Пос

А. ОԌІПОВА. МЫЈ КОЛӦ ТӦԀНЫ МӦСЛЫԌТЫԌЛЫ КОМІ ԊІГА ЛЕԆАНІН СЫКТЫВКАР — 1931 2000 МӦСЛЫԌТЫԌЛЫ КОЛӦ ТӦԀНЫ АСԌЫС УҖСӦ

Пјаԏіԉетка помалігӧн міјанын кутасны ӧніја ԍерԏі ԍојны кык мынԁа јӧв. Та јылыԍ віԍталіс парԏіја 16-ӧԁ сјезԁ вылын віԇму овмӧсӧн веԍкӧԁлыԍ нароԁнӧј коміссар — Јаковԉев јорт. Јӧв — зев бур ԍојантор. Міјан госуԁарствоын робочӧјјаслы ԁа став уҗалыԍ јӧзлы јӧвтӧ колӧ ԍојны, мыјԁта коԁлы колӧ. Јӧв лоас унҗык, лоӧ-кӧ паԍкӧԁӧма скӧтвіԇӧм. Сы вӧсна правіԏеԉство мыј вермӧ зіԉӧ паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны скӧтвіԇӧм. Ӧні колхозјас віԇӧны 1 міԉԉон ԁа 300 ԍурс мӧс. Тајӧ скӧтыслы колӧ бур оланін, бур кӧрым. Тајӧ 1931 воӧ-ԋін міјан јӧв јона соԁас. Олӧм петкӧԁліс, ӧтувја гырыԍ овмӧсјас ԍетӧны ыҗыԁҗык ԁохоԁ ӧтка овмӧсјас ԁорыԍ. Сӧмын ыҗыԁ овмӧсын верман ԉучкі ԁӧԅӧрітны мӧс. Колӧ тӧԁны, јӧвлӧн соԁӧмыс абу мӧскӧс јонҗыка верԁӧм сајын, а унҗыкыԍсӧ сы сајын, меԁ вӧлі сіјӧ-жӧ кӧрымнас верԁӧма лучкіа, каԁӧ ԍоӧԁӧма-ԁа. Колӧ-кӧ, меԁ мӧслӧн јӧлыс соԁіс кык-мынԁа, кӧрымсӧ оз кыкмынԁа, а којмӧԁ пај мынԁасӧ сӧмын сӧԁтӧны. Колӧ-кӧ јӧвсӧ кујім пӧв соԁтыны, кӧрымсӧ кык кујім пај мынԁа соԁтӧны. Јӧв соԁтӧмыԍ ӧтар колӧ бурмӧԁны јӧвлыԍ качествосӧ-і. Јӧвлӧн качествоыс абу сӧмын мӧссӧ верԁӧм ԁа віԇӧм сајын. Зев уна сіԇ-жӧ-і ԉучкіа лыԍтӧм сајын ԁа јӧвнас вӧԃітчӧм сајын. Сы вӧсна быԁ мӧслыԍтыԍлы колӧ тӧԁны асԍыс уҗсӧ ԁа ԉучкі уҗавны. Тајӧ ԋігаас лоӧ віԍталӧма, кыԇі колӧ мӧслыԍтыны ԁа кыԇі јӧлӧн вӧԃітчыны.

КЫԆІ БОԌТНЫ СӦСТӦМ ЈӦВ

Бур сыр, выј ԁа нӧк артмӧны сӧмын сӧстӧм јӧлыԍ. Ԋајт картаын, ԋајт мӧскӧс кыԇԍурӧ лыԍтігӧн јӧв регыԁ шоммӧ, — щыкӧ. Тащӧм јӧлыԍ оз артмы бур сорт нӧк-выј, сещӧм јӧв ԍојӧмыԍ ԋекущӧм поԉза&мӧртлы абу, а сӧмын вреԁ лоӧ. Вӧраас мӧслӧн јӧв век сӧстӧм. Муртса-на петыштас мӧс ԋоԋԍыс јӧлӧ пыр-і веԍкалас ԋајт сынӧԁыԍ, мӧслыԍтыԍ кіыԍ, мӧс бӧжыԍ-і. Јог чірјасыԍ, іԇасыԍ ԁа гӧнјасыԍ јӧв весавны абу ԍӧкыԁ. Омӧԉ, кор јӧлӧ ԍурӧ сещӧм ԋајт торјас, коԁі прӧстӧј ԍінмӧн оз тыԁав. Віԇӧԁлам-кӧ јӧв војт вылӧ ыҗԁӧԁыԍ ԍтеклӧ пыр — мікроскоп пыр, мі сіјӧ војтԍыс аԁԇам зев уна вӧрԅыԍ ловјас. Прӧстӧј ԍінлы тыԁавтӧм тащӧм посԋіԃік ловјасыс шуԍӧны бакԏеріјајасӧн. Најӧс ыҗԁӧԁыԍ ԍԏеклӧјаса трубаыс шуԍӧ мікроскопӧн.

1-јја ԍерпас. Со кущӧм ԍерпас тыԁалӧ, віԇӧԁлан-кӧ мікроскоп пыр ԋајтԍӧм јӧв капԉајас вылӧ. Ԍӧԁ чутјасыс — бакԏеріјајас, чужтӧны заразнӧј віԍӧмјас.

