Выль керка (А. Ульяновлӧн 2003ʼ вося небӧг) — различия между версиями
Ӧньӧ Лав (сёрнитанін | чӧжӧс) (→Пасйӧд) |
Ӧньӧ Лав (сёрнитанін | чӧжӧс) (→Содтӧд юӧр) |
||
| Строка 46: | Строка 46: | ||
==Содтӧд юӧр== | ==Содтӧд юӧр== | ||
| + | ӦТКА ПИЯН | ||
| + | Висьт | ||
| + | |||
| + | Ан-2 быттьӧ дӧзмӧм зі, дыр жувгис-таргис места вылас, сэсся скӧрысь нетшыштчис да кокниа исковтіс южмӧм лым кузя. Боквыв катовтчыліс тӧвся кар, син улысь вошисны керка вевтъяс, паськыд туйлӧн веськыд визьыс, кодзувкот моз жуысь йӧз. Сӧмын мотор шы азыма жувгис Ӧлексейлӧн пельын да лэбӧдысьяслӧн восьса ӧдзӧсыс гораа клёнӧдчис ӧтарӧ-мӧдарӧ. | ||
| + | Тайӧ сиктас Ӧлексей мӧдіс медводдзаысь на. Командировкаӧ. Бӧръя кадӧ сійӧ став Коми мусӧ нин кытшлаліс. Уджыс сэтшӧм. Важ коми мойдъяс, нӧдкывъяс, шусьӧгъяс чукӧрталӧ-гижалӧ. Наукалань, шусьӧ, сетчис. А мый? Ас вӧляысь олан туйсӧ бӧрйис, некод мышкас эз тойлы. Коркӧ позяс и гижӧд чукӧр лэдзны. Кымын сиктӧ да грездӧ воліс, кымын пӧч-пӧлькӧд сёрнитіс! Унаӧн на пӧвстысь, тыдалӧ, ӧні абу нин таладор югыдасӧсь. Но налӧн ловтӧ шонтысь озырлуныс вуджис миянӧдз нэмъяс вомӧн, воис миянӧдз, олӧ-ыпъялӧ Ӧлексей сьӧлӧмын. | ||
| + | Нимкодь овлӧ Ӧлексейлы тайӧ мӧвпсьыс. Быттьӧ бордъя лолӧ, бьптьӧ йитӧ сійӧ коркӧясӧ ӧніяыскӧд, тӧрытъясӧ талунъяыскӧд. | ||
| + | ...Кӧрт лэбач здук кежлӧ джӧмдыліс, кыпӧдчыштіс вывлань. Сэсся кутіс джуджыд гуӧ моз усьны-вӧйны. Ӧлексей зэвтчис став тушанас, кокнас пыксис самолёт джоджӧ, пытшкӧсыс ыркнитіс-кӧдзавліс, сьӧлӧмыс муртса вомӧдыс эз чеччышт. Гудрӧдлыны быдӧн кутіс. Но недыр мысти мотора лэбач веськӧдчис да, быттьӧ нинӧм абу вӧвлӧма, шлывгис-таргис водзӧ. | ||
| + | Самолётын пукалысьяс кокниа ышловзисны. Личӧдіс и Ӧлексейӧс. Разис пась кизьсӧ да кутіс вугравны. Но унмовсян ӧмӧй эргӧм-жургӧмсьыс! Оз радейт Ӧлексей тайӧ юрсигусь кодь лэ- | ||
| + | |||
| + | бачсӧ. Муртса кӧ зэрӧ либӧ тӧв пӧльыштас, мыжа чибӧ моз сулалӧ, енэжӧ он вӧтлы. Коркӧ Ӧлексей Леткаӧ мӧдӧдчис, бур туйыс сэки эз на вӧв. Кык лун лоис кыйкъявны аэропортын. Енэжыс быттьӧ розясьӧма — швичкӧ и швичкӧ зэр. Сэксянь и мустӧммис Ӧлексейлы тайӧ кӧрт лэбачыс. | ||
| + | Пукалӧ Ӧлексей самолётын, кывзӧ моторлысь сьылӧм-жуньгӧмсӧ, мӧвпалӧ ас кежысь. Аддзӧмыд тай код вылӧ броткыны. Самолётыс нӧ мыйысь мыжа? Поездӧн лун да вой эськӧ воши. Самолётӧн кык час вукӧдас и местаын. Мыйта кад видзан, кымын сикт удитан кытшовтны! Майбыр, кокыс том, печласьӧ, мудз оз тӧд. | ||
| + | Нюмдіс Ӧлексей: сэтшӧм лӧсьыда тэчис-артыштіс ас кежас ставсӧ. Водзвыв и. Ошкыс кыйтӧм на, а пасьсӧ нин пӧрччӧдӧ. Коркӧ Ӧлексей кайліс жӧ Эжва йылӧ, дас лун пыдди быдса кызьӧс оліс ылі сиктъясын. Гӧтырыс воштӧма вӧлі-а. Удж вылас вель кӧдзыда видзӧдлісны. Секторӧн веськӧдлысь, Павел Павлович, малыштіс куш юрсӧ да дойдана юаліс: | ||
| + | — Тэ, Алексей Петрович, эн-ӧ кок шонтысьӧс аддзы? | ||
| + | Пельӧдзыс гӧрдӧдліс Ӧлексей: яндзимыс и мыжыс ӧтлаӧ | ||
| + | солькнитчисны, кӧть му пырыс мун. Мыччис дзуртысь Павел Павловичлы нямрасьӧм тетрадь. Вель кызӧс. Мӧдыс эз кут лыддьыны, пуктіс пызан пельӧсас: видзӧдла пӧ. | ||
| + | Лун колис, мӧд... Шогалӧ Ӧлексей, йирӧ асьсӧ. Том на сэки вӧлі, быдторйыс сьӧлӧм бердас йиджтысис. А секторӧн веськӧдлысь быттьӧ ва вомас босьтӧма, кыв ни джын оз шу. Нӧшта удж кузя ёртъясыс гигзьӧны, крукавлӧны: тэ пӧ, Ӧлексей, мӧдысь кӧ мунан, тӧлысьсӧ ветлы нин. Сьӧмыд кӧ бырӧ, телеграмма варт дай. Мӧдӧдам... Налы, ерӧмаканьяслы, серам, карад пукалігӧн. Собалісны мед эськӧ Ӧлексей моз. Сэки сійӧ куим вежоннад став Эжва йывсӧ кытшовтіс-гӧгӧртіс. Кыті пыжӧн, кыті вӧлӧн. Подӧн и. Ас вӧснаыс ӧмӧй? Но мыйта нӧдкыв да шусьӧг лои гижӧма-чукӧртӧма! Важ сьыланкывъяс ӧкмисны тшӧтш. Синва петмӧныс ливкйӧдлісны пӧрысь пӧчьяс. Гашкӧ, вывтіджык лои ветлӧма Ӧлексейлӧн, горшасьӧма. Мортыд кык нэм оз ов. Асьныс вӧлі шуасны пӧрысь йӧз — мӧдар югыдас пӧ нин миянӧс виччысьӧны. Быть сэсся тэрмась, быть гижав налысь сёрни-баснисӧ... | ||
| + | Коркӧ пыртіс жӧ Павел Павлович Ӧлексейӧн чукӧртӧмторсӧ. Сёрнисӧ дыр эз пан, педзис-жӧдзис ӧшинь дорын. Сэсся бергӧдчис Ӧлексейлань, нюммуніс: | ||
| + | — Абу весьшӧрӧ корсьысьӧмыд. Унатор сюрӧма. | ||
| + | Тапкис Ӧлексейлы пельпомас: уджав пӧ водзӧ... Медводз | ||
| + | |||
| + | шӧйӧвошлі Ӧлексей. Ас садяс воис жӧ. Куш юра Павел Павловичлӧн, нималана учёнӧйлӧн, кывъясыс ыззьӧдісны том мортӧс, выя бордйӧн мавтыштісны зонлысь морӧссӧ. Сідзкӧ, эз весьшӧрӧ ло мырсьӧма-корсьысьӧма, сёрнитӧма пӧрысь йӧзкӧд, кывзӧма налысь сьылӧм-висьтасьӧмсӧ. Сідзкӧ, Ӧлексей аддзис олӧмсьыс ассьыс ордым, радейтана да сьӧлӧмыслы лӧсялана удж. Гашкӧ, волас на сэтшӧм кад, кор Петыр Насталӧн пиыс лоӧ пыдди пуктана мортӧн, учёнӧйӧн. Кужліс-ӧ мӧвпыштлыны та йылысь Ӧлексейлӧн мамыс? Кыськӧ! Кузь нэмсӧ сиктса пекарняын мырсьӧ. Сьӧкыд мешӧкъястӧ ас вылас пыр кыскаліс. Мед сӧмын няньыд мича артмис. Томӧн тай и гӧрбыльтчис сьӧкыд уджсьыс. Пырас вӧлі гортас, сёр рыт нин. Ачыс жуялӧма, муртса коксӧ кыскӧ. Ӧлексей пызан сайын зунясьӧ, гижӧ-лыддьысьӧ. Шылькнитас сарӧга кинас пиыслысь юрсӧ, шуас: | ||
| + | — Велӧдчы вай, велӧдчы, Ӧлексей. Мед коркӧ прамӧй мортӧдз волан... | ||
| + | Воис Ӧлексей, кывзысис мамыслысь да. Батьыс эз вӧв-а. Юксьылӧмаӧсь Петыр Настакӧд, Ӧлексейлы сэки вит арӧс на вӧлӧма. Мамыс и лэптӧма-лелькуйтӧма ӧтка писӧ. Верӧс сайӧ мӧдысь абу мунлӧма ни. Ӧлексей вӧсна жӧ, кӧнкӧ. Мам сьӧлӧмыд тай бурдлытӧм дой кодь. Ланьтлытӧг ёпкӧ-пессьӧ быдтас вӧснаыд. | ||
| + | Школа помалӧм бӧрын Ӧлексей карӧ лэччис, кӧть эськӧ стӧчасӧ эз тӧд, бурланьӧ ли, лёкланьӧ ли лоӧ. Мам вӧснаыс жальыс петіс. Нетшкысьӧ-уджалӧ мортыс сы ради, велӧдны водзӧ зільӧ. Велӧдіс тай Петыр Наста! Лэбзис борд увсьыс Ӧлексей да гажмис карын, кӧдзалі чужан сиктсьыс. Кежавны оз слӧймыв. Позис эськӧ кадтӧ корсьлыны да, кӧть отпусксьыс гоз-мӧд лун вичмӧдлыны. Но пыр мыйкӧ кутӧ-падмӧдӧ. Гожӧм воас — гӧтырыс пойгӧ — лунвылӧ пӧ шойччыны ветлам. Челядь сы бӧжӧ жӧ кватитчӧмаӧсь, шоныд саридз жӧ ковмӧма. Быттьӧ тані, Коми муын, шойччӧгыс оз шед, пес керавны тшӧктӧны... | ||
| + | Бон-бус пинясис Ӧлексей гӧтырыскӧд, кыккокйыв сувтлас, но довгас сэсся билет ньӧбны, мед нин сьӧлӧмыс бурмас, сё лешакъяслӧн. Мунігас асьсӧ такӧдӧ, мӧдысь пӧ мам дорӧ вола. Ылын-ӧ чужан сиктӧдзыс. Сё верст и лоӧ. Но тайӧ сё верстсӧ Ӧлексей кык-куим воӧн ӧтчыд вуджлӧ. Юр яндзим эськӧ да, мам водзас. Кӧть шӧри ор. Ӧні Ӧлексей важӧн жӧ нин мам ордас эз вӧв. Письмӧ мӧдӧдтӧм ни. Кыдзи бара-й олӧ-а ӧлексей челядь-гӧтырыскӧд кык гожӧм бокын вӧлі. Ӧтиас лунвылӧ ветлісны, лӧз саридз дорӧ. Мӧдас Венгрияӧ, Балатон тыын больӧдчисны. | ||
| + | |||
| + | Он и тӧдлы, кыдзи дженьыдик отпускыд шливкнитас. | ||
| + | ...Сиктас воисны лун шӧр гӧгӧр нин. Ӧлексей петіс самолёт гыркысь, йӧз бӧрся муніс аэропортлань. Пеляс таргис-шувгис мотор шыыс, кокъясыс муртса куснясисны, сэтшӧма позялӧмаӧсь дыр пукалӧмсьыд. | ||
| + | Апыштіс кӧдзыд сынӧдсӧ, да быдсӧн тшӧкмунмӧныс лои. Бура ылын, верст кык сайын кымын, тыдалісны ю бердӧ куткыртчӧм керкаяс, на мышкын сулаліс гыӧра вӧр. Ыджыд ру ӧшаліс-довъяліс муа-енэжа костас. | ||
| + | Ыркыд сынӧдыс чепӧльтіс-сотіс Ӧлексейлысь доналӧм бандзибсӧ, пельсӧ, ылькнитіс вӧсньыдик пась улас. Лои котӧрӧн сорӧн уйкнитны йӧзла воӧм автобусӧ да йӧжгылясьны гыӧра ӧшинь дорас. Сэсся вӧрзисны жӧ коркӧ, тюрисны юж туй кузя. Йиӧн дорӧм юлань, лым пӧвстын сулалысь сиктлань. | ||
| + | Автобусысь чеччӧм бӧрын Ӧлексей шарскис-муніс гӧрд флага керкалань. Восьтіс сьӧкыд ӧдзӧссӧ, пырис пытшкас. Трачкакылысь ывла бӧрад быттьӧ мӧд муӧ веськаліс. Шоныд да сӧстӧм гӧгӧр, сӧмын кӧнкӧ орччӧн, стен саяс, гольскӧны тшӧті молльӧн, мургӧны-варгӧны нывбаба гӧлӧсъяс. | ||
| + | Предыс улӧс вывсьыс эз и вӧрзьыв. Кисӧ нюжӧдіс Ӧлексейлы, Иван Павловичӧн шусис. Ичӧтик тушаа, кӧвдум кодь чужӧма, чорыд кабыра. Пуксис Ӧлексей да вель дыр висьталіс аслас удж йылысь. Мӧдыс быльӧдліс посни синъяссӧ, гежӧдика чошӧдліс пельсӧ, бӧръявылыс очсӧдіс весиг мортсӧ. Иван Павловичӧс, тыдалӧ, ёнасӧ эз вӧрзьӧд карса учёнӧй мортлӧн корсьысьӧмыс. Сёрни помас кӧрліс паськыд плешсӧ, шлапкис пидзӧсас: | ||
| + | — Миян вӧліны жӧ сэтшӧмъясыд. Мӧдар югыдынӧсь нин, буди-а. Ӧнія том йӧзыд чиви-чиви йӧктӧ. Тьпу! Кысь нин сьывны. Доз бӧрын горӧдласны сӧмын... | ||
| + | — Гашкӧ, посни грездъясас колисны на? — эз ӧвсьы Олексей. | ||
| + | — Лешакыс тӧдӧ. Абу кӧ дыш, Чӧсдін грездӧ ветлы. Тасянь верст квайт лоӧ. Пӧрысюловыд эм сэні... | ||
| + | ...Тайӧ керкаыс сулаліс мир туйсянь бокын, грездсьыс быттьӧ ӧтдортчыштӧма. Стын пӧла, ляпкыдик, кык воддза ӧшиньнас сунӧма тола пиас. | ||
| + | Ӧлексей тэрмасьӧмӧн собис кильчӧлань — тыртӧма гӧгӧр, лымсӧ сы мында сапкӧма, он гӧгӧрво, ловъя-ӧ керкаас олысьыс. Думнас кежис шонтысьӧм ради, тшӧтш и сёрни, гашкӧ, артмас. Луныс буретш рытланьӧ катовтіс: рӧмдӧ вӧлі ывлаыс, бияс кӧнсюрӧ ӧзйӧны. Кайис кильчӧ вылӧ, зӧркӧдчис. | ||
| + | — Коді нӧ сэні? — кыліс ӧдзӧс сайсянь повзьӧм гӧлӧс. | ||
| + | — Туй выв морт ме, карсянь вои, — небыдика вочавидзис Ӧлексей. Код тӧдас, гашкӧ, оз и лэдзны да. Турдан тані дзикӧдз. | ||
| + | — Иван али мый? — бара юаліс пӧрысь гӧлӧс. | ||
| + | — Ӧлексей ме. Карысь локта. | ||
| + | — Ылі гӧсьт тай, господи, — ышловзис ӧдзӧс сайын сулалысь да кутіс гольскӧдчыны иганӧн. | ||
| + | — Энлы, восьта, восьта... | ||
| + | Дзуркнитіс-дзажмуні кын ӧдзӧс. Пемыд посводзын Ӧлексейлы воча сулаліс паськыд чышъянӧ гартыштчӧм пӧчӧ. Веськыд кинас бедь вылӧ мыджсьӧма, шуйганас ӧдзӧс вугйӧ шашаритчӧма, полӧ, тыдалӧ, бокӧвӧй йӧзсьыд. | ||
| + | — Мися, Иван зӧркӧдчӧ-а... Пыр инӧ, бур морт, шонтысь... | ||
| + | Юрсӧ копыртӧмӧн, медым не клёнгысьны ӧдзӧс куричӧ, Ӧлексей воськовтіс порог вомӧн, сэсся посводзсянь нин, кималасӧн, пырис керка пытшкӧ. Пӧчӧ игнасис да сы бӧрся локтіс. | ||
| + | — Тӧвся луныд кӧч бӧж кодь, пемдӧ нин со бара, — бедьнас котшкиг шуис керкаса олысь. — Пуксьы вай, шойччы-шонтысь. | ||
| + | — Ӧлексей пӧрччис кепысьсӧ, зыртыштіс гегдӧм чуньяссӧ, пась кизьяссӧ разис. Сулаліс ӧдзӧс дорын, водзӧсӧ эз воськовт. Рытъя керкаад шом пемыд нин вӧлі, кӧть синмад сутшкы. А пӧчӧ сэк кості мунӧма ӧшиньлань, шлочкис-ӧзтіс би. Лои весиг синсӧ куньлыны, виччысьтӧг сявкнитіс югыдыс да. | ||
| + | — Личӧдчы, мый нӧ сулалан. Часлы, ме тшай пукта. — Пӧчӧ жаляддза видзӧдліс Ӧлексей вылӧ да муніс пачводздорӧ, самӧвар, кылӧ, мӧдіс лӧсьӧдны. | ||
| + | Сӧмын ӧні, биасьӧм бӧрын, Ӧлексей синнас гӧгӧртіс керка пытшкӧссӧ, пӧрысь мортлысь оланінсӧ. Видзӧдліс, да шуштӧм лои. Шыльыд-гылыд карса олӧм бӧрад быттьӧ мӧд муӧ веськаліс, жальыс петіс пӧчӧ вӧсна — лукйысьӧ-олӧ тані, кусыньтчӧма, коньӧрӧй. Ставсьыс таысь ыркнитліс-топавліс Ӧлексейлӧн сьӧлӧмыс. Пемыд посводзсяньыд пырӧм бӧрын нинӧм эз тыдав. А би кольта кор сявкнитіс, быд керка кер ловзис, быд лӧсыштӧм ув синмас шыбитчис... | ||
| + | Пуксис Ӧлексей ӧдзӧс дорӧ, ас вӧчӧм лабичӧ, гоньйӧдлӧ юрнас. Ӧтнас, буди, пӧчыс олӧ. Некод тай оз тыдав-а. Керка пытшкӧсыс гӧлиник, кӧть и кык вежӧса. Ӧтиас вель ыджыд пач зымвидзӧ-сулалӧ, юр весьтас паськыд плакаясысь пӧлать. Дзик ӧшинь дорас кузиник пызан, ас краситӧм лабич. Сы весьтын, стенас, рӧмпӧштан ӧшалӧ, ичмоньӧс моз ки чышкӧдӧн гартыштӧма. | ||
| + | |||
| + | Орччӧн — пач пӧдан кодь радио. Татшӧмсӧ Ӧлексей сӧмын важся киноясысь аддзыліс, гашкӧ, война кадся на да. | ||
| + | Пачладорланьыс тасьті-пань видзанін, гоз-мӧд улӧс сулалӧ, ва ведра... | ||
| + | А мӧдар вежӧсас кык пӧв дзескыд, кӧлуй шкап да крӧвать и тӧрӧма, нинӧм сэсся оз тыдав. Мортыслӧн став озырлуныс тайӧ и эм... | ||
| + | Пӧчӧ вель дыр гольӧдчис пачводзын, тшай шонтіс-пузьӧдіс. Ӧлексей мыжа морт моз пукаліс порог дорын. Колӧ жӧ сылы вӧлі рытгорувнас мушшайтчыны йӧзыслы, нок вӧчны тайӧ пӧчыслы. Тьпу, лешак! А кор дзурс пемыд лоӧ, кыдз нӧ бӧрсӧ собас? Енмыс тӧдӧ, мыйӧн помасяс татчӧ волӧмыс. Позьӧ ӧд сёрнитчыны пӧчыскӧд: аски, мися, кежалас, югыднас. Бурысьтӧ быдтор позьӧ, мыйла нӧ оз. Тшайсӧ юасны-а, шонтысяс кӧть квайт верст уйӧм бӧрын, пӧсь ванас гырксӧ пожъялас. Пызан саяс и сёрнитчас пӧчыскӧд, аски кузяыс... | ||
| + | — Мый нӧ тэнад нимыд? — матыстчис Ӧлексей дінӧ пӧчӧ. Копыртліс чышъяна юрсӧ, тапнитіс ас пеляс: — Ме омӧля кыла да, тэ гораа сёрнит. Дзикӧдз ӧд пельтӧммыны куті... | ||
| + | — Ӧлексей ме, карсянь со вои. Важ мойдъяс да сьыланкывъяс чукӧртала-гижала. | ||
| + | — Личӧдчы вай, туй морт. Лок матӧджык, тшай юам, — пызанлань индіс пӧчӧ, кыдзкӧ яндысяна видзӧдліс воысь вылӧ, быттьӧ шуис: эн пӧ дивит менӧ, ог кӧ чӧскыда верд-юктав... | ||
| + | Ӧлексейлы эз ков мӧдысь корӧм. Ӧшӧдіс кӧрт тув йылӧ кокньыдик пасьсӧ, пеля шапкасӧ да пуксис пызан сайӧ. Пӧчыд сола тшак лэптӧма, пуӧм капуста, картупель вундалӧма тасьтіӧ, кӧнтусь выйӧн гудралӧма, кӧвдум тэчӧма... Тшайсӧ кисьталіс сука, мед пӧ кӧрсӧ кывлан, сьӧлӧмыд кузь туй бӧрад бурмас... | ||
| + | Дзик бокӧвӧй морт, тӧдтӧм ньӧти, а со пыдди пуктӧ Ӧлексейӧс. Пиӧс моз лелькуйтӧ. Гашкӧ, пи ни ныв мортыслӧн абу да, кысь тӧдан? Жбыргисны-муналісны быдмӧм бӧрас... | ||
| + | Тадзи мӧвпаліс тшай юигӧн Ӧлексей, ачыс син бӧжнас кыйкнитлывліс пӧчлань. | ||
| + | — Пукалам, сёрнитам, а ог и тӧд, кыдзи тіянӧс шуӧны? | ||
| + | — Кыдзи нимӧй? — пӧчӧ чышкыштіс пызан вылысь абутӧм буссӧ, вильыш нюмсер котӧртіс да вошис гӧгрӧс чужӧмыслӧн сук чукыр пӧвстас. — Мамӧй тай Надьӧӧн шулӧма-а. Батьӧ Степан вӧвлі. Ас сиктсалы Пошта Надьӧ. Бӧръя дас восӧ, пензияӧдз, пошта новлӧдлі. Сирасис сэсся нимыс... | ||
| + | — Мыйла нӧ сирасис? — чуймис Ӧлексей, быдӧн гӧлӧсыс ёсьмис. | ||
| + | — Менам мам нэмсӧ нянь пӧжаліс. Пекар Настаӧн и тӧдӧны. Кодлысь кӧть он юав, пыр керкасӧ индасны. Ме серти кӧ, бур тайӧ, йӧзыд зіль да киподтуя войтыртӧ ӧдйӧ казялӧны. | ||
| + | — Дашкӧ, дашкӧ... | ||
| + | Пошта Надьӧ довкнитіс чышъяна юрнас, пыдісянь ышловзис, но сёрнисӧ водзӧ эз нуӧд, быттьӧ сьӧлӧмнас кыліс Ӧлексейӧс: рыт пуксис, сап пемыд ывла вылын, а шӧр сёрниӧдзыс, карса мортлӧн могӧдз, век эз воӧдчыны. | ||
| + | — Ю на тшайтӧ, ваыс ӧд миян чӧскыд, — пызан сайысь петігӧн тшӧктіс пӧчӧ. | ||
| + | — Чӧскыд и эм. Абу карса кодь хлора. Аттьӧ, пӧттӧдз лои, — шлапкис морӧсас Олексей. | ||
| + | Вешйис ӧдзӧслань, кузь лабич помӧ, сэсянь гораа юаліс: | ||
| + | — Ме, мися, могӧн эськӧ кежи да. Важся мойд-сьыланкывъяс корсяла. Гижала найӧс. Он-ӧ мыйкӧ висьтыштӧй меным. Сьылыштӧй ли, гашкӧ, нӧдкывъяс тӧданныд, шусьӧгъяс. | ||
| + | Пошта Надьӧ вель дыр чӧв оліс, ас кежысь мыйкӧ мӧвпаліс, видзӧдіс кытчӧкӧ бокӧ, мӧдар вежӧсас. Ӧлексей лов шысӧ кутӧмӧн виччысис: кысь нӧ тӧдан, мый вочавидзас. Гашкӧ, эз кыв. Сэсся кодарӧ на пӧрысь морттӧ катовтас. Пыксяс дай — ог пӧ тӧд. Сэки быть лоӧ пасьтасьны да швачӧдны бӧр. Войыс дзикӧдз таляліс. | ||
| + | — Том дырйи эськӧ ёна сьывлывлім да, — юрсӧ бергӧдіс Ӧлексейлань пӧчӧ. — Оні ставыс нин вунӧма, пиук. Вошласьны куті... | ||
| + | — Мыйкӧ мында тӧданныд жӧ, — эз лэччысь Ӧлексей, весиг локтіс ӧдзӧс дорысь да бӧр пуксис пызан сайӧ, пӧчӧлы воча. А мӧдыс тойыштіс-дзебис дзор юрси пратьсӧ чышъян улас, тюп-тяпкерис вомнас, топӧдліс косіник пельпомсӧ... Быттьӧ дорйысис Ӧлексейысь: сирасин пӧ, сюра лешак, он мын тэысь. Гашкӧ, яндысис тӧдтӧм мортсьыд, гашкӧ, гӧлӧсыс эз вӧв да сы вӧсна пыксис. | ||
| + | — Кывъясыс вунӧмаӧсь, сорся буди... | ||
| + | — Онӧ. сорсьӧй, вай видлӧй-а, — кевмысяна артмис Ӧлексейлӧн. | ||
| + | — Тэ тай менӧ му пырыс и ва пырыс нуан, — дӧзмана гӧлӧсӧн шуис Пошта Надьӧ, но здук мысти нюмдіс, ӧвтыштіс кинас — эг пӧ скӧрысь шу, эн сьӧлӧм бердад босьт, пиук. | ||
| + | Чышкыштіс вом дорсӧ чышъян помнас, ружӧктіс-кызӧктіс, тыдалӧ, лӧсьӧдіс гӧлӧссӧ. | ||
| + | — Сьылышта инӧ... | ||
| + | Босьтіс небыдика, тэрмасьтӧг, вӧсни гӧлӧсӧн: | ||
| + | |||
| + | Оліс коркӧ сиктын ныв. | ||
| + | Кӧсаыс коскӧдзыс, ачыс оз тусь кодь. | ||
| + | Батьыс войпукны оз лэдз, | ||
| + | Зонъясысь пыр видзӧ, зонъясысь пыр видзӧ. | ||
| + | Кайис арнас ягӧ пувла, | ||
| + | Чуман киас кутӧ, | ||
| + | Эз и тӧдлы, ылӧдз пырис вӧрӧ, | ||
| + | Воши парма шӧрӧ, воши парма шӧрӧ. | ||
| + | Бӧрдӧ, синва кисьтӧ нылыд, | ||
| + | Шуштӧм гӧгӧр, ӧтнас дзик тай колис. | ||
| + | Ош кӧ петас, мый нӧ вӧчан, | ||
| + | Сьӧлӧмыс дзик чеччас, сьӧлӧмыс дзик чеччас. | ||
| + | Нӧрыс бокын кыліс: увтчӧ пон. | ||
| + | Чепӧсйис нылыд, сылань петӧ. | ||
| + | Сьӧлӧм чеччӧ — кыйсьысь матын кӧнкӧ, | ||
| + | Гортлань туйтӧ тӧдӧ, гортлань туйтӧ тӧдӧ. | ||
| + | Нывлы паныд том зон локтӧ, | ||
| + | Киас пищаль, лазъя. | ||
| + | Крукыль бӧжа визув сьӧд пон | ||
| + | Нылӧс яра увтӧ, нылӧс яра увтӧ. | ||
| + | Петкӧдіс пемыд вӧрысь сэки | ||
| + | Зонмыд вошлӧм нылӧс. | ||
| + | Тадзи чужис муслун на костын | ||
| + | Та йылысь ме сьыла, та йылысь и сьыла... | ||
| + | |||
| + | Ланьтіс Пошта Надьӧ, чӧв-лӧнь лои керка пытшкын, сӧмын кузь гираа часі шлочкис-гартіс тэрмасьысь кадсӧ. Ӧлексей быттьӧ лабич бердас сибдіс, пӧчӧс кывзігӧн лэбаліс мӧвпъяснас тайӧ керкасьыс кӧнкӧ ылын-ылын, сійӧ тшем пемыд вӧрас, кытчӧ вошлі мича ныв. Син водзас сувтіс вӧралан пон — латшкӧс тушаа, крукыля бӧжа, визув. И зонмыс орччӧн: паськыд пельпома, лазъя, мыш саяс пищаль чурвидзӧ. Восьлалӧны найӧ куимӧн ордымӧд, сиктлань петӧны. Синва чышкалӧ ныв, нюмъёвтлӧ тшӧтш и, мездісны сійӧс вужля улын кулӧмысь, шудыс тай вӧлӧма на. Аслас и бать-мамыслӧн. Мӧдӧдіс сылы Енмыс бур сьӧлӧма зонмӧс. Вашъялӧ со ныв водзын, кыйкнитлӧ югыд синнас, дэльӧдӧ ассьыс сьӧлӧмсӧ, ерӧмаканьыд. Том вирыс пӧсь, дзулькйӧн пуӧ, визъялӧ-ветлӧ топыд сӧнъясӧдыс, ылькнитлӧ чужӧмас, пельӧдзыс пӧсьӧдлӧ. | ||
| + | — Чирӧма, мися, чирӧма гӧлӧсӧй, — курскӧ-кызӧкталӧ пӧчӧ. Сы гӧлӧсысь и пыркнитчӧ Ӧлексей, тӧвзьӧ зонма-ныла дорысь бӧр тайӧ керкаас, Пошта Надьӧ ордӧ. Мӧдыс зумбырвидзӧ лабичын, | ||
| + | |||
| + | синсӧ оз чӧвтлы вылӧ, кысь нин казявны, кодарӧ нӧбӧдлісны мӧвпъясыс Ӧлексейӧс. | ||
| + | — Ме татшӧм сьыланкывсӧ эг на кывлы. Сё збыль! Сьӧлӧмтӧ кватитӧ. Кысь нӧ босьтінныд? | ||
| + | Пошта Надьӧ зунясьӧ нин шӧрт ёкмыльӧн. Шарскӧ-гартӧ шӧртсӧ, чуньясыс вель тэрыба котралӧны, но ачыс зумыш, бандзибъясыс топалӧмаӧсь, джуджыд чукыръясыс гыалӧны чужӧм пасьтаыс. | ||
| + | — Ачым сьывлывлі тай, — дыр мысти чӧвтіс нор гӧлӧсӧн, — олӧмас дзик тадзи вӧлі да... | ||
| + | — Кыдзи тадзи? — эз гӧгӧрво Ӧлексей. | ||
| + | — Ме, мися, ас йылысь сьыла. | ||
| + | Пошта Надьӧ лэптіс юрсӧ ёкмыль дорысь, нюмъёвтіс вежавидзана, мыжа морт моз. | ||
| + | — Вошлі пув вотігӧн коркӧ, том дырйи на. Муртса эг весьӧпӧр. Сэтшӧма повзи. Сы шӧрӧ-водзӧ вӧралысь паныдасис. Орчча сиктысь вӧлӧма. Сійӧ и мездіс менӧ, петкӧдіс тшем вӧрсьыд. | ||
| + | — Но-о-о! — чуймис Ӧлексей, оз тӧд, эскыны ли, абу ли пӧчыслы. Гашкӧ, содталӧ, гашкӧ, сё збыль. | ||
| + | — А водзӧсӧ кыдзи да мый? | ||
| + | — Верӧс сайӧ петі сэсся, кыйсьысь саяд, — бара нюмдӧ Пошта Надьӧ. — Тайӧ керкаас и олім-быдтысим. Петыр нима мужикӧй вӧлі. Война бӧрас нин кувсьыліс. Висис, коньӧрӧй, век, кырлӧдлӧма немечыд пытшкӧссӧ да... | ||
| + | — Асьныд, сідзкӧ, сьыланкывсӧ и лӧсьӧдлінныд? — шензьыштіс Ӧлексей. | ||
| + | — Гажтӧм босьтас да, намга тай вӧлі вомгорулӧ, кывъяссӧ корсяла, томдырсяӧс казьтыла. Сэсся Петыркӧд тешкодь тӧдмасьӧмыс юрӧ волас. Нюжйӧдлышта ас кежысь. Ӧтчыд дай мӧдысь... Дырнад тай сьыланкыв и артмис. | ||
| + | Быдторйыс паныдасьлӧ му вылад. Кутшӧм ылысянь лэбис-локтіс Ӧлексей, подӧн вуджис квайт верст, кежис ӧтка керкалань, шонтысьӧм ради... И со кыдзи мойвиис. | ||
