Кыв-мӧд кукуруза йылысь (1956)
Ӧшмӧс: Выль Войвыв (Усвавомса газет). 1956-04-17. №6-7.
ОБРАЩЕНИЕ
Став колхозникъяс да колхозницаяс дінӧ, совхозъясса рабочӧйяс да работницаяс, МТС-ясса, научно-исследовательскӧй институтъясса, опытнӧй станцияяссӧ работникъяс дінӧ, агрономъяс да зоотехникъяс, видз-му овмӧсса став работникъяс да специалистъяс дінӧ
Дона ёртъяс!
Сӧветскӧй Союзса Коммунистическӧй партиялӧн Центральнӧй Комитет да ССР Союзса Министръяслӧн Сӧвет лыддьӧны, мый кольӧм во колхозникъяс, МТС-ясса да совхозъясса рабочӧйяс, видз-му овмӧсса специалистъяс да став работникъяс уджалісны бура да, Казахстанын, Западнӧй Сибирын да вель уна мукӧд областьясын ён засуха вылӧ видзӧдтӧг, странаын пӧлучитӧма да заготовитӧма тӧдчымӧн унджык нянь, йӧв, яй, овощи, техническӧй культураяс воддза воын серти. 1954 во серти неуна ичӧтджык урожай пӧлучитӧма хлопоклысь да картупельлысь.
1955 воын став нянь вӧлі чукӧртӧма тӧдчымӧн унджык воддза воясын серти, 1954 воын серти нянь чукӧртӧма 22 процент вылӧ унджык. Тайӧс шедӧдӧма эжа муяс освоитӧм щӧт весьтӧ зернӧвӧй культураяслысь кӧдза площадьяс паськӧдӧм вӧсна, кукурузалысь кӧдзаяс, содтӧм да урожайность кыпӧдӧм вӧсна. 1955 воын кукурузалысь зерно чукӧртӧма 3,6 пӧв унджык. Унапӧв унджык чукӧртӧма сідзжӧ силӧс, вылӧ да скӧтӧс гожӧмын подкормитӧм вылӧ кукурузалысь веж масса. 1954 во серти шабді-долгунецлысь волокно ставсӧ чукӧртӧма 74 процент вылӧ унджык, сахарнӧй свеклӧ — 54 процент вылӧ, подсолнечник — пӧшти кыкпӧв унджык. Кольӧм хозяйственнӧй воӧ странаын содіс скӧтлӧн юр лыдыс, содіс сылӧн продуктивностьыс, пӧлучитӧма животноводствоса унджык прӧдуктаяс. 1955 воӧ странаса колхозъясын лысьтӧма йӧв ставсӧ 31 процент вылӧ унджык.
Видз-му овмӧсса унджык продукция пӧлучитӧм сетіс позянлун 1955 воын успешнӧя тыртны видз-му овмӧсса прӧдуктаяс заготовитан планъяс да заготовитны 1954 воын серти нянь 147 миллион пуд вылӧ унджык, масличнӧй культураяслысь кӧйдысъяс 1.170 тысяча тонна вылӧ, сахарнӧй свеклӧ 10,9 миллион тонна вылӧ, шабді волокно 135 тысяча тонна вылӧ, овощи 787 тысяча тонна вылӧ, йӧв 2,2 миллион тонна вылӧ, яй 130 тысяча тонна вылӧ, вурун 35 тысяча тонна вылӧ унджык. Уна колхозъяс да совхозъяс, МТС-яс, быдса районъяс, торъя областьяс да республикаяс вевтыртісны видз-му овмӧсса прӧдуктаяс содтан планъяс, кодъясӧс найӧ разработайтісны КПСС ЦК январскӧй Пленумлӧн решениеяс серти, да ӧткымын прӧдуктаяс пӧлучайтан уровень серти матыстчисны заданиеясӧдз, кодъясӧс установитіс КПСС ЦК-лӧн январскӧй Пленум 1960 во вылӧ. Украинскӧй ССР-са колхозъяс да совхозъяс индылісны чукӧртны 1955 воын 1.728 миллион пуд нянь, а збыльысьсӧ чукӧртісны 2 миллиард пудйысь унджык, мый пӧшти лӧсялӧ 1960 во вылӧ индӧм уровеньлы. Республикаын сахарнӧй свеклӧ чукӧртӧма 1,6 пӧв унджык да колхозъясын йӧв пӧлучитӧма 1,4 пӧв унджык 1954 воын серти. 1954 воын серти Воронежскӧй областьса колхозъяс 1955 воын быдтісны нянь 2 пӧв унджык, подсолнечник 2,9 пӧв, свеклӧ 2,8 пӧв, пӧлучитісны йӧв 1,6 пӧв унджык. Тӧдчымӧн унджык нянь да животноводствоса прӧдуктаяс пӧлучитісны Молдавскӧй ССР-са, Московскӧй, Белгородскӧй, Балашовскӧй, Сталинградскӧй, Иркутскӧй, Рязанскӧй да вель уна мукӧд областьясса колхозъяс да совхозъяс, кольӧм во миян странаса став республикаясын да областьясын уна колхозъяс тӧдчымӧн содтісны денежнӧй доходъяс, та вӧсна тайӧ колхозъясын трудоденьяс вылӧ сетісны ёна унджык деньга.
Ӧні миян став сӧветскӧй народ, коді воодушевитчис Сӧветскӧй Союзса Коммунистическӧй партия ХХ съездлӧн историческӧй решениеясӧн, зэв ыджыд энтузиазмӧн тышкасьӧ прӧмышленнӧй да сельскохозяйственнӧй продукция тӧдчымӧн содтӧм вӧсна.
Партиялӧн ХХ съезд сувтӧдіс страна водзӧ, карса да сиктса уджалысь йӧз водзӧ народнӧй овмӧслысь став отрасльяс водзӧ кыпӧдӧм да миян народлысь материальнӧй да культурнӧй уровень кыпӧдӧм кузя грандиознӧй могъяс. Ӧні став сӧветскӧй народ трудитчӧ, медым успешнӧя пӧртны олӧмӧ тайӧ могъяссӧ. И абу сомнение сыын, мый квайтӧд пятилетньӧй планлысь заданиеяс кыдзи промышленностьын, сідзи, и видз-му овмӧсын лоӧ не сӧмын тыртӧма, но и вевтыртӧма дженьыдджык срокъясӧ.
