіка торјӧԁлыны. Поԅӧ кык ногӧн торјӧԁлыны: ԉібӧ ізӧны перјӧм іԅвестка ізсӧ натӧ меԉԋічајасын (меԉԋічасӧ поԅӧ новлӧԁлыны местаыԍ-местаӧ; Комі облаԍтӧ таво кымынӧскӧ тащӧм меԉԋічајассӧ вајісны), ԉібӧ завоԁјасын. Сӧмын ізны колӧ пыԅ коԃ посԋіа-жӧ; ԉібӧ јона сотӧны, ыҗыԁ жарын, натӧ вӧчӧм пачјасын. Сотӧм іԅвесткаыс комӧка-жӧ лоӧ, сӧмын му-вылӧ пуктӧм бӧрын, кӧтаԍыштас-ԁа, ачыс жугавлӧ, посԋаммӧ. Мувынԍӧԁантор вылӧ іԅвесткатӧ век вузалӧны воԇвыв ԁаԍтӧмӧн (ізӧмӧн, ԉібӧ сотӧмӧн). Му вынԍӧԁігӧн іԅвестка пыԅ којӧны му паԍталаыс ԁа пырыԍ-пыр-жӧ гӧрӧны кык-кујім вершӧк пыԁа кымын. Сотӧм іԅвестка му вылӧ течӧны первој чукӧрӧн-чукӧрӧн (вітӧ-квајт пуԁ чукӧр вылӧ), сеԍԍа тыртӧны чукӧрјассӧ кујім-ԋоԉ вершӧк кыза муӧн. Тащӧм вевԏԏалӧм чукӧрјасас іԅвестка комӧкјас аԍныс вежон-мӧԁ мыԍԏі жуглаԍӧны (зев& повоԃԃаын регыԁҗык, а кос ԁырјі ԁырҗык оз жугавлыны). Мыјӧн іԅвестка јокмыԉјас жуглаԍасны (вежон-мӧԁ мыԍԏі) колӧ тајӧ чукӧрјасԍыс іԅвесткасӧ разӧԁны му паԍталаыс ԁа пыр-жӧ гӧрны 1-2 вершӧк пыԁа. Гектар му вылӧ поԅӧ пуктыны тоннаԍаԋ кујім тоннаӧԇ. Васӧԁ ԁа ԍојӧԁ мујас вылӧ поԅӧ пуктыны унҗык, а лыаа мујас вылӧ ещаҗык. Меԁԍа бур пуктыны іԅвесткатӧ коԍкӧм мујас вылӧ (пар вылӧ). Пыԅ коԃ іԅвестка колӧ којны первој коԍкӧм гӧртӧԇыс ԁа пыр-жӧ і гӧрны, а сотӧм іԅвестка вежон кык војԁӧр гӧртӧԇыс, меԁ гӧріг кежлас уԃітас торјавлыны. Поԅӧ-жӧ пуктыны і воԍа кӧԇа улӧ сӧмын пыр-жӧ ԍу вунԁӧм бӧрын (ԍупоԁ вылас) арнас меԁым уԃітас-на кӧԇыԁ боԍттӧԇыс посԋаммыны (сотӧм іԅвестка-кӧ) ԁа арнас-жӧ гӧрны ԍупоԁсӧ. Мӧԁ пӧв мујас іԅвесткаалӧны сӧмын ԋоԉӧ-віт во мыԍԏі. Іԅвестка поԅӧ пуктыны быԁԍама быԁтасјас улӧ, сӧмын омӧԉҗыка сіјӧс раԃејтӧны шабԁі, пыш ԁа картупеԉ. Меԁ- ԍа јона сіјӧс раԃејтӧны кӧԇӧм турунјас, аԋкыщ ԁа мукӧԁ пӧлӧс бобовӧј турунјас. Зев шаԋ іԅвесткатӧ пуктыштны і віԇјас вылӧ. (Мувынԍӧԁанторјас јылыԍ ԋіга помас ем соԁтӧԁ — лыԁпасјас).

10. Колӧ мујастӧ завоԃітны уҗавны уна переменаӧн.

Уна переменаӧн мујас уҗалігӧн ԋаԋ кӧԇаыԍ кынԇі кӧԇӧны бобӧԋаԋ турун (кԉевер), аԋкыщ, картупеԉ ԁа мукӧԁтор.