| + | Быттьӧ мойдысь олан туйыс пӧрысь пӧчыслӧн. Ачыс сьыланкывсӧ лӧсьӧдӧма и. | ||
| + | Тадзи мӧвпаліс Ӧлексей Пошта Надьӧлы воча пукалігӧн, морӧс пытшкыс быдӧн небзис, нимкодь лои, мый эз весьшӧрӧ швачӧд-мун та ылнасӧ, шудыс тай сылӧн вӧлӧма на. | ||
| + | — Челядь, кӧнкӧ, гырысьӧсь нин? — збоя шусис-юавсис Ӧлексейлӧн. — Внук-внучкатӧ сьывны велӧдан, майбыр... | ||
| + | А пӧчӧ лӧнис, быттьӧ вомас ва босьтӧма. Нускис-ноксис шӧрт | ||
| + | ёкмыльӧн, юрсӧ улӧ копыртӧма, сӧмын чуньясыс тэрыба вӧрисны-котралісны. Ӧлексейлӧн юалӧмыс, тыдалӧ, мыйлакӧ эз лӧсяв Пошта Надьӧлы, дойдіс сійӧс. Ланьтіс тай со, жугыльтчис быдсӧн. Эк, мый и вӧчны? Аттьӧ шуӧм пыдди кырыштіс пӧрысь мортлысь сьӧлӧмсӧ. Кӧсйис нин Ӧлексей вомсӧ восьтыны, мӧдарӧ сёрнисӧ бергӧдны, мед бурасьны Пошта Надьӧкӧд, но сійӧ пановтіс. | ||
| + | — Енмыс меным ӧти пи и сетліс. Синмӧс моз видзим, сьӧлӧмшӧрӧс, оз тусьӧн кокӧдім, мӧс вӧра йӧлӧн юктавлім, небыдик корӧсьӧн пывсьӧдлім... | ||
| + | Бӧръя кывъяссӧ пӧчӧ ас пытшкас нин ньылыштіс, синва сорнас. Кос пельпомъясыс кутісны сыркъявны, шӧрт ёкмыльыс уси да тюрис-гӧгыльтчис пызан улӧ. | ||
| + | Ӧлексей дзикӧдз шӧйӧвошис. Пукаліс повзьӧм чужӧма, кын мыр моз, воча шуны нинӧм оз сяммы. Шуан, да, гашкӧ, мӧдарӧ артмас, он шу — бара жӧ абу лӧсьыд... | ||
| + | — Мыйкӧ нӧ лои али мый? — усьӧм гӧлӧсӧн шыасис Олексей. — Пиыдкӧд, мися? | ||
| + | Пошта Надьӧ тільыштіс вазьӧм синъяссӧ, гоз-мӧдысь пыдісянь лолыштіс, быттьӧ сьӧлӧмас дзебис дільквидзысь дойсӧ, плавгис юр вылас чышъян. | ||
| + | — Чӧв, эз нинӧм сыкӧд ло, эз. Повзьӧді ме тэнӧ, пӧрысь йӧйыд. Кор дум вылӧ усьӧ, век сьӧлӧмӧй нормӧ, синваӧй доршасьӧ. Видзӧда, да менам Иван тэлань мунӧ. Уска жӧ и быдӧн. Гӧгрӧс чужӧма, ён. | ||
| + | — Кӧнкӧ ылын олӧ? | ||
| + | — Карынӧсь. Бура важӧн лэччисны. Первой райцентрас олісны. Кагаяснысӧ ме на видзлі. Быть отсав. Челядьыс шег кодьӧсь. Сэсся то нылыс висьӧ, то пиыс. А гозъя уджалӧны. Иван менӧ кевмысьӧмӧн корис: вай пӧ мезды, мамӧ, сё пӧгиб. Кысь нӧ он отсав. Куим тӧв олі на ордын, быдтыси. Эбӧсӧй сэки вӧлі на, майбыр. | ||
| + | Пошта Надьӧ орӧдліс сёрнисӧ, сунліс, тыдалӧ, мӧвпъяснас сійӧ кадӧ, сэсся ньӧжйӧник, синсӧ Ӧлексей вылӧ чӧвтлытӧг, водзӧ висьталіс: | ||
| + | — Сэки ми монькӧд быттьӧ лӧсявлім. Шань, мися, думайта, тӧждысьысь. Сельпо лавкаын сійӧ уджаліс. Картупельтӧ менсьым вӧлі пыр катӧдӧны, вузавны на чуктӧ. Сьӧмӧс вичмӧдлі жӧ налы: то дасаӧс сета, то унджык. Кык челядьнад ӧд абу кокни, Иван муртса институт помаліс, механикӧн леспромхозӧ индісны. Отсаси налы, мый верми, ныр вылӧ усьтӧдз. Мед нин, мися, олісны бура да шудаа. Мам сьӧлӧмыд тай пыр висьӧ- | ||
| + | |||
| + | пессьӧ челядь вӧснаыд. Кӧть найӧ чунь пом кодьӧсь, кӧть уска-тошкаӧсь нин... | ||
| + | Пӧчлӧн кывъясыс ныж пуртӧн гурскисны Ӧлексейлысь морӧссӧ, гудралісны вежӧрсӧ, быттьӧ сійӧ мыйӧнкӧ мыжа жӧ тайӧ ӧтка морт водзас. Локтіс со, корсьысьӧ-пычкӧ Пошта Надьӧлысь казьтылӧмъяссӧ, мойд-сьыланкыв, а мый вӧчсьӧ лов пытшкас, оз казяв: мед сӧмын аслыс лючки-бур вӧлі-а, ылі сиктас волӧмыс весьшӧрӧ эз ло. | ||
| + | — Во вит-ӧ-квайт сайын сиктысь Иванӧс карӧ босьтісны, — ышлолаліг висьталіс пӧчӧ. — Шуӧ тай вӧлі: начальникӧн пӧ ӧні лоа, патера и быдӧн сетӧмаӧсь. Моньӧй сыӧдз нин торсъявлывліс, а кор карӧ лэччисны, дзикӧдз кӧдзаліс. Букыша видзӧдӧ, быттьӧ мыжа морт вылӧ. | ||
| + | Ме эськӧ сылы воча нинӧм ог шу. Олӧй, мися, кыдзи кӧсъянныд. | ||
| + | Пӧрысьыд тай босьтӧ. Висьӧдчыны мӧді, кокӧй юкалӧ, песлӧдлӧ коскӧс. Иван мырдӧн сорӧн и корис — тӧвйы пӧ миянын. Мыйла, мися, корӧ, бӧрыннас гӧгӧрвои: ыджыдджык патера вӧлӧм сетӧны, менӧ пропишитасны кӧ. Но кык тӧлысь и верми овны. Бӧр лои гортӧ кайны. Моньыд дзикӧдз озырмӧма, чушъялӧ ме вылӧ, быттьӧ найӧс, коньӧръясӧс, дзескӧда. Иван кӧ гортын, яндысьӧ на. А кор сійӧ абу, кӧть синваӧн бӧрд, кума-кама ветлӧдлӧ, кыв оз шулы, сёйны оз сетлы ни. Дзик бокӧвӧй быттьӧ. Челядьсӧ «старая ведьмаӧн» шуавны велӧдӧ. Ойя да ойя, мыйта лои шогсӧ пыкны, синва кисьтны, кымын вой узьтӧг колис! Сэсся терпенньӧ бырис. Чукӧрті коркӧ кӧлуйӧс, гартышті тубрасӧ да шуи пилы: вай, мися, катӧд менӧ гортӧ. Кула кӧ, мед ас керкаын, шогӧй-гажтӧмӧйла сьӧлӧмӧй потӧ... | ||
| + | Буретш тӧв вӧлі, веж кӧдзыд трачкакылӧ. Керкаӧй кын, гӧгӧр лым тола шлапкӧма. Иван час-мӧд оліс дай бӧр шутёвтіс. Пиньӧн сорӧн пӧ тэкӧд нэм лоӧ мырсьыны. Сы бӧрын, веськыда шуа, ёнасӧ эз и кежав. Быттьӧ нянь шӧрӧм шӧрыштісны. Кык во нин эз волы ме ордӧ, письмӧ мӧдӧдлас дай. Век ыстысьӧ: некор пӧ, мамӧ. Быд отпускӧ лунвылӧ шлывгӧны, месянь мӧдарӧ, кысь нӧ сэсся сьӧлӧм оз нормы. Казьтышта кор ставсӧ, морӧсӧй сотӧмӧн сотчӧ... | ||
| + | Олексей юрсӧ ӧшӧдӧмӧн кывзіс пӧрысь пӧчлысь висьтасьӧмсӧ да сьӧлӧмыс курзис жӧ. Син водзас сувтіс аслас мамыс. Ӧтнас жӧ сійӧ, коньӧрӧй, кузь тӧвся рыт-войсӧ коллялӧ тыртӧм керкаын. Век тай вӧлі казьтылӧ: пукала пӧ ӧшинь дорын, син доймымӧн дзорга-видзӧда мир туй вылӧ. Кӧть эськӧ тӧда, он волы тэ, Ӧлексей, а думӧн пыр виччыся, гашкӧ, мыччысян кытыськӧ, кежалан чужан | ||
| + | |||
| + | сиктад. Тӧв и гожӧм тадзи, асыв и рыт. Ёпкӧ-доймӧ мам сьӧлӧмыд, некод вылӧ сэсся надеясӧ кутны. Ӧтка пиыд — ӧтка пи на и эм. Медся муса, медся дона. | ||
| + | Дзик ӧти бӧръя мыджӧд, пӧрысь мамлӧн олӧмын югыд кодзув. | ||
| + | Кор вӧлі воас Ӧлексей, мамыслӧн радыс! Жбыркъялӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ, оз тӧд, кытчӧ пуксьӧдны писӧ, мыйӧн чӧсмӧдлыны. Пывсянтӧ котӧрӧн ломтас, корӧсьтӧ бӧръяс-лэччӧдас, медся жарас ыстас-мӧдӧдас Ӧлексейӧс. Швачӧдчы пӧ, небзьӧд лысьӧмтӧ. Майбыр, абу карса пывсяныд, ваыс кутшӧм небыд да сӧдз. | ||
| + | Гажмасны сэсся да вой шӧр бӧрӧдз кургасны-сёрнитасны. Самӧвартӧ гоз-мӧдысь лоӧ пузьӧдлыны. Став олӧм-вылӧмсӧ казьтыштласны, быттьӧ сё во нин абу аддзысьлӧмаӧсь. Ок и лӧсьыд лолӧ Ӧлексейлы тайӧ здукъясас, став дой-тӧждыс вошлӧ син водзсьыс, вежӧрсьыс, морӧс вылас лӧнь, сӧстӧм, кӧть сьывны горӧд, кӧть йӧкты. | ||
| + | Асывнас дыр узяс, садьмас сёрӧн, некытчӧ тэрмасьны, майбыр. Нюжвидзӧ гӧн вольпасьын, часілысь точкӧмсӧ кывзӧ. А мамыс важӧн нин ноксьӧ пачводзын, пӧжасьны удитӧма, небыд шаньгаӧн чӧсмӧдлӧ Ӧлексейӧс. Мӧс выйӧн мавтӧма, азыма куйлӧны сёр вылын, асьныс вомад вӧзйысьӧны. | ||
| + | — Чеччы вай, кӧдзалас пӧжасыс, — тэрмӧдлыштас на Ӧлексейӧс. | ||
| + | Ачыс нюмъялӧ вом тырнас, нимкодясьӧ ӧтка пинас. Со кутшӧм мича да ён, тӧлка и, учёнӧйӧн лоӧ. Татшӧм асывнас шудаджык мортыс вӧльнӧй светас оз сюр. | ||
| + | Янсӧдчигас бӧрддзас, топӧдчылас Ӧлексей бердӧ, синвасӧ кыкнан кинас чышкалӧ. Нетшкысян гӧлӧсӧн, мыкталіг юалас: | ||
| + | — Кор нӧ сэсся во-о-лан? Тэ ӧд менам гажыс да сьӧлӧмшӧрыс. Висьӧдча век, эн вунӧд мамтӧ. Кула, гашкӧ, да... | ||
| + | Тайӧ кывъяссьыс Ӧлексейлӧн горшыс гӧрддзасьлӧ, синваыс тюрӧбтӧ. Пиньсӧ мурчнитас, кутӧ асьсӧ, а пытшкӧсас ставыс биӧн сотчӧ-ыпъялӧ. Кӧть эськӧ нэм кежлас Ӧлексей кольччас гортас... Но быть мун, быть коль мамсӧ ӧткӧн. Довгас мир туй кузя Эжва юлань, теплоход дорӧ. И пыр гудрасьӧ вежӧрас, мый бӧръяысь сійӧ воліс сиктас, бӧръяысь аддзыліс кыр йылын сулалысь мамсӧ... | ||
| + | Ылькнитіс, тыдалӧ, пӧчлӧн шог-дойыс, пыкнысӧ ээ нин выныс вӧв. Ӧлексейысь, кӧть и бокӧвӧй мортысь, эз кут дзебны нинӧм. Висьтасис тай со, курыштіс да койыштіс став чукӧрмӧм шог-дойсӧ. | ||
| + | — Кокӧй висьӧ-юкалӧ, весиг лавкаӧ ог вермы кайлыны, — син- | ||
| + | ва сорӧн пычнитіс пӧчӧ. — Пывсян ломтыны ни, пес пыртны... | ||
| + | — А рӧдвужыд абу? | ||
| + | — Эмӧсь эськӧ да. Чойлӧн пияныс, верстьӧӧсь нин. | ||
| + | Мынтысьтӧгыд жель жӧ оз бергӧдны. Сулея пуктӧм виччысьӧны. Ветымын шайта пензияыд нӧ кыдз судзсяс. Юан али сёян. Ог вермы, да быдторйысь лоӧ мынтысьны. Пес пыртлӧмсьыд, пывсьӧдӧмсьыд, лавкаӧ ветлӧмысь... Пензия джынйӧй лотсьӧ тадзи. Кольӧм тулыс Миш Иванӧс да Педӧр Толяӧс потшсьыны медалі. Стын сайыс дзикӧдз нин пӧрласьӧма да. Сьӧмӧн, мися, мынтыся. Джынсӧ потшисны, сэсся голя вылӧ сувтісны: он кӧ пӧ доз пукты, мунам дай, матере. Пет да ачыд помав. Кысь нӧ меным майӧг сатшйӧдлыны? Эбӧсӧй дзик абу. Яндысьтӧм синъяс, мися, сюра лешакъяс. Вӧлі дзебасын ӧти сулея, зырасьны вайлісны бабаяс, ковмис петкӧдны. На, шуа, ырскӧй пӧрысь мортыдлысь бӧръясӧ, мед горшаныд сатшас. Босьтісны бара-й, синъясныс югъялӧны сӧмын. Бор бокас и тӧкаритісны, яндысьтӧм бугыльясыд. | ||
| + | — А пиыд нӧ мый вылӧ? — эз вермы кутчысьны Ӧлексей. — Оз ӧмӧй позь волыны, отсыштны? Пестӧ кӧть вайис-поткӧдліс... — юаліс скӧрыськодь дӧзмана гӧлӧсӧн, а вежӧрас пыр и юковтіс: «Ачыд нӧ кутшӧм? Ёна-ӧ волывлан гортад, мамыд дорӧ. Кысь нин пес вайны, поткӧдчыны... Эновтін пӧрысь мортӧс, сылысь сьӧлӧмсӧ шогыс, тыдалӧ, йирӧ тайӧ пӧчыслысь моз жӧ. Эк-эк-эк, ӧтка пиян, сюра и гӧна сьӧлӧмаяс...» | ||
| + | Пошта Надьӧ видзӧдліс Ӧлексейлань, быттьӧ и збыль юаліс, но сэсся шога чӧвтіс: | ||
| + | — Отсыштасны, виччысь вай. Таво тӧв дзикӧдз кок йылысь усьлі. Киӧс да коскӧс юкалӧ-песлӧдлӧ, ыллаасьны муртса петала. Сельсӧветса пред воліс видлыны, аттьӧ таысь. Шуӧ, пи пӧ эм, а тадзи мырсян-олан. Мися, гиж вай, тэ грамотаа морт, пилӧн удж вылас, мед чирыштасны сійӧс. Аслам синваӧй тюрӧ, мортсьыс яндзим. Пӧсьвывсьыд шуи, сэсся, думайта да: лёктор ӧд вӧча, ӧти питӧ няйтӧсьта. Мортыс сійӧ партийнӧй, гижліс, ыджыд чинӧдз пӧ регыд воӧдча. Киӧй эз лыб сьӧдӧднытӧ. Кывсяс, да лёк лоӧ. Нэм кута ачымӧс песны-кӧритны... Шуи предлы: эн, мися, гиж нинӧм, кыдзкӧ-мыйкӧ ӧтнам ола...» | ||
| + | Дзикӧдз нин пемдіс. А Пошта Надьӧ век висьталіс ассьыс олӧм-вылӧмсӧ, бӧрддзыліс на гоз-мӧдысь, килутшнас косӧдліс син гуранъяссӧ, корсюрӧ серӧктыліс и, кӧть эськӧ пӧчлӧн серамыс курыд ёкмыльӧн тасасьліс Ӧлексейлы горшас. Гӧгӧрво мам сьӧлӧмтӧ, лов-вежӧрсӧ. Пиыс пикӧ воӧдӧма, олӧмыс талялӧ-песлӧдлӧ Пошта | ||
| + | |||
| + | Надьӧӧс, а сійӧ мый вермӧ шогсӧ пыкӧ, дорйӧ на ассьыс Ивансӧ: мед бара-й лёктор оз жӧ ло-а. Быттьӧ чунь пом кага. Нелямын арӧса, уска-тошка шӧвктуг! | ||
| + | Мудзис, тыдалӧ, бӧръявылыс Пошта Надьӧ, ланьтіс жӧ, ружӧктіс морӧс тырнас, сыналіс дзор юрси пратьяссӧ. | ||
| + | — Вод да узь вай. Кытчӧ нӧ вой улас мунан. | ||
| + | — Абу эськӧ лӧсьыд да, — топӧдліс пельпомъяснас Ӧлексей, но водзӧсӧ эз кут пыксьыны. Кытчӧ и мунан вой шӧр каднас, код тэнӧ виччысьӧ... | ||
| + | Мӧдысь эз ков тшӧктӧм — кайис паччӧрӧ да нюжӧдчис пӧчӧн лӧсьӧдӧм вольпасьӧ. Дыр куйліс восьса синмӧн. Пошта Надьӧлӧн висьтасьӧмыс кырлӧдліс пытшкӧссӧ, пудъя изйӧн личкис морӧссӧ. Сэсся ньӧжйӧник ставыс бердіс, ылыстчис-вошис... Унмовсис асъявылыс нин, вӧтӧ суніс. Быттьӧ локтӧ Ӧлексей чужан сиктас, Эжва дорсянь гортлань кайӧ. Луныс мича, югыд паськыд юыс лӧсталӧ-ворсӧдчӧ шонді водзас. Нимкодь Ӧлексейлы, сьӧлӧмыс чеччӧ-нетшкысьӧ. Майбыр, бара на шуд уси мамсӧ видзӧдлыны. | ||
| + | Кокъясыс асьныс лэбӧдӧны Ӧлексейӧс тӧдса потшӧслань. Но мый нӧ тайӧ? Пырӧ дзиръяӧд, а йӧр тырыс йӧз. И кильчӧ вылын, и пывсян дорын, и керка пельӧсын. И некод кыв ни джын оз шу Ӧлексейлы. Быттьӧ вомнысӧ вурыштӧмаӧсь. Ставныс зумышӧсь, шог чужӧмаӧсь. Ӧлексей вылӧ дзоргӧны-видзӧдӧны, бокӧ вешйӧны, туй сетӧны... Корсьӧ Ӧлексей синнас мамсӧ, ӧтарӧ-мӧдарӧ юрсӧ бергӧдлӧ, чепсасьӧ. Некыдз оз аддзы мамсӧ, некӧн сійӧ оз тыдав... | ||
| + | Зутшкӧ сьӧлӧмыс, потӧ-чеччӧ морӧсас. Тӧвзьӧ-котӧртӧ Ӧлексей потшӧс дорсянь, лэбыштӧ кильчӧ вылӧ, пырӧ керкаӧ... | ||
| + | Садьмис Ӧлексей гора ымӧстӧмысь, пӧсялӧма, юрсиыс люстик ва. Сьӧкыда лолаліг куйліс бура дыр, зілис вӧтлыны-ылыстны син водзсьыс аддзылӧмторсӧ, мисьтӧм мӧвпъяссӧ, кодъяс жӧдзисны-гӧгралісны сы юрын. | ||
| + | А пӧчӧ чеччӧма нин, ноксис-тапикасис пачводзын, гольӧдчис чашка-паньӧн, мыйкӧ ропкис вомгорулас. Недыр мысти дзужгыны кутіс самӧвар, гораа шыасис радио: «Сёрнитӧ Сыктывкар...» | ||
| + | И быттьӧ кокниджык лои Ӧлексейлы сьӧлӧм вылас, быттьӧ Пошта Надьӧкӧд тӧрытъя сёрниыс татшӧм лёк вӧтӧн жӧ вӧлі, а ӧні, тайӧ асылӧ, кор ӧшинь сайын ловзьӧ-пестысьӧ выль лун, ставыс колис-лэбыштіс кытчӧкӧ бӧрӧ да сэсся оз нин некор петкӧдчыв. | ||
| + | Чай юӧм бӧрын Ӧлексей аттьӧаліс Пошта Надьӧӧс шоныд паччӧрысь, мӧдӧдчис петны. | ||
| + | — Иванӧс кӧ аддзылан, висьтав, мед волас, — ӧдзӧс дорын синвасӧ чышкыштіс пӧчӧ. — Мамыд, шу, висьӧ, виччысьӧ ёна. Карас сійӧ леспромас уджалӧ. | ||
| + | — Корсьла, корсьла... | ||
| + | — Мун, бласлӧ кристос. | ||
| + | Ывла вылын вӧлі югыд нин. Вӧр сайысь нырсӧ мыччис гӧрд бана шонді, кок улын чарскис чорыд лым. Пошта Надьӧлӧн пӧсь чайыс шонтіс мунысьлысь морӧссӧ. Олӧмыс Ӧлексейлы тайӧ здукӧ эз нин вӧв сэтшӧм сьӧдӧн да шогаӧн, кутшӧмӧн сійӧ ылькнитіс тӧрыт. Быттьӧ дойясыс шылялісны талунъя тӧжд-удж водзас. Кысь сійӧ пӧчлысь писӧ, Ивансӧ, корсяс? Мый шуас? Ёна тай колӧ сюйсьыны йӧз костӧ... Ӧлексейлӧн аслас нокыс голяӧдзыс. Диссертация помавтӧм, секторӧн веськӧдлысьыс дзуртӧ нин. А дачасӧ коді лэптас, гожӧмбыд лоӧ ывлаас пессьыны... Экма! Олӧмыс талялӧ-личкӧ. | ||
| + | А Пошта Надьӧ дзоргис гыӧра ӧшинь пыр, синнас колльӧдіс Ӧлексейӧс. Быттьӧ пиыс кежаліс. Вӧтын моз дзик... | ||
| + | КУИМ ВОК, КУИМ тополь | ||
| + | Висьт | ||
| + | |||
| + | Ме тшӧкыда волывла Эжва йывса тайӧ сиктас. Чечча тэрыб «Заря» теплоходысь да ньӧжйӧникӧн восьлала нӧрыс паныд. Со и кыр йыв. Небыдик тӧвру ворсӧдчӧ юрсиӧн. Син водзын тӧдса серпас: енэж помӧдзыс шылькнитчӧм парма, важ Эжвалӧн кузь бӧж, вабердса видзьяс. | ||
| + | Сулала да вом тырӧн апала сӧстӧм сынӧдсӧ. Кыла, кыдзи шувгӧны мышку сайын тополь пуяс. Пашкырӧсь, ёнӧсь, мичаӧсь. Куим тополь, быттьӧ, куим вок, зымвидзӧны-сулалӧны багатыръяс кодьӧсь, нёровтчыштӧмаӧсь Эжвалань. | ||
| + | Гораа тутӧстіс лэчыд гӧлӧса катер. Быттьӧ унмысь палялі. Босьті кӧлуйӧс да веськӧдчи туйӧд — топольяслань. Кымын матыстча пуяслань, сымын гораджык кыла коръяслысь шарӧдчӧмсӧ. Кокъясӧй асьныс лэбӧдӧны-нуӧны тӧдса потшӧс бокті, луд вомӧн ыджыд керка дінӧ. | ||
| + | Тайӧ керкаас олӧ Иван Анна. Сылы сизимдас сайӧ нин, но Анна збодер на, кӧть коскыс юкавлӧ поводдя вежсьӧм водзвылын и киясыс висьӧны пыр тшӧкыдджыка. Сюрлі Иван Анналы уджыс шег кодь нывсянь. Казакавліс озыр йӧзлы, кисьтліс пӧсьсӧ налӧн паськыд видзьяс вылын, чарлаӧн вундыліс шобді. Воис выль олӧм — медводдзаяс лыдын пырис колхозӧ. Бать-мамыскӧд вӧтлісны ӧтувъя овмӧсӧ Чалко вӧвсӧ да Сьӧдпель мӧссӧ. Синва петтӧдзыс эськӧ вӧлі жаль мӧскыс, да мый вӧчан. Ӧд югыд олӧм босьтчисны кыпӧдны. | ||
| + | А колхозад уджыд сэки сюрлі. Вӧчисны-лӧсьӧдісны выль муяс, бертісны мыр, сотісны пу колясъяссӧ гырысь бипуръясын. Уна пӧсь кисьтлісны, ок уна. И ӧні забеднӧ овлӧ Иван Анналы, кор | ||
| + | |||
| + | вотчигӧн аддзас вӧрӧн тырӧм-эндӧм коркӧя колхознӧй муяс, шогӧдас морттӧ: весь воши али мый налӧн пессьӧм-тільсьӧмыс? Торйӧн нин вирыс пузьӧ, кор паныдалас выль му вӧчысьясӧс. Мелиораторъясӧн найӧс шуӧны. Дӧзмӧ, дерт, Анна оз йӧз вылӧ. Зільӧсь найӧ, унджыкыс ас сиктсаяс. Но мый вӧчӧны, ерӧмаканьясыд! Паськыд пельпомъяса мужичӧйяс сы керка ыджда тракторъясӧн нырӧны-пӧрӧдӧны нэмӧвӧйся парма, а ки помысь вӧчлӧм муясыс вӧрсялӧны! Абу пӧ сэсся дивӧ! | ||
| + | Гажтӧм босьтлӧ Аннаӧс кузь да шуштӧм тӧвся рытъясӧ. Луннас горт гӧгӧрсӧ пелькӧдас, пирӧг-шаньга пӧжалас, лавкаӧ на кайлас. А кор пуксяс рыт, киясыс лэччысьӧны. Ин аслыс оз аддзы, быттьӧ мыйкӧ воштіс: то соседъяс ордӧ петалас, то пармалань ветлас-тапиктылас. Думсьыс кадсӧ коллялӧ, шог думъяссӧ вӧтлӧ. Сиктсаяс, шань йӧз, унаӧн ӧтка морттӧ ас дораныс овны корлісны. Но Иван Анна сӧмын вӧлі кинас ӧвтыштас: ӧтнам нин пӧ кыдзкӧ тані ассьым нэмӧс колляла. Кытчӧ колян керкатӧ, кодкӧд йитчӧма Анналӧн став олӧмыс. Аслас киясӧн гӧгӧр шыльӧдӧма-мольӧдӧма. Челядь тані чужисны-быдмисны. Керкаыс гӧрӧд кодь Анналы. Разян кӧ, олӧмыс киссяс сылӧн. | ||
| + | Тӧвся лунъясӧ Иван Анна садьмывліс водз. Ӧшинь сайын сӧмын на югдыштны кӧсйӧ, а кӧзяйка пач вом дорын нин. Тэрмасьтӧг сюялас кос пес, чуткас гаровтчӧм сюмӧдӧ би. Здук мысти трачкакылӧ нин пачын. Тадзи Иван Анналы чужӧ выль лун. | ||
| + | Сулыштас-видзӧдыштас, кыдзи ворсӧдчӧ сьӧлӧм шонтысь би, сэсся матыстчас ӧшинь дінӧ. Тӧждысяна видзӧдлас топольяс вылӧ: эз-ӧ пач трубаын омлялысь тӧлыс чегъяв пуяслысь вожъяссӧ. | ||
| + | Асъя кадыс медся муса Иван Анналы. Керкаын шы ни тӧв. Бӧрын — кузь да пемыд вой, ӧшинь сайын чужӧ-петӧ выль лун. | ||
| + | Дзикӧдз югдӧм бӧрын Иван Анна чукӧртас коколюкаӧн ломалысь ӧгыръяс, самӧвар пуктас. Здук мысти сійӧ шумитӧ нин. Самӧвар шыысь ловзьӧ керка пытшкӧсыс. | ||
| + | Чай юӧ кӧзяйка тэрмасьтӧг. Пыр ӧшинь дорын, паськыд пызан помын. Юӧ чашка блюдйысь, ичӧтик сакар торйӧн. Пӧльыштас пӧсь чай выль, видзӧдлас гӧгӧрбок, а син улас веськалӧны пияныслӧн карточкаясыс. Быдӧн — торъя рамаын. Иван, Николай да Гриша. Куим вок, куим тополь... Весиг вунӧдчас, мый киас чашка блюд кутӧ, сэтшӧма кырыштасны сьӧлӧмсӧ пияныслӧн чужӧмбанъясыс. А найӧ мам вылӧ дзоргӧны. Томӧсь, мичаӧсь, шаньӧсь. | ||
| + | Быд лун кӧзяйка видзӧдлывлӧ пияныс вылӧ, ас кежас сёрнитӧ накӧд. Зонъяс чӧла кывзӧны мамсӧ. Кытчӧ кӧть оз вешйы | ||
| + | |||
| + | Иван Анна — пачлань, ӧшинь дінӧ, век пияныскӧд варовитӧ. | ||
| + | Со Иван, медся ыджыдыс. Верстьӧ нин. Тӧвся шапкаыс зэв мунӧ косіник чужӧмыслы. Войнаӧдзыс велӧдчис трактористӧ. Уджаліс орчча Войпока сиктын, МТС-ын. Дас верст и эм сэтчӧдз. Гӧрисны-кӧдзисны колхозъяслы паськыд ыбъяс, отсасисны налы кыдз вермисны. Кежавлас вӧлі гортӧ здук кежлӧ. Пыр тэрмасьӧ. Пыр сійӧс помасьлытӧм удж виччысьӧ. Киясыс сьӧдӧсь, быттьӧ саа пач пӧданӧн ноксьӧма. Пупайкаыслӧн пӧлаясыс югъялӧны. | ||
| + | Ставсӧ ачыс зільӧ вӧчны-бергӧдны. Видзӧдан да, ва нин пывсянӧ ваялӧ, пес поткӧдлӧ. Корӧсясясны батьыскӧд пӧттӧдзыс, локтӧны дон ӧгыръяс кодьӧсь, чужӧмныс кыкнанныслӧн ӧзйӧ-ломалӧ. | ||
| + | Сэки МТС-ын тракторнӧй бригадаӧн веськӧдліс Опонь Микол, сиктсаяс сійӧс нимтісны скуп Опоньӧн. Тӧвнас пӧ Миколыдлысь лым он кор. Кӧть мый эз висьтавлыны, но Опонь Миколыд кӧзяйственнӧй морт вӧлі. Радейтіс, медым быд гайка-винт аслас местаын куйліс, а тракторыд часі моз уджаліс. Сылӧн оласног йылысь Иван эз ӧтчыдысь мамыслы висьтавлы. | ||
| + | Коркӧ и ачыс Опонь Микол паныдасис Иван Аннакӧд да шуис: | ||
| + | — Тэнад быдтасыд, Анна, ныриса. Тӧлк сыысь лоӧ. | ||
| + | Иван Анналы тайӧ кывъясыс нэм кежлӧ колины сьӧлӧмас. Эз ӧд кодкӧ мӧд, а бригадир Опонь Микол, районын пыдди пуктана морт, ошкис сылысь писӧ. Ошкыштіс первойысь да, кыдзи тыдовтчис, медбӧръяысь... | ||
| + | Армияӧ ыджыдджык писӧ босьтісны война водзвылын. Туйӧ петан рытас пукыштісны гортын, ёртъясыс волісны. Аскинас Иван Анна колльӧдіс писӧ сикт сайӧдз. Изъя чой дінын мам топӧдліс Иванӧс морӧс бердас да лӧня чӧвтіс: «Ме сэсся водзӧ ог мун. Мӧсъясӧй баксӧны нин. А тэ бура служит, асьтӧ видз...» | ||
| + | Тӧдіс-ӧ сэки мамлӧн сьӧлӧмыс, мый во мысти гымӧбтас война, мый тайӧ сёр арӧ сійӧ медся бӧръяысь малыштіс пиыслысь пушкыр юрсисӧ? | ||
| + | Иван вӧлі танкистӧн. Юӧръяс сысянь волывлісны гежӧдика, торйӧн нин сэки, кор пансис война. Быд письмӧын юасис, кыдзи пӧ олӧны-вылӧны вокъясӧй, эскӧдіс — ми пӧ кулам, но вӧтлам вӧрӧгӧс. Ыджыд пиыс медся дыр муніс биа-тшына тышъяс пыр. Уси война помланьыс нин, Прибалтикаын. Эз тай куж видзны асьсӧ, пуктіс том олӧмсӧ... | ||
| + | Со шӧркостыс, Николай. Гӧгрӧс чужӧма, сьӧд юрсиа. Соседъяс пыр шмонитлісны: чиган доддьысь усьӧмтор пӧ. И збыль: | ||