Видз-му овмӧсын этайӧ подтверждайтсьӧ сійӧн, мый выль хозяйственнӧй воын миян странаса унджык колхозъяс да совхозъяс шедӧдісны нин животноводствоса унджык прӧдуктаяс пӧлучитӧм кузя серьёзнӧй достижениеяс. 1955–1956 воясся октябрь — февраль тӧлысьясӧ странаса колхозъясын кольӧм сельскохозяйственнӧй вося тайӧ жӧ кад серти йӧв лысьтӧма ставсӧ 63 процент вылӧ унджык. Йӧв заготовитан первой кварталса план странаын ставнас вевтыртӧма нин, а торъя республикаяс да областьяс тайӧ плансӧ вевтыртісны 1,5–2 пӧв да унджык вылӧ.
1956 вося март 1 лун кежлӧ колхозъясын вӧлі тшӧгӧдӧны 3 миллионысь унджык порсь, мый 3 пӧв унджык кольӧм воын тайӧ жӧ кад кежлӧ серти. Таво тӧдчымӧн бурджыка мунӧ тувсов кӧдза кежлӧ лӧсьӧдчӧм, унджык колхозъясӧс да совхозъясӧс бурджыка обеспечитӧма кӧйдысӧн; ёна водзджык, а сідзкӧ бурджык качествоӧн, тэрмасьтӧг помалӧма тракторнӧй парк ремонтируйтӧм. КПСС ЦК да ССР Союзса Министръяслӧн Сӧвет ӧні лыддьӧны коланаӧн шыӧдчыны видз-му овмӧсса став работникъяс дінӧ призывӧн успешнӧя нуӧдны таво сельскохозяйственнӧй уджъяс, сы вӧсна мый воис решающӧй кад, медым реальнӧя пӧртны олӧмӧ видз-му овмӧсса прӧдуктаяс не сӧмын сійӧ объёмын да срокын, кодъясӧс индӧма квайтӧд пятилетньӧй планын, но и срокысь водз да тӧдчымӧн унджык пӧлучитӧм кузя ХХ съездлысь решениеяс.
Тӧдчымӧн вевтыртны план срокъяс да лыд серти диктуйтсьӧ жизненнӧй коланлунӧн ӧдйӧджык могмӧдны видз-му овмӧсса прӧдуктаясын миян странаса уджалысь йӧзлысь содысь запросъяссӧ да кымын регыдджык лоӧ пӧртӧма олӧмӧ сувтӧдӧм могъяс, сымын бурджык, сы вӧсна мый прӧдуктаяс, кодъясӧс лоӧ создайтӧма, мунасны Сӧветскӧй народлысь содысь потребностьяс тырвыйӧджык могмӧдӧм вылӧ.
Мый колӧ медводз вӧчны ӧні? Кыдзи шуӧма ХХ съездлӧн решениеясын, основнӧйыс — сійӧ зернӧвӧй проблема решитӧм, кодӧс успешнӧя олӧмӧ пӧртӧмысь зависитӧ видз-му овмӧслысь став отрасльяс водзӧ развивайтӧм. Партиялӧн да правительстволӧн документъясын подробнӧя да обстоятельнӧя изложитӧма зернӧвӧй проблема решитан туйяс да способъяс. КПСС Центральнӧй Комитет да ССР Союзса Министръяслӧн Сӧвет лыддьӧны коланаӧн ӧні ещӧ ӧтчыд веськӧдны, видз-му овмӧсса работникъяслысь внимание торъя вопросъяс вылӧ, кодъясысь кутас зависитны таво нин унджык нянь пӧлучитӧм.
Кутшӧмӧсь жӧ тайӧ вопросъясыс?
Став сельскохозяйственнӧй культураяслӧн урожайлы залогӧн лоӧ почва бура гӧтӧвитӧм, добротнӧй кӧйдысӧн качественнӧя да ас кадӧ кӧдзӧм. Та вӧсна ӧні колӧ торъя внимание веськӧдны тувсов кӧдза кежлӧ лӧсьӧдчӧм вылӧ, медым нуӧдны сійӧс не кывъяс вылын, а збыльысь медбур, кыдзи шуӧны видз-му овмӧсса миян специалистъяс, оптимальнӧй срокъясӧ, кӧдзны бур качествоӧн да медся стрӧга соблюдайтны став агротехническӧй требованиеяс. И главнӧйыс, колӧ гӧтӧвитны кӧйдыс, медым кӧдзӧм вылӧ вӧлі используйтӧма качество серти, сортность серти, чужанлун серти медбур зерно, медым вӧлі обеспечитӧма кӧдзан тыр норма да бура, правильнӧя заделайтӧма кӧйдыс. КПСС Центральнӧй Комитет да СССР-са Министръяслӧн Сӧвет лыддьӧны, мый видз-му овмӧсса став работникъяслӧн торйӧн важнӧй мог — бура лӧсьӧдчыны кукуруза кӧдзиг да сійӧс дӧзьӧритігкежлӧ. Странаса лунвыв районъяс условиеясын кӧ тайӧ культураыс важ да бура тӧдса видз-му овмӧсса работникъяслы, то мукӧд районъясын сійӧ выль да омӧля тӧдса культура, торйӧн нин центральнӧй полосаса да медся нин Сӧветскӧй Союзлӧн войвыв да асыввыв районъясса унджык колхозъяслы да совхозъяслы.