[Му вылын быԁтӧм веж кујӧԁ. Кӧԇӧм веж турун гӧрԍӧ му піӧ. (Віԇӧԁ 25-ӧԁ ԉістбок).] Тащӧм кӧԇајасыс ԋаԋ кӧԇакӧԁ воыԍ-воӧ местајаснас вежлаԍӧны ԁа сы понԁа муыс ԍетӧ ыҗыԁҗык ԁокоԁ, со мыј вӧсна: ӧԏі-кӧ, — кујім переменаӧн мујастӧ уҗалігӧн којмӧԁ јукӧн муыс прӧста кујлӧ коԍкӧм улын ԁа ԋекущӧм ԁокоԁ оз ԍет. Віт переменаӧн-кӧ, шуам, завоԃітны уҗавны, секі-ԋін вітӧԁ пај муыс сӧмын лоӧ коԍкӧм улын. Мӧԁ-кӧ, — ӧні мі мујас вылӧ кӧԇам сӧмын ԋаԋ кӧԇајас: ԍу, іԁ ԁа зӧр. Ԋаԋ вылӧ ԋаԋтӧ кӧԇігӧн мујасыс воыԍ-воӧ ізӧрмӧны, муԍыс выныс зев ӧԁјӧ бырӧ. Сыыԍ кынԇі быԁԍама турун јогјас (јӧн, кӧјін шаԏ, чіпсан турун ԁа мукӧԁјас) мујас вылаԁ јона быԁмӧны ԁа ԇескӧԁӧны быԁмӧмԍыс бур кӧԇајастӧ. Сеԍԍа ԋаԋ вылӧ ԋаԋтӧ кӧԇігӧн мујас вылӧ чӧжԍӧны быԁԍама ԋаԋ ԍојыԍ гагјас, номырыс-і; ԋаԋ кӧԇајас вылын паԍкалӧ быԁԍама віԍӧмјас “вӧлпіԋ“, „шојшеп" ԁа мукӧԁтор. Віԍӧмјас ԁа „ічӧԏік пајшщікјас“ (вреԃіԏеԉјас) јона чінтӧны ԋаԋ урожајтӧ. (Коԉан војасӧ Летка ԁа Веркӧлуԅјӧ вӧлӧԍтјасын ӧԅім сојыԍ номырыс зев јона ӧбӧԃітӧма, мукӧԁлаԍыс нач кушӧԇ ӧԅімјассӧ ԍојӧма). Уна переменаӧн уҗалігӧн, тащӧм „ԃівӧјасыԁ“ озҗык овлыны. Быԁтасјас сојанторнысӧ муыԍ боԍтӧны асланыс вужјасӧн, ва сорӧн (та јылыԍ мі воԇынҗык гіжлім), но-ӧԁ ва сорнаԁ уна-жӧ выныс јіҗӧ-і пыԁӧ му піас, кытыԍ ԋаԋ быԁтасјас оз-ԋін вермыны суԇӧԁнысӧ, вужјыс матӧ пырӧ-ԁа, сы вӧсна і регыԁ ізӧрмӧ муыс. Бобӧԋаԋ турунлӧн вужјыс зев пыԁӧԇ пырӧ му-піас (аршын пыԁа кымын) ԁа ԍојанторсӧ кыскӧ аслас јон вужјасӧн му піыԍ пыԁыԍ (ԃерт, боԍтӧ-жӧ і гӧран слојԍыс). Вужјасԍаԋыс мувыныс пыԁын іныԍ і лажмыԁ іныԍ кајӧ ԉістјасас, заас-ԁа (ԍԏебеԉас); сеԍԍа турунсӧ верԁам скӧтлы ԁа кујӧԁсӧ му вылӧ кыскалам, гӧрӧм слӧј інас. Сіԇкӧ пыԁыԍ му піԍыс бобӧԋаԋ турун лептӧ вынсӧ ԋаԋ быԁтасјаслы гӧран муԍінас. Сеԍԍа нӧшта колӧ шуны, бобӧԋаԋ турун, аԋкыщ-і уна боԍтӧны јона колана азот ԋіма мувын сынӧԁыԍ (та јылыԍ гіжӧма «Веж кујӧԁ» стаԏԏаын), а ԋаԋ быԁтасјасыԁ сынӧԁыԍ ԍојантор оз вермыны суԇӧԁны ԋӧԏі. Сіԇкӧ ԋаԋ быԁтасјаслы гӧран слојас бобӧԋаԋ турун ԁа аԋкыщ азот вынсӧ јона чукӧртӧны пыԁыԍ муыԍ-і, сынӧԁыԍ і. Міјан мујас вылын аԋкыщ ԁа бобӧԋаԋ вермӧны бура быԁмыны — щӧкыԁа ԁа асланыс ԉістјасӧн пӧԁтӧны турун јогјассӧ. Сіԇ-жӧ-і картупеԉ вӧԃітігӧн (бугрітігас) мујас вылыԍ јогыс весаԍԍӧ. Тащӧм быԁтасјас бӧрын мујасыԁ озҗык лоны јогӧԍӧԍ ԁа ԋаԋыԁ бурҗыка быԁмӧ. Ԋаԋкӧԁ сорӧн мујас вылын бобӧԋаԋ ԁа картупеԉ вӧԃітігӧн бырӧны ԋаԋ- Куԅ ԁа јокмыԉӧԍ вуҗја бобовӧј турунјас вынԍӧԁӧны муԍін. (В. 20 ԉ.) лӧн віԍӧмјас ԁа быԁԍама жыбӧԁыԍјас (вреԃіԏеԉјас). Сы вӧсна ԋаԋыԁ бара-жӧ бурҗыка быԁмӧ. Којмӧԁ-кӧ, — бобӧԋаԋ турун, аԋкыщ ԁа картупеԉ, аԍныс сетӧны зев ыҗыԁ ԁокоԁ. Міјан местајасын кԉевер турунлӧн шӧркоԃԃем урожај быԁ во локтӧ 250-300 пуԁ зев бур турун гектар му вылыԍ. Картупеԉ бура вӧԃітӧмӧн быԁмӧ 600-100 пуԁјӧԇ гектар вылӧ. Тащӧм урожајјасыс лыԃԃыны-кӧ понԁан ԋаԋ ԁорыԍ кујім ԉібӧ ԋоԉ мынԁа унҗык ԍетӧны пӧтӧслунсӧ (пітаԏеԉноԍтсӧ). Поԅӧ шуны, мыј уна переменаӧн уҗалігӧн важ мынԁа муԍыс-жӧ, понԁас быԁмыны сымԁа-жӧ ԋаԋ (оз-кӧ јещщӧ унҗык), кӧԏі-і ԋаԋ улас ещаҗык местаыс лоӧ; уна лоӧ скӧтлы бур кӧрым (кԉевер турун ԁа картупеԉ) ԁа сіԇкӧ унҗык ԁокоԁ і скӧтԍаԋ лоӧ; унҗык лоӧ кујӧԁ ԁа поԅас вӧчны выԉ пашԋајас. Нӧшта-на уна пӧлӧс бур торјас емӧԍ уна переменаӧн му уҗалӧмыԍ, сӧмын уна местаԍӧ боԍтӧ-ԁа мі ог-ԋін тані гіжӧ мукӧԁторјас јылыԍ (коԁлы окота, поԅӧ јуаԍны агрономјаслыԍ), ме ԁумајта і тајӧ гіжӧм торјасԍыс поԅӧ ԋін гӧгӧвоны уна переменаӧн уҗалӧмыԍ бурсӧ.