| + | некоднан вок вылас эз мун. Визув вӧлі, вильыш. Таысь и сюрлывлі Колялы. Нюмыс петалас Иван Анналӧн, кор син водзас сувтӧ шӧркост пиыс. Ӧтчыд, Колялы вӧлі ар нёль-ӧ-вит, шыбитіс сійӧ ломтысьысь пачӧ батьыслысь гын сапӧг пӧвсӧ. Бӧрд кӧть серав та бӧрын. Батьыс эськӧ скӧрмыліс-пузьыліс самӧвар моз, тасмаӧн кӧсйис пӧвсавны, да эз лыб киыс ичӧт морт вылад. | ||
| + | Верӧсыс войнаӧдзыс колхозын конюкаліс. Сӧмын на югдӧ, а Петырыс бӧрся ӧдзӧс дзуртыштіс нин. Сёр рытӧдз сэсся абу. | ||
| + | Колялы ичӧтсянь мусмисны вӧвъясыд. Сюяс вӧлі зептас солалӧм нянь да батьыс бӧрся лыйыштас-котӧртас. Зэр ни кӧдзыд оз сувтӧд. Став вӧвсӧ нимъяснас тӧдіс. Тайӧ пӧ Рыжко, эсійӧ — Герой, а медся бура пӧ гӧрӧ Карко. Быд гожӧм видз вылын турун юръяс кыскавліс. | ||
| + | Пажнайтігӧн батьыс шмонитліс: | ||
| + | — Сёй, пиӧй, рок, тэрыб лоас кок. Быдман да менӧ вежан. Став чибӧсӧ тэныд сета. | ||
| + | А мӧдыслӧн синъясыс ӧзйӧны. Дась конюшняысь не петавны. | ||
| + | Тадзи и быдмис шӧркостыс, позьӧ шуны, вӧвъяс пӧвстын. Кымын во на гӧгӧр гӧграліс, но некор эз элясьлы, мый мудзис либӧ дышӧдіс. Тэрыблунсӧ Енмыс, тыдалӧ, кык морт мында сетлӧма. Помнитӧ, вензьӧмӧдз вӧлі воласны Иван вокыскӧд. Ыджыдджыкыс трактор ошкӧ. Коля, петук моз, вӧвъяс вӧсна сулалӧ. Ме пӧ тэнсьыд кӧрт ёкмыльтӧ здукӧн пановта. Иван, лӧньджык мортыс, чӧв олӧ да нюмъялӧ. Сэсся крапкас, быттьӧ сёрниыслы пом пуктас: | ||
| + | — Ӧні техникалӧн нэм. Вешйы аслад вӧвнад. | ||
| + | Пузяс сэтчӧ Коля, кинас ӧвтчӧ, чибӧясӧс дорйӧ. Лоӧ батьыслы сюйсьыны на костӧ: | ||
| + | — Быдӧн найо асланыс местаын колӧны. И трактор, и Рыжко. | ||
| + | Коля водз гӧр воропӧ кутчысис. Муртса на вӧлі вӧв бӧрсяыс вӧтчыны вермӧ, кор батьыс ӧшинь ув йӧр гӧрны сетіс. Гӧлӧсыс лэчыд, пельтӧ вундӧ. Верстьӧ морт моз Карколы индалӧ: «Бӧрӧзда, но, тр-рр-р». Гоз-мӧдысь шыбӧлитліс первойысьтӧ, но сэсся бӧрӧздаясыс артмыны кутісны. | ||
| + | Батьсӧ война вылӧ босьтӧм бӧрын конюкаліс. Но эз дыр удайтчы лелькуйтны муса вӧвъяссӧ. 1942 вося тулысын корисны сійӧс военкоматӧ. Чукӧртіс Анна пиыслы ноптор да мӧдӧдіс кузь туйӧ. Унатор йылысь сэки мӧвпаліс мам. Сӧмын эз кужлы думыштлыны, мый шӧркостыс первойӧн ваяс курыд шог. Уси сійӧ 1942-ӧд во помын. | ||
| + | |||
| + | Гриша, медся ичӧтыс. Батьыс кодь топыд тэчаса, еджговат. Пӧслукман зонмӧн быдмис, вокъясыс моз жӧ уджсьыд пышъявны эз кужлы. Сэки, майбыр, мӧскӧн на олісны, турунтӧ пуктыны вӧлі колӧ уна. А мамлы нӧ кор! Нёль час асывсянь скӧт картаын, мӧсъяс дінын. Лолыштны некор. Веськыда кӧ шуны, ёнджыкасӧ пияныс да верӧсыс пуктылісны турунсӧ. | ||
| + | Ытшкыны ичӧтыс радейтліс. Ёна сёрниа эз вӧв. Босьтас коса-гӧрбуштӧ, варскӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ вокъяскӧд орччӧн. Покосыс кӧть на дорысь векньыдджык артмӧ, но мича да веськыд. Кыкнаннысӧ бӧрӧ коляс. Ачыс нюмъялӧ тувсов шонді моз, быттьӧ дэльӧдӧ вокъяссӧ: кӧть пӧ ичӧтджык тіянысь, а талун бара на парсниті-пановті. | ||
| + | Праздник водзвылын меліасьӧ: | ||
| + | — Мамук, гашкӧ, шаньгатӧ пӧжыштам аски. | ||
| + | Садьмас водз, муртса югдӧ. Мам сюяс пачӧ би да котӧрӧн скӧт картаӧ, мӧсъясӧс лысьтыны. Гришалы тшӧктас картупель пуны, пач ваймӧдны. Воас гортӧ — ывла вылын бур югыд. Пач вом дорын Гриша бергалӧ-ноксьӧ. Шлапнитас кинас Иван Анна: пиыслӧн шаньгаясыд джаджйынӧсь нин. Сулалӧ да налысь банйӧм бокъяссӧ мӧс выйӧн мавтӧ. | ||
| + | Гриша пырджык мам гӧгӧр бергаліс. Кӧнкӧ да мыйӧнкӧ век отсыштӧ. То джодж мыськалӧ, то рок пуӧ. Быдлаӧ сибалісны киясыс. Школаын велӧдчигӧн на мамыскӧд скӧт картаӧ мӧдіс лэччывлыны. Гриша турунтӧ котӧрӧн разӧдалӧ. Видзӧдан да, куйӧд нин зыртӧ. Мамлы любӧ: со кутшӧм отсасьысь быдмӧ. Жальыс эськӧ унаысь петавліс да. Торйӧн нин асывъясын. Пальӧдны Гришалысь унсӧ дыр вӧлі сьӧлӧмыс оз лэпты... | ||
| + | Кор пансис война, ыджыд коромина-керкаыс быттьӧ шуштӧммис. Кыкӧн и колины — Анна да Гришук. Быдтор йывсьыс мӧвпалісны кузь рытьясӧ. Пиыслӧн ӧтитор юрас — фронт. Пыр майшасис, мый арлыдыс оз тырмы. Война сувтан воӧ сылы тыри дас сизим. | ||
| + | Во джын мысти дзик ӧтнасӧн коли Иван Анна. Медічӧтсӧ колльӧдіс-мӧдӧдіс вӧрӧглы паныд. Гажтӧм лои Анналы. Керкаын ловъя лов абу. Сӧмын томиник топольяс шувгӧны ӧшинь улын, быттьӧ казьтылӧны ылі туйӧ мунӧм войтырӧс. | ||
| + | Ӧні на Анналӧн син водзын война кусан во. Быттьӧ вӧтын ставыс вӧлӧма. И абу дивӧ. Ӧд мыйта кад нин лэбыштіс-муніс. | ||
| + | Кыр йылын вӧлі пукалӧ Анна, видзӧдӧ лӧнь Эжва вылӧ. Друг кывтыд чукыль сайысь нырсӧ мыччис еджыд пароход. Шлопӧдіс гырысь кӧлесаяснас ва веркӧсӧ, ньӧжйӧник упкис-кайис визув па- | ||
| + | ныд. Гашкӧ, дзонь час кыссис Анна керка весьтӧдз. Сэсся пароход мый вынсьыс тутӧстіс да крута кежис береглань. | ||
| + | Иван Анна котӧрӧн сорӧн сы дінӧ. Эз и тӧдлы, кыдзи изъя берегӧдз воис. Пароход сатшкӧма нин нырсӧ, пос лӧсьӧдӧны лэдзны. Йӧзыс пароход вылын жуисны кодзувкот мында. Но сиктӧ чеччисны этшаӧн, сӧмын некымын морт. Весьшӧрӧ пессис Анналӧн сьӧлӧмыс. Сы ордӧ некод эз во. | ||
| + | Воысь пӧвстысь Иван Анна тӧдіс суседсӧ, Павел Васьӧс. Сійӧ ньӧжйӧник, кӧстыльяс вылӧ мыджсьӧмӧн, кавшасис крут берег пӧлӧн. Пельпом саяс вещмешӧк, юрас — пилотка, кузь шынеля. И сӧмын кисӧ топӧдлӧм бӧрын Анна казяліс, мый Павел Вась кок пӧла. Быдсӧн йирмӧг босьтліс, кывйыс вошлі. Соседыс лӧня чӧвтіс: | ||
| + | — Нинӧм, Анна, ловъя тай-а, джагӧдім вӧрӧгӧс. А олӧмыд ладмас на. | ||
| + | Дерт, Павел Вась эз тӧд Анналысь шогалӧмсӧ. А тӧдіс кӧ, ловйӧн кольӧм йывсьыд эськӧ кывйыс эз бергӧдчы казьтыштны. | ||
| + | Рытланьыс Иван Анна петіс ӧшинь улас. Гожся шонді катовтіс вӧр сайӧ. Гӧгӧр вӧлі чӧв-лӧнь. Потшӧс сайсянь аддзис Павел Васьӧс. Сійӧ пукаліс кильчӧ вылас да чышкаліс-малаліс гудӧк. | ||
| + | Паськыд морӧсас зилякылісны медальяс. Тӧдчис: мортыс гажакодь. | ||
| + | Павел Вась кокньыда лэптыштіс гудӧксӧ да здук мысти тӧдса сьыланкывлӧн горыс кывтіс нин лӧнь Эжва весьтын. | ||
| + | Павел Вась сьыліс чирӧм гӧлӧсӧн, юрсӧ гудӧк бердас пӧлыньтӧмӧн. Сьыліс быдӧнлы муса лӧз чышъян йылысь. | ||
| + | Потшӧс праслӧ бокын Анна кывзіс соседыслысь сьылӧм-ворсӧмсӧ да аддзис, кыдзи Васьлӧн чукыра чужӧм кузя гӧгыльтчисны гырысь синва войтъяс. | ||
| + | Кильчӧ вылӧ петіс Педьӧ Павла, Васьлӧн гӧтырыс. Небыдика плавгис верӧс пельпомъяс вылӧ шынельсӧ да пуксис орччӧн. | ||
| + | Тайӧ нор гудӧк шысьыс, шуда гозъялӧн ӧтлаасьӧмсьыс ок и шог лои Иван Анналы. Шог сыысь, мый коли дзик ӧтнас куим тополь улӧ. Синвасӧ чышкалігтыр Анна матыстчис пуяслань да дыр сулаліс на дінын. Морӧс вылас сэтшӧм деливӧ, кӧть юртӧ петляӧ сюй. А Павел Васьлӧн гудӧкыс сьӧлӧмсяньыс висьталіс лӧз чышъян йылысь... | ||
| + | Ӧтчыд, тайӧ вӧлі ар помын нин, Иван Анна садьмис торйӧн водз. Ӧшинь сайын — дзурс пемыд. Сьӧлӧмыс тіпкис-пессис морӧсас, быттьӧ висьталіс талун мыйкӧ виччысьӧ тэнӧ, Анна. А гашкӧ, Петырыс воас? Либӧ Гриша сетас юӧр. Кӧзяйка шурк-шарк ломтіс | ||
| + | пач, пелькӧдіс керка пытшкӧс. Абутӧм пызьторсьыс пӧжасис. Луныс кусі, а сы дінӧ некод эз во. То ӧти лёк дум волас-гӧгралас, то мӧд. Вежон мысти сиктса почтальон пыртіс Иван Анналы письмӧ. Дыр эз восьт. Поліс: гашкӧ, омӧль юӧр. Тіралана киясӧн разис гижӧдсӧ. Письмӧыс вӧлі кузь, некымын лист вылын. | ||
| + | «Чолӧм, Анна, гижа ме ылі мусянь. Думыштныд он куж — Дальньӧй Востоксянь. Россия помсянь. Гижа дыр чӧв олӧм бӧрын. Тэ, дерт, ёна нин виччысин месянь юӧр. Со и пукси гижны, Аннук. Веськыда кӧ висьтавны, сьӧкыд меным сёрнитны тэкӧд. Перӧ-ручкаыс киын тіралӧ, колана кывъясыс оз сюрны. | ||
| + | Война кустӧдзыс на миянӧс бергӧдісны мӧдарӧ. Став Россия-матушкасӧ вомӧналім, сӧмын кык вежон мысти воим татчӧ. Тэ, тыдалӧ, гӧгӧрвоин, мыйын делӧыс. Японечьяслы паныд. Меным войнаыс помасис эз тувсов лунӧ, а сёр арын. Тэ эн думайт, мый эляся. Сьӧкыдлунъяс дінад, тӧдан ачыд, велавлі томсянь. Но век жӧ татчӧ нуигӧн сьӧлӧмӧй эз вӧв места вылын. Войнаыслӧн ӧд помыс тыдаліс нин. Ставӧн гӧгӧрвоим: некымын тӧлысь мысти пеж вӧрӧгтӧ дзикӧдз чергӧдам. Мӧвпала вӧлі: мыйӧн воа Эжва бокӧ, медводз пидзӧсчаняся да чужан муӧс окышта. Ок и гажӧй быри. | ||
| + | Но ставӧн гӧгӧрвоим: японечьястӧ сідз-тадз он босьт, кодсюрӧлы быть ковмас юртӧ пуктыны. Миян туйыс чужанінӧ муніс тайӧ тышъяс пырыс. | ||
| + | Вӧлі пемыд вой на, кор кыпӧдчим. Ылын, кӧнкӧ енэж помас, тыдыштісны сопкаяслӧн мыгӧръясыс. Здук мысти зымӧбтісны пушкаяс. Юр весьтӧд чардыштісны-лэбисны вӧрӧглань снарядъяс. Югдандорыс уськӧдчим атакаӧ. Первойсӧ японечьясыд чӧв олісны. Тыдалӧ, налы чорыда веськалі. Но здук мысти, мыйӧн лоим матынӧсьджык, кутісны воча лыйсьыны. Мекӧд орччӧн котӧртіс миян взводысь татарин Сайфулин. Смел мортыс вӧлі. Бура дыр сыкӧд воюйтім. А тані, ылі муын, юрсӧ лои пуктыны. Уси другӧн, быттьӧ сійӧс кодкӧ сконйыштіс. Котӧртігмоз копыртчылі, а сійӧ эз нин лолав... | ||
| + | Налӧн окопъяслань нин кутім воны, кор кыськӧ ловзисны кык пулемёт. Оръявлытӧг мӧдісны сизьдыны. Ковмис пласьт усьны муӧ, юртӧ лэптыны он вермы. | ||
| + | Гымӧбтісны миян миномётъяс, парсалӧны-жуглӧны японечьяслысь траншеяяссӧ. Тадзи, мися, найӧс, тадзи. Этшаджык вир киссяс. Быдӧн сьӧлӧм вылын кокниджык лои отсӧг бӧрас. | ||
| + | Нетшыштчим му бердысь да водзӧ, вӧрӧглань. Тані и суис | ||
| + | менӧ лёк рӧкыд. Быттьӧ кокӧ зорйӧн вачкисны, пемдіс син водзын. Нинӧм йылысь думыштны эг удит, сӧмын юковтіс мӧвп: мися, пом, тыдалӧ. Помнитышта ру пытшкын моз санинструктор Олялысь повзьӧм чужӧмсӧ, сійӧ мыйкӧ висьталӧ, кинас ӧвтчӧ, а ме нинӧм ог кыв. | ||
| + | Сэсся садьӧй воши. | ||
| + | Не кӧ тайӧ тэрыб нылыс, ме гашкӧ, вирӧн сэні и ойді, либӧ вӧрӧгыд мӧдар югыдӧ мӧдӧдіс. Японечьясыд лёкысь водзсасисны, тӧдісны, мый пом воӧ налы. Пленад, висьталӧны, медым не сюрны, кынӧмнысӧ асланыс меч-пуртъясӧн вожӧдлывлісны. | ||
| + | Веськыда кӧ висьтавны, Анна, тайӧ тышсяньыс и олӧмӧй менам кежис мӧд туй вожӧ. Кор пласьт уси муӧ, отсӧг вылӧ воӧма Оля, миян санинструктор. Та йылысь сійӧ бӧрыннас нин меным висьталіс. Сӧмын на босьтчӧма кӧртавлыны бинтӧн, кыдзи японечьясыд миянӧс бӧр зырны мӧдӧмаӧсь. Со кутшӧм дзескыдінӧ веськавсьӧма миян. Мый вӧчны? Водзын — смерть локтӧ, Оля ки вылын ме, сы ни садь. Шыбитны ранитчӧм морттӧ, — ловйӧн оз кольны. Пышъян — нэмтӧ сӧвесьтӧс кутас йирны. Тадзи думайтӧма сэки санинструктор. Татшӧм здукъясад, Анна, тырвыйӧ петкӧдчӧ мортыдлӧн чужӧмбаныс. Бур, мый абу шӧйӧвошӧма нылыд. Кыскӧма менӧ бокӧ, матысса воронкаӧдз, да воча лыйсьыны заводитӧма автоматысь. А сэсся миян бара атакаӧ кыпӧдчӧмаӧсь, босьтӧмаӧсь сопкасӧ. Позьӧ шуны, смертьлӧн гыжъяссьыс перйис менӧ Оля. | ||
| + | Водзӧ гижны, Анна, зэв сьӧкыд. Ог и тӧд, кыдзи ставсӧ тэныд висьтавны. Ӧні думайта да, гашкӧ, бурджык вӧлі сійӧ тышас чергӧдчыны да. Но шулӧмаӧсь тай, судьбасьыд пӧ некытчӧ он пышйы. | ||
| + | Госпиталь бӧрын корси ме ассьым спасительӧс. Частьын на вӧлі служитӧ, демобилизуйтчан лун виччысьӧ. Сійӧ став йывсьыс и висьталіс. Кыдзи кыскӧма менӧ, гартӧма-кӧртавлӧма бинтӧн, лыйсьӧма менам автоматысь. | ||
| + | Ӧтчыд аддзысьлім, мӧдысь. Сійӧ ас йывсьыс висьталӧ, ме сідз жӧ. Чужлӧма-быдмылӧма Украинаса Кременчуг кар дорын. Батьыс учительӧн вӧвлӧма, усьӧма 1942 воын. Мамсӧ бомбаӧн виӧма. Ӧтка ныв. Чой ни вок сэсся абу. Ачыс вӧсньыдик, турун сі кодь. Кыдз, мися, тэ та сьӧкта мортсӧ петкӧдны вермӧмыд. А сійӧ нюммунӧ да шуӧ: «Ме пӧ не тэ гырся йӧзӧс тыш местаысь кыскавлі». | ||
| + | Сійӧ, дерт, меысь ёна томджык. Но сьӧлӧмыд тай вӧлӧм оз юась: сираси Оля дінас ме, Анна. Тӧда, мый лоа мыжа тэ водзын, а мый вӧчан. Кокъясӧй асьныс сы ордӧ нуӧны. Тадзи и чужи миян костын радейтчӧм». | ||
| + | Тайӧ кывъяс бӧрас Иван Анна муртса эз чашварт письмӧсӧ. Сэтшӧма дойдісны сьӧлӧмсӧ верӧсыслӧн кывъясыс. Но мыйкӧ кутіс тайӧ челядьлӧн кодь воськовсьыс. Бӧр шыльӧдіс чукрасьӧм листъяссӧ, чышкыштіс на вылысь синва войтъяссӧ. И бара Петырыслӧн гӧлӧсыс кыліс ылі муысь. | ||
| + | «Ме ӧд, Анна, ставсӧ зэв бура гӧгӧрвоа. Тӧда: тэныд оз ло кокни. Кык дой эм нин сьӧлӧмад — Ваня да Коля. И со нӧшта ме. Война вылӧ, дерт, ставсӧ бергӧдны оз позь. Кӧть, шуам, сійӧ кӧ эз ыпнит, ставыс эськӧ вӧлі мӧд ног. Но кора, ок кыдзи кора — гӧгӧрво кӧть мыйтакӧ менӧ. | ||
| + | Бура дыр ми аддзысьлім Олякӧд. Неважӧн локті сы дінӧ, а нылыд синсӧ оз лысьт лэптыны. Быттьӧ вежисны морттӧ. Юалі: мый нӧ, мися, лои? А сійӧ топӧдчис морӧс бердӧ, кыла, шлюпкыны-бӧрдны кутіс. Шуӧ: кага пӧ ме виччыся... | ||
| + | Со мый артмис миян костын, Анна. Бӧрынджык эг ӧти вой думайт та йылысь. Ставыс син пыр муніс. Чужан му, тэ, пиян. Ставыс гӧрддзасис ӧтлаӧ. Но кыдзи тайӧ гӧрӧдсӧ разьны? | ||
| + | Быдторйыс юрӧ воліс. Сеті аслым кыв: кольчча Олякӧд. Радейта ӧд ме сійӧс. Сэсся шыбита ӧмӧй батьтӧм-мамтӧм нывсӧ, коля ичӧт кагаӧн! Сё пасибӧ, мися, спаситӧмсьыд. Сӧвесьтӧс, Анна, пеж войнаыс эз на помӧдз курышт, да та вӧсна и сыкӧд. Тӧда: тэ водзын ме кувтӧдз мыжа...» | ||
| + | Лигышмуні Анна, быттьӧ мыйкӧ пытшкӧссьыс ори. Лэдзчысис улӧс вылӧ, кӧсйис шогсӧ синваӧн пӧдтыны, да эз нин вермы. Бӧрдсьӧма, тыдалӧ, уна нёль вонад. Пукаліс, мӧвпаліс ас кежас. Быттьӧ кыз стенӧ зурасис. Ни бӧрӧ, ни водзӧ. Гӧгӧр кер, петан туйыс абу. Сӧмын ӧні Иван Анна помӧдз шогсӧ курыштіс, гӧгӧрвоис — виччысьны сылы некодӧс... | ||
| + | Шӧйӧвошӧмын моз оліс некымын лун. Весиг некытчӧ эз ветлы. Ас морӧс пытшкас дзебис став курыдсӧ. Эз-ӧ тайӧ лунъясас сук сьӧд юрсисӧ юковтны дзор пратьяс? Гашкӧ, и сэки, а гашкӧ, и пияныслӧн усьӧм-вошӧм бӧрын. Коді нӧ стӧча висьталас, кор Анналӧн едждіс юрсиыс. | ||
| + | Нывбаба сьӧлӧмыд шогалӧ кузя. Быттьӧ сьӧкыд дой, кӧсйӧ бурдны и оз бурд. Тадзи вӧлі Иван Аннакӧд. Быдсӧн сьӧдӧдіс мортыд, косьмис. Но пыдын, кӧнкӧ морӧс пытшкас, ӧзйис битор, мый ставыс тайӧ лёк вӧт. Быд рыт петавліс нӧрыс вылын сулалысь пуяс дінӧ да видзӧдіс ю сайӧ. Шлывгисны-пышйисны лунъяс, тӧлысьяс, тулыс вежис тӧлӧс, но некод эз зӧркӧдчы Анна керка ӧдзӧсӧ. А сійӧ пыр виччысис, эскис, мый кӧть медся ичӧтыс, | ||
| + | Гриша, коді воши война помланьыс, аддзысяс да воас чужан сиктӧ. | ||
| + | Праздникъяс водзвылын Иван Анна асывсянь ноксис пач вом дорас. Шаньгаяс, пувйысь да тшакысь пирӧгъяс — ставыс артмис Анналӧн. Асыв помын, кор дзикӧдз нин югдыліс, кӧзяйка сывдыліс мӧс вый, судзӧдліс пач боксьыс утка борд да тэрмасьтӧг мавтліс пӧсь шаньгаяс. Быд пӧжасиг куим шаньга либӧ пирӧг пуктывліс блюд вылын пызан вылӧ — пияныслы. Ачыс прамӧя нинӧм эз и видлыв. Унджыксӧ новліс матігӧгӧрсалы: то чӧсмӧдлас сы кодь жӧ пӧрысь йӧзӧс, то петкӧдас Павел Васьяслы. | ||
| + | Ӧти тувсовъя лун бара на вайис майшасьӧм Иван Анналы. Водз асывсянь енэжын ворсӧдчис югыд шонді. Сьӧкыда упкигтыр шлывгис зэръясысь пӧльтчӧм Эжва. Лун шӧр гӧгӧрын вӧлі на чӧв-лӧнь. Сэсся поводдя друг вежсис: кыськӧ войвылысь сикт весьтӧ ӧшйисны сьӧкыд кымӧръяс, заводитіс швичкыны-пӧльтны кӧдзыд тӧв. Енэжыс зумышмис, мӧдіс резны зэр тусьясӧн. Ышмӧм тӧв сьӧкыда довкйӧдліс ӧшинювса тополь пуяслысь вожъяссӧ, скӧрысь омляліс пач трубаын. | ||
| + | Рытгорув поводдяыс дзикӧдз дурмис. Шлявгис-зэрис ведраысь моз. Тӧв ӧвсьыны эз кӧсйы, нӧшта кутіс гымавны-чардавны. | ||
| + | Иван Анна сулаліс ӧшинь дорын да видзӧдіс улич вылӧ. Друг енэжыс топольяс весьтын быттьӧ шӧри поті, ыпнитіс яръюгыд биӧн. Мулань сявкнитісны посньыдик ӧгыръяс. Кыліс трачкӧдчӧм. Кӧзяйка повзьӧмысла чепӧсйис ӧшинь дорысь да чӧвтіс пернапас: «Свят, свят, свят». Но здук мысти пуяс весьтын бара югнитіс би кольта. Мыйкӧ швачнитіс, кылӧ, гымӧбтіс лёкысь. Анна керкаын би кусі. Кӧзяйкалы ковмис ӧзтыны карасин лампа. Тадзи и пукаліс Анна рытывбыд ӧшинь дорын, видзӧдіс, кыдзи омлялӧ ывла вылын скӧр тӧв, шлявгӧ зэр. | ||
| + | Асывнас, муртса на югдіс, Иван Анна йӧрӧ пырис монтёр. Дыр гӧграліс топольяс гӧгӧр. Мыйкӧ броткыштіс, куритчис здук-мӧд да веськӧдчис Анна керкалань. Гымакыліг пырис пытшкӧсас. Пуксис лабич вылӧ, синсӧ читкыртӧмӧн шуис: | ||
| + | — Пуясыд, Анна, мешайтӧны проводъясыдлы. Пӧрӧдавны найӧс колӧ... | ||
| + | — Кыдзи нӧ керавны? Проводтӧ вылӧджык лэпты... — велӧдіс Анна. — Тайӧ топольяссӧ менам Петыр на пуктыліс войнаӧдзыс. Медым пӧ быдмасны, кыдзи миян куим пи... А тэ керавны кӧсъян! Помалан ӧд менӧ дзикӧдз!.. | ||
| + | Монтёр мыйкӧ нурбыльтіс вомгорулас. Сэсся клопнитіс ӧдзӧсӧн | ||
| + | да петіс ывлаӧ. Иван Анна кватитіс чышъян да сы бӧрся. Пановтіс монтёрӧс, вомӧналіс туйсӧ. | ||
| + | — Тэ мый, Анна, выжывалан? — вежыньтчис зон. — Ноко, вай вешйы, меным некор. | ||
| + | Анна кватитіс пывсян бокын сулалысь зыр да скӧрысь лэптіс юр весьтас. | ||
| + | — Олӧмыд кӧ абу жаль, матыстчы. А меным воштыны нинӧм... Сӧмын матыстчы топольяс дінӧ!.. | ||
| + | Иван Анналӧн синъясыс ӧзйисны, чышъяныс лэччис пельпом вылас. Монтёр сулалыштіс вомсӧ паськӧдӧмӧн да воши йӧрысь. | ||
| + | Иван Аннаӧс ме шуа Анна тьӧтӧн. Бура важӧн нин сыкӧд тӧдсаӧсь. Кор вола тайӧ сиктас, пыр кежала сы ордӧ. | ||
| + | Бӧръяысьсӧ пыралі кольӧм во. Сулаліс зарни ар. Дыр нимкодяси Анна тьӧтлӧн йӧрӧн. Быттьӧ ас кыӧм джодждӧра шевкнитӧма сэтчӧ. Тадзи топольяс мичмӧдӧмаӧсь кӧзяйкалысь керка гӧгӧрсӧ асланыс коръясӧн. Восьлала да пола торкны сӧстӧмлунсӧ. | ||
| + | Анна тьӧт пукаліс ӧшинь дорын, кысис. | ||
| + | — Но, карса гӧсьт, — шеныштіс сійӧ кияснас. — Пуксьы, шойччы, а ме, час, самӧвар пукта. Горшыд, тыдалӧ, косьмӧ жӧ-а. | ||
| + | Дыр пукалім-варовитім. Пӧсь петтӧдз чай юим, Анна тьӧт ас пӧжалӧм кӧвдумъясӧн чӧсмӧдліс. Сэки кӧзяйка ас йывсьыс меным унатор висьталіс. | ||
| + | — Война бӧрас пыр скӧт дінын уджалі, — казьтыліс ньӧжйӧникӧн Иван Анна. — Киясӧй ӧд ӧні мыйыськӧ юкалӧны. Асьнымӧс эгӧ жалитӧй. Кадыс сэтшӧм вӧлі да. Тшыг кынӧм, пасьтавны нинӧм, йӧз оз тырмыны. Прӧклятӧй Гитлерыд ставсӧ пузувтіс. | ||
| + | Видзӧдан да, сиктсаяс эськӧ фронт вылысь воавны кутісны. Коді ранитчӧма, коді калека. Унаӧн бӧрсӧ эз бергӧдчыны. И менам... | ||
| + | Анна тьӧтлӧн гӧлӧсыс быттьӧ кытчӧкӧ сибдыліс-гӧрддзасьліс. Чышъян помнас сибӧдчӧ косӧдны вазьӧм синъяссӧ, шогыс сьӧлӧм бердас матын вӧлӧма. Векньыдик пельпомъясыс топалісны, кутісны сыркъявны-вӧрны. | ||
| + | Сӧмын ӧні ме казялі, кутшӧм ёна вежсьӧма Анна тьӧт бӧръя каднас. Ичӧтмӧма, косьмӧма. Бандзибсьыс чукыръясыс джудждаммӧмаӧсь, дзор юрсиыс гежӧд. | ||
| + | Кызӧктыштіс чышъянас, видзӧдліс мелань, быттьӧ шуис: эн пӧ дивит пӧрысь морттӧ. | ||
| + | — Тайӧ шогыс из моз морӧсын ӧшалӧ. Уджас сӧмын и ылавлан. Кыдзкӧ вунӧдчылан быттьӧ. Коркӧ висьмис миян лысьтысь- | ||
| + | ысь, Микул Наста. Гортас куйлӧ, чеччыны оз вермы. А мӧсъястӧ лысьтыны колӧ, вердны-юктавны. Колхозса пред пикӧ воӧма: некодӧс скӧт дінӧ мӧдӧдны. Ачым шыӧдчи, вай, мися, отсышта. Гозмӧд тӧлысь ӧтнам тільси-мырси. Локта гортӧ да ки-кокӧс ог кыв. Пласьт уся вольпасьӧ. Он удит синтӧ куньлыны, бара нин югдӧ. Шойччан лун ни отпускъяс эгӧ корлӧй. Сэсся, дерт, кокньыдджык лои. Токӧн лысьтысьны кутім, еджыд халатъясӧн ветлӧдлам, кӧрымыд тырмӧ. Пыдди пуктӧны. Почетнӧй грамотаяс, деньгатӧ, козинъяс — ставсӧ медводз вичмӧдӧны. Меным морӧсӧ орден ӧшӧдісны. Со, мися, олӧмыд пуксис. Пенсия вылӧ петӧм бӧрын вит во на лысьтыси. Сэсся эг кут тай вермыны... | ||
| + | Сьӧкыда ышловзис, бергӧдіс мелань дзор юрсӧ. Нюммуныштіс. | ||
| + | — Ме ордӧ корасьны на волісны. Война бӧрас. Ӧлей Ёгорӧн шуӧны, миян сиктса. Петыр местаын конюкаліс. Серам петӧ: пырис, доз пуктіс пызан вылӧ, юыштам пӧ, Анна, сёрни эм. Ме, йӧюкыд, мӧвпышті, гашкӧ, мися, Ёгорыд пиян йылысь мыйкӧ тӧдӧ да. Висьтасьны кӧсйӧ. Мортыд ӧд фронт вывсянь. А сійӧ, лешакыд, ӧтлаасьӧм йылысь гаралӧ, муртса оз малась. Коколюкаӧн тодмышкалі. И ӧні ог каитчы... | ||