Бакԏеріјајас вывті ӧԁјӧ рӧԁмӧныс. Рӧԁмӧны соԁӧны најӧ кык пеԉӧ торјалӧмӧн. Быԁ бакԏеріја торјалӧ кык пеԉӧ. Җынԍыс артмӧ бара-жӧ бакԏеріја ԁа сіјӧ воԇӧ сіԇ-жӧ шӧрі торјалӧ. Таԇнаԁ ӧԏі суткіӧн ӧԏі бакԏеріјаыԍ артмӧ уна ԍо ԍурс бакԏеріја. Бакԏеріјајас быԁлаын емӧԍ: емӧԍ сынӧԁын, ваын, муын. Бакԏеріјатӧм ін, корԍны-кӧ, оз ԍур. Бакԏеріјајас пӧвсын мукӧԁыс віԍмӧԁӧны вуҗан віԍӧмјасӧн. Мукӧԁыс щы- кӧԁӧны проԁуктајас: јӧлӧ-кӧ веԍкаласны, јӧв рыԍмӧ ԉібӧ шоммӧ. Јӧв — меԁбур ԍојантор бакԏеріјајаслы, торја-ԋін уна јӧвлы вреԁнӧј бакԏеріјајас кујӧԁын ԁа ԋајт ԁозмукын. Ӧԏілаыԍ-мӧԁлаӧ бакԏеріјајас вуҗӧны бусӧн. Щӧкыԁа мі аԍным нуам најӧс ӧԏілаыԍ-мӧԁлаӧ асланым паԍкӧмӧн, кіӧн ԉібӧ міԍтӧма мыԍкӧм ԁозмукӧн. Бакԏеріјајаслы колӧ шоныԁ. Кӧԇыԁ јӧлын најӧ ԋӧжјӧ рӧԁмӧны. Оз-кӧ ков јӧвлӧн шоммӧмыс, јӧвтӧ колӧ пырыԍ-пыр кӧԇӧԁны. Сӧмын тајӧ еща-на. Колӧ, меԁ мӧстӧ лыԍтігӧн мыјверман ещаҗык бакԏеріја веԍкаліс јӧлӧ. Сы вӧсна мӧс вӧра колӧ сӧстӧма віԇны ԁа мӧс лыԍтігӧн ас гӧгӧр мічаа пеԉкӧԁны. Карта меԁ вӧлі кос ԁа сӧстӧм. Мӧскӧс быԁлун весавны щӧткаӧн. Гӧнас ԍібԁӧм ԋајт мыԍкавны — весавны ваӧн. Мӧс лыԍтыны быԁ пукԍігӧн картатӧ выԉыԍ воԉсавны. Кујӧԁ весавны щӧкыԁҗыка ԁа пыр-жӧ нуны карта ԁіныԍ ылӧжык. Картаыԍ сынӧԁ сӧстӧммӧԁӧм могыԍ картаӧс каԁыԍ-каԁӧ тӧлӧԁыштӧны, ԍвежмӧԁӧны. Карта тӧлӧԁігӧн скӧтӧс вӧтлылӧны. Меԁ јӧв ез вӧв кујӧԁ ԁука, картаӧ вӧчӧны ԁуксӧ кыскан трубајас. Мӧскӧс оз поԅ ԍоӧԁны лыԍтытӧԇ војԁӧр, торја-ԋін турунӧн ԁа іԇасӧн. Ԍоӧԁчігас зев уна бус лыбӧ ԁа јӧлыԁ јогӧԍԍас. Ԍілос ԁа корԋеплоԁјас јӧвтӧ ԋајтӧԍтӧны-жӧ. Торја-ԋін колӧ віԇны сӧстӧма вӧрасӧ. Вӧраыс-кӧ куԅ гӧна, куԅ гӧнјассӧ колӧ ԍіԍка біӧн чішкавны. Чішкалӧны со кыԇі: шујга кіӧн кутӧны ԍіԍ, а веԍкыԁнас кусӧԁӧны ыпԋітӧмыԍ сотчыԍ гӧнјассӧ. Гӧн зев ӧԁјӧ сотчӧ-ԁа, сотыштӧмсӧ мӧскыԁ оз-і каԅавлы. Меԁбур чішкавны секі, кор мӧскыԁ ԍојӧ ԁа кор вӧраыс тыра. Вӧра гӧн чішкалӧны ӧтчыԁ быԁ кујім тӧлыԍӧ. Лыԍтытӧԇ мӧслыԍ вӧрасӧ ԁа ԋоԋјассӧ колӧ мыԍкыны ԁа косӧԁны сӧстӧм куԅчышјанӧн (сулӧкӧн). Кіјасыс мӧслыԍтыԍлӧн меԁ вӧліны сӧстӧмӧԍ. Кі мыԍкыны гырԇԇаӧԇ шоныԁ ваӧн ԁа мајтӧгӧн. Гыжјас мічаа щӧщӧԁны, весавны щӧткаӧн. Лыԍтыԍны пукԍігӧн паԍтавны сӧстӧм халат, јурӧс чышјанавны. Первој војтјассӧ лыԍтыштӧны муас, оз пӧԁӧԋчаӧ. Таԇі вӧчӧны, меԁ ԋоԋ јывԍыс ԋајт ез веԍкав јӧв пыщкӧ. Јӧлӧн вӧԃітчан став ԁозмуксӧ колӧ состӧма віԇны. Ԋајт ԁозмук вӧԃітчытӧԇ војԁӧр пожјыштны шоныԁ ваӧн, сеԍԍа бонјӧн ԋіртӧмӧн мыԍкыны ваӧн, ваас пуктыштны соԁа ԉібӧ кунва. Мыԍкӧм ԁозмукјасӧс коԍтӧны жарінын, сеԍԍа тӧлӧԁны пуктӧны. Лыԍтыԍан ԁозмукјас — пӧԁӧԋча, сысјаԍан, кружкајас, біԁонјас — меԁ вӧлі луԃітӧм јеҗыԁ кӧртыԍ. Тащӧм ԁозмукыԁ јон ԁа весавнысӧ сіјӧс кокԋіԁҗык.