Кымын переменаӧн ԁа кущӧмҗык кӧԇајас меԁԍа шаԋ вӧԃітны міјан местајасын.

Уна переменаыԁ ем зев уна ԍікас. Поԅӧ лӧԍӧԁны ԋоԉ, віт, квајт, кӧкјамыс, ӧкмыс і ԁас перемена. Сеԍԍа быԁ ԍікас уна переменаын поԅӧ вӧԃітны разнӧј пӧлӧс быԁтасјас. Ԋоԉ перемена- ын вермас лоны: коԍкӧм му, ԍу му, турун кӧԇајаса му і воԍа му (іԁ ԁа зӧр). Ԋоԉ переменаын-жӧ вермас лоны: коԍкӧм му, ԍу му, картупеԉ му ԁа воԍа му. Сіԇ-жӧ і мукӧԁ пӧлӧс уна переменаын. Кымын перемена лӧԍӧԁны, ԁа кущӧмҗык кӧԇајас вӧԃітны бӧрјігӧн колӧ мӧвпыштлыны со мыј јылыԍ: Меԁ еԍкӧ, мујас ез ізӧрмыны ԁа унҗык ԁокоԁыс воіс; меԁ еԍкӧ, скӧтлы бур кӧрым быԁміс ԁај ԋаԋ вӧлі унҗык; меԁ еԍкӧ, став уҗыс ез-җӧ ӧԏі каԁӧ чукӧрмы, а ӧтмозаҗык вӧлі разалӧма гожӧм чӧжыс. Кӧԇа пыԃԃі бобӧԋаԋ турун-кӧ щӧщ понԁан кӧԇны, меԁ еԍкӧ, сіјӧ ԋоԉ ԉібӧ віт воыԍ воԇҗык важ местаас бара ез во щӧкыԁа ӧԏі местаӧ кӧԇігӧн бобӧԋаԋыԁ омӧԉа кутас быԁмыны). Уна перемена лӧԍӧԁігӧн век колӧ корӧԁлыны асԍыныԁ (участокса) агрономӧс. Ме ԁумыԍ-кӧ, меԁԍа шаԋ лоӧ міјан местајасын віт переменаӧн уҗавны ԁа со кущӧм кӧԇа мујас лӧԍӧԁны: 1. коԍкӧм му; 2. ԍу му; 3. бобӧԋаԋ турун му; 4. картупеԉ му ԁа 5. воԍа му (іԁ ԉібӧ зӧр). Кыԇі вуҗны кујім переменаԍаԋ тащӧм віт перемена вылӧ ԁа кущӧм кӧԇа коԁ бӧрын колӧ кӧԇны, — тыԁалӧ тајӧ табԉітсаԍыс: (віԇӧԁ 52 ԉістбокыԍ кԉевер (кытчӧ гіжӧма). Сетчӧ ԍу вылас колӧ кӧԇны кԉевер (бобӧԋаԋ турун). Табԉітса вылыԍ тыԁалӧ: — 1) коԍкӧм пыр мунӧ воԍа бӧрын; 2) коԍкӧм бӧрын мунӧ пыр ԍу; 3) бобӧԋаԋ кӧԇԍӧ ԍу пыщкӧ оз быԁ воӧ, а во мыԍԏі. Војас / мујас. 1 перемена. 2 перемена. 3 перемена. 4 перемена. 5 перемена. 1 перемсна 2 перемена 3 перемена 1929 во. Кос-кӧм му. Ԍу му. Воԍа му Кујім перемена ԁырјі. 1929 во-жӧ. Коԍкӧм му Зӧр му * ԍу му кԉевер ԍу му ԍуму | картупеԉ му воԍа му Вуҗан во 1930 воӧ Ԍу му Клевер 1-ј ыщкан во. Картуп. му. Вооа му Коԍкӧм му 1931 во. Картупел му. Кԉевер 1-ј ыщкан во. Воԍа му. Коԍкӧм му Ԍу му + кԉевер 1932 во. Картупеԉ му Воԍа му Коԍкӧм му. Ԍу му. Кԉевер 1-ј ыщкан во. 1933 во. Воԍа му Коԍкӧм му. Коԍкӧм му. Ԍу му Ԍу му + кԉевер Картупеԉ му. | Кԉевер ІІ ыщкан во. 1934 во. Кԉевер 1-ј ыщкан во Картупеԉ му. воԍа му. 1935 во. Ԍу му + кԉевер Картупеԉ му. Кԉевер 