Кольӧм во кукуруза вӧлі кӧдзӧма массӧвӧя да колӧ шуны, действительность вылӧ синъяс тупкытӧг, мый эз быдлаын кукуруза сет виччысян результатъяс. Уна районъясын и поводдяыс эз вӧв дзик удачнӧй да выгоднӧй, вӧлі кузь да кӧдзыд тулыс, йӧз, кодъяс оз на вӧлі тӧдны кукуруза, кӧдзисны сійӧс зэв водз, та вӧсна кукурузалӧн зерно тӧлысь чӧж, а вель уна местаясын весиг дырджык эз петав; петасъясыс эз вӧвны равномернӧйӧсь, вӧлі тырӧмаӧсь ёгтурунъясӧн, мый, дерт, и вермас лоны сы бӧрын, кор кӧйдыс татшӧм дыр оліс муын. Ӧткымын колхозъяс, руководительяс да специалистъяс, кодъяс бура тӧдісны кукуруза да кодъяслӧн вӧлі запаснӧй кӧйдыс, правильнӧя вӧчисны, мый выльпӧв кӧдзисны шоч да ёгӧссьӧм кӧдзаяс, сы вӧсна мый шӧр полосаын весиг июнь тӧлысь заводитчан кадся кӧдзаяс сетӧны животнӧйясӧс вердӧм вылӧ бур силоснӧй масса, а сійӧ районъясын буретш сувтӧдсьӧ мог пӧлучитны силоснӧй масса да, кӧні тайӧ позьӧ, початокъяс молочно-воскӧвӧй спелостьын, а не воӧм зерно. Та йылысь колӧ ещӧ ӧтчыд казьтыштны да миянлы ставнымлы колӧ бура тӧдны да кутны тӧдвылын. Опытыс сійӧ колхозъяслӧн, кодъяс разумнӧя вӧчисны, мый кольӧм во выльысь кӧдзисны да дӧзьӧритісны кӧдзаяс, тырвыйӧ подтверждайтӧ тайӧс.
Кольӧм вося практика ещӧ и ещӧ ӧтчыд петкӧдліс, мый сійӧ колхозъясын да совхозъясын, кӧні вӧліны опытнӧй да тӧдысь руководительяс, либӧ сэтшӧмъяс, кодъяслӧн эз вӧв асланыс опыт, но кыдзи пытливӧй йӧз, тӧдмасисны мукӧд овмӧсъяслӧн опытӧн, кодъяс уна во нин кӧдзӧны кукуруза, изучитісны тайӧ опытсӧ да шедӧдісны не сӧмын шӧркодь, но и бур результатъяс. Колхозъясса, МТС-ясса, совхозъясса, районнӧй да областнӧй организацияясса ӧткымын руководительяс да весиг видз-му овмӧсса специалистъяс эз зільны настоящӧя изучитны тайӧ опытсӧ да примитны мераяс сы могысь, медым обеспечитны кукурузалысь ыджыд урожай. Найӧ ограничитчисны медся кокньыдторйӧн — чукӧртісны кӧдзны кукуруза кыдзи выгоднӧй культура, мукӧддырйи асьныс эз тӧдны, мый вылӧ чуксалӧны, сы вӧсна мый найӧ конкретнӧя эз тӧдны тайӧ культуралӧн выгодность, да сійӧс быдтан способъяс йылысь. Татшӧм работникъяслы медся разумнӧйӧн вӧлі эськӧ детальнӧя тӧдмасьны тайӧ вопрос кузя литератураӧн, а колана случайын и корны опытнӧй йӧзӧс, медым найӧ сӧветуйтісны да петкӧдлісны места вылын, юксисны асланыс опытӧн, кыдзи бурджык да правильнӧджык обеспечитны кукурузалысь ыджыд урожай пӧлучитӧм.
Та вӧсна дзик абу случайнӧ сэтшӧм явление, кор ӧти и сійӧ жӧ областьын, ӧти и сійӧ жӧ районын, ӧти колхозъясын кукуруза сетіс ичӧт урожай либӧ дзикӧдз пӧгибнитіс, а мукӧд колхозъясын тайӧ жӧ условиеясын сійӧ жӧ воын сетіс зэв бур урожай. Владимирскӧй областьса колхозъясын пӧлучитӧма кукурузалӧн веж массалысь ичӧт урожай, а тайӧ жӧ областьысь Ляховскӧй районса «Луч коммунизма» колхозын 82 гектар площадь вылысь получитӧма веж массалысь урожай 188 центнерӧн гектар вылысь да 25 гектар площадь вылысь, силоснӧй масса кындзи, пӧлучитӧма 32 центнерӧн початокъяс. Сійӧ жӧ районса «Красная пойма» колхозын кукурузалӧн веж массалысь урожай 26 гектар, площадь вылын составитіс 275 центнер, гектар вылысь да 8 гектар вылысь, силоснӧй масса кындзи, чукӧртӧма початокъяс шӧркодя 40 центнерӧн гектар вылысь.
Ивановскӧй областьын пӧлучитӧма кукурузалӧн силоснӧй массалысь зэв ичӧт урожай, а тайӧ жӧ областьса Аньковскӧй районысь Пушкин нима колхозын 20 гектар вылысь пӧлучитӧма 300 центнерӧн веж масса, да 20 центнерӧн початокъяс гектар вылысь.
Московскӧй областьысь Воскресенскӧй районса «Парижская коммуна» колхозын кукуруза кӧдзисны май 16—18 лунъясӧ сортӧвӧй кӧйдысъясӧн. Быд гектар кӧдза вылӧ вӧлі пыртӧма местнӧй да минеральнӧй удобрениеяс, кыкысь вӧлі нуӧдӧма кӧдзаяслы подкормка да куимысь междуряднӧй обработка. Таысь кындзи, нуӧдсис прорывка да прополка. Та вӧсна колхоз пӧлучитіс шӧркодя гектар вылысь 66 центнер початокъяс да 212 центнер веж масса. Тайӧ жӧ районас «Знамя труда» колхозын кукуруза дінӧ отнеситчисны омӧля. Кукуруза кӧдзӧм нюжӧдісны да нуӧдісны сійӧс 10 лун, подкормка вӧлі нуӧдӧма ӧтчыд, междуряднӧй обработка кыкысь, прорывка да кипомысь прополка ньӧти эз нуӧдсьыны. Тайӧ колхозын кукуруза эз сет початокъяс, а веж масса пӧлучитӧма сӧмын 53 центнерӧн гектар вылысь.
Могилевскӧй областьысь Кировскӧй районса «Рассвет» колхозын 1955 воӧ кукурузалӧн 500 гектар кӧдза площадь вылысь чукӧртӧма 350 центнерӧн веж масса да зэв уна початокъяс молочно-воскӧвӧй спелостьын, мый сетіс колхозлы позянлун обеспечитны скӧтлысь общественнӧй юр лыд сочнӧй кӧрымъясӧн.