ԈУЧКІ ЛЫԌТӦМӦН ЈӦВ СОԀӦ

Јӧввӧчыԍ жеԉеза ԍетӧ јӧв сӧмын лыԍтан мӧсјаслӧн. Шоч мӧс лыԍтӧ кукаԋаԍӧмԍаԋ мӧԁ кукаԋаԍӧмӧԇ. Сещӧм мӧсјассӧ лыԍтӧмыԍ ԁугӧԁӧны кык тӧлыԍ војԁӧр кукаԋаԍтӧԇыс. Выԉыԍ кукаԋаԍтӧԇ мӧслы ԍетӧны шојтчыны, выԉыԍ лыԍтіг кежлас ебӧсԍавны. Шојтчытӧг выԉыԍ лыԍтігас мӧслӧн јӧлыс чінӧ. Выԉ лыԍтан мӧскӧс луннас лыԍтӧны ԋолыԍ. Бӧрынҗык завоԃітӧны кујімыԍ лыԍтыны. Сувтӧԁтӧԇыс лыԍтӧны луннас кыкыԍ, а бӧрја лунјаснас — сӧмын-нін ӧтчыԁ кык лунӧн. Мӧсјас велалӧны, меԁ најӧс ӧԏі каԁын лыԍтӧны. Корԍурӧ лыԍтігӧн, мӧсјас, лыԍгігӧн оз сулавны ӧԏі местаын, баксӧны, јӧвсӧ ещаҗык ԍетӧны-і. Мӧс лыԍтыны колӧ стӧч ӧԏі кущӧмкӧ каԁӧ ԁа лыԍтыԍан костјассӧ лӧԍӧԁны ӧтыжԁаӧс. Мӧс велалӧ лыԍтыԍ ԁінӧ. Выԉ лыԍтыԍлы мукӧԁ ԁырјі мӧскыс оз ԍетчы, кутӧ јӧвсӧ. Пырҗык ӧԏі мӧсјасӧс лыԍтыԍ регыԁҗык каԅалас мӧслыԍ ԇоԋвіԇа вежԍӧмсӧ, вӧра ԁа ԋоԋјас віԍмӧмсӧ-ԁа. Картаын меԁ вӧлі гӧгӧр лӧԋ. Секі мӧскыԁ ԍетчӧҗык ԁај унҗык јӧвсӧ ԍетӧ. Ԉокыԍ горзӧм, кучкалӧм ԁа тојлалӧм сӧмын повԅӧԁлӧ мӧстӧ. Секі сіјӧ ещаҗык јӧвсӧ ԍетӧ. Кутан-кӧ сіјӧс кыԇԍурӧ лыԍтыны ԁа ԁојԁавны, секі мӧскыԁ кутӧ јӧвсӧ. А став јӧвсӧ лыԍтытӧм вӧсна сылӧн вӧраыс вермӧ віԍмыны. Мӧслыԍтыԍлы колӧ віԇӧԁны, ԇоԋвіԇа-ӧ мӧскыс, кущӧм сылӧн јӧлыс. Уна мӧсјас лыԍтігӧн војԁӧр колӧ ԇоԋвіԇа мӧсјассӧ лыԍтыны, бӧрас віԍыԍјассӧ.

КУЩӦМ ВӦРАЫС МӦСЛӦН ԀА КӦНІ АРТМӦ ЈӦВ

Мӧс вӧра јукԍӧ ԋоԉ ӧтыжԁа торјас вылӧ. Быԁ торјын ем аслас ԋоԋ, а вылыслаԁорас быԁ торјын ем кіулӧ ԍуран чорыԁ јӧрыш. Тајӧ меԁглавнӧј торјыс вӧраын — јӧв ԋерӧԁ (жеԉеза). Тані і артмӧ јӧлыԁ. Јӧв ԋерӧԁ ачыс артмӧма зев посԋіԃік гаԃјасыԍ. Гаԃјас гӧгӧрыс гартӧмаӧԍ зев уна посԋіԃік трубочкајасӧн, кыті ветлӧ вір. Вірыс вајӧ гаԃјасас кӧрымыԍ боԍтӧм пӧтӧса торјассӧ. Гаԃјаслӧн ԍтеныс зев посԋіԃік кԉеткајасыс. Лыԍтан мӧслӧн тајӧ кԉеткајасыс зев јона уҗалӧны. Најӧ поԉԁӧны, потлаԍӧны ӧтлааԍӧны вірӧн вајӧм сокјаскӧԁ ԁај артмӧ гаԃ пыщкӧсјасас јӧв. Мӧԁамӧԁыскӧԁ гаԃјас ӧтлаԍԏітчӧны зев вӧсԋіԃік каналјасӧн. Каналјасӧԁ јӧв мунӧ паԍкыԁҗык каналјасӧ ԁа чукӧрмӧ ԋоԋ веԍтас. Ԋоԋса канал помын ем сещӧм мускул, коԁі оз леԇ јӧвсӧ вӧраԍыс петны. Торја-ԋін јона уҗалӧ јӧв ԋерӧԁ мӧс кукаԋаԍӧм бӧрын. Выԉыԍ лыԍтан мӧскӧс-кӧ кутан