| + | ...Тэрмасьӧмӧн восьлала град йӧр бокті. Морӧсын лолӧй оз тӧр. Окота бурмӧдны Анна тьӧтлысь сьӧлӧмсӧ. | ||
| + | Бӧръяысь аддзысьлігӧн Иван Анна корис менӧ туявны Гришасӧ. Мам уна во эз тӧд, кытчӧ пуктіс юрсӧ ичӧт пиыс. Думсьыс пыр виччысис, косьтіс асьсӧ. И со меным воис юӧр оборона кузя министерстволӧн архивысь. Кад воштытӧг ме петі туйӧ, Иван Анна ордӧ. | ||
| + | Зептын куйліс дыр виччысяна письмӧ, кӧні тӧдтӧм йӧз гижисны: | ||
| + | «Дона Анна Ивановна! Ёна корсьысьӧм бӧрын стӧча тӧдмалӧма, мый тіян пи, гвардияса радӧвӧй Попов Григорий Петрович, сьӧкыд тышын социалистическӧй Рӧдина дорйигӧн героическӧя уси 1945 вося апрель 25 лунӧ. Дзебӧма Альпыясын, Сакуомир сикт дорын». | ||
| + | Со мый ылнаын куйлӧ тэнад Гришукыд, Анна тьӧтка. Юрсӧ пуктіс ылі муын, Австрияын... | ||
| + | Ме пыри Иван Анна йӧрӧ. Тополь пуяс важ кодь на мичаӧсь, вежӧдӧны-сӧвмӧны. Матыстчи керка дорӧ, кыпӧдчи кильчӧ вылас. Но мый тайӧ? Ӧдзӧсын ӧшаліс ыджыд томан. Чотігтырйи матыстчис Павел Вась. Чолӧмасим. | ||
| + | — Кытчӧ нӧ петіс Анна тьӧткаыс? — юалі ме. | ||
| + | Павел Вась чышкыштіс тюрӧбтысь синвасӧ: | ||
| + | — Кувсис миян Аннукыд. Вежон кык сайын дзебим... | ||
| + | Кежим топольяслань, пуксим ас вӧчӧм скамья вылӧ. | ||
| + | — Чукӧстіс менӧ да шуӧ: вӧльнӧй светас пӧ ме абу нин дыр олысь. Ланьт, мися, Аннук, миянӧс унаысь на банйӧм шаньганад чӧсмӧдлан. Час, мися, пельшӧрла котӧртла. Пельшӧрыд, шуӧ, меным нинӧмӧн оз отсав. Бурдӧдны позьтӧм дойыс кымын во нин йирӧ-косьтӧ сьӧлӧмӧс. Ті пӧ, тайӧ гажа нӧрысас олысьяс, видзӧдлывлӧй пуяс бӧрсяыс, энӧ вунӧдӧй найӧс... пиян пыдди меным... | ||
| + | |||
| + | ВӦЛІ БАБА ГОЖӦМ | ||
| + | Висьт | ||
| + | |||
| + | Чужан сиктас, Чукля Шорӧ, Иван мӧдӧдчис подӧн. Самолётысь чеччӧм бӧрын эз кут шлапъявны райцентр кузя, шыбитіс кокньыдик нопсӧ пельпом саяс да лэччис Эжва дорӧ. Вуджӧдчанінын быттьӧ сійӧс и виччысьӧмаӧсь — здук мысти паром шлывгис нин лӧнь ю вомӧн, упкиг бергӧдчис боквыв, эркнитіс-сибӧдчис кырӧм береглань. Сой кыза сира гезъяс водзсяньыс и бӧрсяньыс кыскисны-топӧдісны сійӧс керйысь тшупӧм моски бердӧ. | ||
| + | Йӧз чукӧр ылькнитіс лыа туй вылӧ, кежис кыр йылын тыдалысь сиктлань. А Иван муніс водзӧ, сылань, кӧні ытшкӧм-идралӧм ыбъяс зурасисны уна рӧма пармалӧн паськыд морӧсӧ. | ||
| + | Юсянь ылыстчӧм бӧрын нин, чой паныдын, мунысьӧс суӧдіс кузола машина. Иван сетіс сылы туйсӧ, кежис тракторъясӧн нырӧм борйӧ. Машина выныштчыліс, кылӧ, да сьӧкыда ружтігтыр пановтіс нопъя мортӧс. Дзужгис-кайис чой йылӧдзыс вель дыр. Кузов тырыс мешӧкъяс тэчӧма, гашкӧ, пызь, гашкӧ, ӧтруб нуис. Веніс-воис чойсӧ да джӧм сувтіс. Виччысьӧ, тыдалӧ, Иванӧс. Сідзи и вӧлӧма. Шоперыс, шӧр арлыда, пелыс кодь чужӧма морт, ылысянь на горӧдіс: | ||
| + | — Чукля Шорӧдз? Кавшась вай кузолас. Кабинаын кагаа баба-а... | ||
| + | — Аттьӧ, аттьӧ, — ӧвтыштіс кинас Иван. — Ме подӧн, кокъясӧс веськӧда. | ||
| + | — Ачыд тӧдан, — дӧзмискодь мӧдыс да гораа крапкис кабина ӧдзӧснас. — Шлопсьӧд, колӧкӧ... | ||
| + | Машина сьӧлыштіс сьӧд тшын ёкмыльӧн, скӧра нетшыштчис да турки-тарки воши чукыль сайӧ. | ||
| + | Бӧръя кывъясыс чепӧльтісны Иванлысь сьӧлӧмсӧ. Шлопсьӧд | ||
| + | |||
| + | пӧ, шуӧ. Дас верстӧн повзьӧдіс Марья Ваньӧс, коді став вӧльнӧй светсӧ ас кокнас кытшовтіс. Мед кӧть и тыртӧм машинаыс вӧлі, эз эськӧ пуксьы. Мыйла? Ачыс оз сяммы вочавидзнысӧ Иван. Восьлалӧ со, апалӧ арся сынӧдсӧ, а сьӧлӧмыс небзьӧ-шоналӧ, синва кодь сӧстӧм морӧс вылас лоӧ, быттьӧ корӧся пывсян бӧрын керка йӧрас петіс... | ||
| + | Квайт во Иван эз волы чужан муас. Мунліс-чепӧсйыліс шуд корсьны — ӧзйылан тай том дырйиыд. Лыддян, мый кымын ылӧ сетчан, сымын выяджык нянь вичмас. Сьӧмыд тшӧтш и, пурйӧн кылӧдмӧн. Лешакъясыс тойлалісны бокас: мун пӧ, мый нюжмасян. Няйттӧ лойысьыд тані сюрас на. Мунліс тай, квайт во собаліс ылі муясын, быдса нэм быттьӧ чужан муас эз вӧв. Но сьӧмыд кысь нин пурйӧн кылӧдны, зептас пуктымӧн муртса лои. А выя няньтӧ аслад пӧсьӧн жӧ колӧ вӧлӧм перйыны, некод тэныд вомад оз сюй... | ||
| + | Вель унаысь топӧдліс Иванӧс олӧмыс аслас чорыд кабырӧ. Топӧдлас, кутыштас, сэсся бӧр лэдзас. Дэльӧдчӧ-ворсӧдчӧ быттьӧ. Мудзис бӧръявылыс Иван, лигышмуні ас муысь бокын уявны-ветлыны. Эз на ӧд кӧдзав Комиысь, Эжва юысь, енэж помӧдз нюжвидзысь пармаысь. Кысь нӧ кӧдзаліс! Райцентрын, самолётысь петӧм бӧрын, дась вӧлі луд вылас усьны да окыштны чужан мусӧ. Синваыс дольсъяліс-доршасис. Висьтав ас грездсаясыслы, мамыслы либӧ чойыслы, оз, дерт, эскыны. Содталан пӧ, шуасны. Кысь нӧ сӧрӧ да содталӧ! Коді мусюръяс кытшовтіс, код пыр мунліс бокӧвӧй йӧзпӧвстса олӧмыс, сійӧ тӧдӧ, кыдзи нетшкысьӧ сьӧлӧмыд гортад воигӧн, быдсӧн вир-яйыд пӧсявлӧ, бордъя лолан, дась лэбзьыны-кыпӧдчыны енэжас, сэтшӧма шудыс шымыртас. | ||
| + | Тьпу! Вӧлі кӧ туйыс, карсянь эськӧ подӧн швачӧдіс-локтіс, наридз пӧвстті Эжвасӧ вуджис, эбӧсыс кӧ быри, пон моз кыссис, ловсӧ пуктіс, а воӧдчис жӧ Чукля Шорӧдз. | ||
| + | Иван бергӧдчыліс лӧсталысь юлань, нюммуніс да содтіс воськовсӧ. Шавксьӧдіс тэрыба, быттьӧ зілис вӧтӧдны пановтысь машинасӧ, кодлӧн дзужгӧмыс вочасӧн ылыстчис сук вӧр сайӧ. | ||
| + | Ытшкӧм-идралӧм ыбъяс помасисны, и арся вӧрыс сывйыштіс туй кузя мунысьӧс. | ||
| + | Вӧлі сентябрь шӧр. Лӧз енэжыс джуджыд, пыдӧстӧм, кӧнкӧ ылын петкӧдчылас-мыччылас нырсӧ лым еджыд кымӧр юр, здук мысти вошӧма нин син улысь. Ӧтнас шонді гӧвкъялӧ — вешйӧ рытыввыв, ваймӧм пывсян горйысь моз койӧ ыркалысь му вылӧ жарсӧ. | ||
| + | Сынӧдыс югыд, сӧстӧм, ылӧдз бара-й тыдалӧ. Вӧрсянь ӧвтӧ кос турун кӧрӧн, тшак-вотӧсӧн. Шоръяс вуджигӧн, увтасінъясын ыркыд, сук бадьяс тупкӧмаӧсь аснаныс вӧрса ёль. А сійӧ вильшасьӧ, тёльгӧ-дзольгӧ, ас дінас чуксалӧ: кежалӧй пӧ мелань, видлӧй чӧскыд васӧ, веськӧдӧй горшнытӧ. | ||
| + | Чӧла сулалӧны пуяс. Биа ӧгырӧн ыпъялӧ пелысь, вижӧдыштӧма кыдз пу, но оз на кӧсйы сетчыны арыслы, гожся кадсӧ казьтылӧ. Быттьӧ полӧмпырысь, медым не торкны арся чӧв-лӧньсӧ, кышакылӧ гӧрд коръяснас пипу. Зумышӧсь сулалӧны, кӧдзыд тӧв водзын жугыльмӧмаӧсь пожӧмъяс да козъяс. А колльыс таво мыйта на лапъясын, кок увсяньыс медся вылі туганӧдзыс! Лоӧ зверь-пӧтка, оз пышйы-мун коми пармаысь. | ||
| + | Быд пулы да быдмӧглы, быд ловъя ловлы мича арлӧн зарни пасыс вичмӧма. Сулалӧны туй пӧлӧн, шӧпкӧдчӧны ас костаныс, быттьӧ Иванлы паныд, шӧвк тугъясыд, петӧмаӧсь, быттьӧ сы локтӧмлы нимкодясьӧны, меліа шуалӧны: со и воин пӧ, Иван, гортад, чужанінад. | ||
| + | Баба гожӧм шойччӧ Коми муын. Шойччӧ вӧр-ваыс, лӧз енэжыс, дэбалӧм шондіыс. Шойччӧны лэбачьяс кузь туй водзын. Шойччӧ ловнас Иван. Вом тырнас кыскӧ ас пытшкас юр кольмӧдан вӧрса сынӧдсӧ да мойдын моз томмӧ, став вир-яйнас дась сывйыштчыны муса арыскӧд, баба гожӧмкӧд. | ||
| + | Лэччӧ вӧр туйті Иван, кымын водзӧ, сымын гырысьджыка воськовтсьӧ, и быд воськолӧн матынджык лоӧ Чукля Шорыс. «Морт нэмыд, тыдалӧ, баба гожӧм кодь жӧ дженьыд! — кыськӧ воӧ Иванлы мӧвп. — Став олӧмсӧ кӧ, шуам, босьтны да сыкӧд орчаӧдны. Чужан вӧльнӧй светас, дзирдыштлан зарни арыс моз, видзӧдан да, бӧр нин тӧв пуксьӧ. Тэнад нэмыд, Енмӧн сетлӧмторйыс, лэбыштӧма нин. Баба гожӧмыс, кӧть мый эн шу, регыдӧн вошӧ. Лун коляс, мӧд, гашкӧ, вежон, а сы бӧрти сьӧд ар виччысь... | ||
| + | Пысасис тайӧ мӧвпыс Иванлы, бергалӧ юрас, вежӧрсӧ гудралӧ. Мездысьӧ сыысь, ылыстӧ-вӧтлӧ, но здук мысти думнас бара нин сатшкысьӧма. Аслас олӧмыс син водзас сувтӧ. Комын арӧс тыри, а челядь руыс эз и пет. | ||
| + | Гӧтыр ни поз, керка ни карта. Зептыс куш и. Нопъяс новлан кӧлуй сӧмын. Гӧснеч тай шеді жӧ-а. Мамыслы шоныд ковта вайӧ, чойыслы — гырысь дзоридзьяса чышъян. Куш киӧн ӧд он лок. | ||
| + | Мый керан, эз кӧ сяммы Иван олӧм визяс тувччыны, шыбласис ӧтарӧ-мӧдарӧ. Быдсяма уджас кутчысьліс, весиг БАМ кыпӧдны-лэптыны ырыштчыліс. Но бара жӧ сьӧлӧмнас кӧдзаліс. Бӧрынджык нин, тӧдтӧм йӧз пӧвстын олігӧн, гӧгӧрвоны кутіс — весьшӧрӧ | ||
| + | сійӧ лытайтӧ страна пасьта. Некодарӧ оз сибав-а, некытчӧ оз поздысь. Абу весьшӧрӧ важ йӧз шулӧмаӧсь: ас муыд пӧ мам, а йӧз муыд — тьӧтка... | ||
| + | Кор туйӧ петіс, гортланьыс сетчис, быттьӧ сьӧкыд из морӧс вывсьыс чӧвтісны. Личалі гӧгӧр, прӧстмис, кокъясыс асьныс вокзалӧ нуисны. И локтӧ со, матыстчӧ Чукля Шорлань. Долыд Иванлы, нимкодь. Ас муыд век на ас, туйбокса быд пу нюмъёвтӧ. А уджыд, майбыр, татысь сюрас. Мортыс сійӧ абу дзик шыбитана, комын арнад лы кодь ён... | ||
| + | Верст кык-куим муніс тэрыба, збой чань моз. Но ӧдйӧ пӧсявны кутіс — дӧрӧмсӧ кӧть пыдзырт. Лои ньӧжмӧдны воськовсӧ, а сэсся эз кут песны асьсӧ. Кежис мир туй бокӧ, кыддза раслань, пуксис луд вылӧ. Шойччыштны. Кӧсйис чигарка ӧзтыны, тшынасьыштны, но киыс зептас эз пыр — сэтшӧм сӧстӧм вӧлі гӧгӧр, пув корйӧн ӧвтіс сынӧдыс. Водіс-ляскысис му бердӧ, кунис синсӧ. Кадыс джӧмдіс-сувтіс, кынмис здук кежлӧ. Некод эз торк баба гожӧмыслысь небыдик воськовъяссӧ, сӧмын Иванлӧн сьӧлӧмыс гыпкис-йӧткаліс сӧнъясӧдыс вирсӧ. Гораа, шыӧн, быттьӧ тэрмӧдліс: чеччы пӧ вай, водзӧ восьлав. | ||
| + | Пӧльыштіс тӧвру, вайис кос турун дук, казьтыштіс Иванлы челядьдырсясӧ. Со найӧ кайӧны Найдан ты бокӧ ытшкыны. Иван, Оля чойыс да мамыс — батьныс сэки эз нин ловъя вӧв, сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсьыліс. Чеччӧны водз, муртса на шондіыс гӧрд чужӧмбансӧ вӧр сайысь мыччӧ. Иван, гач новлысь, мужик морт, водзын мунӧ. Пельпом вылас важ чышъянӧ гартыштӧм косаяс. Шашаритчӧма наӧ, а унмыс му бердас личкӧ, синмыс ачыс куньсьӧ. Нюжӧдчыны эськӧ потшӧс бокӧ, веж турун пиӧ, ланьтӧдчывны здук кежлӧ. | ||
| + | Иван пыдісянь очсыштӧ, пыркнитчӧ асъя ыркыдсьыс. Оля быттьӧ кылӧма вокыслысь мӧвпъяссӧ, зульӧдӧ-велӧдӧ бӧрсяньыс: | ||
| + | — Мый узян, тэрыбджыка восьлав. Вӧттӧ аски асыв позьӧ помавны. | ||
| + | Иван котӧртыштӧ туй кузя, мездысьӧ чойыслӧн сирасьӧмысь. А мӧдыс пыльсйысьӧ, серам сылы. Нӧшта на мам сэтчӧ содтас, аслыснога, нюжйӧдлӧмӧн: | ||
| + | — Пи-ук! Восьлав, восьл-а-а-в, лысваыс дзикӧдз усьӧ-ӧ. | ||
| + | Вӧр тырнас гигзьӧны кыкнанныс, дэльӧдӧны Иванӧс. | ||
| + | Но сійӧ абу жӧ кын мыр. Тільыштас синсӧ, ӧдӧбтас — ылӧдз кольӧны мама-ныла. Туй чукыль сайын звиркнитас сук вӧрӧ, ланьтӧдчас пуяс костӧ. Локтӧны мамыс да Оля, мыйкӧ варовитӧны ас | ||
| + | костаныс, вель дыр оз казявны вошӧмтортӧ. Сувтасны лолыштны, сӧмын сэки кватитчасны: | ||
| + | — Кӧні нӧ Иванным? | ||
| + | — Сійӧ, буди, Найдан бокын нин... | ||
| + | — Чӧв, ӧні на тані вӧлі! | ||
| + | — Иван! А-у! Иван! — чилӧстас вӧр тырнас чойыс. | ||
| + | Ӧвтыштасны кинаныс, броткигтыр мӧдасны водзӧ. А Иван на бӧрся, шыш моз гусьӧник. Сэсся тай кыдз чеччыштас пуяс сайсянь, горӧдас-мурӧстас ош гӧлӧсӧн. Ойкнитасны мама-ныла, гортлань чепӧсъясны. Иван ваксьӧ-сулалӧ: водзӧстӧ пӧ босьті. Оля петук моз уськӧдчылас вок вылас, дась юрсиас кутчысьны. Кысь нин! Сӧтыштас туй кузя, сӧмын коса воропъясыс клёнӧдчӧны мыш саяс. | ||
| + | Кузь лунтыр ытшкасны ты бокын. Иван ӧти покос помалӧ, а мамыс мӧдӧс нин варскӧдӧ-нуӧдӧ. Оля винёв жӧ, мудз оз тӧд. Лолышттӧг ӧтарӧ-мӧдарӧ шарскӧ. Видзӧдлас вокыслань, довкйӧдлӧ юрнас мужик пӧ шусян. Пузьӧ сэки мӧдыс, сьӧлыштас ки пыдӧсас да суӧдӧ чойсӧ. Ӧвтӧ, ӧвтӧ, ӧвтӧ... Пановтны нин кутлас, но сойыс дубалӧ дзикӧдз. Гӧрбушыс вильснитӧ кисьыс. Веськӧдчыны кӧсйӧ, да оз вермы. Коскас быттьӧ нӧшкӧн кучкӧмаӧсь. | ||
| + | Сулалӧ, видзӧдӧ мама-ныла вылӧ. И кысь сӧмын налы эбӧсыс! Косаныс югнитлӧ шонді водзын. Сэсся лӧнясны жӧ коркӧ, лэчтасьны босьтчасны. Но дойдана кывтӧ оз шуны ытшкигад. Шойччигмоз кытшовтас мамыс Иванӧн уськӧдӧм местасӧ, ошкыштас на: | ||
| + | — Вокыд регыд миянӧс парснитас. Со мыйта ытшкӧма. | ||
| + | Чышкыштас ылькнитӧм пӧсьсӧ, зэлӧдас чышъянсӧ да тэрыба гольскас-лэчталас Иванлысь косасӧ. И куимӧн бара воськовтасны лӧддзӧн-номйӧн жувгысь видзлань. — Варс, варс, варс, — сёрнитӧны ӧта-мӧдыскӧд косаяс, вазьӧ дӧрӧм, солассьӧ вом дор. Но позьӧ-ӧ весь овны татшӧм мича лунӧ, ӧд гортаныс эм на нёльӧд олысь — Тӧлысь нима мӧс. Найӧс вердысь да юкталысь... | ||
| + | Бӧрсӧ лэччӧны тэрмасьтӧг, лӧня, Иванлӧн чуньясыс муртса куснясьӧны, ки пыдӧсас сярвидзӧны пев пом кодь гадьяс. | ||
| + | — Мудзин, пиук? — жальпырысь юалас мамыс. Меліа сывйыштас пельпомӧдыс, кутыштлас. И кокнялас морӧсас Иванлӧн, мудзыс быттьӧ абу и вӧвлӧма. Збодера видзӧдлас чой вылас, нюмъёвтас мамыслы. Збоя чургӧдас морӧссӧ: | ||
| + | — Кӧть дас покос на уськӧда! | ||
| + | Кысь эськӧ. Муртса коксӧ гортланьыс кыскӧ. Аддзӧ тайӧс ма- | ||
| + | мыс, шпыннялӧ — коді пӧ сэні пожйӧн васӧ койӧ, сэсся вак-вакӧн куимнанныс серӧктасны. Бур серам тайӧ, лов-сьӧлӧмтӧ личӧдысь, удж эштӧм бӧрса. | ||
| + | ...Восьтіс синсӧ Иван, пуксис луд вылӧ. Мамыс ни Оля чойыс оз тыдавны. Кышакылӧны юр весьтас зарни паськӧма пуяс. Трактор-машинаӧн вожлӧдлӧм туй куйлӧ сы водзын. Вывлань каян — райцентрӧ воан. Увлань лэччан — Чукля Шорӧ зурасян. А грезд саяс некутшӧм туй абу. Помтӧм-дортӧм парма шлывкнитчӧма. Сэні, водзӧсӧ, Кировскӧй обласьт нин. Мыж вӧчысьяслы лагерьяс пӧ эмӧсь. Вӧр пӧрӧдӧны-лэдзӧны... | ||
| + | Сувтіс, пыркнитіс кор-турунысь гачсӧ, петіс туй вылӧ. Шань, тырмас лажвидзны. Кӧть эз юӧрт воӧм йывсьыс, но пывсянтӧ талун удитасны на ломтыны. Ок и швачӧдчас жар вылас, сьӧлӧм бурмытӧдзыс небзьӧдас лысьӧмсӧ. А пывсьӧм бӧрас быть пукыштас керка бокас, рытья сынӧдсӧ лолыштас, кывзысяс грездлӧн олӧмӧ. То ӧтилаын мӧс бакӧстас, жыннян шы кылас, то мӧдлаын пон увтчӧ; кӧнкӧ катыдас трактор жургӧ, челядь ворсӧны... | ||
| + | Шойччыштӧм бӧрад зільджыка мунсьӧ. Но и туйыс абу ӧткодь. Кыті васӧд, кыті багыль, лыаыс кӧмкот пытшкас пырӧ. А тані со гальки, кок улас посни изъяс чарскӧны. | ||
| + | Восьлалӧ Иван, шӧркодь тушаа, паськыд пельпома, сім сьӧд юрсисӧ дженьыдика шырӧма-тшӧтшӧдӧма. Чужӧмыс гӧгрӧс, тушаыслы лӧсялӧ, статя-мичаник, абу пач пӧдан кодь, кутшӧм мукӧдлӧн овлӧ. Гырысь рудов синъясыс ас дорас кыскӧны. Видзӧдласыс небыд, сьӧлӧмтӧ шонтана. Кывлан тай: мортсӧ пӧ син сертиыс позьӧ тӧдмавны. Быттьӧ Иван йылысь шуӧма. Синъясыс сійӧс юрнас вузалӧны. Пыр и казялан: абу лёк морт тэ водзын. | ||
| + | Пожӧма вӧр тӧдлытӧг помасис. Пипу сора кыдзьяс котӧртісны увтасӧ, джуджыд кӧлея вожӧдіс туй шӧрсӧ, сьӧдоват мусӧ. «Регыд Изъя чой воас, — аслыс шуис Иван. — А сэсянь Чукля Шорыд орччӧн нин». | ||
| + | Шуйгавылын, пашкыр тугана козъяс сайын, енэжыс быттьӧ воссис-паськаліс. Тыдовтчис Кузӧб нюр. Мамыс на Иванлӧн висьталӧ вӧлі: помтӧм-дортӧм пӧ сійӧ. Став грездыс тані турипув вотлӧ. Ӧти помнас нюрыс люкасьӧ мир туйӧ, мӧд помыс енэжӧдзыс шылькнитчӧма, синмыд оз судз. Йӧз таті нэмсӧ ветлывлӧмаӧсь. Веськыда, нюрсьыс бокӧ кежтӧг. Местаыс эськӧ зыбуч да васӧд, лайкъялӧ гӧгӧр, но и мортыд вына. Кымын пӧвста керйӧн посйӧма нюр помсӧ, медым сӧмын писькӧдчыны. | ||
| + | Нюрсӧ вуджӧм бӧрын, нӧрыс йылын, бара пожӧма яг петкӧд- | ||
| + | |||
| + | чис. Быттьӧ гажӧдіс Иванӧс татчӧс вӧр-ваыс, мыйӧн вермис, отсаліс ӧтка мунысьлы. Баба гожӧмыс тшӧтш шонтіс сьӧлӧмсӧ, том вир-яйсӧ, ас муӧ воысьӧс. Но нӧрыс йылас нин, кор мир туйыс мӧдіс чукльӧдлыны-гартчыны пашкыр пожӧмъяс костӧд, Иванлы мыйлакӧ эз ло лӧсьыд морӧс вылас, ловнас кыліс-казяліс, быттьӧ сы бӧрся кодкӧ кыйӧдчӧ. Бергӧдліс юрсӧ, туй ӧтар-мӧдарсӧ кытшовтіс синъяснас — некод эз тыдав. «Тьпу, сё лешак!» — сьӧлыштіс сійӧ шуйга пельпом вомӧныс. Мамыс на коркӧ тадзи велӧдліс, мед пӧ каститчыны оз кут. Мунігмозыс гораа, морӧс тырнас ышловзис. Ышловзис, а кор лэптіс юрсӧ да водзӧ видзӧдліс, измыліс здук кежлӧ: туй бокын кодъяскӧ сулалісны. Бура ылынӧсь на. «Вотчысьяс, тыдалӧ», — ловзис весиг Иван да шавксьӧдіс водзӧ, быттьӧ Чукля Шорыс нин тыдовтчис, ас керкаыс. | ||
| + | Сьӧлӧмыс нимкодьпырысь зутшкис, кыскис-нуис морттӧ. Воськов кызь мысти сюсьджыка видзӧдліс тӧдтӧм йӧзлань. Ӧні бура нин тыдалісны. Кыкӧнӧсь, мужикъяс. Мыйкӧ сёрнитӧны ас костаныс. Э-э-э! Абу вотчысьяс тайӧ. Чуман ни пестер оз тыдав, куш киаӧсь. Кыйсьысьяс, буди... Сьӧла-тар шковгӧны. Но пищальныс кӧні? Пон оз бергав ни. «Код лешакыс нӧ сэні?» — ыркнитіс Иванлӧн сьӧлӧмыс. | ||
| + | Надзмӧдіс воськовсӧ, пӧсьсӧ чышкыштіс, нопсӧ мӧд пельпом вылас босьтіс-шыбитіс... Ачыс водзӧ дзоргӧ, юрас нӧйтчӧ-визъялӧ: кодъяс сэні сулалӧны? Вӧлӧкыд вӧлӧк и эм. Быдторйыс овлӧ... | ||
| + | Матынӧсь нин Ивансянь тӧдтӧм йӧз, зэв матынӧсь. Ӧтиыс сьӧд пупайкаа, шапкатӧм, кисӧ зептас сюйӧма. | ||
| + | Чӧла сулалӧ туй чукыляс, кыз пожӧм весьтын, нимкодясьӧ арся мичнас. Мӧдыс сы гӧгӧр жӧдзӧ, шпуткӧ-куритӧ, синсӧ Иванлань лэптывлӧ. Пельпом вылас плащ плавгӧма, векньыдик картуза. Мыр моз сулалысьыс, тыдалӧ, олӧмаджык, орччӧн гартчысьыс том, сартас кодь кос. Но мыйӧнкӧ ӧткодьӧсь быттьӧ. Мыйӧн нӧ? А-а-а! Шырӧм юраӧсь. Кыкнанныс... «Пышъялысьяс!» — личавлісны Иванлӧн кок сӧнъясыс. Кезнитӧдіс тайӧ шуштӧм мӧвпсьыс, йиа ваӧн мыш вылас койыштісны. Юрыс сӧстӧм лоис, кокни, став мукӧдторсьыс мездысис, шышъясӧс вежӧрыс ылькйӧ-казьтылӧ. Олӧмсьыс найӧс он тай шыбит. Вужъясисны татчӧ, Войвылӧ, важысянь. Коми мулӧн быд пельӧсӧ лагерьяссӧ сатшйӧдлӧма, лёк висьӧм моз паськалісны. Челядь дырйи на Иван та йылысь кывліс. Пышъялысьясыд вӧлі Чукля Шор гӧгӧр быд гожӧм-ар шаштитӧны, тшак вотысьясӧс повзьӧдлӧны. Тӧдысь йӧз висьтавлісны: ла- | ||
| + | герныс пӧ грездсянь верст ветымын сайын и сулалӧ, кӧрт туй бокын. Вӧр пӧрӧдӧны, парма-ягсӧ чашйӧны. Коркӧ, во сизим сайын, кык пукалысь орчча вӧр посёлокӧ винала волӧмаӧсь. Картіысь пӧ ворссим. Юсьӧмаӧсь сэсся, гоз-мӧд лун тӧкаритӧмаӧсь татчӧс гылыд аньяскӧд. А кор паляласны, синныс плешкас каяс. Зепныс куш, и винаыд абу. Сэки и шоммӧма налӧн ӧтилаті: ог пӧ лысьтӧй куш киӧн мунны, юрнымӧс мӧдӧдысьясыс бергӧдасны. Криста радиӧн да синва сорӧн ветлӧмаӧсь посёлок пасьта, корсьӧмаӧсь курыдтортӧ. Вежон мысти довгӧмаӧсь жӧ бӧрсӧ... | ||
| + | Пышъялысьяс йылысь сёрни шыӧн паськавліс грездас, шышъяслысь карточкаяссӧ ляскавлісны лавка пельӧсӧ, кыськӧ и салдатъяс волісны Чукля Шорӧдз. Весьӧпӧртасны вӧлі став ловъя ловсӧ, рӧмдігӧн быд кильчӧ ӧдзӧс крапкӧма-пӧдлалӧма, он бара-й пыр. | ||
| + | Шыш кӧ кывсьӧма, бабаяс сук вӧрсьыд биысь моз полӧны. Ыбъяс бокӧдз тшактӧ вотны и кайласны. Да оз ӧтнаныс, вит-ӧ-квайтӧн. Видзчысьӧны лёк йӧзсьыд. И быть видзчысь, кор олӧмыс повзьӧдлӧ, сьӧлӧмыд пыр коклябӧрад. Ӧти арӧ, сэки Иван школаын велӧдчис, петӧма вӧравны Ласей Миш. Мунӧма да, гашкӧ, ӧні ветлӧ. Став грездӧн корсисны, но лы ни кучик эз сюр. Быттьӧ му пырыс войтыштӧма. Мортыс збодер вӧлі, уна ошкӧс чергӧдліс. Нэмсӧ пармаын келалӧма. Вӧр керкаыс некымын. Сыланьӧ пӧ, висьталӧны, лагерланьыс сетчӧма. Лэч туйяс видлавны. Буретш сэки, кык лун мысти, пышъялысьясӧс корсьны кутісны. Гашкӧ, кык кока ошъяскӧд Ласей Мишыс паныдасис? Код тӧдӧ... | ||
| + | А Педӧр Нинакӧд мыйсӧ абу вӧчӧмаӧсь! Коньӧрӧй, шудтӧм аньӧй, пув вотігӧн пышйӧг киӧ веськалӧма. Пурӧмаӧсь-йирӧмаӧсь, пеж ловъясыд. Морт этшсӧ воштӧмӧн, тшыг кӧинъяс моз. | ||
| + | Нопсӧ лӧсьӧдігӧн Иван кыйкнитліс вӧрлань, мышку саяс: кыськӧ бокысь, пожӧмъяс костысь, мир туй вылӧ петіс коймӧд морт, тупкис мунысьлысь бӧрыньтчан туйсӧ. Ӧні став вир-яйнас нин кыліс Иван — пышъялысьяс тайӧ, пышъялысьяс! Налькйӧ со йӧртӧны сійӧс, Енмыс тӧдӧ, мый юраныс. | ||
| + | Ньӧжмис Иванлӧн воськолыс. Кокъясыс водзӧсӧ эз нуны. Быттьӧ кер костӧ топӧдісны, кӧть шӧри орӧдчы. Бӧрӧ ни водзӧ. И мыйла сійӧ, кын юр, машина кузолас эз сӧв, пыксис, шоперыс корис и быдӧн, ӧні эськӧ Чукля Шорын нин, мам пызан саяс пукаліс, чай юис. Орччӧн ӧд грездыс, верст куим лоӧ. Анькытш муяс регыд тыдовтчасны... | ||