11 ыщкан во. воԍа му коԍкӧм му 1936 во. Кԉевер І ыщкан во. Картупеԉ му. воԍа му. коԍкӧм му ԍу му. 1937 во. кԉевер ІІ ыщкан во. воԍа му. коԍкӧм му ԍу му + кԉевер картупеԉ му. 1938 во. воԍа му коԍкӧм му ԍу му кԉевер І ыщкан во картупеԉ 1939 во. коԍкӧм му ԍу му + кԉевер картупеԉ му кԉевер ІІ ыщкап во. воԍа му Кор мунны кутас быԁ воԍа бобӧԋаԋ (кӧԇӧмԍаԋыс којмӧԁ во-ԋін лоӧ) сіјӧ воас і колӧ кӧԇны ԍу пыщкӧ воԇ тулысын, лым сылігас-на (ӧԅім піас), 4) кык воԍа бобӧԋаԋ бӧрын кӧԇԍӧ пыр воԍа кӧԇа; 5) картупеԉ ӧԏі во мунӧ ԍу бӧрын (кор ԍукӧԁ щӧщ оз кӧԇԍы бобӧԋаԋ, а мукӧԁ во картупеԉ мунӧ картупеԉ бӧрын жӧ; 6) воԍа кӧԇа му ӧԏі воӧ мунӧ кык воԍа бобӧԋаԋ бӧрын, а мӧԁ воӧ мунӧ кык воԍа картупеԉ бӧрын. Тајӧ кӧԇајас пыԃԃіыс поԅӧ і мукӧԁтар кӧԇны: 1) коԍкӧм му вылӧ поԅӧ мыјԁта-кӧ кӧԇны віка турун; 2) картупеԉ местаын поԅӧ вӧԃітны мӧс ԍоркԋі (турԋепс), ԉібӧ ӧԏі җынјас картупеԉ, мӧԁ жынјас мӧс ԍоркԋі; 3) воԍа му вылӧ поԅӧ кӧԇны іԁ, зӧр, ԉібӧ шабԁі, меԁԍа-ԋін јона шабԁіыԁ быԁмӧ бобӧԋаԋ турун бӧрын; 4) бобӧԋаԋ кӧԇны колӧ шепта пырејкӧԁ сорӧн. Ӧні віԇӧԁлам мыјта вермас воны ԁокоԁ ӧԏі ԃеԍаԏіна му вылыԍ тащӧм віт переменаӧн уҗалігӧн ԁа мыјԁа воас ԁокоԁ сымԁа-жӧ му вылыԍ кујім перемена ԁырјі: Кујім переменаӧн уҗалігӧн ԃеԍаԏінаыԍ ԁокоԁ: 1. Коԍкӧм му . . . 3300 кв. метр . . 00 — 2. Ԍу му........... 3300 кв. метр . . 400 кіло 3. Воԍа му . . . . 3300 кв. метр . . 400 кіло 25 пуԁ іԁ ԉібӧ зӧр. ставыс 800 кіло ԋаԋ Лыԃԃам ԁаскык урӧн кіло 800 х 12 = 96 шајт ԁон. Віт переменаӧн уҗалігӧн гектар му вылыԍ ԁокоԁ: 1. Коԍкӧм му . . . 2000 кв. м. с...00.............. 2. Ԍу му . . 2000 кв. м. 256 кіло ԁаскык урӧн кіло 30 ш. 72 ур. 3. Воԍа му . . 2000 кв. м. 256 кіло іԁ . . . . 30 ш. 72 ур. 4. Бобӧԋаԋ .... 2000 „ „ 800 кіло ... 5 урӧн кіло 40 ш. 5 Картупеԉ . . . 2000 „ „ кык тонна ԁа 600 кіло кык ԁа җын урӧн кіло 65 ш. Став ԁокоԁыс 166 шајт 44 ур. Кујім перемена ԁорыԍ віт переменаӧн ӧԏі гектар вылыԍ ԁокоԁыс унҗык воӧ — 166-44 — 96 = 70 шај& ԁа 44 ур ԁон. Пӧтӧслун ԍерԏі-кӧ артавны, віт переменаӧн бара-жӧ унҗык воӧ пітаԏеԉноԍтыс. Тані колӧ нӧшта шуны, мыј уна перемена вылӧ вуҗігӧн та јылыԍ јона колӧ јуаԍны ԁа корны сӧвет участокса агрономлыԍ.