2-ԁ ԍерпас. Ԋоԋсӧ-кӧ вунԁан 4 пеԉӧ, быԁ чеԏвертлӧн лоӧ со кущӧм ԍерпас. 3-ԁ ԍерпас. Кыԇі оз ков лыԍтыԍны.

верԁны пӧтӧса кӧрымӧн ԁа кужӧмӧн лыԍтыны, секі јӧв ԋерӧԁјасын јӧв артмӧм соԁас.

КЫԆІ МӦСКӦС ЛЫԌТЫНЫ

Унҗыкыс міјан мӧстӧ лыԍтӧны кык чуԋӧн. Кык чуԋӧн лыԍтӧмыԁ мӧслы вреԁ вӧчӧ.

Јона ԋужјӧԁлӧмыԍі мӧсԋоԋ ԋужмӧ-ԁа јӧв-кутыԍ мускулыс слабмӧ, лыԍтытӧг петӧ. Овлывлӧ, мускулыс ԇікӧԇ орлӧ. Орлӧмінјас бурԁасны-ԁа, тупкӧны ԋоԋыԍ јӧв-петан каналсӧ. Каналыс секі векԋаммӧ. Јӧвлы петнысӧ лоӧ ԍӧкыԁ, вермас сіјӧ ԇікӧԇ ԁугԁыны петныс. Ԋоԋјасыс-кӧ потлаԍӧмаӧԍ, кык чуԋӧн лыԍтігӧн мӧслӧн ԋоԋыс зев јона ԁојмо. Мӧс оз ԍетчы кушӧԇ вӧрасӧ лыԍтыны.

4-ԁ ԍерпас. Со кыԇі колӧ кутны кітӧ кулакӧн лыԍтыԍіг. 5-ԁ ԍерпас. Кабырӧн лыԍтыԍӧм.

Мӧс лыԍтыны колӧ кулакӧн (кабырӧн). Чуԋјасӧн ԁорыԍ тыркабырӧн верман јонҗыка-ԁај сӧстӧмҗыка лыԍтыны. Кулакӧн лыԍтігӧн мӧслӧн ԋекыт оз ԁојмы, оз ԁојмы, кӧԏ ԋоԋыс потлаԍӧма ԉібӧ ԁојјас сен емӧԍ. Кулакӧн лыԍтыԍны велӧԁчыны абу ԍӧкыԁ. Војԁӧр сӧмын колӧ велӧԁны чуԋјастӧ ԉегӧԁны. Кабыр топӧԁны оз ков ԁруг, а ԋӧжјӧԋікӧн завоԃітны воԇчуԋԍаԋыԁ ԁа ԋімтӧмтӧ меԁбӧрын топӧԁны, ԋоԋсӧ чабыртан-ԁа колӧ тувкԋітны вӧрасӧ увԍаԋыс, кыԇітај ԋоԋаԍігас кукаԋ мамсӧ тувкӧԁӧ. Кулакӧн кутӧмӧн лыԍтігӧн кіыԁ оз кӧтаԍ јӧвнас, ԋоԋыс оз ԋужав ԁај мускулыс оз слабмы. Лыԍтыны колӧ ӧтпыр кыкнан кіӧн. Воԇвыв лыԍтӧны воԇԇа ԋоԋјассӧ, бӧрас бӧԁ& ԋоԋјассӧ.

МАШІНАӦН ЛЫԌТЫԌӦМ

Гырыԍ совхозјасын ԁа колхозјасын, кӧні мӧссӧ віԇӧны ԍојасӧн, мӧсјассӧ машінаӧн лыԍтӧны. Машінаӧн лыԍтӧны кујім ԉібӧ ԋоԉ пӧв ӧԁјӧҗык кіӧн ԁорыԍ; кіӧн верман лыԍтыны 8 ԉібӧ 10 мӧс, машінаӧн кујім уҗалыԍ вермасны лыԍтыны 100 мӧс. Машінаӧн лыԍтігӧн мӧс ԋоԋас ԍујӧны реԅіна колпачокјас (мешӧкјас). Колпачӧкԍаԋ мунӧны реԅіна трубкајас лыԍтыԍан веԁраӧ ԁа насос ԁінӧ. Насос — јӧвсӧ кыскӧ, а мӧс ԋоԋјасӧ ԍујӧм колпачокјас топӧԁӧны ԋоԋјассӧ сіԇі-жӧ, кыԇі мӧслыԍтыԍ кулакнас. Машінаӧн лыԍтыны ԍетчӧны веԍіг віјԍыԍ мӧсјас. Машінаӧн лыԍтыԍан став пріборсӧ колӧ зев сӧстӧма віԇны. Машінаӧн лыԍтӧм бӧрын, јӧв ԋеуна &коԉіштӧ-на вӧраас. Сы вӧсна машінаӧн лыԍтӧм бӧрын колӧ кіӧн косӧԇ лыԍтыны.