| + | Ыркнитліс Иванлӧн сьӧлӧмыс, быттьӧ вӧтын ставыс тайӧ. Ӧні со пыркнитас юрсӧ, синсӧ восьтас да садьмас. И некутшӧм пышъ- | ||
| + | ялысьяс абуӧсь, некутшӧм из оз ӧшав сьӧлӧм вылас. Мича ар шӧпкӧдчӧ зарни коръяснас, баба гожӧм сывйыштӧма, лелькуйтӧ Коми мусӧ. Но кӧть мыйта эн пыркӧд юртӧ, а найӧ тонӧ сулалӧны, Иванӧс, дерт, виччысьӧны. Горӧдны, гашкӧ, кодкӧ кылас да доръяс? Либӧ вӧрас шыбитчыны, пышйыны наысь? | ||
| + | Пессьӧ сьӧлӧмыс Иванлӧн, сё мӧвп юрас бергалӧ. Пышйыны... Ас серам вылӧ. Абу полысь рӧдысь Иван, сэсся мый повнысӧ, чужан муас ӧд, гортас. Бӧрсӧ бара-й оз бергӧдчы, тырмас, квайт во шӧйтіс нин. Мед найӧ, лёк йӧзыс, вешйӧны сы туй вылысь, мед найӧ бокӧсӧ кежӧны. | ||
| + | Воськов дас коли сулалысьяс дорӧдз, кор томджыкыс, картуза мортыс, петіс воча, сувтӧдіс Иван вылӧ пупыш синсӧ. Бритчытӧм, вомас чигарка няклялӧ, улыс черлыыс ӧтарӧ-мӧдарӧ вежнясьӧ. | ||
| + | — Куды путь держим? — юаліс рочӧн, веськодьпырысь, кӧдзыда, быттьӧ сы водзын эз морт, а вӧрса конда сулаліс. | ||
| + | — В Чукля Шор иду, домой, — кыдзкӧ небыдика артмис Иванлӧн, бурӧн на думсьыс кӧсйис мездысьны пышъялысьясысь. Топӧдліс пельпомъяссӧ, лӧня содтіс: | ||
| + | — Сто лет не был, решил мать навестить... | ||
| + | — Возвращение блудливого сыночка. Ха-ха! — векыштліс кӧрт пиня вомсӧ томыс да бергӧдіс юрсӧ пупайкаа ёртыслань. А сійӧ орччӧн нин сулаліс, кор и матыстчӧма, лешакыд. Мугов чужӧма, уска, видзӧдласыс кӧрт тув кодь, сьӧлӧмтӧ кырлӧдлӧ. | ||
| + | — Коль так, давай побалякаем, — тшапкысис ноп волысӧ томыс, а мӧд киыс зептас пырис. Иван нимсӧ эз кут сылысь юасьны — кимльӧскивыв, бергӧдчыштӧмӧн лӧсыштіс пель вужъяс. Мӧдыс, тӧдӧмысь, абу виччысьӧма вартӧмтӧ, ойӧстіс да шмоткысис туй бокӧ. | ||
| + | Мугов чужӧмаыс чеччыштіс Иванлань — синмыс кольча ыджда, вижӧдӧм пиньяснас герчкӧ, чарӧмвывса ош кодь скӧр. Иван воча зырӧдіс, кежыштліс веськыдвыв да мый вынсьыс сӧтыштіс ки пыдӧс дорышнас. Сьылідзиръяс буретш. Кузь голяа юрыс уси-ляскысис, ачыс керыштӧм пу моз шлапкысис муӧ. Но бергӧдчынысӧ Иван эз удит. Коймӧдыс, бӧрсяньыс кыйӧдчысь-локтысьыс, мыш саяс нин вӧлӧма. Чепӧсйис тшыг пон моз, векыштчӧмӧн сюйис Иванлы ордлы костас лагерын вӧчӧм ёсь йыла пурт, сэсся мӧдысь сатшкис, коймӧдысь... | ||
| + | Горӧдіс-шатовтіс Иван, но эз усь, пӧсьвывсьыд нетшыштчис, вит-ӧ-квайт воськов муніс на Чукля Шорлань. Биа дойсӧ кӧсйис венны, вом дорсӧ вирӧдз курччаліс. | ||
| + | Джомдіс-крукасис кокыс, водзӧсӧ эз ну. Пӧри-плавгысис мыш вылас, уси туй вомӧн ног, тушанас тупкис лёк йӧзысь чужан грездсӧ... | ||
| + | Кӧнкӧ вылын-вылын, дзик шонді бердас, шлывгис лунвыв турияслӧн веськыд визь. Чурк боксянь ӧвтыштіс сьӧд сэтӧр кӧрӧн. Увтасас, сук понӧль пӧвстті, тёльгис вӧрса ёль, дэльӧдіс Иванлысь гудрасьысь вежӧрсӧ. | ||
| + | А дойыс ытва моз паськаліс, чашйис-косяліс морӧссӧ, доналӧм кӧртӧн сотіс гӧгӧр. Иван горша апаліс баба гожӧмлысь бӧръя здуксӧ, чуймӧм синъясӧн видзӧдіс сӧдз енэжас, быттьӧ юасис: мыйла нӧ, мыйла... | ||
| + | |||
| + | ВОЛӦН ДЖЕНЬЫД ЛУНӦ | ||
| + | Висьт | ||
| + | |||
| + | Декабрь пом. Дженьыдӧсь лунъясыс, пемыдӧсь да гажтӧмӧсь. Енэжыс букыш, шевкнитчӧма-ӧшӧдчӧма пуяс весьтӧдз. Видзӧдлан, да шуштӧм босьтӧ. Быттьӧ топӧдны му бердас кӧсйӧ морттӧ, сьӧкыд изйӧн личкӧ сьӧлӧмтӧ. | ||
| + | Абу кокни морӧс вылад тайӧ кадас. Джуджыд гуын кодь. Торйӧн нин сэк, ылын кӧ чужан гортыд, кытчӧ кольӧма-вужъясьӧма томдырся кад. Со и пукси гижны письмӧ, сьӧлӧмӧс небзьӧдыштны. Бумага кузя тэрыба котӧртісны медводдза кывъяс. | ||
| + | «Видза оланныд, мамӧ, батьӧ...» | ||
| + | Киӧй муртса эз содты и бабӧ, но зурасис кытчӧкӧ, лигышмуні. И сійӧ здукас жӧ син водзӧ сувтіс чужан сикт, потшӧс бокын сулалысь бабӧй. Ӧд неважӧн на, кольӧм во, письмӧын чолӧмавлі и сійӧс, мусаӧс да донаӧс. Ӧні тай дженьдаммис гижӧдӧй, тыртӧмджык лои и. Ори вужйыс, дыр сійӧ кутчысис олӧм бердас. Некор нин сэсся ог кутлы, мӧдӧд письмӧын пӧсь чолӧм, корав гӧститны. Эз ло сьӧлӧмшӧрӧй. Кувсис тадзи жӧ, декабрь помын... | ||
| + | Кӧсйи лолӧс небзьӧдыштны, а мӧдарӧ дзик артмис. Кырышті важ дойсӧ. Коркӧясӧ казьтышті. Уджйӧза ӧд коли бабӧ водзын... | ||
| + | Телеграммаыс вӧлі дженьыдик, курыд. Кывъясыс ыпъялысь биӧн пырисны морӧсӧ, сотыштісны пытшкӧсӧс. Вежӧрӧс нуисны али мый — быттьӧ му вылас ӧтнамӧн коли. Сулала, нинӧм ог кыв. Руын кодь гӧгӧр. | ||
| + | Сӧмын кӧнкӧ орччӧн тыдалӧ бабӧ. Пемыдлӧз платтьӧа, гӧрд дзоридзьяса чышъяна, синъяссӧ читкыртӧма. Сэтшӧмӧн и коли-йиджсис сійӧ менам сьӧлӧмӧ. Нэм кежлӧ, бӧръя воясӧдз. | ||
| + | ...Машина тӧвзис Эжва катыд. Нетшкысис-мургис чой паныдъ- | ||
| + | ясын, кокниа ышлолаліг тюрис кыр горув. Асфальт регыд помасис. Вӧрса туй кутіс шыбласьны ӧтарӧ-мӧдарӧ, чукльӧдліс пуяс костті. И кымын вывлань, Эжва йывлань, сымын топӧдісны сійӧс пашкыр козъяс. | ||
| + | «Ӧдйӧджык, ӧдйӧджык!» — нӧйтчис менам вежӧрын сьӧкыд мӧвп. «Луншӧр нин регыд...» | ||
| + | Машина йирис помтӧм-дортӧм туйсӧ, быд здукӧн, быд чукыльӧн матыстіс миянӧс сылань, мыйысь ыркавліс морӧсӧй. Куня синмӧс — локтӧ мелань пӧлыньтчыштӧм керка, кильчӧ помас — кузь кока крест... | ||
| + | — Кытчӧ нӧ, сӧтана, лэбзян! — лёкгоршӧн горӧдіс шопер. | ||
| + | Быттьӧ унзільысь садьми — векни туй шӧрӧд воча варкӧдіс паськыд морӧса машина. Гашкӧ, «МАЗ», гашкӧ, «Урал». Эг удит син лапнитны, орччӧн пукалысь шопер песовтіс рульсӧ, вомсӧ векыштӧмӧн шыбитіс ассьыс кӧрт вӧвсӧ юж туй бокӧ. Муртса слӧйми кватитчыны кӧрт вугйӧ. Машина ӧдӧбӧн чеччыштіс лым чукӧр вылӧ да упкысис толаӧ. | ||
| + | Кӧдзыд пӧсь чепӧсйис быдӧн. Горшӧй пакталіс-сотчис, быттьӧ кодкӧ пыдзыртіс вир-яйысь васӧ. Повзьӧмпырысь видзӧдлі шоперлань. Сійӧ сьӧкыда лолаліс, чужӧмыс быдсӧн топалӧма, лымйыс кодь еджыд. Пыркнитіс кудриа юрсинас, пыдісянь да кузя матьӧбтіс. Ылькнитіс сы пытшкысь ставыс: и вочаасьысь машина вылӧ скӧрлун, и кад воштӧм вӧсна дой и весиг гажа нюм — ловйӧн ӧд колины, майбыр. Орччӧн эськӧ шутёвтіс мӧдар югыдыс да. | ||
| + | Пукала кӧрт вугьяс кватитчӧмӧн, ки ни кок ог вермы вӧрзьӧдны. Кыла сӧмын шоперлысь тіралысь гӧлӧссӧ: «Воим, Ӧльӧксан, петам вай». Орччӧн сёрнитӧ, а быттьӧ верст сайын. Муртса шӧпкӧдчӧмыс пельӧдз воӧ. | ||
| + | Ӧвта юрӧн, мися, петам, петам. Тракъя ӧдзӧссӧ, восьтӧм пыдди пӧдлассьӧ, вӧлӧмкӧ. Кор ылькнитіс кӧдзыд сынӧдыс, сотыштіс бандзибъяс да пырис-котӧртіс питшӧгӧ, вӧлисти гӧгӧрвои, кутшӧм ӧдйӧ да повзьӧдчана ставыс артмис. | ||
| + | Шопер собаліс лым пиын, видзӧдаліс сунӧм машинасӧ, сэсся юаліс: | ||
| + | — Уна на коли сиктӧдзыс? | ||
| + | Сьӧлӧмӧй кӧдзавліс сылӧн кывъясысь. Ме дзикӧдз вунӧді кад йывсьыс. Мыр моз сулала. Абу ӧд этша на гортӧдз. Мича шор сӧмын вуджим. Верст вит тасянь лоӧ-а. | ||
| + | Чепӧсйи машинаӧ, кӧлуй кватиті. Сӧмын горӧді ёртлы, гашкӧ, мися, бур мортыд сюрас, перъясны, а ме мӧді, сёрма нин. Сійӧ | ||
| + | ӧвтыштіс кинас — мун пӧ ӧдйӧджык, тэрмась. Лым тола вомӧн кавшаси мир туй вылӧ да котӧрӧн сорӧн — водзӧ, ас сиктлань. | ||
| + | Мый йылысь сэки думайті? Пинялі-песі ачымӧс, лыдди медся шудтӧм мортӧн вӧльнӧй светас. Мукӧд олӧны-вылӧны, майбыр, быдтор налӧн шыльыда артмӧ. А тэ? Бабтӧ морт ног колльӧдны он вермы. Бӧръя туйӧ! Тьпу... | ||
| + | Кужи-ӧ мӧвпыштлыны, мый ставыс тадзи помасяс. Шуштӧма, курыда, кӧдзыд тӧлын. Челядь вежӧрӧн на овсьылӧма, буракӧ. Гашкӧ, и унзіль сьӧлӧмӧн, ас пытшкӧ йӧршитчӧмӧн. Тэныд кӧ гажа да гылыд, сідзкӧ и мукӧдлӧн дой ни висьӧм. Но воясыд тай тюрӧны-котӧртӧны, том пӧраад найӧс он казяв, да и мыйла. Мед рӧдтасны, сэтчӧдзыс, бӧръя воськолӧдзыс, ылын на да. А бабӧлы зэв нин этша кольлӧма. Со кутшӧм этша... | ||
| + | Шулӧмаӧсь: олӧмыд пӧ морттӧ мичмӧдӧ. Тыдалӧ, сідзи и эм. Олӧмыс морттӧ лэптӧ-бордъялӧ, сетӧ вын да сям. Ставыс тайӧ гӧгӧрвоана. А водзӧ мый? Чунь пом ыджда мортыслӧн доныд, оз кӧ кыпӧдчы вылӧджык, оз кӧ сьӧлӧмнас шонты мӧдлысь сьӧлӧмсӧ, юк сылысь синвасӧ либӧ нюмсӧ, югзьӧд олӧмсӧ, водзӧ мунысь ордымсӧ. | ||
| + | И кымын матыстчи джуджыд керӧсын сулалысь сиктлань, сымын ылысті ас дорысь сійӧ сьӧкыд здуксӧ, коді виччысис менӧ. Пыр тшӧкыдджыка сувтліс син водзӧ бабӧй. Ловъя да збодер, рам да статя. Личалі морӧсын, быттьӧ нинӧм абу и лолӧма. Киӧй оз тір, юрын ясыд. Локта со, шавксьӧда коркӧя моз, воа да пывсян ваймӧма нин. Мам корӧсьла гид вылӧ петалас, а баб нимкодьпырысь шуас: | ||
| + | — Пач чышкигӧн ӧгыр талун уси. Но, мися, Ӧльӧксан, сідзкӧ, воас. Со тай, пырин... | ||
| + | Ыджыд-ӧ бабӧлы доныс? Мыйлакӧ ӧні думышті та йылысь, вӧр туйті восьлалігӧн. Мӧвпышті да весиг ачым чуйми. Некор юрӧ эз волы мӧвпыс. Но сьӧлӧмсянь — ог тӧд ме доныслысь ни кузьтасӧ, ни пасьтасӧ. Сійӧ, гашкӧ, шувгысь пармаыс кодь, помтӧм-дортӧм. Тайӧ доныс воысь-во содіс-туис. Челядьдырсянь — му бердӧ вужъясьтӧдз. Ӧні со ылькнитіс енэж помӧдзыс, кӧні енэжыслӧн помыс, сэні и доныслӧн кузьтаыс да пасьтаыс. | ||
| + | ...Пукала ӧшинь дорын, лабич вылын. Кымын арӧса вӧлі, ӧні ог нин помнит. Школаӧ ветлытӧдз на эськӧ да. Бабӧ пачводзын ноксьӧ, ме пӧв помысь пищаль лӧсала-вӧча. | ||
| + | — Мый нин сэн тілян? — читкыртліс синсӧ бабӧ да шлапнитіс кияснас. — О, господи! Бара тай пищаль. Война туналан, ерӧмакань. | ||
| + | Тапиктіс лабичлань, а ме дзеба сыысь джынвыйӧ вӧлалӧм пӧвйӧс, мыш сайӧ йӧтка. Час, мися, кватитас да шургас пач вомӧ. А сійӧ орччӧн пуксис, кытчӧкӧ бокӧ дзоргӧ. Дыркодь чӧв олім. | ||
| + | — Мый нӧ, бабӧ, лои? — юала сылысь. | ||
| + | — Нинӧм, пиук. Ӧльӧксанӧй тай дум вылӧ уси. Чожыд тэнад. Карточкаыс со стенас ӧшалӧ. | ||
| + | Ме бергӧді юрӧс. Миянлань видзӧдіс гӧгрӧс чужӧма том зон. | ||
| + | — Тэ кодь жӧ вӧлі вильыш, — малыштіс менӧ чорыд кинас. — Пеж Гитлерыд ловсӧ босьтіс... | ||
| + | Первойысь кыла чож йылысь. Вуні и пӧвйӧй, и вӧласян пуртӧй. А бабӧ менам чукыртчис, лэдзис юрсӧ. Повзьӧмӧйла инмӧдчи пельпомас, лета сійӧс. Сэки и казялі: бӧрдӧ вӧлӧм. Горшӧ мыйкӧ тасасис, аслам синва доршасьӧ. Кыв ог вермы шуны. | ||
| + | — Пищаль жӧ пыр клёнӧдіс-вӧчис, — чышкыштіс синсӧ бабӧ. — Кымыныськӧ шыбитлі карта сайӧ. А сійӧ пыр ассьыс камгӧ-нырӧ. Сабля да пищаль. Тэ нин кӧть эн дӧсадитчы. | ||
| + | — Ме ӧд Ӧльӧксан жӧ, чож кодь лоа, — збояла лабич вылын. | ||
| + | — Чужӧмыд эськӧ дзик сы кодь да, — ловзьӧ-нюммунӧ бабӧ. — Чангыль ныра и. Господи, мед сӧмын войнаыд оз нин таляв Ӧльӧксанӧс моз. Дзеб пищальтӧ. | ||
| + | Дузгӧдчыла бабӧ вылӧ. Но челядь сьӧлӧмыд ӧдйӧ тай небзяс. Ӧвтышта киӧн: | ||
| + | — Бабӧ, пета да чивга потшӧс вомӧн. | ||
| + | Карта вылӧдз и воа. Жаль лоӧ вӧчӧмторйыд. Дзеба-саймовта турун пиӧ. Кыдзи нӧ пищальтӧгыс! Мужик мортлы. А бара кӧ уськӧдчас пеж Гитлерыд? | ||
| + | Небыд сьӧлӧма вӧлі мортыс. Эз бара-й горӧдлы ми вылӧ, кӧть олӧмас быдторйыс паныдасьліс. Дӧзмыныд дӧзмывліс, дерт, гежӧдика, но кыдзкӧ ас ногыс. Броткыштас вомгорулас, видзӧдан да, бара нин важкодьыс. Быттьӧ тӧв нырыс абу мунлӧма. Скӧрсӧ пытшкас, тыдалӧ, дзебис-кутіс, эз лэдз бокӧ ылькнитны... | ||
| + | Коркӧ ӧтчыд ёна эськӧ скӧрмыліс ме вылӧ. Ньӧръяліс весиг, шонъянӧй... | ||
| + | Сулаліс тӧв пом. Шондіыс тулыслань нин катовтіс. Марья тьӧткалӧн пикӧд, Толяӧн вӧлі шуӧны, исласим налӧн пывсян дорын. Турдім-кынмим вель ёна, гӧлӧсным чирны кутіс. Киным гегдіс дзикӧдз, а сьӧлӧмным век оз бурмы. Толя и шуӧ: | ||
| + | — Вай шонтысьыштам миян пывсянын. | ||
| + | Ме пыксьыны эг жӧ кут. Чуньясӧй ӧд эз нин куснясьны. | ||
| + | Ызӧбтім пывсянад, сералам-гигзям. А кын пывсяныд нӧ | ||
| + | |||
| + | ёна-ӧ шонтас. Пиньным зяткакылӧ. Кӧдзыд. Толя и чуйдӧдіс: | ||
| + | — Истӧг со куйлӧ. Мамӧ, тыдалӧ, кольӧма. Битор пестам. Гашкӧ, ӧдйӧджык шоналам. | ||
| + | — А пывсяныд кӧ сотчас? | ||
| + | — Ми ӧд ичӧтикӧс. Важ корӧсь чегъялыштам дай. | ||
| + | — Ӧзты вай. | ||
| + | Пазӧдім важ корӧсь, тэчим кӧджас коръяссӧ да чутким би. Сійӧ, майбыр, ӧдйӧ кватитчис. Сэсся Толя содтіс на — разьтӧм корӧсь шлапкис биӧ. Мед пӧ шоныдджык лоӧ. Тшын кутіс пӧдтыны миянӧс, лои ӧдзӧссӧ восьтыны. А Марья тьӧт песла петӧма, казялӧма тшынтӧ. И бур, мый аддзӧма. Биыс кутчысьӧма нин джоджас, чеччаліс нитшка керъяслань. | ||
| + | — Час, ме тіянлы вола, — ӧвтіс кинас Марья тьӧт да тӧвзис пывсянлань. — Петкӧдла лешакъяслы пуж. | ||
| + | Ёна и повзим. Уйкнитім пывсянысь да лым тола вомӧн собим миян йӧрлань. | ||
| + | — Сюралас талун мамӧсянь, — шлюпкис Толя да гӧрдӧдӧм кинас чышкаліс тюрӧбтысь синвасӧ. | ||
| + | Ме эськӧ повзи жӧ, но чӧв олі. Гашкӧ, Марья тьӧтыд оз и висьтав гортсалы да. А висьталас кӧ, первой бабӧлы. Сійӧ пыр гортын. Доръяс оз-а? | ||
| + | Восьті керка ӧдзӧс. Бабӧ пукаліс ӧшинь дорын да печкис. | ||
| + | — Кӧн нӧ та дырасӧ шӧйтан? Бара голяӧдзыд ва. | ||
| + | Гӧлӧс сертиыс тӧді: Марья тьӧткаыд слӧймӧма нин удтысьны. | ||
| + | — Марья Толякӧд исласим пывсян дорас, — пӧрччысигмоз вочавидза. Ачым син пӧлӧн кыйкъяла бабӧлань. | ||
| + | — И пывсянсӧ муртса энӧ сотӧй. Юр янӧдысь. Час, тэныд батьыд волас. | ||
| + | Чеччис лабич помысь, кватитіс вӧсни ньӧр да швич-швач менӧ. Бӧрддзыны эг удит. | ||
| + | — Со тэныд истӧгыс, со тэныд пывсяныс... | ||
| + | Бӧрынджык нин, паччӧрын куйлігӧн, синваӧй петіс. Бура дыр шлюпки-бӧрді. Некор киӧн эз вӧрзьӧдлы, а со кыдзи ньӧръяліс талун. Прамӧя пывсьӧдіс пывсянсьыд. Дузгӧдчылі быдӧн баб вылӧ. Но весьшӧрӧ, дерт. Думайті, бать локтас да нӧшта на содтас. Но бабӧ пывсян йывсьыд сылы — кыв ни джын. Быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма. Сэсся бурасим жӧ бабкӧд. Уна во нин сійӧ кадсяньыс шлывкнитіс-муніс, а пыр на вежӧрын бабӧлӧн ньӧръялӧмыс. Первойя и бӧръя. Ӧтчыдысь и сюравлі сысянь. Ёнджыка на, тыдалӧ, колі шлачӧдны, медым мукӧд лёкыс пыркалі. Ёнджыка | ||
| + | |||
| + | на, гашкӧ, и тшӧкыдджыка. Ӧд вӧлі мыйысь. А терпитліс пыр... | ||
| + | ...Рази пась кизьясӧс. «Тэрмась, тэрмась, тэрмась», — гыпкис сьӧлӧмӧй. Мышкуӧй вазис. Пӧсьыс тюрӧбтіс пель бокӧд, сотіс синмӧс. Туй пӧлӧн сулалысь пуяс чеччалісны-йӧктісны, быттьӧ кодӧсь. Ме эг нин восьлав, а тӧвзи. Упки-пошки чой паныд кайысь вӧв моз, вомӧс векыштӧмӧн тэрмася аслам сиктлань. | ||
| + | Мир туй кузя котӧрӧн сорӧн мунігӧн бара на сувтіс син водзӧ бабӧй. Олӧма нин, но збодер на, винёв. Ю дорӧ турун ытшкыны кайӧ. Сулалӧ-кыйкъялӧ пывсян бокын: оз-ӧ кодкӧ аддзыв. Косасӧ дӧраӧн гартыштӧма. Лэчтасяныс шышлӧн моз сапӧг гӧленяс сюйӧма, помыс сӧмын чурвидзӧ. Гезсӧ лӧз ковта улас гартыштӧма — мед этшаджыклы син улас усьӧ. | ||
| + | Бура дыр жӧдзас ӧтарӧ-мӧдарӧ. А сэсся мыйӧн здук сюрас, лыйыштас мир туй вомӧн, тювксьӧдас лӧзалысь пармалань. Мам-бать уджалӧны-а, кодлыкӧ ӧд мӧс-куканьтӧ вердны колӧ. Гурскас-ытшкас вутшкӧсь бадь кустъястӧ, а сьӧлӧмыс быд тӧв пӧльыштӧмысь топавлӧ — йӧз синмысь полӧ. | ||
| + | Аслад вуджӧрысь вӧлі полан. Ставсӧ гусьӧн вӧчлісны: и ытшкылісны, и юрасьлісны, и турунтӧ вайлісны. Ен мед видзас йӧзасьӧмысь. Зорӧдтӧ нуасны колхоз карта дорӧ. Кӧть эськӧ сё пӧсь кисьтӧма, китӧ гаддьысла шамыртны он вермы. Оз бара-й юавны, кыдзи мӧстӧ кутан тӧвйӧдны. | ||
| + | Дзескӧдлісны-дойдлісны сиктса морттӧ, кык кер костӧ топӧдлісны. Скӧтыд эм, а пуктысьӧмнад пикӧ воштӧны. Кодкӧ бьптьӧ мырдӧн васӧ гудраліс. Кымын гудырджык, сымын гылыд. Сиктса мортыд пӧслукман, мыйта доддялан, сійӧс и кыскас. И кыскис ӧд! Вель дыр пыкис сюрукъястӧ вазьӧм мышкунас, рыт-войын гурскӧм туруннас. А сэсся ӧвтыштіс кинас: тырмас пӧ. Пасибӧсӧ некод оз шу, мӧдарӧ, быдласянь кокыштны видзӧдӧны. Шуӧны-велӧдӧны на — йӧв-яйтӧ пӧ регыд быдӧн лавкаысь ньӧбны кутас. Регыд джаджъясыс чегны кутасны... | ||
| + | Син водзын на гортса зык. Миян Сюруклысь олӧм-вылӧмсӧ пудъялісны. Вердысь-юкталысь дор — мамӧ да бабӧ. Налы паныд бать сулалӧ. | ||
| + | — Мӧстӧгыд нӧ кутшӧм олӧм, — ропкӧ бабӧ. — Пызан вылад нинӧм лэптыны. Сэсся челядь быдмӧны! Йӧлыд, майбыр, мӧд муӧд оз новлӧдлы. | ||
| + | — Лэччысям таво. Ӧтнаным регыд колям, — кусыньтӧ асланьыс батьӧ. — Дыр-ӧ позьӧ дас верст сайӧ кыскасьны, нырны-пуктысьны. | ||
| + | |||
| + | Гожӧмбыд мышкыд ва! Сё син тэ бӧрся дзоргӧ. Быттьӧ йӧз жытникӧ пыралан. Тырмас! | ||
| + | — Кокниа ӧд «тырмассӧ» шуӧ, — вомалӧ сійӧс мамӧ. — Тіянлы, мужикъяслы, кӧть нинӧм эн видз. Тавосӧ тӧвйӧдам на-а, водзӧсӧ — олӧмыс петкӧдлас... | ||
| + | — Ме аслам кывйысь ог кеж, — пузьӧ батьӧ. — Сэтшӧм кӧ нин окота мӧстӧ пыкны, кайӧй Кузь лыаӧ да асьныд и пуктысьӧй... | ||
| + | Пызан сайын чӧв-лӧнь. Сӧмын кузь гираа часі шлочкӧ-гартӧ кадсӧ. | ||
| + | Бабӧ клёнӧдчӧ пач водзын, самӧвар пуктӧ. А сюрас стрӧка, кыйкнитлывлӧ гозъялань: мыйӧн пӧ помасяс зыкыс. | ||
| + | — Ачыд тӧдан, — ӧвтыштӧ кинас мамӧ. Чужӧмыс сылӧн жугыль, быдӧн чукыръясыс плеш вылас джудждаммӧмаӧсь. Чеччӧ лабичысь да чышъянсӧ кӧрталігмоз шуӧ батьлы. — Мӧстӧгыд, дерт, нокыд этшаджык лоӧ. Сӧмын мед гырддзатӧ бӧрыннас эз ков курччавны... — И камгӧ керка ӧдзӧсӧн. | ||
| + | Сёр арын, кор мусӧ кабыртіс первойя кӧдзыд, а букыш енэжыс печласис лым чиръясӧн, Сюрукӧс петкӧдісны картаысь. Сійӧ нора бакӧстіс, быттьӧ тӧдіс, мый бӧрсӧ оз нин бергӧдчы, да дышпырысь воськовтіс пывсян боклань. Тані сійӧс виччысисны нин. Эз и удит юрсӧ лэптывны — чер тышкӧн швачкисны сюр костас. Мӧс ружӧктӧмӧн гыпкысис боквыв да вель дыр на бӧръя кокъяснас чужъяліс-парсаліс кынмыштӧм мусӧ... | ||
| + | Керка пельӧсысь казялі бабӧс. Мыджсьӧма кер пом вылӧ да чышкалӧ вазьӧм синсӧ. Тювкниті сы дінӧ. | ||
| + | — Тайӧ, Ӧльӧксан, мыйкӧ абу жӧ тадзи, — довкйӧдліс сійӧ чышъяна юрнас. — Пыр скӧтӧн овлім ӧд. Мӧдарӧ на ставыс бергӧдчас, вот аддзылан. Сьӧлӧмӧй кылӧ. Кор Петырӧс менсьым комын сизимӧд воын кватитісны, тадзи жӧ морӧсӧс сотіс. Партейнӧй и быдӧн эськӧ вӧлі да. Эжва йывсянь карӧдз нагана йӧз лэччӧдісны. Подӧн. Но олӧмыд тай мӧдарӧ сэсся бергӧдчис. Правдаыс вӧлӧма вӧльнӧй светад. | ||
| + | Пывсян сайсянь ӧвтыштіс пӧсь вир дукӧн. Менӧ кезнитӧдіс сыысь, горшӧ сатши курыд ёкмыль. Тадзи ми колим и мӧстӧг, и йӧвтӧг... | ||
| + | Тӧвзисны вояс. Унатор вежсис миян олӧмын. Турунтӧ, майбыр, ӧні кӧть гожӧмбыд пукты. Кыв ни джын некод оз шу. И скӧттӧ тшӧктӧны лӧсьӧдны. Кӧть кык мӧскӧс видз... Ылӧдз видзӧдлӧма бабӧ. Овмӧдчис на миян картаӧ выль Сюрук. Сьӧд пеля, еджыд бокъяса. Гырысь синъяснас меліа видзӧдӧ мамӧ вылӧ. | ||
| + | Быдсӧн гид-картаным гажмис. Кос турунӧн ӧвтӧ — ма кодь кӧрыс; пошкӧ-ышлолалӧ лудысь воӧм мӧс, клонгӧ-ветлӧ мам гӧгӧрыс паськыд плешка ӧшпи. И нимкодясь эськӧ, сӧмын нюркмунлӧ сьӧлӧмыд, вит-ӧ-квайт мӧс и довгӧны сикт сайӧ. Быдса Ягвыв грездысь! А водзын, кӧть и сьӧкыда шедліс кӧрымыд, кутчысьлісны мӧс бердад. Вердліс и юктавліс сійӧ семьятӧ. Ӧні йӧзыд лавкалань видзӧдӧны. Сюсьмисны, а гашкӧ, дышмисны. Кыкнанныс эм. Сійӧ пӧраыс, кор дзескӧдлісны скӧтӧн олӧмтӧ, талун ёна тӧдчыны кутіс. Сэкся верстьӧястӧ кадыс чукыльтіс нин, эбӧс-выннысӧ нёньыштіс. Гежӧд морт кутчысис коса воропад. А налӧн ныв-пияныс? Мӧс вӧра йӧвсӧ прамӧя эз кывлыны. Баксысь-руксысьяссьыд биысь моз полӧны. Кинаныс и кокнаныс пыксьӧны. Син водзаныс, буди, бать-мамыслӧн вазьӧм мышкыс, а гашкӧ, и дышджыкъяслӧн кокниа лолыштӧмыс — Енмыс пӧ мездіс жӧ ноптӧ кыскӧмсьыд. Но сійӧ нопйыс зэв на яя да выя вӧлӧма. Ӧні зато лавка кильчӧ помын виньгыртӧны-виччысьӧны, кор нин мыччысяс сьӧд тшынӧн сьӧласьысь трактор. Быдса кызь верст сайысь кыскалӧны йӧвсӧ. Абу, майбыр, аслад картаад еджыд бока Сюрукыд. Оз кӧ сибды вӧлӧкас гажа юра трактористыс, йӧлыд воас на. Дудас кӧ... А коді таысь мыжа? Колӧ мӧс вӧра йӧв — гаддьӧссьӧ киыд, шондіыскӧд чеччы, пемыдӧн вод. Водзын тай кыдзкӧ овлӧмаӧсь... | ||