12. Быԁӧнлы колӧ кӧԇны мујастӧ бура сорԏірујтӧм ԁа весалӧм кӧјԁысӧн.

Кӧјԁыс весалӧмыԍ ԁа сорԏірујтӧмыԍ бара-жӧ зев ыҗыԁ пӧԉза ем. Му вылаԁ-ӧԁ век быԁмӧны быԁԍама турун јогјас, коԁјаслӧн кӧјԁысыс вартігӧн ԍурӧ ԋаԋ кӧјԁыс піӧ. Весавтӧм кӧјԁыснаԁ-кӧ мутӧ кӧԇан, секі ԋаԋыскӧԁ щӧщ кӧԇԍӧ уна турун јог кӧјԁыс ԁа мујасыԁ нӧшта-ԋін јона јогӧԍԍӧны, а јогӧԍ му вылаԁ бур урожај ԋекор-ӧԁ оз і быԁмывлы. Он-кӧ кӧјԁыстӧ бура сорԏірујт, сетӧні емӧԍ гырыԍ і посԋі туԍјас. Му вылӧ кӧԇӧм бӧрын гырыԍыс воԇҗык чужӧ ԁа воԇҗык і быԁмӧ, а поԍԋіыс ԁырҗык оз чуж ԁај бӧрыннас ԋӧжјӧнҗык быԁмӧ, сы вӧсна ԋаԋ урожај воӧ (поԍпевајтӧ) ԍӧрԍӧн-бӧрԍӧн, оз ӧтырышја (ӧтщӧщ). Бурҗык шепјасыс воӧмаӧԍ-ԋін, веԍіг чегӧны, а омӧԉҗыкыс сек-на веж „сарапан-коԃ“, кыԇ шуасны. Он-і куж кор колӧ завоԃітны вунԁыныԁ. Воԇҗык-кӧ вунԁан, уна-на веж шептыс ԍурӧ; ԍормӧԁчыштан-кӧ, бура воӧм шептыс бара чегјаԍӧ-ԋін, уна урожај кіԍкаԍӧ. Став быԁмӧм ԋаԋсӧ ԋекыԇ он і вермы чукӧртны. Сеԍԍа, колӧ шуны, посԋыԁ туԍыс унҗыкыс ԇікӧԇ оз-і чужлы, кӧјԁыссӧ прӧста лоӧ му вылӧ којӧма, а кӧрым вылӧ еԍкӧ сіјӧ зев-на шаԋ вӧлі. Гырыԍ кӧјԁысыԍ-ӧԁ гырыԍ туԍа-жӧ і урожајыс быԁмӧ. Гырыԍ јон баԏ-мамлӧн-тај і чеԉаԃыс гырыԍа быԁмӧны, ічӧԏік-жебіԋік баԏ-мамлӧн і чеԉаԃыс жебыԋікӧԍ, сіԇ-жӧ і бытасјасыԁлӧн. Кымын гырыԍ ԁа бур кӧјԁысӧн мујастӧ кӧԇан, сымын бура вермас быԁмыны ԋаԋ урожај. Гырыԍ бур кӧјԁыс поԅӧ лӧԍӧԁны сӧмын бура весалӧмӧн ԁа сорԏірујтӧмӧн сорԏірујтчан машінајас вылын. Ӧні-ӧԁ быԁ вӧлӧԍтын-ԋін емӧԍ сорԏірујтчан машінајасыԁ, тріјерјас ԁа тріумфјас. Сіԇкӧ быԁӧнлы колӧ сорԏірујтны асԍыс кӧјԁыссӧ, секі урожајыԁ мујас вылаԁ ӧнја ԁорыԍ кутас бурҗыка быԁмыны. Уна пӧлӧс віԁлӧгјас ԍерԏі агрономјас шуӧны, мыј нач кӧјԁыс весалӧмыԍ ԁа сорԏірујтӧмыԍ урожај гектар му вылӧ вермӧ быԁмыны 160 кілоԍаԋ 640 кілоӧԇ унҗык ӧнја ԁорыԍ, сорԏірујттӧм кӧјԁысӧн кӧԇӧм ԁорыԍ. Колӧ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁ ԋӧԏі креԍԏаԋін мујассӧ ез кӧԇ сорԏірујттӧм ԁа весавтӧм кӧјԁысӧн.

13. Колӧ мујастӧ кӧԇны кӧԇан машінајасӧн.

Быԁтасјас бурҗыка вермӧны быԁмыны: 1. Оз-кӧ мӧԁа-мӧԁыслы мешајтчыны, ԁа быԁӧнлы-кӧ ӧтмынԁаҗык муыс ԁӧнԅӧ; 2. Лапыԁ (сыроватӧј) му вылӧ-кӧ кӧјԁысыс веԍкалас кӧԇігас; 3. Быԁ кӧјԁыс туԍ-кӧ бура ԁа ӧтпыԁна лоӧ тыртыштӧма мунас.

[Машінаӧн кӧԇӧм] [Кіӧн кӧԇӧм]

Таԇі-ӧ артмӧ кӧр мі кӧјԁыстӧ кіјӧн којам? Ԃерт, оз таԇі. Му вылӧ кӧјԁыс веԍкалӧ кыԇ ԍурӧ. &Вӧԇӧԁ тајӧ ԍерпасјассӧ. Кӧјԁыстӧ којамӧ кос му вылӧ (гажа луннаԁ-ӧԁ гӧріг костіыс-і коԍмӧ муыԁ) ԁа сы понԁа ԁырҗык оз вермы чужныс кӧԇаыԁ. Тулыснас-кӧ ӧԏі лун воԇҗык чужас кӧԇаыԁ, арнас сіјӧ, поԅӧ шуны, вежонӧн воԇҗык воас. Комі пӧслӧвіча шуӧ: „тувсов кӧԇаыԁ-пӧ шаԏ бертіг кості ԍормӧ“. Сеԍԍа бара-жӧ кінаԁ којам мі кӧјԁыстӧ мукӧԁ ԁырјіыс јешщӧ агсавтӧм му вылӧ. Кӧјԁысыс агсалігӧн мукӧԁ туԍыс пырӧ му піјас пласт бокјасӧ ԁа агас тув бӧрԍа, мукӧԁыс веԍкалӧны матӧҗык, а мукӧԁыс му вевԁорас і коԉӧны. Сывӧсна ӧԅімыс петӧ зев ԍӧрԍӧн-бӧрԍӧн лоӧ коԁі куԅ, коԁыс җеԋіԁ, ԁа і ԋаԋ урожајыс ԍӧрԍӧн-бӧрԍӧн-жӧ воӧ, а сы вӧсна тыр урожај оз-і вермыв воны. Машінаӧн-кӧ кӧԇан, секі ставыс лоӧ лаԁнӧ. Ӧԏік-кӧ — машінаыԁ кӧјԁыссӧ му вылаԁ кіԍтӧ &віԅен-віԅен (віԇӧԁ 58 ԉістбок) а оз кыԇ ԍурӧ. Таԇінаԁ быԁтасјасыԁ мӧԁа-мӧԁыслы оз мешајтчыны ԁа буржыка вермӧны быԁмыны; мӧԁ-кӧ, — кӧԇан машіна кӧјԁыссӧ быԁ туԍ ӧтпыԁна леԇӧ му піјас, лапыԁінӧ (сыроватӧј інӧ) ԁа быԁ туԍ-жӧ ӧтпыԁна тыртӧ мунас. Сы вӧсна машінаӧн кӧԇӧм став кӧјԁысыс чужӧны ӧтпырјӧн ԁа воԇҗык, сіјӧн-і урожајыс воԇҗык-жӧ воӧ, ԁај став шептыс ӧтпырјӧ воӧ. Машінаӧн кӧԇӧмыԍ кык пӧлӧс ыҗыԁ пӧԉза воӧ; ӧԏі-кӧ, урожајыс ыҗыԁҗык лоӧ, а мӧԁ-кӧ, кӧјԁысыс ещаҗык кӧԇԍӧ машінанаԁ, кіӧн кӧԇӧм ԁорыԍ. Влаԃімірскӧј губерԋаын опытнӧј му вылын машінаӧн кӧԇӧмыԍ пӧԉза тӧԁмалӧм могыԍ вӧчалӧмаӧԍ віԁлӧгјас ԁа &ԍо мыј сеԍ тыԁовтчӧма: ӧԏі участок вылӧ кіјӧн кӧԇлӧмаӧԍ 196 кгр. (12 пуԁ ԁа җын) ԍу, сеԍ воӧма урожајыс 934 кгр. (58 пуԁ ԁа җын); мӧԁ участокӧ сещӧм-жӧ ԁа сымынԁа-жӧ му вылӧ