6-ԁ ԍерпас. Мӧслыԍтыԍ мӧс ԋоԋјасас ԍујӧ реԅінаа колпачокјас (Фрунԅе ԋіма совхоз, Украінаын).

Бӧрја војасӧ гырыԍ совхӧзјасын ԁа колхозјасын завоԃітӧны мӧс лыԍтыны еԉектрічество вынӧн. Заграԋічаын еԉектрічествоӧн мӧслыԍтӧны нарошнӧ сы вылӧ лӧԍӧԁӧм інын. Лыԍтыԍігас оз машінасӧ мӧс ԁінӧ вајны, а мӧссӧ машіна ԁінас нуӧны. Таԇі лӧԍыԁҗык лыԍтыԍнытӧ, ещаҗык каԁ мунӧ. Лыԍтыԍан інас сені ем бергалыԍ круг. Круг вылас торја Станокјасӧ сувтӧԁӧны 60 мӧс. Круг сајас сулалӧны робочӧјјас. Војԁӧр мӧсјасӧс ваӧн резӧны. Сеԍԍа кругыс вешјӧ ԁа мӧсјас прӧјԃітӧны еԉектріческӧј

7-ԁ ԍерпас. Електрічествоӧн лыԍтыԍӧм, Окԏабрскӧј ревоԉутсіја ԋіма совхозын.

коԍтыԍан ін пыр, еԉектріческӧј щӧткајас пыр ԁа бус кысканін пыр. Та бӧрын лыԍтыԍјас ԋеуна лыԍтыштӧны јӧвсӧ віԁлӧг вылӧ та ԍујӧны ԋоԋас еԉектріческӧј машінајас. Еԉектрічество вынӧн лыԍтӧм бӧрын мӧстӧ колӧ бара косӧԇ кіӧн лыԍтыны. Лыԍтыԍԍӧм бӧрын мӧс ԋоԋ мавтӧны ваԅеԉінӧн ԁа мӧссӧ бӧр нуӧны картаас.

МӦС ВӦРА ЛЫԌТЫНЫ КОСӦԆ.

Меԁбӧрја јӧв војтјасыс мӧслӧн абу ԋоԋас, а вӧраас ԁа јӧв ветлан каналјасас. Јӧла мӧсјаслӧн вӧраыс косӧԇ лыԍтытӧм вӧсна вермас віԍмыны (воспаԉеԋԋӧ лоӧ). Он-кӧ кут вӧратӧ косӧԇ лыԍтыны, мӧс велалӧ јӧвсӧ кутны ԁа завоԃітас јӧвсӧ чінтыны. Сеԍԍа, колӧ шуны, курас јӧлын меԁуна гос, сывӧсна вӧратӧ колӧ косӧԇ лыԍтыны. Учонӧјјас тӧԁмалісны јонаӧ госа јӧв лыԍтігӧныс. Вӧлӧмкӧ, меԁвоԇԇаыԍ лыԍтышталӧм јӧлын госыс сӧмын 2%. Меԁбӧрјајасыԍ лыԍтышталӧм бӧрын 9%. Меԁым мӧс вӧраыԍ лыԍтыны став јӧзсӧ, торја-ԋін меԁбӧрја, меԁгоса јӧвсӧ, лыԍтігӧн мӧслыԍ вӧрасӧ ԋіртӧны, вӧчӧны массаж.

КЫԆІ ВӦЧНЫ МАССАЖ

Массаж вӧчӧны ӧԁјӧ ԁа јона кінаԁ вӧрасӧ чабралӧмӧн.

8-ԁ ԍерпас. Таԇі колӧ кутны кітӧ ԁа чуԋјастӧ ԋоԋыслыԍ ԋоԉӧԁ пајсӧ нӧјтігӧн Первӧј быԁ ԋоԋԁін торјон ԋіртӧны, шамыртӧны кыкнан вӧра чеԏвертсӧ (вӧралыԍ ԋоԉӧԁ пајсӧ) ԁа первој гӧгрӧԁлӧмӧн бура

9-ԁ ԍерпас. Ԋоԋыслыԍ веԍкыԁлаԁор җынсӧ массажірујтӧм.

чабравны војԁӧр веԍкыԁлаԁорсӧ, сеԍԍа шујгасӧ. Сы бӧрын вӧра пӧлсӧ кыккан &кӧн

10-ԍерпас. Ԋоԋыслыԍ шујгалаԁор җынсӧ массажірујтӧм.