| + | Ме тӧвзи-тэрмаси лымйӧн сывйыштӧм пуяс бокті, а юрӧ чепӧсйис коркӧя кывбур, коді чужліс школаӧ котралігӧн на. Кок улын парскисны кывъяс: | ||
| + | |||
| + | Дзуртыштіс керка ӧдзӧс. | ||
| + | Югыд нин. Гӧгӧр чӧв. | ||
| + | Пач водзын бабӧ сӧдзӧдӧ | ||
| + | Кринчаӧ мӧс вӧра йӧв. | ||
| + | «Чеччы вай, Ӧльӧксан, чеччы, — | ||
| + | Меліа шӧпкӧдӧ мен. — | ||
| + | Сюруктӧ ю дорӧ лэччӧд. | ||
| + | Йирсяс мед рытӧдзыс сэн». | ||
| + | Унзіля пасьтала дӧрӧм, | ||
| + | Очсышта чӧскыда, ок. | ||
| + | Котӧрта ӧшинь ув йӧрӧ, | ||
| + | Лысваыс малыштас кок. | ||
| + | Сюруклы сола нянь мычча, | ||
| + | Тапнита — ӧдйӧджык мун. | ||
| + | Тӧвруыс чужӧмӧ зыртчӧ, | ||
| + | Тэрмасьӧ пальӧдны ун. | ||
| + | |||
| + | Асылыс шондісӧ вӧтлӧ, | ||
| + | Дзирдалӧ-сёльӧдчӧ ю... | ||
| + | Коркӧ-ӧ тэысь ме пӧтла, | ||
| + | Сьӧлӧмшӧр — чужан му. | ||
| + | |||
| + | Гудыр енэжыс быттьӧ воссьыштіс-паськаліс — кӧнкӧ водзын, вӧр помас, чепӧсйисны нӧрыс пӧлӧн шевкнитчӧм муяс. Налӧн лымъя морӧсныс ылысянь тыдаліс сьӧд пуяс пӧвстын. Кӧнкӧ сэні эм и бабӧ рӧдлӧн ыбыс. Кымын во сайын муторсӧ вӧчлӧмаӧсь, некод оз куж висьтавны. Весиг бабӧ кинас ӧвтыштас вӧлі: гашкӧ пӧ, дзонь нэм нин да. Колхозын пӧ сэні кӧдзлім-а. | ||
| + | Сійӧ кадсӧ радейтіс казьтывны, шонъянӧй. Том пӧраыс ӧд ыб-видзын и кольӧма. Дыр висьтасяс юрнас довкйӧдлӧмӧн. А ме пукала воча да кывза. Бабӧлы таысь зэв любӧ. И кыдзи эжа муястӧ гӧрлӧмаӧсь, и шонді петтӧдзыс чеччылӧмаӧсь, качтӧ сёйлӧмаӧсь... Ставсӧ казьтыштас. Быдтор мунлӧма на вывті, сюрлӧма выль олӧм тэчысьяслы. | ||
| + | — Пензиятӧ колхозсянь жӧ сетісны, — лӧсьӧдыштас дзор юрсисӧ бабӧ. — Дас кык чӧлкӧвӧй. Батьыд серӧктас: бур йӧзлы пӧ ӧти лунся сьӧм. А ме ӧмӧй мыжа? | ||
| + | Бабӧ сюся видзӧдӧ ме вылӧ. Но мый вочавидзны сылы? Менӧ быттьӧ стен бердӧ пыкисны. М-да. Тыдалӧ, тайӧ дас кык шайтыс ставсӧ нин шуӧма. Со и чӧв олам. Сӧмын бабӧлӧн чукыра чуньясыс оз аддзыны ассьыныс места — дӧбӧдӧны и дӧбӧдӧны пызандӧра... | ||
| + | Кадыс ӧдйӧ исковтіс-муніс. Тэд вӧлі сизимдас нин, кор помалі школа да лэччи карӧ, водзӧ велӧдчыны. А регыд мысти и гӧтраси. Сідзи артмис, да мый сэсся вӧчан. Шулӧмаӧсь: водз чеччӧмсьыд да водз гӧтрасьӧмсьыд пӧ некод на абу каитчывлӧма. Кодлы ӧд кыдзи... Меным тай ковмис юрӧс гыжъявны-а. Пи чужи. И нимкодь быттьӧ, и нюкыртчӧ сьӧлӧмӧй. Водзӧсӧ нӧ кыдзи овны? Ме велӧдча, гӧтыр грамота жӧ йирӧ. Он тай авзысь тубраснад лекция вылӧ мун. Со тэныд и водз чеччӧм да водз гӧтрасьӧм. Ковмас коднымлыкӧ велӧдчӧмсьыс лэччысьны. Мый сэсся вӧчан? Но бабӧ отсаліс. Письмӧ воис гортсянь. Аттьӧалӧй пӧ бур сьӧлӧма бабтӧ. Ноп чукӧртӧ, регыд воас караныд, мездас кага вӧчалысьясӧс. Помалӧй кыдзкӧ нин велӧдчӧмнытӧ... Кӧть бӧрд татчӧ, кӧть серав. Мамӧ бӧрынджык висьтавліс: | ||
| + | — Пукалам рытнас, шогсям: кыдзи нӧ мися пузчужӧм кагананыс велӧдчыны кутасны. Бабыд чӧв оліс, сэсся шуӧ: ме пӧ лэчча, верма на да. Видзӧдам, гӧбӧч вылын нин дзуртӧ, нопсӧ чукӧртӧ. Адрестӧ | ||
| + | |||
| + | бумагаӧ гижим, сьӧмсӧ чышъян помас гартыштім. Аскинас и петіс туйӧ. | ||
| + | Ӧні на ставыс син водзын. Вунас ӧмӧй татшӧмторйыд... | ||
| + | Вӧлі тӧвся рыт. Керка ӧдзӧсӧ кодкӧ тотшкӧдчис: «Пырӧй!» — горӧді. Порог вомӧн воськовтіс шӧр арлыда, паськыд пельпома морт. «Тані Ӧльӧксан нима студентыс олӧ?» — букӧстіс кыз гӧлӧсӧн. «Тані», — шуа. «Лок, сідзкӧ, петалам ывла вылас. Гӧснеч вайи». | ||
| + | Ме шӧйӧвошлі быдӧн. Кутшӧм гӧснеч? Кодсянь? Юрті быдсяма мӧвпыс юковтіс-муніс. Но петі тӧдтӧм дядьӧ бӧрся. А сійӧ таксист вӧлӧма. Общежитие дорын жургис машинаыс. Восьтіс ӧдзӧссӧ, а пытшкас бабӧ троньвидзӧ. Кузь пальтоа, вурун кепыся, кокас гын сапӧг. Юрсӧ кыз шалльӧн гартлӧма — муртса синмыс тыдыштӧ. Ёна и чуймалі бӧрыннас. Абу тай, майбыр, вошӧма карад, кӧть первойысь на лэччис. | ||
| + | — Кор чеччи автобуссьыд, ки-кокӧс тірӧм босьтліс. Рыт пуксис, пемыд, кытчӧ нӧ воштысян. Видзӧда, такси сулалӧ. Матыстчи да шуа шоперыслы: ну, мися, зарни пи, Ӧльӧксан дорӧдз. Воша тані ӧтнамтӧ. Эз пыксьы, сӧлӧдіс. Сет Енмыс сылы бур здоровье... | ||
| + | Куим во оліс бабӧ миянкӧд. Гожйис ас сиктын, тӧвйис карын. Пӧрысь лысьӧмыд эськӧ юкавліс да, но мортыд кыв ни джынйӧн эз элясьлы. Ляскысяс керка шонтан батарея бердад да дзоргӧ-видзӧдӧ карса улича кузя жуысь йӧз вылас. Коркӧ сэсся шуис жӧ: | ||
| + | — Карад овнытӧ майбыр. Сӧмын пӧсь паччӧрыд тані абу. | ||
| + | Паччӧрыд баблы зэв нин муса вӧлі. Нэмсӧ узьліс. И ме тшӧтш сэні куткыраси, бабӧкӧд орччӧн. Бура ыджыдӧдз нин. Исласьӧм-турдӧм бӧрад, кор ки ни кок оз куснясь, нюжӧдчан пач мыш вылад да кылан, кыдзи шоналӧм вирыс сӧнъясӧдыд визъялӧ. Кыскан ас пытшкад небыд сынӧдсӧ. Кос лукӧн ӧвтӧ, бурдӧдчан турунӧн да нӧшта мукӧд кутшӧмкӧ кӧрӧн. Вежӧрыд гудыртчӧ, синмыд былялӧ. Сэсся и ланьтан шоныд пельӧсас... | ||
| + | Пикӧ воӧмысь мездіс сэки бабӧ. Со кутшӧм уджйӧза сы водзын. Мыйӧн нӧ таысь мынтыся? | ||
| + | Уджйӧза, уджйӧза. Весиг сьӧмыд сеттӧм лои, нитш юрлӧн. Быдса дас шайт. Важӧн сійӧс босьтлі, во вит-ӧ-квайт сайын... | ||
| + | Веськалі гортӧ арнас, буретш картупель вӧлі керӧны. Эг ӧтнам во, бур ёрткӧд, Ӧльӧксанӧн жӧ шуӧны. Важӧнкодь нин мортыс вӧзйысис — нулы пӧ Эжва катыдас, видзӧдла, кыдзи сэні олӧны-вылӧны коми войтырыс. Карысь воысьястӧ пыр и доддялісны — ки гаддявтӧдз путкылялім картупель, отсасим град йӧрын. А кор | ||
| + | чомӧралім, мамӧ да батьӧ карӧ лэччисны, Эжва кынмытӧдзыс чойясӧс видлыны. Гортӧ куимӧн колим. | ||
| + | Асывнас чеччим водз. Бабӧ пачӧ би чуткис да петіс мӧс лысьтыны. Ми пывсян гӧгӧр ноксим — ва пыртлім, пес поткӧдлім-новлім. | ||
| + | — Лысьӧмнымӧс небзьӧдыштам, — рытнас на такӧдіс миянлы бабӧ. — Код тӧдас, кор сэсся воланныд. Пывсяныд карсаыдлы медся бур гӧснеч. | ||
| + | Бабӧӧй дай сьӧлӧмшӧрӧй. Тӧдін кӧ, мый ставыс тайӧ: и пывсянсӧ ломтӧм-ваймӧдӧмыс, и чайтӧ пузьӧдӧмыс, и ӧшинь дорын кык Ӧльӧксанӧс виччысьӧмыс весьшӧрӧ, эн жӧ, гашкӧ, кут шонді петӧмсянь та вӧсна чепсасьны. Но кысь нӧ олӧмтӧ водзвыв тӧдан. Абу тай тун. Карса гӧсьтъяслысь сьӧлӧмсӧ зілин бурӧдны. А ми? Тьпу! Яндзим казьтыштнысӧ. Кайим лавкаӧ да вошим. Паныдасисны сикт шӧрын челядьдырся ёртъяс. Ӧтлаын накӧд велӧдчывлім, школа помалім. Нёльӧн варгам улич шӧрын. И ставным Ӧльӧксанъяс. Нӧшта ӧти Ӧльӧксаныслӧн чужан лун. Первойя доз бӧрас менам юрын кутчысис на пывсяныд. | ||
| + | — Ӧні абу тӧв. Час-мӧднад оз на кӧдзав, — зэв эскана ланьтӧдісны менӧ гажмӧм Ӧльӧксанъяс. | ||
| + | Чужан лунтӧ пасйӧмыс нюжаліс. Кутшӧм нин пывсян, кор тэкӧд орччӧн пукалӧны верстяммӧм ёртъясыд. Паськыд пельпомаӧсь, зумыдӧсь, ёнӧсь. Нюмъялӧны-казьтылӧны коркӧясӧ, ичӧтдырсясӧ. Ӧта-мӧд вежмӧн ӧвтчӧны кинаныс, ваксьӧны, быттьӧ челядь. И кутшӧм тэ шуда на пӧвстын! Тані, чужан сиктын, кӧні тӧдса быд морт, быд керка, быд пу. Кӧні тэнӧ тӧдӧны жӧ, ыдждӧдлӧны нин ним-вичнад. А юр весьтад нимкодясьӧ арся шонді. Кыдз пу кышӧдчӧ зарни корнас, биа ӧгырӧн ӧзйӧ льӧм пу. Баба гожӧм воӧма муыслӧн тайӧ пельӧсас. | ||
| + | Ӧльӧксанъяс лӧнисны жӧ, апалӧны синнаныс зарни арыслысь мичсӧ. И сӧмын стӧканъяс зилькнитлӧны... | ||
| + | Довгим жӧ коркӧ гортлань. Кувтӧдз эськӧ яндзим баб водзын да, быть петкӧдчы. Корсьны регыд кутас. Воим йӧрӧдз, пуксим потшӧс праслӧ вылӧ. Виччысям, оз-ӧ бабӧ мыччысь. | ||
| + | — Но, удал зонъяслӧн келавсис, — кыліс мыш сайын. Вӧлӧм лавкаӧ нин няньла кайлӧма. — Пырӧй вай, тшай кӧть юӧй. Горшыд, тыдалӧ, пакталӧ жӧ-а | ||
| + | Эз ропкы ёнасӧ. Ми шыръяс моз тювӧдім керкаӧ. А бабӧ мӧдысь на пывсянсӧ ломтіс, ёна на и швачӧдчим кык Ӧльӧксан, став пӧкмеллясӧ вӧтлім. Асывнас мӧдӧдчим туйӧ. | ||
| + | — Сьӧмыд лэччынытӧ эм абу? — юаліс бабӧ. | ||
| + | Мый сылы и шуан. Мыръяс моз сулалам Ӧльӧксанкӧд, зепъясын тӧв шутьлялӧ. | ||
| + | — Уна-ӧ нӧ колӧ? | ||
| + | Чирӧм гӧлӧсӧн пычикті: | ||
| + | — Дас шайтыс тырмас, буди. | ||
| + | Судзӧдіс сёр дорысь ассьыс тубрассӧ, разис сійӧс. Мыччис даса. | ||
| + | — Тӧрыт пензия буретш вайисны... | ||
| + | Ми лэччим Эжвалань, теплоход вылӧ, а бабӧ дыр на сулаліс потшӧс бокын. Колльӧдіс миянӧс... | ||
| + | И сійӧ здукас, кор чышкыштіс доршасьысь синвасӧ, топӧдчыліс кос морӧснас ме бердӧ, мыччис гырысь сӧнъяса кисӧ, первойысь ыркнитіс юрын мӧвп: а гашкӧ, бӧръяысь аддзысьлім да? Олӧмад ӧд нинӧм он тӧд. Но ловъяӧн сулі на. Тӧлын, рӧштво дырйи. Кузь туй бӧрад пызан сайӧ пукси нуръясьыштны. | ||
| + | — А бабӧ нӧ кӧні? — оз тыдав да сійӧн юалі, гашкӧ, рытйысьны петіс. | ||
| + | — Паччӧрын куйлӧ. Гоз-мӧд лун нин висьӧдчӧ, — чӧла шуис мамӧ. | ||
| + | Дзуртыштісны гӧбӧч пӧвъяс. Паччӧрысь лэччис бабӧ. Ньӧжйӧник, сьӧкыда. Сьӧд гын сапӧга, юрсӧ чышъянӧн гартыштӧма. Повзьӧдіс сылӧн видзӧдласыс — синъясыс тыртӧмӧсь, коркӧя моз оз югъявны, быттьӧ бусӧссьӧмаӧсь. И видзӧдӧны мыш сайӧ кытчӧкӧ. | ||
| + | Пуксис орччӧн, киас пань босьтіс. Ог шыась, думайта, тӧдас оз. | ||
| + | — Тайӧ нӧ коді? Бара нин, тыдалӧ, йӧлыдла локтісны, — сёрнитӧ миянкӧд. | ||
| + | — Ме тайӧ, Ӧльӧксаныд, карысь вои, — бергӧдчи бабӧлань. | ||
| + | Сійӧ видзӧдліс мелань, весиг паньсӧ пуктіс. Мудзӧмпырысь нюммуніс да шлапнитіс кинас: | ||
| + | — Ӧльӧксан вӧлӧма. А ме первойсӧ эг и тӧд. Йӧлыдла волывлӧны да, гашкӧ, мися, найӧ... | ||
| + | Кутышті топалӧм-вӧснялӧм пельпомӧдыс. Вочасӧ шуны нинӧм эг сяммы, горшӧй гӧрддзасис да. Аддзи: кусӧ бабӧ, мунӧ таладорсьыс. Мыйла оз позь бара-й нюжӧдны бур йӧзыслысь нэмсӧ? Кӧть ассьым том воясӧс сета, сӧмын олышт на, бабӧ, миянкӧд орччӧн. | ||
| + | ...Лолӧй дзикӧдз нин тыри, син водзын туйыс катласис. Око- | ||
| + | та вӧлі пласьт усьны тола пиас да здук кежлӧ ланьтлыны. Но кор лэпті сьӧкталӧм юрӧс, сьӧлӧмӧй нетшыштчис водзӧ: ыб гӧгӧр котӧртісны потшӧс праслӧяс, мыччысис чужан сикт. | ||
| + | Дзуртыштіс керка ӧдзӧс. Чӧв гӧгӧр. Кузь пызан дорын ноксьӧны тӧдтӧм пӧчьяс. | ||
| + | — Нуисны? — сӧмын и артмис порог дорсянь. | ||
| + | — Ӧні на петкӧдісны, пиук, — шога ышловзисны пызан дорын сулалысьяс. — Виччысисны эськӧ ёна да-а. | ||
| + | Котӧрт вай, гашкӧ, суан на-а-а... | ||
| + | И суи. Кӧть чаль пом ыджда, но шудӧй вӧлӧма. Эз тай весьшӧрӧ пессьы-тэрмӧдлы сьӧлӧмӧй, биӧн сот морӧсӧс. Кыліс сійӧ ставсӧ, тӧдіс: нянь-солыд водзӧса... | ||
| + | Шойна дорын, мир туй бокас, таргис телегаа «Беларусь». Джуджыд лым тола вомӧн писькӧдчис векньыдик ордым, чукльӧдліс пожӧма яглань. Чепӧсйи бӧръя вынысь, кавшаси лым пиӧ. | ||
| + | Гӧрд дӧраӧн эжӧм гортсӧ кытшалісны бабӧӧс дзебысьяс. Сулалісны чӧла — матыстчис, тыдалӧ, бӧръя здукыс. Кыліс сӧмын пуяслӧн шувгӧмыс да эркнитлывліс туй бокын сулалысь трактор. | ||
| + | Колльӧдчысьяс вежавидзана вешйыштісны горт дорысь, лэдзисны менӧ гулань. Со и аддзысим, бабӧ. Здук мысти сюйисны эськӧ тэнӧ кыз му улӧ. Но вои тай, удиті, мусаӧй. Узь ӧні, шойччы шог-печальтӧг гажа ягас... | ||
| + | Инмӧдчылі кӧдзалӧм плешкас. Гортсӧ тупкисны, кодкӧ горӧдіс «Мӧлӧтсӧ мыччӧй». «Котш, котш, котш», — гораа кыліс кӧдзыд сынӧдас. Быттьӧ морӧсӧ швачӧдісны кӧрт тувсӧ. | ||
| + | Кӧч бӧж кодь декабрса луныд. Рӧмдыны кутіс. Колльӧдчысьяс казьтыштісны бабӧӧс винаторйӧн, чепӧльтісны кӧвдум. Бӧръяысь копыртчылісны лым пӧвстӧ чужӧм выль мыльклы да петісны мир туй вылӧ. | ||
| + | Ме дыр на сулалі гу дорын. Мудзыс ылькнитіс ки-кокӧ, юрын ставыс гудрасис. И телеграмма, и кузь вӧлӧк, и дас шайт, кодӧс эз и ло сетӧма бабӧлы. Но сьӧм йылысь ӧмӧй сёрниыс? Морӧсӧй доймис мӧд, нӧшта ыджыдджык уджйӧзысь. Сійӧс шайт вылад он вуджӧд, сылӧн кузьта ни пасьта абу. Верма-ӧ коркӧ вештысьны, бабӧ? Кужа-ӧ аслам сьӧлӧмӧн шонтыны орччӧн мунысьлысь сьӧлӧмсӧ? | ||
| + | Лым чиръяс тэрыба суктӧны гувывса сёя мусӧ. Вошӧ-катовтӧ волӧн дженьыд луныс. А кӧнкӧ ылын-ылын шонді бергӧдчӧ тулыслань... | ||
[[Category: Коми небӧг]] | [[Category: Коми небӧг]] | ||
Версия 17:35, 12 сора 2015
Александр Ульянов. Выль керка : висьтъяс. Сыктывкар: Эскӧм, 2003. 212 лб.
Содержание
Небӧг йылысь
Коми лыддьысьысьяслы вӧзйӧ ассьыс выль небӧгсӧ Александр Ульянов (Паш Вась Ӧльӧксан). Эмӧсь сэні и коркӧя гижӧдъяс, кодъяс воисны сьӧлӧм выланыс йӧзлы, эмӧсь и выльяс, кодъяс йитчӧмаӧсь миян чужан мукӧд, коми сикткӧд, коми войтыркӧд, налӧн шог-дойкӧд. А мый артмис, мед донъялас лыддьысьысь... (Аннотацияысь)
84 (2Рос=Коми) У 51
Лӧсьӧдіс И. Белых. Верстайтіс И. Иванов. Кышӧдсӧ серпасаліс К. С. Ветошкин.
Кырымалӧма печатьӧ 2003-10-24. Кабалаыс офсет. Форматыс 60х84 1/16. Ыдждаыс 13,4 усл. личк. л. Тиражыс 1000 ӧтк. Эскӧм небӧг лэдзанін. 167982. Сыктывкар, Карл Маркс туй, 229.
© Ульянов А. В., 2003. © "Эскӧм" небӧг лэдзанін, 2003.
Юриндалысь
- Чипан Миш : повесьтысь юкӧн 4-10.
- Джуджыд керӧсын, гажа нӧрысын... : висьт. Лб. 11-21.
- Выль керка : висьт. Лб. 22-32.
- Войясыс ӧні пемыдӧсь... : висьт. Лб. 33-44.
- Иван лун бӧрын : висьт. Лб. 45-54.
- Батьлы гӧтыр : висьт. Лб. 55-67.
- Гӧрд юра Володь : висьт. Лб. 68-72.
- Паш Миш да кань : висьт. Лб. 73-90.
- Ас пывсян : висьт. Лб. 91-95.
- Сьӧд ар : висьт. Лб. 96-108.
- Дор кӧ эм, и шӧрыс эм : политическӧй эссе. Лб. 109-134.
- Ӧтка пиян : висьт. Лб. 135-149.
- Куим вок, куим тополь : висьт. Лб. 150-162.
- Вӧлі баба гожӧм : висьт. Лб. 163-172.
- Волӧн дженьыд лунӧ : висьт. Лб. 173-185.
- Тэ да ме : Радейтчӧм йылысь ичӧтик повесьт. Лб. 186-213.
Пасйӧд
Сканералӧма (БК) 2015-07-10.
Вежӧминъяс пиянвс > пияныс (Лб. 154; ӧпечатка) сьӧласьыс > сьӧласьысь (Лб. 180; ӧпечатка)
Содтӧд юӧр
ӦТКА ПИЯН Висьт
Ан-2 быттьӧ дӧзмӧм зі, дыр жувгис-таргис места вылас, сэсся скӧрысь нетшыштчис да кокниа исковтіс южмӧм лым кузя. Боквыв катовтчыліс тӧвся кар, син улысь вошисны керка вевтъяс, паськыд туйлӧн веськыд визьыс, кодзувкот моз жуысь йӧз. Сӧмын мотор шы азыма жувгис Ӧлексейлӧн пельын да лэбӧдысьяслӧн восьса ӧдзӧсыс гораа клёнӧдчис ӧтарӧ-мӧдарӧ. Тайӧ сиктас Ӧлексей мӧдіс медводдзаысь на. Командировкаӧ. Бӧръя кадӧ сійӧ став Коми мусӧ нин кытшлаліс. Уджыс сэтшӧм. Важ коми мойдъяс, нӧдкывъяс, шусьӧгъяс чукӧрталӧ-гижалӧ. Наукалань, шусьӧ, сетчис. А мый? Ас вӧляысь олан туйсӧ бӧрйис, некод мышкас эз тойлы. Коркӧ позяс и гижӧд чукӧр лэдзны. Кымын сиктӧ да грездӧ воліс, кымын пӧч-пӧлькӧд сёрнитіс! Унаӧн на пӧвстысь, тыдалӧ, ӧні абу нин таладор югыдасӧсь. Но налӧн ловтӧ шонтысь озырлуныс вуджис миянӧдз нэмъяс вомӧн, воис миянӧдз, олӧ-ыпъялӧ Ӧлексей сьӧлӧмын. Нимкодь овлӧ Ӧлексейлы тайӧ мӧвпсьыс. Быттьӧ бордъя лолӧ, бьптьӧ йитӧ сійӧ коркӧясӧ ӧніяыскӧд, тӧрытъясӧ талунъяыскӧд. ...Кӧрт лэбач здук кежлӧ джӧмдыліс, кыпӧдчыштіс вывлань. Сэсся кутіс джуджыд гуӧ моз усьны-вӧйны. Ӧлексей зэвтчис став тушанас, кокнас пыксис самолёт джоджӧ, пытшкӧсыс ыркнитіс-кӧдзавліс, сьӧлӧмыс муртса вомӧдыс эз чеччышт. Гудрӧдлыны быдӧн кутіс. Но недыр мысти мотора лэбач веськӧдчис да, быттьӧ нинӧм абу вӧвлӧма, шлывгис-таргис водзӧ. Самолётын пукалысьяс кокниа ышловзисны. Личӧдіс и Ӧлексейӧс. Разис пась кизьсӧ да кутіс вугравны. Но унмовсян ӧмӧй эргӧм-жургӧмсьыс! Оз радейт Ӧлексей тайӧ юрсигусь кодь лэ-
бачсӧ. Муртса кӧ зэрӧ либӧ тӧв пӧльыштас, мыжа чибӧ моз сулалӧ, енэжӧ он вӧтлы. Коркӧ Ӧлексей Леткаӧ мӧдӧдчис, бур туйыс сэки эз на вӧв. Кык лун лоис кыйкъявны аэропортын. Енэжыс быттьӧ розясьӧма — швичкӧ и швичкӧ зэр. Сэксянь и мустӧммис Ӧлексейлы тайӧ кӧрт лэбачыс. Пукалӧ Ӧлексей самолётын, кывзӧ моторлысь сьылӧм-жуньгӧмсӧ, мӧвпалӧ ас кежысь. Аддзӧмыд тай код вылӧ броткыны. Самолётыс нӧ мыйысь мыжа? Поездӧн лун да вой эськӧ воши. Самолётӧн кык час вукӧдас и местаын. Мыйта кад видзан, кымын сикт удитан кытшовтны! Майбыр, кокыс том, печласьӧ, мудз оз тӧд. Нюмдіс Ӧлексей: сэтшӧм лӧсьыда тэчис-артыштіс ас кежас ставсӧ. Водзвыв и. Ошкыс кыйтӧм на, а пасьсӧ нин пӧрччӧдӧ. Коркӧ Ӧлексей кайліс жӧ Эжва йылӧ, дас лун пыдди быдса кызьӧс оліс ылі сиктъясын. Гӧтырыс воштӧма вӧлі-а. Удж вылас вель кӧдзыда видзӧдлісны. Секторӧн веськӧдлысь, Павел Павлович, малыштіс куш юрсӧ да дойдана юаліс: — Тэ, Алексей Петрович, эн-ӧ кок шонтысьӧс аддзы? Пельӧдзыс гӧрдӧдліс Ӧлексей: яндзимыс и мыжыс ӧтлаӧ солькнитчисны, кӧть му пырыс мун. Мыччис дзуртысь Павел Павловичлы нямрасьӧм тетрадь. Вель кызӧс. Мӧдыс эз кут лыддьыны, пуктіс пызан пельӧсас: видзӧдла пӧ. Лун колис, мӧд... Шогалӧ Ӧлексей, йирӧ асьсӧ. Том на сэки вӧлі, быдторйыс сьӧлӧм бердас йиджтысис. А секторӧн веськӧдлысь быттьӧ ва вомас босьтӧма, кыв ни джын оз шу. Нӧшта удж кузя ёртъясыс гигзьӧны, крукавлӧны: тэ пӧ, Ӧлексей, мӧдысь кӧ мунан, тӧлысьсӧ ветлы нин. Сьӧмыд кӧ бырӧ, телеграмма варт дай. Мӧдӧдам... Налы, ерӧмаканьяслы, серам, карад пукалігӧн. Собалісны мед эськӧ Ӧлексей моз. Сэки сійӧ куим вежоннад став Эжва йывсӧ кытшовтіс-гӧгӧртіс. Кыті пыжӧн, кыті вӧлӧн. Подӧн и. Ас вӧснаыс ӧмӧй? Но мыйта нӧдкыв да шусьӧг лои гижӧма-чукӧртӧма! Важ сьыланкывъяс ӧкмисны тшӧтш. Синва петмӧныс ливкйӧдлісны пӧрысь пӧчьяс. Гашкӧ, вывтіджык лои ветлӧма Ӧлексейлӧн, горшасьӧма. Мортыд кык нэм оз ов. Асьныс вӧлі шуасны пӧрысь йӧз — мӧдар югыдас пӧ нин миянӧс виччысьӧны. Быть сэсся тэрмась, быть гижав налысь сёрни-баснисӧ... Коркӧ пыртіс жӧ Павел Павлович Ӧлексейӧн чукӧртӧмторсӧ. Сёрнисӧ дыр эз пан, педзис-жӧдзис ӧшинь дорын. Сэсся бергӧдчис Ӧлексейлань, нюммуніс: — Абу весьшӧрӧ корсьысьӧмыд. Унатор сюрӧма. Тапкис Ӧлексейлы пельпомас: уджав пӧ водзӧ... Медводз
шӧйӧвошлі Ӧлексей. Ас садяс воис жӧ. Куш юра Павел Павловичлӧн, нималана учёнӧйлӧн, кывъясыс ыззьӧдісны том мортӧс, выя бордйӧн мавтыштісны зонлысь морӧссӧ. Сідзкӧ, эз весьшӧрӧ ло мырсьӧма-корсьысьӧма, сёрнитӧма пӧрысь йӧзкӧд, кывзӧма налысь сьылӧм-висьтасьӧмсӧ. Сідзкӧ, Ӧлексей аддзис олӧмсьыс ассьыс ордым, радейтана да сьӧлӧмыслы лӧсялана удж. Гашкӧ, волас на сэтшӧм кад, кор Петыр Насталӧн пиыс лоӧ пыдди пуктана мортӧн, учёнӧйӧн. Кужліс-ӧ мӧвпыштлыны та йылысь Ӧлексейлӧн мамыс? Кыськӧ! Кузь нэмсӧ сиктса пекарняын мырсьӧ. Сьӧкыд мешӧкъястӧ ас вылас пыр кыскаліс. Мед сӧмын няньыд мича артмис. Томӧн тай и гӧрбыльтчис сьӧкыд уджсьыс. Пырас вӧлі гортас, сёр рыт нин. Ачыс жуялӧма, муртса коксӧ кыскӧ. Ӧлексей пызан сайын зунясьӧ, гижӧ-лыддьысьӧ. Шылькнитас сарӧга кинас пиыслысь юрсӧ, шуас: — Велӧдчы вай, велӧдчы, Ӧлексей. Мед коркӧ прамӧй мортӧдз волан... Воис Ӧлексей, кывзысис мамыслысь да. Батьыс эз вӧв-а. Юксьылӧмаӧсь Петыр Настакӧд, Ӧлексейлы сэки вит арӧс на вӧлӧма. Мамыс и лэптӧма-лелькуйтӧма ӧтка писӧ. Верӧс сайӧ мӧдысь абу мунлӧма ни. Ӧлексей вӧсна жӧ, кӧнкӧ. Мам сьӧлӧмыд тай бурдлытӧм дой кодь. Ланьтлытӧг ёпкӧ-пессьӧ быдтас вӧснаыд. Школа помалӧм бӧрын Ӧлексей карӧ лэччис, кӧть эськӧ стӧчасӧ эз тӧд, бурланьӧ ли, лёкланьӧ ли лоӧ. Мам вӧснаыс жальыс петіс. Нетшкысьӧ-уджалӧ мортыс сы ради, велӧдны водзӧ зільӧ. Велӧдіс тай Петыр Наста! Лэбзис борд увсьыс Ӧлексей да гажмис карын, кӧдзалі чужан сиктсьыс. Кежавны оз слӧймыв. Позис эськӧ кадтӧ корсьлыны да, кӧть отпусксьыс гоз-мӧд лун вичмӧдлыны. Но пыр мыйкӧ кутӧ-падмӧдӧ. Гожӧм воас — гӧтырыс пойгӧ — лунвылӧ пӧ шойччыны ветлам. Челядь сы бӧжӧ жӧ кватитчӧмаӧсь, шоныд саридз жӧ ковмӧма. Быттьӧ тані, Коми муын, шойччӧгыс оз шед, пес керавны тшӧктӧны... Бон-бус пинясис Ӧлексей гӧтырыскӧд, кыккокйыв сувтлас, но довгас сэсся билет ньӧбны, мед нин сьӧлӧмыс бурмас, сё лешакъяслӧн. Мунігас асьсӧ такӧдӧ, мӧдысь пӧ мам дорӧ вола. Ылын-ӧ чужан сиктӧдзыс. Сё верст и лоӧ. Но тайӧ сё верстсӧ Ӧлексей кык-куим воӧн ӧтчыд вуджлӧ. Юр яндзим эськӧ да, мам водзас. Кӧть шӧри ор. Ӧні Ӧлексей важӧн жӧ нин мам ордас эз вӧв. Письмӧ мӧдӧдтӧм ни. Кыдзи бара-й олӧ-а ӧлексей челядь-гӧтырыскӧд кык гожӧм бокын вӧлі. Ӧтиас лунвылӧ ветлісны, лӧз саридз дорӧ. Мӧдас Венгрияӧ, Балатон тыын больӧдчисны.