Кукурузалӧн веж массалысь да молочно-воскӧвӧй спелостьын початокъясысь гырысь урожайяс чукӧртісны 1955 воын Молодечненскӧй областьса Глубокскӧй районысь Мичурин нима, Киров нима, Минскӧй областьса Слудскӧй районысь «Красный ударник» да Столбцовскӧй районысь «За мир», Могилевскӧй областьса Шкловскӧй районысь Ленин нима, Гомельскӧй областьса, Паричскӧй районысь «Красная смена» колхозъяс да республикаса уна мукӧд колхозъяс. Сэк жӧ Белорусскӧй ССР-ын ставнас пӧлучитӧма кукурузалӧн силоснӧй массаяслысь ичӧт урожай.
Поволжьеса да Уралса районъясын сідзжӧ эмӧсь не этша колхозъяс, кодъяс быдтісны кукурузалысь зэв бур урожай. Чувашскӧй АССР-са Вурнарскӧй районысь Сталин нима колхоз 170 гектар площадь вылысь пӧлучитіс 421 центнерӧн веж масса. Тайӧ жӧ республикаса Яльчикскӧй районысь Ворошилов нима колхозын торъя участокъяс вылын быдтӧма 660 центнерӧн веж масса гектар вылысь. Свердловскӧй областьса Каменскӧй районысь Фрунзе нима сельхозартельса колхозникъяс быдтісны 36 гектар площадь вылын кукурузалӧн веж массалысь урожай 400 центнерӧн гектар вылысь, а тайӧ жӧ Областьса Талицкӧй районысь «Объединение» артельын — 549 центнерӧн гектар вылысь.
Сибирса вель уна колхозъясын, кӧні ӧнӧдз лыддьылісны позьтӧмӧн кӧдзны кукуруза, пӧлучитӧма тайӧ культуралысь гырысь урожайяс. Например, Читинскӧй областьса Улетовскӧй районысь «Победа» колхозын да Шилкинскӧй районысь «Завет Ильича» колхозын пӧлучитӧма 440-сянь 600 центнерӧдз силоснӧй масса гектар вылысь. Весиг Архангельскӧй областьын, кӧні 1955 воын поводдя вӧліс торйӧн омӧль тайӧ культуралы, торъя колхозъяс чукӧртісны 100 центнерӧдз силоснӧй масса гектар вылысь.
Мыйла партия да правительство ӧні сетӧны кукурузалы торъя внимание? Сы вӧсна, мый тайӧ гырысь позянлунъяслӧн культура, и сэні, кӧні тайӧ культуралы сетісны внимание, сійӧ тайӧ вниманиесьыс мынтысис зэв лышкыда. Та вӧсна ӧні оз ков жуглавны юр прӧстӧй вопрос вылын: артмас либӧ оз артмы кукуруза сійӧ либӧ мӧд районын, кутас сійӧ быдмыны либӧ оз, — сійӧ быдмӧ нин миян Сӧветскӧй Союзса любӧй местностьын, но сійӧ колхозъясын да совхозъясын, кӧні бура кужӧны кӧдзны сійӧс да кужӧны бура дӧзьӧритны сійӧс. А сы вӧсна, мый миянлы ковмас пӧртны олӧмӧ порсь яй, мӧс яй пӧлучитӧм содтӧм да странаӧс яйӧн, йӧлӧн, выйӧн да йӧлысь вӧчӧм мукӧд прӧдуктаясӧн тырвыйӧ обеспечитӧм кузя ыджыд программа, то буретш кукуруза и лоас сійӧ культураясысь ӧтиӧн, коді сы дінӧ внимательнӧя да тӧждысьӧмӧн относитчигӧн вермас служитны ыджыд служба колхознӧй да совхознӧй животноводствоӧс тырмымӧн концентрированнӧй да сочнӧй кӧрымъясӧн обеспечитӧмын.
Колӧ, медым таво областнӧй, районнӧй партийнӧй, сӧветскӧй да сельскохозяйственнӧй органъясса руководительяс, колхозъясса, МТС-ясса да совхозъясса руководительяс бырӧдісны кукуруза вӧдитӧм тӧдчымӧн паськӧдан делӧӧн поверхностнӧя веськӧдлӧмлысь тырмытӧмторъяс, асьныс бура изучитісны тайӧ вопроссӧ да вермисны, эськӧ конкретнӧя занимайтчыны сійӧн.
Вермас кыптыны вопрос, мыйла КПСС Центральнӧй Комитет да ССР Союзса Министръяслӧн Сӧвет оз сетны тайӧ Обращениеын сэтшӧм жӧ внимание шобділы, рудзӧглы, зӧрлы, подсолнечниклы да вель уна мукӧд культураяслы, кодъяс сідзжӧ зэв важнӧйӧсь страналы да кодъяс кузя колӧ шедӧдны, сідзжӧ бур урожай. Но тані делӧыс абу сыын, мый тайӧ культураясыс оз донъявсьыны, а сыын, мый тайӧ культураясыс миян странаса став областьяслы да районъяслы важ культураяс, кодъясӧс быдтӧмыс бура тӧдса не сӧмын специалистъяслы да руководительяслы, а и колхозникъяслӧн, МТС-ясса работникъяслӧн да совхозъясса рабочӧйяслӧн основнӧй массалы.
И тані делӧыс сӧмын сы сайын, медым вӧлі обеспечитӧма ставсӧ, мый колӧ кӧдза ас кадӧ бура нуӧдӧм да кӧдзӧм бӧрын уход нуӧдӧм вылӧ, вӧлі эськӧ лӧсьӧдӧма контроль, а кыдзи правильнӧя быдтыны тайӧ культураясысь сійӧс либӧ мӧдсӧ, да кыдзи пӧлучитны ыджыд урожай — тайӧс видз-му овмӧсса работникъяс, тӧдӧны.
Мӧд делӧ — кукуруза. Тайӧ культураыс, зэв выгоднӧй, но сійӧс оз ставныс тӧдны либӧ тӧдӧны омӧля, сійӧс колӧ изучайтны. Эм-ӧ миян литература, эмӧсь-ӧ брошюраяс, кӧні бура петкӧдлӧма став тайӧ приёмъяссӧ? Эмӧсь найӧ тырмымӧн, колӧ сӧмын не дышӧдчыны, колӧ сӧмын заставитны асьтӧ изучитны тайӧс да сэсся велӧдны йӧзӧс. И делӧыс дерт жӧ артмас. Эмӧсь-ӧ странаын позянлунъяс, медым быд колхозӧс, быд бригадаӧс звеноӧдз шымыртны Квалифицированнӧй агрономическӧй руководствоӧн? Да, сійӧ, мый эмӧсь видз-му овмӧсса специалистъяс, сетӧ миянлы позянлун решитны тайӧ могсӧ. Колӧ сӧмын ас кадӧ велӧдны агрономъясӧс, зоотехникъясӧс, инженеръясӧс кукуруза вӧдитан правильнӧй приёмъясӧ и ми тайӧ вынъяснас вермам шымыртны колхознӧй да совхознӧй производстволысь став участокъяс.