чабралӧны, сеԍԍа мӧԁсӧ. Ԋіртӧм бӧрын мӧс ԋоԋӧ чукӧрмӧм јӧвсӧ лыԍтӧны косӧԇ. Лыԍтігӧн ԋоԋсӧ ԋебыԃіка кулакӧн кабыртӧны ԁа тувкԋітӧны вывлаԋ, меԁ секі јӧв ԋерӧ-

ԁыс топалас мӧс рушку-а кулак-а костӧ. Кујімыԍ тувкԋітӧм бӧрын завоԃітны лыԍтыны. Мӧссӧ-кӧ вӧлі косӧԇ лыԍтӧма, массаж бӧрын јӧлыс сӧмын кыкӧ-кујімыԍ чіԉсԋітыштас. Зев бур массаж вӧчӧмыԁ мӧсјаслы кукаԋаԍӧм бӧрас. А меԁԍа јона сіјӧ колӧ том мӧсјаслы. Ԋіртӧмыԍ јӧв ԋерӧԁјас ыҗԁӧны, завоԃітӧны јонҗыка уҗавны, мӧслӧн јӧв соԁӧ.

11-ԁ ԍерпас. Кыкнан воԇԇа ԋоԋјывјассӧ кыпӧԁӧма ԁа мыјкӧ-ԁыра кежлӧ топӧԁӧма кынӧмулас

Щӧкыԁа выԉлыԍтыԍ мӧсјаслӧн вӧраыс пыктывлӧ. Пыктӧм вӧра ԋірттӧг оз поԅ лыԍтыны. Ԋіртӧмӧн ԁа унаыԍ лыԍтӧмӧн верман ԇік косӧԇ лыԍтыны вӧраыԍ јӧвсӧ. Зев бур массаж вӧчӧм щӧщ і секі, кор мӧс кутӧ јӧвсӧ. Вӧрасӧ чабралӧмӧн ԁа ԋоԋјассӧ тувкјӧԁлӧмӧн мӧс ԋевӧԉаыԍ ԍетас став јӧвсӧ. КЫԆІ ВІԆНЫ ЈӦВ

Скӧт картаыԍ јӧв колӧ нуны лыԍтӧм бӧрын пырыԍтӧмпыр-жӧ. Ԁыр-кӧ он ну, сіјӧ лоӧ кујӧԁ ԁука. Јӧв прімітны, веԍітны ԁа сысјавны уна совхозын ԁа колхозын емӧԍ торја сӧстӧм жырјас. Мі віԍтавлім-ԋін лыԍтӧм бӧрын јӧлӧ вермӧ веԍкавны уна бус ԁа ԋајт ԁа ԋајтԍыс јӧлын зев јона паԍкалӧны бакԏеріјајас. Сы понԁа лыԍтӧм бӧрын јӧв колӧ пыр-жӧ сысјавны метаԉԉіческӧј ԉібӧ ԍі пож пыр. Сысјалӧмӧн јӧлыԍ торјалӧны сӧмын гырыԍ јогыс. Ԋајт весалӧм вылӧ јӧв сысјалӧны кык пӧвса пожја сысјаԍан пыр. Тајӧ сысјаԍанас

12-ԁ ԍерпас. „Краснӧј факел" коммунаса роботԋічајас сысјалӧны јӧв пож кынԇі ем нӧшта ватаыԍ круг, коԁі јог кынԇі кутӧ щӧщ бакԏеріјајассӧ-і. Вата пыр сысјалӧм јӧв ԁырҗык оз шоммы прӧстӧј пож пыр ԉібӧ марԉа пыр сысјалӧм јӧв ԁорыԍ.

Ԍерпас 13 а. Вата тор јӧвсӧ сысјавтӧԇыс Ԍерпас 13 б. Сіјӧ-жӧ ватаыс јӧвсӧ сысјалӧм бӧрас

Мӧсвӧра јӧлын бакԏеріјајас јонҗыка рӧԁмӧны. Сы вӧсна лыԍтӧм бӧрын јӧвтӧ колӧ кӧԇӧԁны, петкӧԁны пырыԍпыр кӧбрӧгӧ ԉібӧ пуктыны јіа ва тыра бакӧ. Бакын јӧв оз ԁруг кӧԇав, а ԋӧжјӧԋікӧн. Војԁӧр кӧԇалас ԁоз гӧгӧрԍыс, а ԁоз пыщкӧсԍыс ԍорӧнҗык. Шоныԁінас бакԏеріјајасыԁ век паԍкаласны. Совхозјасын ԁа колхозјасын јӧв кӧԇӧԁны лӧԍӧԁӧмаӧԍ нарошнӧ кӧԇӧԁанінјас. Кӧԇыԁын јӧв ставыс ӧтпыр кӧԇалӧ. Секі-жӧ і паԉалӧ јӧлыԍ карта ԁукыс. Кӧԇӧԁӧм бӧрын јӧв колӧ віԇны кӧԇыԁ вылын, кӧбрӧгын. МЫЈ ОЗ ШЕԁ ӦТКА ОЛЫԌЛЫ ШЕԀӦ КОЛХОЗЛЫ

Ԉучкіа јӧлӧн вӧԁітчыны зев ԍӧкыԁ ӧтка овмӧсӧн олыԍ креԍԏаԋінлы. Бур јӧв вермас лоны сещӧм колхозјасын, кӧні скӧт картајасыс бурӧԍ, оборуԁујтӧмаӧԍ.