[Машінаӧн &коԇӧм петас.] [Кіӧн кӧԇӧм петас.]

кӧԇлӧмаӧԍ машінаӧн сӧмын 130 кгр. (8 пуԁ) ԍу, сеԍ воӧма урожајыс 1.261 кгр. (80 пуԁ). Сіԇкӧ машінаӧн кӧԇӧмыԍ урожај кыптӧ 30% мынԁа і кӧјԁысыс ещаҗык мунӧ 30%-жӧ. Кӧԇа машіна поԅӧ боԍтны ӧтвылыԍ ԍіктыԁлы ӧԏіӧс, сіјӧ быԁӧнлы тырмас. Ԁоныс ԍо шајт гӧгӧр.

14. Кымынкӧ кыв мујас гӧрӧм ԁа агсалӧм јылыԍ.

Мі мујаснымӧс асԍыным гӧрам ԁа агсалам сы вӧсна, меԁ еԍкӧ, ӧԏі-кӧ, муыс ез поԁмы, ԋі ез вӧв гырыԍ комӧкӧԍ, а меԁ вӧлі ԋебыԁ ԁа быԁтасјас вермісны бурҗыка вужјаԍны; мӧԁ-кӧ, меԁ бурҗыка јіҗас муас лым-зер ва, ԁа оз ԁругӧн бӧрсӧ коԍмы, ԁај сынӧԁыс меԁым бурҗыка вежлаԍас; којмӧԁ-кӧ, меԁ еԍкӧ јонасӧ ез-жӧ ӧԁӧԉітны кущӧм ԍурӧ турун јогјас, бурҗыка меԁ пӧжԍас муыс ԁа унҗык артміс быԁтасјаслы ԍојантор. Меԁ еԍкӧ мутӧ череԃітӧмыԍ збыԉ тащӧм пӧԉзајас вӧліны, гӧрны-агсавны колӧ кужӧмӧн-жӧ ԁа колан каԁын. Кыԇ ԍурӧ ԁа кор ԍурӧ гӧрӧм агсаԍӧмыԍ пӧԉза пыԃԃі вермас артмыны омӧԉ, муыԁ ԋебԅӧм пыԃԃі вермас сӧмын ԁаԉкмыны. Тані мі ԋеуна гіжыштам, кыԇі ԁа коԁыр бурҗыка гӧрны-агсавны мујастӧ воԍа кӧԇа улӧ ԁа коԍкӧм воӧ — руԇӧг улӧ. Воԍа кӧԇаг кежлӧ колӧ мутӧ ԁаԍтыны арԍаԋыс-жӧ. Мыјӧн тоԉкӧ вунԁыԍԍас ԁа прӧсмас ԍу му (ӧԁ ԍупоԁ вылӧ воԍатӧ мі кӧԇам), пырыԍтӧм-пыр-жӧ колӧ сіјӧс гӧрны. Сіԇі гӧрӧмнас і коԉны тӧв кежлас. Арԍа ԍупоԁ гӧрӧмыԍ ем зев ыҗыԁ пӧԉза, секі: 1) воԇҗык гӧрӧм бӧрын уна-на ԍурӧ арнас шоныԁ пӧраыс, ԁа ԍупоԁјыс і турун вужјыс бура пӧжԍӧ-ԁа сы вӧсна муыс вынаҗык і ԋебыԁҗык лоӧ; 2) ԍу му вылын быԁмыԍ јог турунјаслӧн ԋаԋтӧ іԁралігӧн уна кіԍԍӧ му вылаԁ кӧјԁысыс. Гӧран-кӧ мутӧ, арнас-на-жӧ сещӧм кӧјԁысыс чужӧ, а нерыԋік веж туруныс арԍа кынмалігас і тӧвнас кынмӧ. Сы вӧсна воԍа муыԁ озҗык ло јогӧԍ. Он-кӧ гӧр арԍаԋыс, турун јог кӧјԁысыс тӧвнас оз щыкԍы-ԁа, тулыснас петӧ, воԍа мутӧ јогӧԍтӧ; 3&, гӧрӧм му пластјасыс арԍа зерԍыс јона боԉԁӧны, туктӧны (напітајчӧны) ванас, сеԍԍа арԍа кынмалігас ԁа тӧвнас боԉԁӧм пластјасыс кӧԇыԁԍыс ԁрӧбавлӧны, ԁа муыс ачыс бура ԋебԅӧ. Арԍа гӧрӧм муыԁ тырмымӧн-жӧ вермӧ чукӧртны васӧ-і воԍа быԁтасјаслы. Сӧмын арнас оз ков піԋовтны мутӧ, секі вермас муыԁ јона ԁаԉкмыны. Тулыснас мыјӧн лымјыс сылас ԁа чуԏ коԍмыштас муыс, колӧ кӧԇтӧԇыс-на агсавны, он-кӧ агсав муыԁ зев ӧԁјӧн коԍмӧ, ԁа ԁыр оз вермы чужныс воԍа петасыԁ. Кӧԇігӧн, ԃерт, лоӧ бара-жӧ гӧрны ԁа агсавны. Тулысын гӧрны-кӧԇны колӧ кыԇ поԅӧ воԇҗык, сӧмын меԁ гӧрігаԁ абу-жӧ &выті ва муыԁ-а, гӧр шабала (отвал) ԁінаԁ ԁа агас піԋ ԁінаԁ меԁ оз-жӧ мавтчы муыс.