Странаса шӧр полосалы, асыввывса да мукӧд районъяслы ыджыд тӧдчанлун имеитӧны картупельлӧн да овощилӧн кӧдзаяс. Картупель да овощи вылӧ заготовительнӧй да закупочнӧй донъяс тӧдчымӧн кыпӧдӧм кузя мераяс вӧсна, кодъясӧс примитісны КПСС ЦК да СССР-са Министръяслӧн Сӧвет, тайӧ культураясыс вермасны лоны зэв доходнӧйӧн, налы кӧ, дерт, лоӧ сетӧма внимание, мӧдногӧн кӧ ас кадӧ бӧрйӧма бур кӧйдыс, качественнӧя гӧтӧвитӧма му, бура нуӧдӧма кӧдза да кӧдзаяс бӧрся дӧзьӧр.
Местнӧй партийнӧй, сӧветскӧй, сельскохозяйственнӧй органъяс, колхозъяс, МТС-яс да совхозъяс кӧ настоящӧя босьтчасны быдтыны картупель да овощи, то позьӧ уверенностьӧн шуны, мый лоӧ содтӧма матыса 2—3 воӧн тайӧ прӧдуктаяслысь валӧвӧй сбор, кыдзи индӧма СССР-лысь народнӧй овмӧс развивайтан квайтӧд пятилетньӧй план кузя съездлӧн Директиваясӧн. Сійӧс жӧ позьӧ шуны бахчевӧй культураяс да фруктъяс йылысь.
КПСС ЦК да ССР Союзса Министръяслӧн Сӧвет лыддьӧны коланаӧн пасйыны, мый миян колхозъясын да совхозъясын эмӧсь на уна тырмытӧмторъяс сахарнӧй свеклӧ вӧдитӧм котыртӧмын. Сійӧ гырысь позянлунъяс вылӧ видзӧдтӧг, кодъяс эмӧсь миян страналӧн сахар вӧчӧм содтӧм вылӧ да, тайӧ важнӧй сёян прӧдуктаын потребностьяс содӧм вылӧ видзӧдтӧг, торъя областьясын да районъясын сахарнӧй свеклӧ улӧ кӧдза, площадьяс тырмытӧма паськӧдӧм да ичӧт урожайность вӧсна сахар вӧчӧм миян содӧ ньӧжйӧ.
Миян позянлунъяс йылысь позьӧ донъявны татшӧм примеръяс серти. Кольӧм во кӧ Украина ставнас пӧлучайтіс 198 центнерӧн свеклӧ гектар, вылысь, то Сумскӧй область сӧмын 117 центнерӧн гектар вылысь, сэк жӧ орчча Полтавскӧй область 224 центнерӧн гектар вылысь; Воронежскӧй область получитіс сахарнӧй свеклӧ 191 центнерӧн гектар вылысь, а Липецкӧй сӧмын 119 центнерӧн гектар вылысь, Курскӧй — 102 центнерӧн гектар вылысь.
Партия ХХ съездлӧн решениеясын сувтӧдӧма мог — тӧдчымӧн кыпӧдны сахарнӧй свеклӧлысь урожайность да ӧтпырйӧ паськӧдны сылысь кӧдза площадьяс, содтыны свеклӧлысь валӧвӧй сбор 1955 во серти 54 процент вылӧ да вайӧдны 1960 воын сахар вӧчӧм 6 миллион 530 тысяча тоннаӧдз не этшаджык. Колӧ шуны, мый ми кӧ настоящӧя босьтчам тайӧ делӧӧ, то тайӧ могсӧ позьӧ решитны тӧдчымӧн водзджык. Миян эмӧсь зэв гырысь резервъяс хлопок-сырец вӧдитӧм содтӧм вылӧ. Бӧръя воясӧ хлопок кӧдзысь колхозъяслӧн коймӧд юкӧныс кымын чукӧртӧны хлопок-сырецлысь урожай 10 —15 центнерӧн гектар вылысь. Тайӧ колхозъясын кӧ кыпӧдны хлопоклысь урожайность Союзын шӧркодь урожайностьӧдз, то сӧмын тайӧ щӧт весьтӧ позьӧ быд во пӧлучитны содтӧд став хлопок-сырец 600 —700 тысяча тонна.
Некымын во нин хлопоклӧн урожайность серти странаын торъялӧ Таджикскӧй республика. И кольӧм во сійӧ пӧлучитіс ыджыдджык урожай, хлопок кӧдзысь мукӧд республикаяс серти. 1955 воын Таджикистанса колхозъяс чукӧртісны хлопок-сырецлысь урожай 25 центнер сайӧ гектар вылысь, сэк кор Узбекистанын да Азербайджанын вӧлі чукӧртӧма 19 центнерӧн гектар вылысь, Туркменистанын 15,5 центнерӧн гектар вылысь, а Казахстанын сӧмын 11 центнерӧн гектар вылысь. Позьӧ не сомневайтчыны сыын, мый Таджикистанса хлопководъяс оз ланьтӧдчыны шедӧдӧм вылын да кутасны водзӧ тышкасьны хлопоклысь урожайность водзӧ кыпӧдӧм вӧсна. Та вӧсна Узбекистанса, Азербайджанса, Туркменистанса да торйӧн нин Казахстанса хлопкоробъяслы колӧ ёна подтянитчыны. Хлопок кӧдзысь став республикаясын хлопоклысь урожайностьсӧ таджикскӧй колхозъяслӧн да совхозъяслӧн уровеньӧдз кыпӧдӧм сетас позянлун ёна содтыны странаын хлопоклысь валӧвӧй сбор, коді сэтшӧма колӧ миян промышленностьлы да уджалысь йӧзлысь тканьясын нуждаяс могмӧдӧм вылӧ.