Он и тӧдлы, кыдзи дженьыдик отпускыд шливкнитас. ...Сиктас воисны лун шӧр гӧгӧр нин. Ӧлексей петіс самолёт гыркысь, йӧз бӧрся муніс аэропортлань. Пеляс таргис-шувгис мотор шыыс, кокъясыс муртса куснясисны, сэтшӧма позялӧмаӧсь дыр пукалӧмсьыд. Апыштіс кӧдзыд сынӧдсӧ, да быдсӧн тшӧкмунмӧныс лои. Бура ылын, верст кык сайын кымын, тыдалісны ю бердӧ куткыртчӧм керкаяс, на мышкын сулаліс гыӧра вӧр. Ыджыд ру ӧшаліс-довъяліс муа-енэжа костас. Ыркыд сынӧдыс чепӧльтіс-сотіс Ӧлексейлысь доналӧм бандзибсӧ, пельсӧ, ылькнитіс вӧсньыдик пась улас. Лои котӧрӧн сорӧн уйкнитны йӧзла воӧм автобусӧ да йӧжгылясьны гыӧра ӧшинь дорас. Сэсся вӧрзисны жӧ коркӧ, тюрисны юж туй кузя. Йиӧн дорӧм юлань, лым пӧвстын сулалысь сиктлань. Автобусысь чеччӧм бӧрын Ӧлексей шарскис-муніс гӧрд флага керкалань. Восьтіс сьӧкыд ӧдзӧссӧ, пырис пытшкас. Трачкакылысь ывла бӧрад быттьӧ мӧд муӧ веськаліс. Шоныд да сӧстӧм гӧгӧр, сӧмын кӧнкӧ орччӧн, стен саяс, гольскӧны тшӧті молльӧн, мургӧны-варгӧны нывбаба гӧлӧсъяс. Предыс улӧс вывсьыс эз и вӧрзьыв. Кисӧ нюжӧдіс Ӧлексейлы, Иван Павловичӧн шусис. Ичӧтик тушаа, кӧвдум кодь чужӧма, чорыд кабыра. Пуксис Ӧлексей да вель дыр висьталіс аслас удж йылысь. Мӧдыс быльӧдліс посни синъяссӧ, гежӧдика чошӧдліс пельсӧ, бӧръявылыс очсӧдіс весиг мортсӧ. Иван Павловичӧс, тыдалӧ, ёнасӧ эз вӧрзьӧд карса учёнӧй мортлӧн корсьысьӧмыс. Сёрни помас кӧрліс паськыд плешсӧ, шлапкис пидзӧсас: — Миян вӧліны жӧ сэтшӧмъясыд. Мӧдар югыдынӧсь нин, буди-а. Ӧнія том йӧзыд чиви-чиви йӧктӧ. Тьпу! Кысь нин сьывны. Доз бӧрын горӧдласны сӧмын... — Гашкӧ, посни грездъясас колисны на? — эз ӧвсьы Олексей. — Лешакыс тӧдӧ. Абу кӧ дыш, Чӧсдін грездӧ ветлы. Тасянь верст квайт лоӧ. Пӧрысюловыд эм сэні... ...Тайӧ керкаыс сулаліс мир туйсянь бокын, грездсьыс быттьӧ ӧтдортчыштӧма. Стын пӧла, ляпкыдик, кык воддза ӧшиньнас сунӧма тола пиас. Ӧлексей тэрмасьӧмӧн собис кильчӧлань — тыртӧма гӧгӧр, лымсӧ сы мында сапкӧма, он гӧгӧрво, ловъя-ӧ керкаас олысьыс. Думнас кежис шонтысьӧм ради, тшӧтш и сёрни, гашкӧ, артмас. Луныс буретш рытланьӧ катовтіс: рӧмдӧ вӧлі ывлаыс, бияс кӧнсюрӧ ӧзйӧны. Кайис кильчӧ вылӧ, зӧркӧдчис. — Коді нӧ сэні? — кыліс ӧдзӧс сайсянь повзьӧм гӧлӧс. — Туй выв морт ме, карсянь вои, — небыдика вочавидзис Ӧлексей. Код тӧдас, гашкӧ, оз и лэдзны да. Турдан тані дзикӧдз. — Иван али мый? — бара юаліс пӧрысь гӧлӧс. — Ӧлексей ме. Карысь локта. — Ылі гӧсьт тай, господи, — ышловзис ӧдзӧс сайын сулалысь да кутіс гольскӧдчыны иганӧн. — Энлы, восьта, восьта... Дзуркнитіс-дзажмуні кын ӧдзӧс. Пемыд посводзын Ӧлексейлы воча сулаліс паськыд чышъянӧ гартыштчӧм пӧчӧ. Веськыд кинас бедь вылӧ мыджсьӧма, шуйганас ӧдзӧс вугйӧ шашаритчӧма, полӧ, тыдалӧ, бокӧвӧй йӧзсьыд. — Мися, Иван зӧркӧдчӧ-а... Пыр инӧ, бур морт, шонтысь... Юрсӧ копыртӧмӧн, медым не клёнгысьны ӧдзӧс куричӧ, Ӧлексей воськовтіс порог вомӧн, сэсся посводзсянь нин, кималасӧн, пырис керка пытшкӧ. Пӧчӧ игнасис да сы бӧрся локтіс. — Тӧвся луныд кӧч бӧж кодь, пемдӧ нин со бара, — бедьнас котшкиг шуис керкаса олысь. — Пуксьы вай, шойччы-шонтысь. — Ӧлексей пӧрччис кепысьсӧ, зыртыштіс гегдӧм чуньяссӧ, пась кизьяссӧ разис. Сулаліс ӧдзӧс дорын, водзӧсӧ эз воськовт. Рытъя керкаад шом пемыд нин вӧлі, кӧть синмад сутшкы. А пӧчӧ сэк кості мунӧма ӧшиньлань, шлочкис-ӧзтіс би. Лои весиг синсӧ куньлыны, виччысьтӧг сявкнитіс югыдыс да. — Личӧдчы, мый нӧ сулалан. Часлы, ме тшай пукта. — Пӧчӧ жаляддза видзӧдліс Ӧлексей вылӧ да муніс пачводздорӧ, самӧвар, кылӧ, мӧдіс лӧсьӧдны. Сӧмын ӧні, биасьӧм бӧрын, Ӧлексей синнас гӧгӧртіс керка пытшкӧссӧ, пӧрысь мортлысь оланінсӧ. Видзӧдліс, да шуштӧм лои. Шыльыд-гылыд карса олӧм бӧрад быттьӧ мӧд муӧ веськаліс, жальыс петіс пӧчӧ вӧсна — лукйысьӧ-олӧ тані, кусыньтчӧма, коньӧрӧй. Ставсьыс таысь ыркнитліс-топавліс Ӧлексейлӧн сьӧлӧмыс. Пемыд посводзсяньыд пырӧм бӧрын нинӧм эз тыдав. А би кольта кор сявкнитіс, быд керка кер ловзис, быд лӧсыштӧм ув синмас шыбитчис... Пуксис Ӧлексей ӧдзӧс дорӧ, ас вӧчӧм лабичӧ, гоньйӧдлӧ юрнас. Ӧтнас, буди, пӧчыс олӧ. Некод тай оз тыдав-а. Керка пытшкӧсыс гӧлиник, кӧть и кык вежӧса. Ӧтиас вель ыджыд пач зымвидзӧ-сулалӧ, юр весьтас паськыд плакаясысь пӧлать. Дзик ӧшинь дорас кузиник пызан, ас краситӧм лабич. Сы весьтын, стенас, рӧмпӧштан ӧшалӧ, ичмоньӧс моз ки чышкӧдӧн гартыштӧма.
Орччӧн — пач пӧдан кодь радио. Татшӧмсӧ Ӧлексей сӧмын важся киноясысь аддзыліс, гашкӧ, война кадся на да. Пачладорланьыс тасьті-пань видзанін, гоз-мӧд улӧс сулалӧ, ва ведра... А мӧдар вежӧсас кык пӧв дзескыд, кӧлуй шкап да крӧвать и тӧрӧма, нинӧм сэсся оз тыдав. Мортыслӧн став озырлуныс тайӧ и эм... Пӧчӧ вель дыр гольӧдчис пачводзын, тшай шонтіс-пузьӧдіс. Ӧлексей мыжа морт моз пукаліс порог дорын. Колӧ жӧ сылы вӧлі рытгорувнас мушшайтчыны йӧзыслы, нок вӧчны тайӧ пӧчыслы. Тьпу, лешак! А кор дзурс пемыд лоӧ, кыдз нӧ бӧрсӧ собас? Енмыс тӧдӧ, мыйӧн помасяс татчӧ волӧмыс. Позьӧ ӧд сёрнитчыны пӧчыскӧд: аски, мися, кежалас, югыднас. Бурысьтӧ быдтор позьӧ, мыйла нӧ оз. Тшайсӧ юасны-а, шонтысяс кӧть квайт верст уйӧм бӧрын, пӧсь ванас гырксӧ пожъялас. Пызан саяс и сёрнитчас пӧчыскӧд, аски кузяыс... — Мый нӧ тэнад нимыд? — матыстчис Ӧлексей дінӧ пӧчӧ. Копыртліс чышъяна юрсӧ, тапнитіс ас пеляс: — Ме омӧля кыла да, тэ гораа сёрнит. Дзикӧдз ӧд пельтӧммыны куті... — Ӧлексей ме, карсянь со вои. Важ мойдъяс да сьыланкывъяс чукӧртала-гижала. — Личӧдчы вай, туй морт. Лок матӧджык, тшай юам, — пызанлань индіс пӧчӧ, кыдзкӧ яндысяна видзӧдліс воысь вылӧ, быттьӧ шуис: эн пӧ дивит менӧ, ог кӧ чӧскыда верд-юктав... Ӧлексейлы эз ков мӧдысь корӧм. Ӧшӧдіс кӧрт тув йылӧ кокньыдик пасьсӧ, пеля шапкасӧ да пуксис пызан сайӧ. Пӧчыд сола тшак лэптӧма, пуӧм капуста, картупель вундалӧма тасьтіӧ, кӧнтусь выйӧн гудралӧма, кӧвдум тэчӧма... Тшайсӧ кисьталіс сука, мед пӧ кӧрсӧ кывлан, сьӧлӧмыд кузь туй бӧрад бурмас... Дзик бокӧвӧй морт, тӧдтӧм ньӧти, а со пыдди пуктӧ Ӧлексейӧс. Пиӧс моз лелькуйтӧ. Гашкӧ, пи ни ныв мортыслӧн абу да, кысь тӧдан? Жбыргисны-муналісны быдмӧм бӧрас... Тадзи мӧвпаліс тшай юигӧн Ӧлексей, ачыс син бӧжнас кыйкнитлывліс пӧчлань. — Пукалам, сёрнитам, а ог и тӧд, кыдзи тіянӧс шуӧны? — Кыдзи нимӧй? — пӧчӧ чышкыштіс пызан вылысь абутӧм буссӧ, вильыш нюмсер котӧртіс да вошис гӧгрӧс чужӧмыслӧн сук чукыр пӧвстас. — Мамӧй тай Надьӧӧн шулӧма-а. Батьӧ Степан вӧвлі. Ас сиктсалы Пошта Надьӧ. Бӧръя дас восӧ, пензияӧдз, пошта новлӧдлі. Сирасис сэсся нимыс... — Мыйла нӧ сирасис? — чуймис Ӧлексей, быдӧн гӧлӧсыс ёсьмис. — Менам мам нэмсӧ нянь пӧжаліс. Пекар Настаӧн и тӧдӧны. Кодлысь кӧть он юав, пыр керкасӧ индасны. Ме серти кӧ, бур тайӧ, йӧзыд зіль да киподтуя войтыртӧ ӧдйӧ казялӧны. — Дашкӧ, дашкӧ... Пошта Надьӧ довкнитіс чышъяна юрнас, пыдісянь ышловзис, но сёрнисӧ водзӧ эз нуӧд, быттьӧ сьӧлӧмнас кыліс Ӧлексейӧс: рыт пуксис, сап пемыд ывла вылын, а шӧр сёрниӧдзыс, карса мортлӧн могӧдз, век эз воӧдчыны. — Ю на тшайтӧ, ваыс ӧд миян чӧскыд, — пызан сайысь петігӧн тшӧктіс пӧчӧ. — Чӧскыд и эм. Абу карса кодь хлора. Аттьӧ, пӧттӧдз лои, — шлапкис морӧсас Олексей. Вешйис ӧдзӧслань, кузь лабич помӧ, сэсянь гораа юаліс: — Ме, мися, могӧн эськӧ кежи да. Важся мойд-сьыланкывъяс корсяла. Гижала найӧс. Он-ӧ мыйкӧ висьтыштӧй меным. Сьылыштӧй ли, гашкӧ, нӧдкывъяс тӧданныд, шусьӧгъяс. Пошта Надьӧ вель дыр чӧв оліс, ас кежысь мыйкӧ мӧвпаліс, видзӧдіс кытчӧкӧ бокӧ, мӧдар вежӧсас. Ӧлексей лов шысӧ кутӧмӧн виччысис: кысь нӧ тӧдан, мый вочавидзас. Гашкӧ, эз кыв. Сэсся кодарӧ на пӧрысь морттӧ катовтас. Пыксяс дай — ог пӧ тӧд. Сэки быть лоӧ пасьтасьны да швачӧдны бӧр. Войыс дзикӧдз таляліс. — Том дырйи эськӧ ёна сьывлывлім да, — юрсӧ бергӧдіс Ӧлексейлань пӧчӧ. — Оні ставыс нин вунӧма, пиук. Вошласьны куті... — Мыйкӧ мында тӧданныд жӧ, — эз лэччысь Ӧлексей, весиг локтіс ӧдзӧс дорысь да бӧр пуксис пызан сайӧ, пӧчӧлы воча. А мӧдыс тойыштіс-дзебис дзор юрси пратьсӧ чышъян улас, тюп-тяпкерис вомнас, топӧдліс косіник пельпомсӧ... Быттьӧ дорйысис Ӧлексейысь: сирасин пӧ, сюра лешак, он мын тэысь. Гашкӧ, яндысис тӧдтӧм мортсьыд, гашкӧ, гӧлӧсыс эз вӧв да сы вӧсна пыксис. — Кывъясыс вунӧмаӧсь, сорся буди... — Онӧ. сорсьӧй, вай видлӧй-а, — кевмысяна артмис Ӧлексейлӧн. — Тэ тай менӧ му пырыс и ва пырыс нуан, — дӧзмана гӧлӧсӧн шуис Пошта Надьӧ, но здук мысти нюмдіс, ӧвтыштіс кинас — эг пӧ скӧрысь шу, эн сьӧлӧм бердад босьт, пиук. Чышкыштіс вом дорсӧ чышъян помнас, ружӧктіс-кызӧктіс, тыдалӧ, лӧсьӧдіс гӧлӧссӧ. — Сьылышта инӧ... Босьтіс небыдика, тэрмасьтӧг, вӧсни гӧлӧсӧн:
Оліс коркӧ сиктын ныв. Кӧсаыс коскӧдзыс, ачыс оз тусь кодь. Батьыс войпукны оз лэдз, Зонъясысь пыр видзӧ, зонъясысь пыр видзӧ. Кайис арнас ягӧ пувла, Чуман киас кутӧ, Эз и тӧдлы, ылӧдз пырис вӧрӧ, Воши парма шӧрӧ, воши парма шӧрӧ. Бӧрдӧ, синва кисьтӧ нылыд, Шуштӧм гӧгӧр, ӧтнас дзик тай колис. Ош кӧ петас, мый нӧ вӧчан, Сьӧлӧмыс дзик чеччас, сьӧлӧмыс дзик чеччас. Нӧрыс бокын кыліс: увтчӧ пон. Чепӧсйис нылыд, сылань петӧ. Сьӧлӧм чеччӧ — кыйсьысь матын кӧнкӧ, Гортлань туйтӧ тӧдӧ, гортлань туйтӧ тӧдӧ. Нывлы паныд том зон локтӧ, Киас пищаль, лазъя. Крукыль бӧжа визув сьӧд пон Нылӧс яра увтӧ, нылӧс яра увтӧ. Петкӧдіс пемыд вӧрысь сэки Зонмыд вошлӧм нылӧс. Тадзи чужис муслун на костын Та йылысь ме сьыла, та йылысь и сьыла...
Ланьтіс Пошта Надьӧ, чӧв-лӧнь лои керка пытшкын, сӧмын кузь гираа часі шлочкис-гартіс тэрмасьысь кадсӧ. Ӧлексей быттьӧ лабич бердас сибдіс, пӧчӧс кывзігӧн лэбаліс мӧвпъяснас тайӧ керкасьыс кӧнкӧ ылын-ылын, сійӧ тшем пемыд вӧрас, кытчӧ вошлі мича ныв. Син водзас сувтіс вӧралан пон — латшкӧс тушаа, крукыля бӧжа, визув. И зонмыс орччӧн: паськыд пельпома, лазъя, мыш саяс пищаль чурвидзӧ. Восьлалӧны найӧ куимӧн ордымӧд, сиктлань петӧны. Синва чышкалӧ ныв, нюмъёвтлӧ тшӧтш и, мездісны сійӧс вужля улын кулӧмысь, шудыс тай вӧлӧма на. Аслас и бать-мамыслӧн. Мӧдӧдіс сылы Енмыс бур сьӧлӧма зонмӧс. Вашъялӧ со ныв водзын, кыйкнитлӧ югыд синнас, дэльӧдӧ ассьыс сьӧлӧмсӧ, ерӧмаканьыд. Том вирыс пӧсь, дзулькйӧн пуӧ, визъялӧ-ветлӧ топыд сӧнъясӧдыс, ылькнитлӧ чужӧмас, пельӧдзыс пӧсьӧдлӧ. — Чирӧма, мися, чирӧма гӧлӧсӧй, — курскӧ-кызӧкталӧ пӧчӧ. Сы гӧлӧсысь и пыркнитчӧ Ӧлексей, тӧвзьӧ зонма-ныла дорысь бӧр тайӧ керкаас, Пошта Надьӧ ордӧ. Мӧдыс зумбырвидзӧ лабичын,
синсӧ оз чӧвтлы вылӧ, кысь нин казявны, кодарӧ нӧбӧдлісны мӧвпъясыс Ӧлексейӧс. — Ме татшӧм сьыланкывсӧ эг на кывлы. Сё збыль! Сьӧлӧмтӧ кватитӧ. Кысь нӧ босьтінныд? Пошта Надьӧ зунясьӧ нин шӧрт ёкмыльӧн. Шарскӧ-гартӧ шӧртсӧ, чуньясыс вель тэрыба котралӧны, но ачыс зумыш, бандзибъясыс топалӧмаӧсь, джуджыд чукыръясыс гыалӧны чужӧм пасьтаыс. — Ачым сьывлывлі тай, — дыр мысти чӧвтіс нор гӧлӧсӧн, — олӧмас дзик тадзи вӧлі да... — Кыдзи тадзи? — эз гӧгӧрво Ӧлексей. — Ме, мися, ас йылысь сьыла. Пошта Надьӧ лэптіс юрсӧ ёкмыль дорысь, нюмъёвтіс вежавидзана, мыжа морт моз. — Вошлі пув вотігӧн коркӧ, том дырйи на. Муртса эг весьӧпӧр. Сэтшӧма повзи. Сы шӧрӧ-водзӧ вӧралысь паныдасис. Орчча сиктысь вӧлӧма. Сійӧ и мездіс менӧ, петкӧдіс тшем вӧрсьыд. — Но-о-о! — чуймис Ӧлексей, оз тӧд, эскыны ли, абу ли пӧчыслы. Гашкӧ, содталӧ, гашкӧ, сё збыль. — А водзӧсӧ кыдзи да мый? — Верӧс сайӧ петі сэсся, кыйсьысь саяд, — бара нюмдӧ Пошта Надьӧ. — Тайӧ керкаас и олім-быдтысим. Петыр нима мужикӧй вӧлі. Война бӧрас нин кувсьыліс. Висис, коньӧрӧй, век, кырлӧдлӧма немечыд пытшкӧссӧ да... — Асьныд, сідзкӧ, сьыланкывсӧ и лӧсьӧдлінныд? — шензьыштіс Ӧлексей. — Гажтӧм босьтас да, намга тай вӧлі вомгорулӧ, кывъяссӧ корсяла, томдырсяӧс казьтыла. Сэсся Петыркӧд тешкодь тӧдмасьӧмыс юрӧ волас. Нюжйӧдлышта ас кежысь. Ӧтчыд дай мӧдысь... Дырнад тай сьыланкыв и артмис. Быдторйыс паныдасьлӧ му вылад. Кутшӧм ылысянь лэбис-локтіс Ӧлексей, подӧн вуджис квайт верст, кежис ӧтка керкалань, шонтысьӧм ради... И со кыдзи мойвиис. Быттьӧ мойдысь олан туйыс пӧрысь пӧчыслӧн. Ачыс сьыланкывсӧ лӧсьӧдӧма и. Тадзи мӧвпаліс Ӧлексей Пошта Надьӧлы воча пукалігӧн, морӧс пытшкыс быдӧн небзис, нимкодь лои, мый эз весьшӧрӧ швачӧд-мун та ылнасӧ, шудыс тай сылӧн вӧлӧма на. — Челядь, кӧнкӧ, гырысьӧсь нин? — збоя шусис-юавсис Ӧлексейлӧн. — Внук-внучкатӧ сьывны велӧдан, майбыр... А пӧчӧ лӧнис, быттьӧ вомас ва босьтӧма. Нускис-ноксис шӧрт ёкмыльӧн, юрсӧ улӧ копыртӧма, сӧмын чуньясыс тэрыба вӧрисны-котралісны. Ӧлексейлӧн юалӧмыс, тыдалӧ, мыйлакӧ эз лӧсяв Пошта Надьӧлы, дойдіс сійӧс. Ланьтіс тай со, жугыльтчис быдсӧн. Эк, мый и вӧчны? Аттьӧ шуӧм пыдди кырыштіс пӧрысь мортлысь сьӧлӧмсӧ. Кӧсйис нин Ӧлексей вомсӧ восьтыны, мӧдарӧ сёрнисӧ бергӧдны, мед бурасьны Пошта Надьӧкӧд, но сійӧ пановтіс. — Енмыс меным ӧти пи и сетліс. Синмӧс моз видзим, сьӧлӧмшӧрӧс, оз тусьӧн кокӧдім, мӧс вӧра йӧлӧн юктавлім, небыдик корӧсьӧн пывсьӧдлім... Бӧръя кывъяссӧ пӧчӧ ас пытшкас нин ньылыштіс, синва сорнас. Кос пельпомъясыс кутісны сыркъявны, шӧрт ёкмыльыс уси да тюрис-гӧгыльтчис пызан улӧ. Ӧлексей дзикӧдз шӧйӧвошис. Пукаліс повзьӧм чужӧма, кын мыр моз, воча шуны нинӧм оз сяммы. Шуан, да, гашкӧ, мӧдарӧ артмас, он шу — бара жӧ абу лӧсьыд... — Мыйкӧ нӧ лои али мый? — усьӧм гӧлӧсӧн шыасис Олексей. — Пиыдкӧд, мися? Пошта Надьӧ тільыштіс вазьӧм синъяссӧ, гоз-мӧдысь пыдісянь лолыштіс, быттьӧ сьӧлӧмас дзебис дільквидзысь дойсӧ, плавгис юр вылас чышъян. — Чӧв, эз нинӧм сыкӧд ло, эз. Повзьӧді ме тэнӧ, пӧрысь йӧйыд. Кор дум вылӧ усьӧ, век сьӧлӧмӧй нормӧ, синваӧй доршасьӧ. Видзӧда, да менам Иван тэлань мунӧ. Уска жӧ и быдӧн. Гӧгрӧс чужӧма, ён. — Кӧнкӧ ылын олӧ? — Карынӧсь. Бура важӧн лэччисны. Первой райцентрас олісны. Кагаяснысӧ ме на видзлі. Быть отсав. Челядьыс шег кодьӧсь. Сэсся то нылыс висьӧ, то пиыс. А гозъя уджалӧны. Иван менӧ кевмысьӧмӧн корис: вай пӧ мезды, мамӧ, сё пӧгиб. Кысь нӧ он отсав. Куим тӧв олі на ордын, быдтыси. Эбӧсӧй сэки вӧлі на, майбыр. Пошта Надьӧ орӧдліс сёрнисӧ, сунліс, тыдалӧ, мӧвпъяснас сійӧ кадӧ, сэсся ньӧжйӧник, синсӧ Ӧлексей вылӧ чӧвтлытӧг, водзӧ висьталіс: — Сэки ми монькӧд быттьӧ лӧсявлім. Шань, мися, думайта, тӧждысьысь. Сельпо лавкаын сійӧ уджаліс. Картупельтӧ менсьым вӧлі пыр катӧдӧны, вузавны на чуктӧ. Сьӧмӧс вичмӧдлі жӧ налы: то дасаӧс сета, то унджык. Кык челядьнад ӧд абу кокни, Иван муртса институт помаліс, механикӧн леспромхозӧ индісны. Отсаси налы, мый верми, ныр вылӧ усьтӧдз. Мед нин, мися, олісны бура да шудаа. Мам сьӧлӧмыд тай пыр висьӧ-
пессьӧ челядь вӧснаыд. Кӧть найӧ чунь пом кодьӧсь, кӧть уска-тошкаӧсь нин... Пӧчлӧн кывъясыс ныж пуртӧн гурскисны Ӧлексейлысь морӧссӧ, гудралісны вежӧрсӧ, быттьӧ сійӧ мыйӧнкӧ мыжа жӧ тайӧ ӧтка морт водзас. Локтіс со, корсьысьӧ-пычкӧ Пошта Надьӧлысь казьтылӧмъяссӧ, мойд-сьыланкыв, а мый вӧчсьӧ лов пытшкас, оз казяв: мед сӧмын аслыс лючки-бур вӧлі-а, ылі сиктас волӧмыс весьшӧрӧ эз ло. — Во вит-ӧ-квайт сайын сиктысь Иванӧс карӧ босьтісны, — ышлолаліг висьталіс пӧчӧ. — Шуӧ тай вӧлі: начальникӧн пӧ ӧні лоа, патера и быдӧн сетӧмаӧсь. Моньӧй сыӧдз нин торсъявлывліс, а кор карӧ лэччисны, дзикӧдз кӧдзаліс. Букыша видзӧдӧ, быттьӧ мыжа морт вылӧ. Ме эськӧ сылы воча нинӧм ог шу. Олӧй, мися, кыдзи кӧсъянныд. Пӧрысьыд тай босьтӧ. Висьӧдчыны мӧді, кокӧй юкалӧ, песлӧдлӧ коскӧс. Иван мырдӧн сорӧн и корис — тӧвйы пӧ миянын. Мыйла, мися, корӧ, бӧрыннас гӧгӧрвои: ыджыдджык патера вӧлӧм сетӧны, менӧ пропишитасны кӧ. Но кык тӧлысь и верми овны. Бӧр лои гортӧ кайны. Моньыд дзикӧдз озырмӧма, чушъялӧ ме вылӧ, быттьӧ найӧс, коньӧръясӧс, дзескӧда. Иван кӧ гортын, яндысьӧ на. А кор сійӧ абу, кӧть синваӧн бӧрд, кума-кама ветлӧдлӧ, кыв оз шулы, сёйны оз сетлы ни. Дзик бокӧвӧй быттьӧ. Челядьсӧ «старая ведьмаӧн» шуавны велӧдӧ. Ойя да ойя, мыйта лои шогсӧ пыкны, синва кисьтны, кымын вой узьтӧг колис! Сэсся терпенньӧ бырис. Чукӧрті коркӧ кӧлуйӧс, гартышті тубрасӧ да шуи пилы: вай, мися, катӧд менӧ гортӧ. Кула кӧ, мед ас керкаын, шогӧй-гажтӧмӧйла сьӧлӧмӧй потӧ... Буретш тӧв вӧлі, веж кӧдзыд трачкакылӧ. Керкаӧй кын, гӧгӧр лым тола шлапкӧма. Иван час-мӧд оліс дай бӧр шутёвтіс. Пиньӧн сорӧн пӧ тэкӧд нэм лоӧ мырсьыны. Сы бӧрын, веськыда шуа, ёнасӧ эз и кежав. Быттьӧ нянь шӧрӧм шӧрыштісны. Кык во нин эз волы ме ордӧ, письмӧ мӧдӧдлас дай. Век ыстысьӧ: некор пӧ, мамӧ. Быд отпускӧ лунвылӧ шлывгӧны, месянь мӧдарӧ, кысь нӧ сэсся сьӧлӧм оз нормы. Казьтышта кор ставсӧ, морӧсӧй сотӧмӧн сотчӧ... Олексей юрсӧ ӧшӧдӧмӧн кывзіс пӧрысь пӧчлысь висьтасьӧмсӧ да сьӧлӧмыс курзис жӧ. Син водзас сувтіс аслас мамыс. Ӧтнас жӧ сійӧ, коньӧрӧй, кузь тӧвся рыт-войсӧ коллялӧ тыртӧм керкаын. Век тай вӧлі казьтылӧ: пукала пӧ ӧшинь дорын, син доймымӧн дзорга-видзӧда мир туй вылӧ. Кӧть эськӧ тӧда, он волы тэ, Ӧлексей, а думӧн пыр виччыся, гашкӧ, мыччысян кытыськӧ, кежалан чужан