Кыԇі колӧ коԍкӧм му череԃітны.

Коԍкӧм мутӧ арԍаԋыс-жӧ поԅӧ гӧрны (воԍа поԁсӧ), сӧмын бара-жӧ воԇҗык, пырыԍ-пыр мыјӧн ԋаԋыс іԁравԍас; арнас оз-жӧ ков піԋовтны. Ԍојӧԁ коԍкӧм мујас ԋепременнӧ колӧ гӧрны арԍаԋыс, а абу-кӧ ԍојӧԁ муыԁ, бурҗык лоӧ арԍаԋыс ԋе гӧрны. Арԍа гӧрӧм коԍкӧмтӧ тулыснас мыјӧн чуԏ коԍмыштас муыс, пырыԍ-пыр-жӧ колӧ агсавны, он-кӧ агсав, лун-мӧԁӧн вермас зев јона коԍмыны. Абу-кӧ гӧрӧма арнас коԍкӧм мутӧ, тулыснас колӧ сеті гӧрны воԇҗык, пырыԍ-пыр мыјӧн помаԍас воԍа кӧԇаыԁ, ԍормӧԁчан-кӧ гӧрӧмнаԁ, бара-жӧ муыс вывті јона коԍмӧ ԁа бӧрті гырыԍ комӧкӧн кутас гӧрԍыны. Вежон мыԍԏі кымын гӧрӧм бӧрас јона коԍмытӧԇыс колӧ мутӧ бурыԋіка агсавны зерыштӧм бӧрын ԉібӧ лысва јылын, меԁым оз јона бусԍы муыс ԁа бурҗыка ԋебԅас, жугавлас гырыԍ комӧкјасыс. Пущкыны (ԁвоітны) коԍкӧм мутӧ колӧ вежон квајт мыԍԏі кымын. Јона-кӧ понԁас турунԅыны муыԁ, пущкытӧԇыс колӧ мӧԁпӧв агсавны, меԁым туруныс жуглаԍас ԁа оз понԁы быԁмыны. Коԍкӧм пущкӧм бӧрын ԋеԁыр мыԍԏі бара-жӧ колӧ мутӧ агсавны, сеԍԍа ԍу кӧԇтӧԇыс чуԏ-кӧ турунԅас, ԉібӧ поԁмыштас муыс, колӧ нӧшта-на агсавны, меԁым еԍкӧ пыр вӧлі муыԁ ԋебыԁ, ԁај меԁ ԋеӧԏік турун оз быԁмы коԍкӧм му вылаԁ. Міјан еԍкӧ комі креԍԏанаыԁ вывті јона старајтчӧны му гӧгӧрыԁ, сӧмын коԍкӧм мутӧ оз кужны череԃітныс. Со кущӧм ԋеԉучкіјас міјан овлыв-лӧны коԍкӧмтӧ череԃітігӧн. 1. Јӧрјассӧ віԇӧны воԍсӧн ԁа гожӧмбыԁ сені скӧт олӧ, таԉалӧ мујассӧ, сы-понԁа коԍкӧм муыԁ јона поԁмӧ ԁа коԍмӧ, оз і вермыв бурасӧ шојтчыны, прӧста пустујтчӧ муыс. Таԇікӧн віԇӧм ԁорыԍ бурҗык лоӧ коԍкӧм му вылаԁ віка турун-кӧ кӧԇан. Воԇҗык-кӧ ыщкан віка турунтӧ (петырлунјас гӧгӧр) муыс оз јона коԍмы ԁа бурҗыка шојтчас травітчан јӧр ԁорыԍ: 2. Коԍкӧм јӧрыԁ оз-кӧ травітчы, сені бара зев јона турун јогсӧ быԁмыны леԇӧны. Мукӧԁыс мӧвпалӧ сіԇ, мыј тащӧм турунсӧ-пӧ гӧран ԁа сіјӧ зев бур кујӧԁ, муыс-пӧ вынаҗык лоӧ. Мі еԍкӧ &коԇынҗык гіжлім, мыј поԅӧ му вылаԁ быԁтыны &вујӧԁтӧ (веж кујӧԁ) сӧмын-ӧԁ сені кӧԇӧм турун быԁмӧ, а оз јог. Тащӧм турун јогыс вывті јона ізӧртӧ мутӧ, а оз вынԍӧԁ. Јзӧрмӧмыԍ ӧпріч тащӧм јогыс коԍкӧм му вылаԁ быԁмӧны ԁа чӧжԍӧны быԁԍама ԋаԋ җыбӧԁыԍјас-вреԃіԏеԉјас: ӧԅім ԍојыԍ номырјас, пучејас (ԍԉіԅеԋ) ԁа быԁԍама ӧԅім ԍојыԍ гагјас і гутјас. Коԍкӧм мутӧ колӧ вӧԃітны сіԇ, меԁ еԍкӧ јӧрыс ез травітчы, ԁај меԁым ԋӧԏі турун сі ез быԁмы. Мыјӧн тоԉкӧ чушкыԍас турун јогыс, пырыԍтӧм-пыр-жӧ колӧ мутӧ агсавны, меԁ ԋещкыԍас став јогыс. Унҗык пӧв агсалӧмыԍ пеԋа абу, секі турун јогыс озҗык быԁмы ԁај муыс век лоӧ ԋебыԁҗык; 3. Коԍкӧмтӧ чегӧм бӧрас (тулысја первој гӧрӧм-бӧрас) зев ԁыр оз агсавны ԁа муыс бара-жӧ јона коԍмӧ, сеԍԍа кос муыԁ агсалігас оз-і ԋебԅыв, ԁа вывті корӧгӧԍ лоӧ і јона бусԍӧ агсалігас. Корӧгјассӧ сеԍԍа боԍтасны-ԁа жмотјӧны нӧјтӧны кіӧн, натӧ корӧг нӧјтанјасӧн ԉібӧ черӧбукӧн. Ԃерт, еԍкӧ-і корӧгыԁ секі оз ло, сӧмын муыс јона бусԍӧ ԁа первој зер-бӧрын-жӧ і поԁмӧ-коркааԍӧ. Колӧ воԇҗык мутӧ агсавны, секі оз ло корӧгӧԍ, а турунԅыны-кӧ понԁас, мӧԁпӧв колӧ агсавны пущкытӧԇыс (ԁвоіттӧԇыс). Корӧгтӧ бырӧԁны бурҗык лоӧ натӧ вӧчӧм катокӧн, сіјӧн регыԁҗык, ԁај озҗык бусԍы муыс. Сещӧм катоктӧ кужас вӧчны быԁ мужік, кущӧмкӧ ԍӧкыԁҗык керпомыԍ. Кыԇі вӧчԍӧ катокыс, поԅӧ јуавны агрономјаслыԍ, а јешщӧ бурҗык лоӧ тащӧм катоксӧ-кӧ ԍікткоԃнаԁ ԋӧбан ԁаԍ вӧчӧмсӧ, сіјӧ абу ԁона. Став тащӧм ԋеԉучкіјассӧ коԍкӧм череԃітӧмыԍ колӧ бырӧԁны, таԇінаԁ, шојтчӧм пыԃԃі, коԍкӧм воӧ мујасыԁ міјан сӧмын јонҗыка ізӧрмӧны.