КПСС Центральнӧй Комитет да СССР-са Министръяслӧн Сӧвет сетӧны ыджыд тӧдчанлун техническӧй культураяс квадратнӧй да квадратно-гнездӧвӧй способъясӧн кӧдзигкежлӧ ас кадӧ лӧсьӧдчӧмлы. Тайӧ кӧдзаяссӧ колӧ обработайтны кык направлениеын. Колӧ кутны тӧдвылын, мый таын эм позянлун пӧлучитны тайӧ культураяслысь гырысь урожайяс этшаджык трудӧвӧй затратаяс дырйи, но та могысь колӧ бура гӧтӧвитны техника, квалифицированнӧя да качественнӧя нуӧдны кӧдза сідзикӧн, медым збыльысь артмис квадрат, коді лӧсьӧдіс эськӧ позянлун бӧрыннас обработайтны кык направлениеын, быдмӧгъяс вундавтӧг да кӧдзаяс шочмӧдтӧг.
КПСС ЦК да СССР-са Министръяслӧн Сӧвет веськӧдӧны местнӧй партийнӧй, сӧветскӧй да сельскохозяйственнӧй органъяслысь, колхозъясса, МТС-ясса да совхозъясса руководительяслысь торъя внимание сы вылӧ, мый колӧ максимальнӧя чинтыны сельскохозяйственнӧй продукция вӧчӧм вылӧ удж да средствояс видзӧм. Та вӧсна колӧ бурмӧдны сельскохозяйственнӧй машинаяс да орудиеяс используйтӧм, кодъяс эмӧсь МТС-ясын, совхозъясын да колхозъясын; кыпӧдны став сельскохозяйственнӧй уджъяс, торйӧн нин животноводствоын, механизируйтӧмлысь уровень; бурмӧдны колхозникъяслысь, МТС-ясса да совхозъясса рабочӧйяслысь удж котыртӧм да кыпӧдны налысь удж производительность да кыдзи позьӧ ёнджыка чинтыны колхозъясын, МТС-ясын да совхозъясын административно-управленческӧй аппарат, а мездмӧм; работникъясӧс мӧдӧдны веськыда производство вылӧ.
КПСС Центральнӧй Комитет да СССР-са Министръяслӧн Сӧвет лыддьӧны, мый миян лоины тырмымӧн благоприятнӧй условиеяс сы вылӧ, медым таво нин тӧдчымӧн содтыны йӧв да яй пӧлучайтӧм да обеспечитны странаӧс тайӧ прӧдуктаяснас.
Ӧні зэв важнӧ сетны внимание яй пӧлучайтӧмлы, кыдзи видз-му овмӧсса медся кольччысь отрасльлы, а тайӧ могсӧ решитӧм вылӧ условиеясыс эмӧсь, торйӧн нин порсь яй щӧт весьтӧ, эм тырмымӧн мында энь порсьяс. Таысь кындзи, паськыда, котыртӧма разӧвӧй энь порсьясысь порсьпиян пӧлучайтӧм. Сідзкӧ ӧні ставыс кутас зависитны сыысь, ёна-ӧ конкретнӧя да предметнӧя ми кутам занимайтчыны тайӧ делӧнас да ӧткажитчам общӧй, некодӧс абу обязывайтысь да нинӧм сеттӧм сёрниясысь. А делӧсӧ конкретнӧя изучайтӧм требуйтӧ, медым ми тӧдім, уна-ӧ, кутшӧм колхозын да совхозын эмӧсь энь порсьяс, мыйта эм разӧвӧй энь порсьяс, уна-ӧ чужас порсьпи, кутшӧм срокъясӧ, кутшӧм кӧрымъяс торйӧдсьӧны тайӧ, цель вылас, коді котыртӧ да кывкутӧ тайӧ мероприятиеысь, кутшӧм колхозын да совхозын да уна-ӧ животноводческӧй прӧдуктаяс лоӧ пӧлучитӧма быд сё гектар гӧран му либӧ сельскохозяйственнӧй угодьеяс вылӧ да мыйта ми таво нин пӧлучитам яй, йӧв, вурун да мукӧд прӧдуктаяс да кутшӧм срокъясӧ. Овмӧс сӧмын тадзи котыртӧмӧн позьӧ шедӧдны колана результатъяс.
КПСС Центральнӧй Комитет да ССР Союзса Министръяслӧн Сӧвет лыддьӧны, мый уна республикаяс, крайяс да областьяс таво нин вӧчисны ыджыд удж йӧв да яй пӧлучайтӧм тӧдчымӧн содтӧм могысь. Печатьын юӧртсьыліс сы йылысь, мый Воронежскӧй областьысь видз-му овмӧсса труженикъяс выступитісны йӧв да яй пӧлучайтӧм содтӧм кузя социалистическӧй ордйысьӧмын инициаторъясӧн да босьтісны ас водзаныс обязательство 1956 воӧ колхозъясын да совхозъясын кыкпӧв содтыны яй пӧлучайтӧм, мӧдногӧн кӧ, квайтӧд пятилетньӧй планын индӧм заданиеяссӧ тыртны вит воӧн пыдди ӧти воӧн, а йӧв пӧлучайтӧм кыкпӧв содтыны 1,5 воӧн. Эмӧсь став основаниеяс надейтчыны, мый, воронежскӧй колхозникъяс, МТС-ясса да совхозъясса работникъяс честьӧн пӧртасны олӧмӧ ассьыныс обязательствояс. Хозяйственнӧй волӧн вит тӧлысьӧн октябрь 1 лунсянь март 1 лунӧдз Воронежскӧй областьса колхозъясын быд фуражнӧй мӧслысь шӧркодь удой составитіс, кольӧм вося тайӧ жӧ кад серти 203 процент, а ставнас йӧв лысьтӧмыс содіс 2,2 пӧв. Март 1 лун кежлӧ тайӧ областьса колхозъясын вӧлі тшӧгӧдсьӧ 57 тысяча порсь, либӧ куимпӧв дорысь унджык сы серти, мый вӧлі кольӧм во.
Гырысь обязательствояс босьтісны ас выланыс Украинскӧй ССР-ысь видз-му овмӧсса труженикъяс. Украинаса колхозъяс да совхозъяс 1956 воын нин, кольӧм во серти, кыкпӧв содтасны яй пӧлучайтӧм, порсь яй 3 пӧв, а став республика пасьта йӧв пӧлучайтӧм — 1,5 пӧв. Тайӧ хозяйственнӧй волӧн вит тӧлысьӧн Украинскӧй ССР-са колхозъясын йӧв пӧлучайтӧм содіс пӧшти кыкпӧв. 1956 вося март 1 лун кежлӧ вӧлі тшӧгӧдсьӧ 3,6 пӧв унджык порсь сы серти, мый вӧлі тайӧ жӧ кад кежлӧ кольӧм во.