14-ԁ ԍерпас. „Перевал“ коммунаын картаԍыс кујӧԁсӧ іԁралӧны ԁугԁывтӧг

Уна колхозјас, торја-ԋін кар гогӧрјасас, јӧвсӧ ыстӧны челаԃ олан учрежԃеԋԋӧјасӧ ԁа боԉԋічајасӧ. Тащӧм колхозјасын бура віԇӧԁӧны, меԁ скӧтыс вӧлі ԇоԋвіԇа ԁа јӧлыс сӧстӧм. Тані мӧс лыԍтӧны ԁа јӧвнас вӧԃітчӧны став правілӧјас куԅа. Со мыј аԁԇыԍіс Мӧскуа гӧгӧрса кымынкӧ колхозӧс віԁлалігӧн. „Перевал“ коммунаын мӧслыԍтыԍјас ставыс сӧстӧм јеҗыԁ воԇԁӧрајасаӧԍ ԁа чышјанаӧԍ. Лыԍтытӧԇ војԁӧр мӧслыԍ ԋоԋсӧ век мыԍкалӧны ԁа косӧԁӧны сӧстӧм чышкӧԁӧн. Лыԍтыԍан ԁа јӧлӧн вӧԁітчан став ԁозмукыс зев сӧстӧм. Ԁӧзмукјассӧ мыԍкӧны соԁаа ваӧн, пӧжӧны ԁа бі вылӧ шыбытлӧны. Лыԍтӧм бӧрын јӧвсӧ пырыԍ-пыр петкӧԁӧны картаыԍ, сысјалӧны ԁа кӧԇӧԁӧны, картаԍыс кујӧԁсӧ ԁугԁывтӧг пыр весалӧны, ԃежурнӧј морт, коммунаса шԉен, кујӧԁсӧ пырыԍ-пыр-жӧ, мыјӧн мӧскыс асмогаԍас, весалӧ. Таыԍ абу омӧԉа пуктӧма мӧслыԍтан уҗ „Пахар“ коммунаын ԁа сені мӧс ԋоԋјассӧ быԁ вежонын мыԍкалӧны ԋуԇвіж мајтӧгӧн. Скӧтсӧ ԉучкіа верԁӧмӧн ԁа бура ԁӧԅӧрітӧмӧн тајӧ колхозјасын јӧлыс зев јона соԁӧма, воԍа уԁој кајіс ӧԏі мӧслӧн 4 ԍурс кілограммӧԇ. „Пахар“ коммунаын „Уԁарԋіца“ ԋіма меԁбур мӧскыс вонас лыԍтіс 5 ԍурс 450 кілограмм јӧв. Тащӧм мӧсјаслӧн јӧлыс зев бур. Најӧ вузалӧны јӧвсӧ карӧ ԁа вузалан јӧлас зев еща ԍурӧ бакԏеріјајасыԁ; сещӧм бур качествоа јӧв налӧн лоіс бура мӧс ԁінас ԁа јӧв ԁінас вӧԁітчӧмӧн. А ԋајт картаын олыԍ мӧслӧн, кор сылыԍ вӧрасӧ кыԇԍурӧ віԇан, јӧлас бакԏеріјајасыс уна ԍо ԍурс, а овлӧ і уна міԉԉон. Ԉеԋінграԁ облаԍтын скӧтвӧԃітыԍ колхозјасын скӧтвіԇӧмыс ԁа ԁӧԅӧрітӧмыс јона бура ӧтка креԍԏана ԁорыԍ. Ԁорвыв коԉлектівіԅірујтӧм Прішекспінскӧј рајонын вӧлі віԁлалӧма 41 ӧтувја скӧт карта. Аԁԇісны — став картајассӧ лӧԍӧԁалӧма колана ног ԁа шоныԁӧԍ. Картаын ем ӧшіԋјас ԁа бур ԍоӧԁанјас. Быԁ лун мӧсјасӧс весалӧны. Лыԍтытӧԇ мӧс вӧра мыԍкӧны ԁа косӧԁӧны сӧстӧм чышкӧԁӧн. Быԁ картаын ем мыԍԍан ԁоз кі мыԍкӧм вылӧ. Ӧтувја картаса мӧсјас ӧтка креԍԏана мӧсјас ԁорыԍ јона уна лыԍтӧны. Боԍтам сіјӧс: „Вернӧј пуԏ“ коммуналӧн ӧніја мӧскыс војԁӧр вӧлі ӧтка овмӧс креԍԏана кіынӧԍ ԁа шӧркоԃа вӧлі луннас ԍетӧны 5 кілограммӧн мӧс вылӧ. Ваісны ӧтувја картаӧ, ԁас лун бӧрын тајӧ-жӧ мӧсјас кутісны лыԍтыны 6 кілограммӧн лун.