15. Нӧшта ӧԏітор тајӧ ԋіга јылыс.

1929 воын, март тӧлыԍын Сыктывкарын агрономјаслӧн ԁа мукӧԁ віԇму ԁорын уҗалыԍ ԍпетсіаԉістјаслӧн вӧлі ӧтвылја совешщаԋԋӧ. Кущӧмкӧ ԃаԃӧ (Ыбыԍ-ԉі, Межаԁорыԍ-ԉі, стӧчӧԇыс ог тӧԁ) самӧј сек-жӧ мыјлакӧ карӧ волӧма, ԁа кылӧма тащӧм совешщаԋԋӧтӧ агрономјаслыԍ ԁа нарошнӧ пыраліс совешщаԋԋӧ вылӧ накӧԁ ԍорԋітыштны. Зев ԍӧлӧмԍаԋ сіјӧ вӧлі віԍталӧ совешщаԋԋӧлы, аграномјас-пӧ міјанлы вывті колана јӧз, уна бур сӧветјас-пӧ најӧ ԍетӧны креԍԏаналы. Сӧмын-нӧ міјан агрономјасыԁ зев-на ещаӧн ԁа оз-на вермыны быԁ креԍԏаԋінӧс велӧԁнысӧ. Меԁым еԍкӧ унҗык креԍԏана-пӧ вермісны бурмӧԁны асԍыныс олӧмнысӧ агроном сӧветјасӧн, колӧ-пӧ агрономјаслы бурҗыка віԇму уҗалӧмјас јылыԍ гіжны ԋіга, ас гӧгӧрвоана кывјӧн, меԁым еԍкӧ тащӧм ԋіга ԍерԏіыс вермісны унҗык комі јӧз велӧԁчыны, кӧні абу агрономјасыс. Тащӧм ԍорԋіыс ԃаԃӧыԁлӧн меным јіҗіскоԃ ԍӧлӧмӧ ԁа ме кӧԏ еԍкӧ-і томыԋік комі агроном пі-на, но боԍті ас вылӧ ыҗыԁ уҗ — ԃаԃӧыԁлыԍ ԍорԋісӧ олӧмӧ пӧртны — гіжны віԇму уҗалӧм јылыԍ комі ԋіга. Ԃерт, ԇоԉаԋік ԋігааԁ ставсӧ он вермы гіжны ԁај первој тащӧм уҗтӧ вӧчігӧн вермас лоны гӧгӧрвотӧм інјас і мукӧԁ ԋеԉучкіторјас. Воԇӧ кежлӧ меԁ бурҗык ԋіга-ԋін вермам гіжны, мі чуксалам став воԇмӧстчыԍ креԍԏанаӧс інԁыны тајӧ ԋігалыԍ тырмытӧмторјассӧ, ԁа мыј јылыԍҗык колӧ воԇӧ кежлӧ гіжныс. Асԍыныԁ сӧветјастӧ мӧԁӧԁӧ комі ԋіга леԇанінӧ (Сыктывкар, Ваԁорвыв уԉіча, 38-ӧԁ керка) ԉібӧ гіжӧ „Комі ԍікт“ гаԅетӧ. Тіјан інԁалӧм куԅа мі ӧтвылыԍ воԇӧ кежлӧ вермам лӧԍӧԁны бурҗык ԋігајас.