Тайӧ сетӧ полнӧй уверенность сыын, мый Украинскӧй ССР-ысь видз-му овмӧсса труженикъяс честьӧн справитчасны асланьыс обязательствоясӧн. Украинаысь видз-му овмӧсса труженикъяслӧн победа лоас ыджыд вкладӧн странаын тырмымӧн продовольствие лӧсьӧдан делӧӧ сы вӧсна, мый Украинскӧй ССР-са колхозъяс да совхозъяс босьтӧны ыджыд удельнӧй вес СССР-ын йӧв да яй пӧлучайтӧмын да. заготовляйтӧмын. Краснодарскӧй крайса колхозъяс, МТС-яс да совхозъяс разработайтісны мероприятиеяс, медым тыртны квайтӧд пятилетка вылӧ заданиеяс видз-му овмӧсса продуктаяс пӧлучайтӧм содтӧм кузя: нянь 1957 воын 1955 во серти 1,5 пӧв, сы лыдын кукуруза 2,5 пӧв, яй — 2,7 пӧв, сы лыдын порсь яй — 4,6 пӧв, йӧв 2 пӧв, колькъяс 4,6 пӧв.
Видз-му овмӧсса прӧдуктаяс пӧлучайтӧм кузя гырысь обязательствояс босьтісны да успешнӧя пӧртӧны олӧмӧ Тамбовскӧй, Белгородскӧй, Рязанскӧй, Курскӧй, Иркутскӧй да вель уна мукӧд областьясса колхозникъяс, МТС-ясса да совхозъясса работникъяс. И мукӧд республикаясысь, крайясысь да областьясысь видз-му овмӧсса труженикъяс кӧ вӧтчасны передӧвикъяслӧн пример бӧрся, то позьӧ уверенностьӧн шуны, мый заданиеяссӧ, кодъясӧс индӧма квайтӧд пятилетньӧй планын йӧв да яй пӧлучайтӧм кузя, ставнас странаын, лоӧ тыртӧма кык, уна вылӧ куим воӧн.
КПСС Центральнӧй Комитет да СССР-са Министръяслӧн Сӧвет лыддьӧны коланаӧн пасйыны, мый, кӧть миян овмӧс, планӧвӧй, мыйтӧг ми некор эськӧ эг шедӧдӧй татшӧм гырысь результатъяс да систематическӧя эськӧ паныдасьлім сьӧкыдлунъяскӧд да диспропорцияяскӧд миян странаса народнӧй овмӧслӧн сійӧ либӧ мӧд отрасльясын, но та вылӧ видзӧдтӧг, ми эг на мездысьӧй планируйтӧмын тырмытӧмторъясысь, кор уна случайясын составитӧм планыс оз помӧдз используйт видз-му овмӧсын имеитчысь позянлунъяс да тшӧкыда овлӧ тӧдчымӧн ичӧтджык, а вель уна случайясын и вывті ичӧтӧн орчча колхозъясын, районъясын да областьясын планъъяс серти да фактическӧй пӧлучайтан продукция серти. Но нерадивӧй руководительяс, кодъяс водзвыв тӧдӧны, мый планъясыс заниженнӧйӧсь, дзебсьӧны татшӧм планъяссӧ тыртӧм сайӧ. Тайӧ торйӧн нин относитчӧ кольччысь колхозъясса, МТС-ясса, совхозъясса, районъясса, областьясса руководительяслы, кодъяс тшӧкыда основнӧй энергиясӧ видзӧны оз сы вылӧ, медым разберитчыны производстволӧн ичӧт уровень помкаясын да индыны конкретнӧй мераяс овмӧс кыпӧдӧм кузя, а сы вылӧ, медым подулавны ассьыныс кольччӧмсӧ быдсяма объективнӧй да субъективнӧй помкаясӧн.
Кутшӧм разнӧя используйтсьӧны животноводствоса прӧдуктаяс пӧлучайтӧм кузя позянлунъясыс, позьӧ аддзыны татшӧм примеръяс вылын:
Латвийскӧй ССР-са колхозъяс тайӧ хозяйственнӧй вося вит тӧлысьӧн сельскохозяйственнӧй угодьелӧн быд сё гектар вылӧ пӧлучитісны 32 центнерӧн йӧв, Эстонскӧй ССР-са колхозъяс — 28 центнерӧн, а накӧд орчча республикаясса колхозъяс — Литовскӧй ССР-са колхозъяс сійӧ жӧ кадӧн пӧлучитісны сӧмын 8 центнерӧн да Белорусскӧй ССР-са колхозъяс сельскохозяйственнӧй угодьелӧн 100 гектар вылӧ 9 центнерӧн йӧв.
Мыйӧн сідзжӧ позьӧ объяснитны сійӧс, мый Свердловскӧй областьса колхозъяс 1955 вося октябрь 1 лунсянь 1956 март 1 лунӧдз сдайтісны да вузалісны государстволы да кооперациялы порсь яй быд 100 гектар му вылӧ 351 килограммӧн, а Молотовскӧй областьса колхозъяс сӧмын 168 килограммӧн.
Татшӧм примеръяссӧ позьӧ вайӧдны зэв уна не сӧмын йӧв да яй пӧлучайтӧм кузя, но и видз-му овмӧсса мукӧд прӧдуктаяс кузя.