МЫЈ ԌЕТӦ МӦСЛЫԌТЫԌЈАСЛӦН МӦԀА-МӦԀЫСКӦԀ ОРԀЈЫԌӦМ

Бур совхозјас ԁа колхозјас, фабрік-завоԁјас моз-жӧ, мӧԁа-мӧԁыскӧԁ нуӧԁӧны соціаԉіԍԏіческӧј орԁјыԍӧм. Орԁјыԍӧны оз сӧмын колхозјас ԁа совхозјас мӧԁа-мӧԁыскӧԁ, а щӧщ колхоз ԁа совхоз пыщса брігаԁајас-і. Уна совхозын ԁа колхозын орԁјыԍӧны мӧԁа-мӧԁыскӧԁ мӧслыԍтыԍ брігаԁајас. Орԁјыԍӧны, коԁі бурҗыка мӧс вӧра віԇӧ, коԁі јон- җыка јӧвлыԍ качествосӧ бурмӧԁӧ, меԁсӧстӧма јӧвнас вӧԃітчӧ-ԁа. Орԁјыԍӧмӧн мӧс лыԍтӧмыԁ оз сӧмын јӧвсӧ соԁты, а щӧщ бурмӧԁӧ качествосӧ јӧлыслыԍ, проізвоԃіԏеԉноԍтыс уҗлӧн веԉјона соԁӧ. Со мыј ԍетіс соціаԉіԍԏіческӧј орԁјыԍӧм „Оԍіноваја рошща“ совхозын (Ԉеԋінграԁ рајонын). Војԁӧр скӧтԁінын уҗалыԍ робоԏԋічајас 8 час уҗалан луннас оз вӧлі уԃітны вӧчны асԍыныс став уҗсӧ. Вӧлі лоӧ уна мынтыны ԉішнӧј каԁ уҗалӧмыԍ торја ԁон (ԍверкурочнӧј). Кык картаын уҗалыԍјас боԍтчісны мӧԁа-мӧԁыскӧԁ орԁјыԍӧмӧн уҗавны. Орԁјыԍісны скӧтсӧ ԁа картасӧ сӧстӧмҗыка ставсӧ вӧчӧм вылӧ, бурҗыка мӧс лыԍтӧм вылӧ. Мӧслыԍтыԍјаслы колӧ вӧлі мӧсјассӧ мыԍкыны ԋуԇвіж мајтӧга шоныԁ ваӧн, вежлавны карта воԉӧссӧ ԁа кіԍкавны ветлан тујјассӧ картаԍыс піԉіпыԅӧн. Мӧслыԍтыԍјаслы колӧ вӧлі быԁлун весавны решеткајассӧ ԁа ԉаԍԋіјассӧ (ԍоӧԁанінјассӧ). Лыԍтыны мӧсјассӧ колӧ луннас кујімыԍ ԁа кујімыԍ-жӧ — кӧрым скӧтыслы ԍетны. Мӧсјассӧ щӧткаӧн весавны налы-жӧ вӧлі колӧ. Со мыј орԁјыԍӧмыԁ петкӧԁліс. Ӧԏі картаԍыс 8 робоԏԋіча вӧлі лыԍтӧны-старајчӧны 82 мӧс, тані інԁӧм став уҗыс вылӧ — мӧсјассӧ старајтны, верԁны ԁа лыԍ- тыны-керны — быԁ лыԍтыԍыԍлӧн кутіс мунны 6 час ԁа 30 мінут. Мӧԁ картаԍыс (тајӧ-жӧ совхозас) 6 роботԋіча вӧлі старајтӧны-лыԍтӧны 64 мӧс. Быԁ роботԋічалӧн орԁјыԍігас та вылӧ кутіс мунны 5 час 48 мінут. Ӧԏі літр јӧв воԇԇа картаас лыԍтӧны мінутӧн җынјӧнӧн, мӧԁас кык мінутӧн. Ыҗыԁ пӧԉза лоі мӧслыԍтыԍјас орԁыԍӧмыԍ Раскуԉіцы совхозын (Ԉеԋінграԁ рајонын). Тані слабҗык роботԋічајасыс сіԇ-жӧ кутісны вӧтчыны бурҗык уҗалыԍјас бӧрԍа. Мӧслыԍтыԍјас костын орԁјыԍӧм соԁтӧ јӧв вајӧмсӧ. „Ԍерп ԁа молот“ коммунаын, Спаскӧј рајонын, быԁ 10 мӧс ԁінын вӧлі ӧԏі лыԍтыԍыԍ. Мӧслыԍтыԍјас завоԃітчісны орԁјыԍны, коԁлӧн мӧсјасыс унҗык јӧв ԍетасны. Мӧсјасыс, шӧркоԃа арталӧмӧн, кутісны ԍетны 13 центԋер јӧв. Матыгӧгӧрса ӧтка креԍԏаналӧн мӧсјасыс 6 центнерыԍ унҗык јӧв оз ԍетны. Уна колхозын мунӧ орԁјыԍӧм меԁбур мӧслыԍтыԍ вылӧ. Тащӧм орԁјыԍӧмјаслӧн, лібӧ кыԇ шуласны, конкурсјаслӧн, тащӧм могјасыс: меԁ лыԍтыԍыԍыс ачыс вӧлі сӧстӧм, сӧстӧма ԁа ӧԁјӧ лыԍтыԍіс, лыԍтыԍан ногјасыс ԁа јӧлыслӧн качествоыс бур вӧлі. Тащӧм конкурсјас отсалӧны аԁԇыны прімернӧј мӧслыԍтыԍјасӧс. Мӧслыԍтыԍјас зев јона колӧны колхозјасӧ ԁа совхозјасӧ. Ӧԁ машінаӧн лыԍтыԍӧм ӧні он-на быԁлаын вермы лӧԍӧԁны.