Та вӧсна миян могыс сыын, медым партийнӧй, сӧветскӧй да сельскохозяйственнӧй органъясса, колхозъясса, МТС-ясса да совхозъясса руководительяс гӧгӧрвоисны, мый миянлы колӧ зільны оз минимальнӧй планъяс подулалӧмӧ да сэсся торжествуйтны найӧс тыртӧм кузя, а сыӧ, медым миян планъяс петісны имеитчысь позянлунъяс максимальнӧя используйтӧмысь да тайӧ щӧт весьтӧ ёна содтыны полеводствоса да животноводствоса став прӧдуктаяс пӧлучайтӧм. Тайӧ главнӧйыс, тайӧ основнӧйыс, сы вӧсна мый ми ог вермӧй удовлетворяйтчыны тайӧ прӧдуктаяс пӧлучайтӧмлӧн минимумӧн. Ми долженӧсь тырвыйӧ обеспечитны миян страналысь потребностьяс. Тайӧ торйӧн нин колана ӧні, кор партияӧн да правительствоӧн примитӧм мераяс вӧсна обеспечивайтсьӧ удж дон систематическӧя содтӧм. Овмӧсса став отрасльяслӧн зэв ёна содӧм вӧсна миян странаса народнӧй овмӧслӧн став отрасльясын содӧ уджалысьяслӧн лыдыс. Быд во население содӧ и та вӧсна, медым реальнӧй удж доныс содіс, а тайӧ главнӧй да основнӧй миян народлысь материальнӧй да культурнӧй благосостояние бурмӧдӧм вылӧ, — колӧ сетны тырмымӧн да бур качествоа, доступнӧй донъяс серти тӧваръяс да, медводз, сельскохозяйственнӧй производстволысь тӧваръяс.
Партиялӧн Центральнӧй Комитет да ССР Союзса Министръяслӧн Сӧвет лыддьӧны, мый видз-му овмӧсса прӧдуктаяс пӧлучайтӧм ёна содтӧм кузя могъяссӧ, кодъясӧс сувтӧдӧма тайӧ Обращениеын, квайтӧд пятилеткалӧн первой воын вермас лоны успешнӧя решитӧма, сы вӧсна мый ӧні миян эмӧсь став колана условиеяс став культураяслысь ыджыд урожайяс пӧлучитӧм вылӧ да странаӧс колана мында няньӧн, яйӧн, йӧлӧн, картупельӧн, овощиӧн, фруктыӧн, ягӧдъясӧн да сельскохозяйственнӧй производствоса мукӧд прӧдуктаясӧн обеспечитӧм вылӧ.
Партия да правительство примитісны тырмымӧн мераяс колхозъяслысь да колхозникъяслысь, МТС-ясса да совхозъясса работникъяслысь полеводствоса да животноводствоса унапӧлӧс прӧдуктаяс пӧлучайтӧмын материальнӧй заинтересованность кыпӧдӧм кузя. Ӧні пӧшти став прӧдуктаяс вылӧ лӧсьӧдӧма сэтшӧм заготовительнӧй да закупочнӧй донъяс, кодъяс бур урожай да животноводствоын ыджыд продуктивность дырйи не сӧмын тырвыйӧ восполнитасны тайӧ прӧдуктаяс пӧлучайтігӧн колхозъяслысь да совхозъяслысь материальнӧй да трудӧвӧй затратаяссӧ, но и сетӧны позянлун ыджыд накоплениеяслы расширеннӧй воспроизводство нуӧдӧм вылӧ, колхозъяслысь да колхозникъяслысь натуральнӧй да денежнӧй доходъяс серьёзнӧя кыпӧдӧм вылӧ. Бӧръя кык во чӧжӧн миян ёна содіс машинаяслӧн лыд да кыптіс сельскохозяйственнӧй производствоын, торйӧн нин полеводствоын основнӧй трудоёмкӧй уджъяс механизируйтӧмлӧн уровеньыс. Колхозъясӧ, МТС-ясӧ да совхозъясӧ тайӧ кадӧн мӧдӧдӧма каръясысь да промышленнӧй центръясысь уна высококвалифицированнӧй работникӧс.
Ӧні, кор партия да правительство унатор вӧчисны сы могысь, медым миян видз-му овмӧс ёна да ӧдйӧ кыптіс, став делӧыс сыын, медым быд колхозник да колхозница, МТС-ясса да совхозъясса быд работник ещӧ бурджыка относитчисны асланыс удж дінӧ, пыр думайтісны да беззаветнӧя уджалісны ХХ съездлысь решениеяс олӧмӧ пӧртӧм вылын. Тайӧ колӧ сы могысь, медым кыпӧдны миян народлысь олан уровеньсӧ, сы могысь, медым пуктыны ассьыд пай миян Рӧдиналысь вынйӧр кыпӧдӧмӧ, медым обеспечитны странаӧс колана сёян прӧдуктаясӧн, а перерабатывающӧй промышленностьӧс сырьёӧн, да медым рабочӧйяс ассяньныс, видз-му овмӧслысь став коланатор пӧлучитӧм бӧрын кыпӧдісны удж производительность да ещӧ унджык вӧчисны промышленнӧй продукция, сельскохозяйственнӧй машинаяс, а сідзжӧ паськыда потребляйтан тӧваръяс, кодъяс ӧткодя колӧны кыдзи карса, сідзи и сиктса уджалысь йӧзлы. Тайӧ колӧ сы, могысь, медым быд тӧлысь, быд лун миян сӧветскӧй народӧн политическӧй да общественнӧй свободаясысь моральнӧй да духовнӧй удовлетворение содтыссис материально-бытӧвӧй да культурнӧй обслуживание бурмӧдӧмӧн, медым, миян сӧветскӧй мортлӧн олӧм вылӧ видзӧдігӧн, капиталистическӧй странаясса уджалысь йӧз асьныс убеждайтчисны миян общественнӧй, государственнӧй да политическӧй стройлӧн преимуществоясын, убеждайтчисны сыын, мый вермас лӧсьӧдны аслыс человечество сэні, кӧні трудӧвӧй народ являйтчӧ аслас странаса кӧзяинӧн.
И ставным кӧ ми дружнӧя босьтчам быдӧн асланым участок вылын — рабочӧйяс, колхозникъяс, инженеръяс, техникъяс, агрономъяс, зоотехникъяс да мукӧд специалистъяс, то абу сомнение сыын, мый видз-му овмӧс кыпӧдӧм да миян уджалысь йӧзлысь сёян прӧдуктаясын запросъяс могмӧдӧм кузя мог лоӧ успешнӧя пӧртӧма олӧмӧ да квайтӧд пятилеткалӧн первой решающӧй во сетас бур почин квайтӧд пятилеткалысь став плансӧ вевтыртӧм вылӧ.
Сӧветскӧй Союзса Коммунистическӧй партиялӧн Центральнӧй Комитет.
Сӧветскӧй Социалистическӧй Республикаяслӧн Союзса Министръяс Сӧвет.
1956 вося апрель 7 лун. Москва кар.