сиктад. Тӧв и гожӧм тадзи, асыв и рыт. Ёпкӧ-доймӧ мам сьӧлӧмыд, некод вылӧ сэсся надеясӧ кутны. Ӧтка пиыд — ӧтка пи на и эм. Медся муса, медся дона. Дзик ӧти бӧръя мыджӧд, пӧрысь мамлӧн олӧмын югыд кодзув. Кор вӧлі воас Ӧлексей, мамыслӧн радыс! Жбыркъялӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ, оз тӧд, кытчӧ пуксьӧдны писӧ, мыйӧн чӧсмӧдлыны. Пывсянтӧ котӧрӧн ломтас, корӧсьтӧ бӧръяс-лэччӧдас, медся жарас ыстас-мӧдӧдас Ӧлексейӧс. Швачӧдчы пӧ, небзьӧд лысьӧмтӧ. Майбыр, абу карса пывсяныд, ваыс кутшӧм небыд да сӧдз. Гажмасны сэсся да вой шӧр бӧрӧдз кургасны-сёрнитасны. Самӧвартӧ гоз-мӧдысь лоӧ пузьӧдлыны. Став олӧм-вылӧмсӧ казьтыштласны, быттьӧ сё во нин абу аддзысьлӧмаӧсь. Ок и лӧсьыд лолӧ Ӧлексейлы тайӧ здукъясас, став дой-тӧждыс вошлӧ син водзсьыс, вежӧрсьыс, морӧс вылас лӧнь, сӧстӧм, кӧть сьывны горӧд, кӧть йӧкты. Асывнас дыр узяс, садьмас сёрӧн, некытчӧ тэрмасьны, майбыр. Нюжвидзӧ гӧн вольпасьын, часілысь точкӧмсӧ кывзӧ. А мамыс важӧн нин ноксьӧ пачводзын, пӧжасьны удитӧма, небыд шаньгаӧн чӧсмӧдлӧ Ӧлексейӧс. Мӧс выйӧн мавтӧма, азыма куйлӧны сёр вылын, асьныс вомад вӧзйысьӧны. — Чеччы вай, кӧдзалас пӧжасыс, — тэрмӧдлыштас на Ӧлексейӧс. Ачыс нюмъялӧ вом тырнас, нимкодясьӧ ӧтка пинас. Со кутшӧм мича да ён, тӧлка и, учёнӧйӧн лоӧ. Татшӧм асывнас шудаджык мортыс вӧльнӧй светас оз сюр. Янсӧдчигас бӧрддзас, топӧдчылас Ӧлексей бердӧ, синвасӧ кыкнан кинас чышкалӧ. Нетшкысян гӧлӧсӧн, мыкталіг юалас: — Кор нӧ сэсся во-о-лан? Тэ ӧд менам гажыс да сьӧлӧмшӧрыс. Висьӧдча век, эн вунӧд мамтӧ. Кула, гашкӧ, да... Тайӧ кывъяссьыс Ӧлексейлӧн горшыс гӧрддзасьлӧ, синваыс тюрӧбтӧ. Пиньсӧ мурчнитас, кутӧ асьсӧ, а пытшкӧсас ставыс биӧн сотчӧ-ыпъялӧ. Кӧть эськӧ нэм кежлас Ӧлексей кольччас гортас... Но быть мун, быть коль мамсӧ ӧткӧн. Довгас мир туй кузя Эжва юлань, теплоход дорӧ. И пыр гудрасьӧ вежӧрас, мый бӧръяысь сійӧ воліс сиктас, бӧръяысь аддзыліс кыр йылын сулалысь мамсӧ... Ылькнитіс, тыдалӧ, пӧчлӧн шог-дойыс, пыкнысӧ ээ нин выныс вӧв. Ӧлексейысь, кӧть и бокӧвӧй мортысь, эз кут дзебны нинӧм. Висьтасис тай со, курыштіс да койыштіс став чукӧрмӧм шог-дойсӧ. — Кокӧй висьӧ-юкалӧ, весиг лавкаӧ ог вермы кайлыны, — син- ва сорӧн пычнитіс пӧчӧ. — Пывсян ломтыны ни, пес пыртны... — А рӧдвужыд абу? — Эмӧсь эськӧ да. Чойлӧн пияныс, верстьӧӧсь нин. Мынтысьтӧгыд жель жӧ оз бергӧдны. Сулея пуктӧм виччысьӧны. Ветымын шайта пензияыд нӧ кыдз судзсяс. Юан али сёян. Ог вермы, да быдторйысь лоӧ мынтысьны. Пес пыртлӧмсьыд, пывсьӧдӧмсьыд, лавкаӧ ветлӧмысь... Пензия джынйӧй лотсьӧ тадзи. Кольӧм тулыс Миш Иванӧс да Педӧр Толяӧс потшсьыны медалі. Стын сайыс дзикӧдз нин пӧрласьӧма да. Сьӧмӧн, мися, мынтыся. Джынсӧ потшисны, сэсся голя вылӧ сувтісны: он кӧ пӧ доз пукты, мунам дай, матере. Пет да ачыд помав. Кысь нӧ меным майӧг сатшйӧдлыны? Эбӧсӧй дзик абу. Яндысьтӧм синъяс, мися, сюра лешакъяс. Вӧлі дзебасын ӧти сулея, зырасьны вайлісны бабаяс, ковмис петкӧдны. На, шуа, ырскӧй пӧрысь мортыдлысь бӧръясӧ, мед горшаныд сатшас. Босьтісны бара-й, синъясныс югъялӧны сӧмын. Бор бокас и тӧкаритісны, яндысьтӧм бугыльясыд. — А пиыд нӧ мый вылӧ? — эз вермы кутчысьны Ӧлексей. — Оз ӧмӧй позь волыны, отсыштны? Пестӧ кӧть вайис-поткӧдліс... — юаліс скӧрыськодь дӧзмана гӧлӧсӧн, а вежӧрас пыр и юковтіс: «Ачыд нӧ кутшӧм? Ёна-ӧ волывлан гортад, мамыд дорӧ. Кысь нин пес вайны, поткӧдчыны... Эновтін пӧрысь мортӧс, сылысь сьӧлӧмсӧ шогыс, тыдалӧ, йирӧ тайӧ пӧчыслысь моз жӧ. Эк-эк-эк, ӧтка пиян, сюра и гӧна сьӧлӧмаяс...» Пошта Надьӧ видзӧдліс Ӧлексейлань, быттьӧ и збыль юаліс, но сэсся шога чӧвтіс: — Отсыштасны, виччысь вай. Таво тӧв дзикӧдз кок йылысь усьлі. Киӧс да коскӧс юкалӧ-песлӧдлӧ, ыллаасьны муртса петала. Сельсӧветса пред воліс видлыны, аттьӧ таысь. Шуӧ, пи пӧ эм, а тадзи мырсян-олан. Мися, гиж вай, тэ грамотаа морт, пилӧн удж вылас, мед чирыштасны сійӧс. Аслам синваӧй тюрӧ, мортсьыс яндзим. Пӧсьвывсьыд шуи, сэсся, думайта да: лёктор ӧд вӧча, ӧти питӧ няйтӧсьта. Мортыс сійӧ партийнӧй, гижліс, ыджыд чинӧдз пӧ регыд воӧдча. Киӧй эз лыб сьӧдӧднытӧ. Кывсяс, да лёк лоӧ. Нэм кута ачымӧс песны-кӧритны... Шуи предлы: эн, мися, гиж нинӧм, кыдзкӧ-мыйкӧ ӧтнам ола...» Дзикӧдз нин пемдіс. А Пошта Надьӧ век висьталіс ассьыс олӧм-вылӧмсӧ, бӧрддзыліс на гоз-мӧдысь, килутшнас косӧдліс син гуранъяссӧ, корсюрӧ серӧктыліс и, кӧть эськӧ пӧчлӧн серамыс курыд ёкмыльӧн тасасьліс Ӧлексейлы горшас. Гӧгӧрво мам сьӧлӧмтӧ, лов-вежӧрсӧ. Пиыс пикӧ воӧдӧма, олӧмыс талялӧ-песлӧдлӧ Пошта
Надьӧӧс, а сійӧ мый вермӧ шогсӧ пыкӧ, дорйӧ на ассьыс Ивансӧ: мед бара-й лёктор оз жӧ ло-а. Быттьӧ чунь пом кага. Нелямын арӧса, уска-тошка шӧвктуг! Мудзис, тыдалӧ, бӧръявылыс Пошта Надьӧ, ланьтіс жӧ, ружӧктіс морӧс тырнас, сыналіс дзор юрси пратьяссӧ. — Вод да узь вай. Кытчӧ нӧ вой улас мунан. — Абу эськӧ лӧсьыд да, — топӧдліс пельпомъяснас Ӧлексей, но водзӧсӧ эз кут пыксьыны. Кытчӧ и мунан вой шӧр каднас, код тэнӧ виччысьӧ... Мӧдысь эз ков тшӧктӧм — кайис паччӧрӧ да нюжӧдчис пӧчӧн лӧсьӧдӧм вольпасьӧ. Дыр куйліс восьса синмӧн. Пошта Надьӧлӧн висьтасьӧмыс кырлӧдліс пытшкӧссӧ, пудъя изйӧн личкис морӧссӧ. Сэсся ньӧжйӧник ставыс бердіс, ылыстчис-вошис... Унмовсис асъявылыс нин, вӧтӧ суніс. Быттьӧ локтӧ Ӧлексей чужан сиктас, Эжва дорсянь гортлань кайӧ. Луныс мича, югыд паськыд юыс лӧсталӧ-ворсӧдчӧ шонді водзас. Нимкодь Ӧлексейлы, сьӧлӧмыс чеччӧ-нетшкысьӧ. Майбыр, бара на шуд уси мамсӧ видзӧдлыны. Кокъясыс асьныс лэбӧдӧны Ӧлексейӧс тӧдса потшӧслань. Но мый нӧ тайӧ? Пырӧ дзиръяӧд, а йӧр тырыс йӧз. И кильчӧ вылын, и пывсян дорын, и керка пельӧсын. И некод кыв ни джын оз шу Ӧлексейлы. Быттьӧ вомнысӧ вурыштӧмаӧсь. Ставныс зумышӧсь, шог чужӧмаӧсь. Ӧлексей вылӧ дзоргӧны-видзӧдӧны, бокӧ вешйӧны, туй сетӧны... Корсьӧ Ӧлексей синнас мамсӧ, ӧтарӧ-мӧдарӧ юрсӧ бергӧдлӧ, чепсасьӧ. Некыдз оз аддзы мамсӧ, некӧн сійӧ оз тыдав... Зутшкӧ сьӧлӧмыс, потӧ-чеччӧ морӧсас. Тӧвзьӧ-котӧртӧ Ӧлексей потшӧс дорсянь, лэбыштӧ кильчӧ вылӧ, пырӧ керкаӧ... Садьмис Ӧлексей гора ымӧстӧмысь, пӧсялӧма, юрсиыс люстик ва. Сьӧкыда лолаліг куйліс бура дыр, зілис вӧтлыны-ылыстны син водзсьыс аддзылӧмторсӧ, мисьтӧм мӧвпъяссӧ, кодъяс жӧдзисны-гӧгралісны сы юрын. А пӧчӧ чеччӧма нин, ноксис-тапикасис пачводзын, гольӧдчис чашка-паньӧн, мыйкӧ ропкис вомгорулас. Недыр мысти дзужгыны кутіс самӧвар, гораа шыасис радио: «Сёрнитӧ Сыктывкар...» И быттьӧ кокниджык лои Ӧлексейлы сьӧлӧм вылас, быттьӧ Пошта Надьӧкӧд тӧрытъя сёрниыс татшӧм лёк вӧтӧн жӧ вӧлі, а ӧні, тайӧ асылӧ, кор ӧшинь сайын ловзьӧ-пестысьӧ выль лун, ставыс колис-лэбыштіс кытчӧкӧ бӧрӧ да сэсся оз нин некор петкӧдчыв. Чай юӧм бӧрын Ӧлексей аттьӧаліс Пошта Надьӧӧс шоныд паччӧрысь, мӧдӧдчис петны. — Иванӧс кӧ аддзылан, висьтав, мед волас, — ӧдзӧс дорын синвасӧ чышкыштіс пӧчӧ. — Мамыд, шу, висьӧ, виччысьӧ ёна. Карас сійӧ леспромас уджалӧ. — Корсьла, корсьла... — Мун, бласлӧ кристос. Ывла вылын вӧлі югыд нин. Вӧр сайысь нырсӧ мыччис гӧрд бана шонді, кок улын чарскис чорыд лым. Пошта Надьӧлӧн пӧсь чайыс шонтіс мунысьлысь морӧссӧ. Олӧмыс Ӧлексейлы тайӧ здукӧ эз нин вӧв сэтшӧм сьӧдӧн да шогаӧн, кутшӧмӧн сійӧ ылькнитіс тӧрыт. Быттьӧ дойясыс шылялісны талунъя тӧжд-удж водзас. Кысь сійӧ пӧчлысь писӧ, Ивансӧ, корсяс? Мый шуас? Ёна тай колӧ сюйсьыны йӧз костӧ... Ӧлексейлӧн аслас нокыс голяӧдзыс. Диссертация помавтӧм, секторӧн веськӧдлысьыс дзуртӧ нин. А дачасӧ коді лэптас, гожӧмбыд лоӧ ывлаас пессьыны... Экма! Олӧмыс талялӧ-личкӧ. А Пошта Надьӧ дзоргис гыӧра ӧшинь пыр, синнас колльӧдіс Ӧлексейӧс. Быттьӧ пиыс кежаліс. Вӧтын моз дзик... КУИМ ВОК, КУИМ тополь Висьт
Ме тшӧкыда волывла Эжва йывса тайӧ сиктас. Чечча тэрыб «Заря» теплоходысь да ньӧжйӧникӧн восьлала нӧрыс паныд. Со и кыр йыв. Небыдик тӧвру ворсӧдчӧ юрсиӧн. Син водзын тӧдса серпас: енэж помӧдзыс шылькнитчӧм парма, важ Эжвалӧн кузь бӧж, вабердса видзьяс. Сулала да вом тырӧн апала сӧстӧм сынӧдсӧ. Кыла, кыдзи шувгӧны мышку сайын тополь пуяс. Пашкырӧсь, ёнӧсь, мичаӧсь. Куим тополь, быттьӧ, куим вок, зымвидзӧны-сулалӧны багатыръяс кодьӧсь, нёровтчыштӧмаӧсь Эжвалань. Гораа тутӧстіс лэчыд гӧлӧса катер. Быттьӧ унмысь палялі. Босьті кӧлуйӧс да веськӧдчи туйӧд — топольяслань. Кымын матыстча пуяслань, сымын гораджык кыла коръяслысь шарӧдчӧмсӧ. Кокъясӧй асьныс лэбӧдӧны-нуӧны тӧдса потшӧс бокті, луд вомӧн ыджыд керка дінӧ. Тайӧ керкаас олӧ Иван Анна. Сылы сизимдас сайӧ нин, но Анна збодер на, кӧть коскыс юкавлӧ поводдя вежсьӧм водзвылын и киясыс висьӧны пыр тшӧкыдджыка. Сюрлі Иван Анналы уджыс шег кодь нывсянь. Казакавліс озыр йӧзлы, кисьтліс пӧсьсӧ налӧн паськыд видзьяс вылын, чарлаӧн вундыліс шобді. Воис выль олӧм — медводдзаяс лыдын пырис колхозӧ. Бать-мамыскӧд вӧтлісны ӧтувъя овмӧсӧ Чалко вӧвсӧ да Сьӧдпель мӧссӧ. Синва петтӧдзыс эськӧ вӧлі жаль мӧскыс, да мый вӧчан. Ӧд югыд олӧм босьтчисны кыпӧдны. А колхозад уджыд сэки сюрлі. Вӧчисны-лӧсьӧдісны выль муяс, бертісны мыр, сотісны пу колясъяссӧ гырысь бипуръясын. Уна пӧсь кисьтлісны, ок уна. И ӧні забеднӧ овлӧ Иван Анналы, кор
вотчигӧн аддзас вӧрӧн тырӧм-эндӧм коркӧя колхознӧй муяс, шогӧдас морттӧ: весь воши али мый налӧн пессьӧм-тільсьӧмыс? Торйӧн нин вирыс пузьӧ, кор паныдалас выль му вӧчысьясӧс. Мелиораторъясӧн найӧс шуӧны. Дӧзмӧ, дерт, Анна оз йӧз вылӧ. Зільӧсь найӧ, унджыкыс ас сиктсаяс. Но мый вӧчӧны, ерӧмаканьясыд! Паськыд пельпомъяса мужичӧйяс сы керка ыджда тракторъясӧн нырӧны-пӧрӧдӧны нэмӧвӧйся парма, а ки помысь вӧчлӧм муясыс вӧрсялӧны! Абу пӧ сэсся дивӧ! Гажтӧм босьтлӧ Аннаӧс кузь да шуштӧм тӧвся рытъясӧ. Луннас горт гӧгӧрсӧ пелькӧдас, пирӧг-шаньга пӧжалас, лавкаӧ на кайлас. А кор пуксяс рыт, киясыс лэччысьӧны. Ин аслыс оз аддзы, быттьӧ мыйкӧ воштіс: то соседъяс ордӧ петалас, то пармалань ветлас-тапиктылас. Думсьыс кадсӧ коллялӧ, шог думъяссӧ вӧтлӧ. Сиктсаяс, шань йӧз, унаӧн ӧтка морттӧ ас дораныс овны корлісны. Но Иван Анна сӧмын вӧлі кинас ӧвтыштас: ӧтнам нин пӧ кыдзкӧ тані ассьым нэмӧс колляла. Кытчӧ колян керкатӧ, кодкӧд йитчӧма Анналӧн став олӧмыс. Аслас киясӧн гӧгӧр шыльӧдӧма-мольӧдӧма. Челядь тані чужисны-быдмисны. Керкаыс гӧрӧд кодь Анналы. Разян кӧ, олӧмыс киссяс сылӧн. Тӧвся лунъясӧ Иван Анна садьмывліс водз. Ӧшинь сайын сӧмын на югдыштны кӧсйӧ, а кӧзяйка пач вом дорын нин. Тэрмасьтӧг сюялас кос пес, чуткас гаровтчӧм сюмӧдӧ би. Здук мысти трачкакылӧ нин пачын. Тадзи Иван Анналы чужӧ выль лун. Сулыштас-видзӧдыштас, кыдзи ворсӧдчӧ сьӧлӧм шонтысь би, сэсся матыстчас ӧшинь дінӧ. Тӧждысяна видзӧдлас топольяс вылӧ: эз-ӧ пач трубаын омлялысь тӧлыс чегъяв пуяслысь вожъяссӧ. Асъя кадыс медся муса Иван Анналы. Керкаын шы ни тӧв. Бӧрын — кузь да пемыд вой, ӧшинь сайын чужӧ-петӧ выль лун. Дзикӧдз югдӧм бӧрын Иван Анна чукӧртас коколюкаӧн ломалысь ӧгыръяс, самӧвар пуктас. Здук мысти сійӧ шумитӧ нин. Самӧвар шыысь ловзьӧ керка пытшкӧсыс. Чай юӧ кӧзяйка тэрмасьтӧг. Пыр ӧшинь дорын, паськыд пызан помын. Юӧ чашка блюдйысь, ичӧтик сакар торйӧн. Пӧльыштас пӧсь чай выль, видзӧдлас гӧгӧрбок, а син улас веськалӧны пияныслӧн карточкаясыс. Быдӧн — торъя рамаын. Иван, Николай да Гриша. Куим вок, куим тополь... Весиг вунӧдчас, мый киас чашка блюд кутӧ, сэтшӧма кырыштасны сьӧлӧмсӧ пияныслӧн чужӧмбанъясыс. А найӧ мам вылӧ дзоргӧны. Томӧсь, мичаӧсь, шаньӧсь. Быд лун кӧзяйка видзӧдлывлӧ пияныс вылӧ, ас кежас сёрнитӧ накӧд. Зонъяс чӧла кывзӧны мамсӧ. Кытчӧ кӧть оз вешйы
Иван Анна — пачлань, ӧшинь дінӧ, век пияныскӧд варовитӧ. Со Иван, медся ыджыдыс. Верстьӧ нин. Тӧвся шапкаыс зэв мунӧ косіник чужӧмыслы. Войнаӧдзыс велӧдчис трактористӧ. Уджаліс орчча Войпока сиктын, МТС-ын. Дас верст и эм сэтчӧдз. Гӧрисны-кӧдзисны колхозъяслы паськыд ыбъяс, отсасисны налы кыдз вермисны. Кежавлас вӧлі гортӧ здук кежлӧ. Пыр тэрмасьӧ. Пыр сійӧс помасьлытӧм удж виччысьӧ. Киясыс сьӧдӧсь, быттьӧ саа пач пӧданӧн ноксьӧма. Пупайкаыслӧн пӧлаясыс югъялӧны. Ставсӧ ачыс зільӧ вӧчны-бергӧдны. Видзӧдан да, ва нин пывсянӧ ваялӧ, пес поткӧдлӧ. Корӧсясясны батьыскӧд пӧттӧдзыс, локтӧны дон ӧгыръяс кодьӧсь, чужӧмныс кыкнанныслӧн ӧзйӧ-ломалӧ. Сэки МТС-ын тракторнӧй бригадаӧн веськӧдліс Опонь Микол, сиктсаяс сійӧс нимтісны скуп Опоньӧн. Тӧвнас пӧ Миколыдлысь лым он кор. Кӧть мый эз висьтавлыны, но Опонь Миколыд кӧзяйственнӧй морт вӧлі. Радейтіс, медым быд гайка-винт аслас местаын куйліс, а тракторыд часі моз уджаліс. Сылӧн оласног йылысь Иван эз ӧтчыдысь мамыслы висьтавлы. Коркӧ и ачыс Опонь Микол паныдасис Иван Аннакӧд да шуис: — Тэнад быдтасыд, Анна, ныриса. Тӧлк сыысь лоӧ. Иван Анналы тайӧ кывъясыс нэм кежлӧ колины сьӧлӧмас. Эз ӧд кодкӧ мӧд, а бригадир Опонь Микол, районын пыдди пуктана морт, ошкис сылысь писӧ. Ошкыштіс первойысь да, кыдзи тыдовтчис, медбӧръяысь... Армияӧ ыджыдджык писӧ босьтісны война водзвылын. Туйӧ петан рытас пукыштісны гортын, ёртъясыс волісны. Аскинас Иван Анна колльӧдіс писӧ сикт сайӧдз. Изъя чой дінын мам топӧдліс Иванӧс морӧс бердас да лӧня чӧвтіс: «Ме сэсся водзӧ ог мун. Мӧсъясӧй баксӧны нин. А тэ бура служит, асьтӧ видз...» Тӧдіс-ӧ сэки мамлӧн сьӧлӧмыс, мый во мысти гымӧбтас война, мый тайӧ сёр арӧ сійӧ медся бӧръяысь малыштіс пиыслысь пушкыр юрсисӧ? Иван вӧлі танкистӧн. Юӧръяс сысянь волывлісны гежӧдика, торйӧн нин сэки, кор пансис война. Быд письмӧын юасис, кыдзи пӧ олӧны-вылӧны вокъясӧй, эскӧдіс — ми пӧ кулам, но вӧтлам вӧрӧгӧс. Ыджыд пиыс медся дыр муніс биа-тшына тышъяс пыр. Уси война помланьыс нин, Прибалтикаын. Эз тай куж видзны асьсӧ, пуктіс том олӧмсӧ... Со шӧркостыс, Николай. Гӧгрӧс чужӧма, сьӧд юрсиа. Соседъяс пыр шмонитлісны: чиган доддьысь усьӧмтор пӧ. И збыль: некоднан вок вылас эз мун. Визув вӧлі, вильыш. Таысь и сюрлывлі Колялы. Нюмыс петалас Иван Анналӧн, кор син водзас сувтӧ шӧркост пиыс. Ӧтчыд, Колялы вӧлі ар нёль-ӧ-вит, шыбитіс сійӧ ломтысьысь пачӧ батьыслысь гын сапӧг пӧвсӧ. Бӧрд кӧть серав та бӧрын. Батьыс эськӧ скӧрмыліс-пузьыліс самӧвар моз, тасмаӧн кӧсйис пӧвсавны, да эз лыб киыс ичӧт морт вылад. Верӧсыс войнаӧдзыс колхозын конюкаліс. Сӧмын на югдӧ, а Петырыс бӧрся ӧдзӧс дзуртыштіс нин. Сёр рытӧдз сэсся абу. Колялы ичӧтсянь мусмисны вӧвъясыд. Сюяс вӧлі зептас солалӧм нянь да батьыс бӧрся лыйыштас-котӧртас. Зэр ни кӧдзыд оз сувтӧд. Став вӧвсӧ нимъяснас тӧдіс. Тайӧ пӧ Рыжко, эсійӧ — Герой, а медся бура пӧ гӧрӧ Карко. Быд гожӧм видз вылын турун юръяс кыскавліс. Пажнайтігӧн батьыс шмонитліс: — Сёй, пиӧй, рок, тэрыб лоас кок. Быдман да менӧ вежан. Став чибӧсӧ тэныд сета. А мӧдыслӧн синъясыс ӧзйӧны. Дась конюшняысь не петавны. Тадзи и быдмис шӧркостыс, позьӧ шуны, вӧвъяс пӧвстын. Кымын во на гӧгӧр гӧграліс, но некор эз элясьлы, мый мудзис либӧ дышӧдіс. Тэрыблунсӧ Енмыс, тыдалӧ, кык морт мында сетлӧма. Помнитӧ, вензьӧмӧдз вӧлі воласны Иван вокыскӧд. Ыджыдджыкыс трактор ошкӧ. Коля, петук моз, вӧвъяс вӧсна сулалӧ. Ме пӧ тэнсьыд кӧрт ёкмыльтӧ здукӧн пановта. Иван, лӧньджык мортыс, чӧв олӧ да нюмъялӧ. Сэсся крапкас, быттьӧ сёрниыслы пом пуктас: — Ӧні техникалӧн нэм. Вешйы аслад вӧвнад. Пузяс сэтчӧ Коля, кинас ӧвтчӧ, чибӧясӧс дорйӧ. Лоӧ батьыслы сюйсьыны на костӧ: — Быдӧн найо асланыс местаын колӧны. И трактор, и Рыжко. Коля водз гӧр воропӧ кутчысис. Муртса на вӧлі вӧв бӧрсяыс вӧтчыны вермӧ, кор батьыс ӧшинь ув йӧр гӧрны сетіс. Гӧлӧсыс лэчыд, пельтӧ вундӧ. Верстьӧ морт моз Карколы индалӧ: «Бӧрӧзда, но, тр-рр-р». Гоз-мӧдысь шыбӧлитліс первойысьтӧ, но сэсся бӧрӧздаясыс артмыны кутісны. Батьсӧ война вылӧ босьтӧм бӧрын конюкаліс. Но эз дыр удайтчы лелькуйтны муса вӧвъяссӧ. 1942 вося тулысын корисны сійӧс военкоматӧ. Чукӧртіс Анна пиыслы ноптор да мӧдӧдіс кузь туйӧ. Унатор йылысь сэки мӧвпаліс мам. Сӧмын эз кужлы думыштлыны, мый шӧркостыс первойӧн ваяс курыд шог. Уси сійӧ 1942-ӧд во помын.
Гриша, медся ичӧтыс. Батьыс кодь топыд тэчаса, еджговат. Пӧслукман зонмӧн быдмис, вокъясыс моз жӧ уджсьыд пышъявны эз кужлы. Сэки, майбыр, мӧскӧн на олісны, турунтӧ пуктыны вӧлі колӧ уна. А мамлы нӧ кор! Нёль час асывсянь скӧт картаын, мӧсъяс дінын. Лолыштны некор. Веськыда кӧ шуны, ёнджыкасӧ пияныс да верӧсыс пуктылісны турунсӧ. Ытшкыны ичӧтыс радейтліс. Ёна сёрниа эз вӧв. Босьтас коса-гӧрбуштӧ, варскӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ вокъяскӧд орччӧн. Покосыс кӧть на дорысь векньыдджык артмӧ, но мича да веськыд. Кыкнаннысӧ бӧрӧ коляс. Ачыс нюмъялӧ тувсов шонді моз, быттьӧ дэльӧдӧ вокъяссӧ: кӧть пӧ ичӧтджык тіянысь, а талун бара на парсниті-пановті. Праздник водзвылын меліасьӧ: — Мамук, гашкӧ, шаньгатӧ пӧжыштам аски. Садьмас водз, муртса югдӧ. Мам сюяс пачӧ би да котӧрӧн скӧт картаӧ, мӧсъясӧс лысьтыны. Гришалы тшӧктас картупель пуны, пач ваймӧдны. Воас гортӧ — ывла вылын бур югыд. Пач вом дорын Гриша бергалӧ-ноксьӧ. Шлапнитас кинас Иван Анна: пиыслӧн шаньгаясыд джаджйынӧсь нин. Сулалӧ да налысь банйӧм бокъяссӧ мӧс выйӧн мавтӧ. Гриша пырджык мам гӧгӧр бергаліс. Кӧнкӧ да мыйӧнкӧ век отсыштӧ. То джодж мыськалӧ, то рок пуӧ. Быдлаӧ сибалісны киясыс. Школаын велӧдчигӧн на мамыскӧд скӧт картаӧ мӧдіс лэччывлыны. Гриша турунтӧ котӧрӧн разӧдалӧ. Видзӧдан да, куйӧд нин зыртӧ. Мамлы любӧ: со кутшӧм отсасьысь быдмӧ. Жальыс эськӧ унаысь петавліс да. Торйӧн нин асывъясын. Пальӧдны Гришалысь унсӧ дыр вӧлі сьӧлӧмыс оз лэпты... Кор пансис война, ыджыд коромина-керкаыс быттьӧ шуштӧммис. Кыкӧн и колины — Анна да Гришук. Быдтор йывсьыс мӧвпалісны кузь рытьясӧ. Пиыслӧн ӧтитор юрас — фронт. Пыр майшасис, мый арлыдыс оз тырмы. Война сувтан воӧ сылы тыри дас сизим. Во джын мысти дзик ӧтнасӧн коли Иван Анна. Медічӧтсӧ колльӧдіс-мӧдӧдіс вӧрӧглы паныд. Гажтӧм лои Анналы. Керкаын ловъя лов абу. Сӧмын томиник топольяс шувгӧны ӧшинь улын, быттьӧ казьтылӧны ылі туйӧ мунӧм войтырӧс. Ӧні на Анналӧн син водзын война кусан во. Быттьӧ вӧтын ставыс вӧлӧма. И абу дивӧ. Ӧд мыйта кад нин лэбыштіс-муніс. Кыр йылын вӧлі пукалӧ Анна, видзӧдӧ лӧнь Эжва вылӧ. Друг кывтыд чукыль сайысь нырсӧ мыччис еджыд пароход. Шлопӧдіс гырысь кӧлесаяснас ва веркӧсӧ, ньӧжйӧник упкис-кайис визув па- ныд. Гашкӧ, дзонь час кыссис Анна керка весьтӧдз. Сэсся пароход мый вынсьыс тутӧстіс да крута кежис береглань. Иван Анна котӧрӧн сорӧн сы дінӧ. Эз и тӧдлы, кыдзи изъя берегӧдз воис. Пароход сатшкӧма нин нырсӧ, пос лӧсьӧдӧны лэдзны. Йӧзыс пароход вылын жуисны кодзувкот мында. Но сиктӧ чеччисны этшаӧн, сӧмын некымын морт. Весьшӧрӧ пессис Анналӧн сьӧлӧмыс. Сы ордӧ некод эз во. Воысь пӧвстысь Иван Анна тӧдіс суседсӧ, Павел Васьӧс. Сійӧ ньӧжйӧник, кӧстыльяс вылӧ мыджсьӧмӧн, кавшасис крут берег пӧлӧн. Пельпом саяс вещмешӧк, юрас — пилотка, кузь шынеля. И сӧмын кисӧ топӧдлӧм бӧрын Анна казяліс, мый Павел Вась кок пӧла. Быдсӧн йирмӧг босьтліс, кывйыс вошлі. Соседыс лӧня чӧвтіс: — Нинӧм, Анна, ловъя тай-а, джагӧдім вӧрӧгӧс. А олӧмыд ладмас на. Дерт, Павел Вась эз тӧд Анналысь шогалӧмсӧ. А тӧдіс кӧ, ловйӧн кольӧм йывсьыд эськӧ кывйыс эз бергӧдчы казьтыштны. Рытланьыс Иван Анна петіс ӧшинь улас. Гожся шонді катовтіс вӧр сайӧ. Гӧгӧр вӧлі чӧв-лӧнь. Потшӧс сайсянь аддзис Павел Васьӧс. Сійӧ пукаліс кильчӧ вылас да чышкаліс-малаліс гудӧк. Паськыд морӧсас зилякылісны медальяс. Тӧдчис: мортыс гажакодь. Павел Вась кокньыда лэптыштіс гудӧксӧ да здук мысти тӧдса сьыланкывлӧн горыс кывтіс нин лӧнь Эжва весьтын. Павел Вась сьыліс чирӧм гӧлӧсӧн, юрсӧ гудӧк бердас пӧлыньтӧмӧн. Сьыліс быдӧнлы муса лӧз чышъян йылысь. Потшӧс праслӧ бокын Анна кывзіс соседыслысь сьылӧм-ворсӧмсӧ да аддзис, кыдзи Васьлӧн чукыра чужӧм кузя гӧгыльтчисны гырысь синва войтъяс. Кильчӧ вылӧ петіс Педьӧ Павла, Васьлӧн гӧтырыс. Небыдика плавгис верӧс пельпомъяс вылӧ шынельсӧ да пуксис орччӧн. Тайӧ нор гудӧк шысьыс, шуда гозъялӧн ӧтлаасьӧмсьыс ок и шог лои Иван Анналы. Шог сыысь, мый коли дзик ӧтнас куим тополь улӧ. Синвасӧ чышкалігтыр Анна матыстчис пуяслань да дыр сулаліс на дінын. Морӧс вылас сэтшӧм деливӧ, кӧть юртӧ петляӧ сюй. А Павел Васьлӧн гудӧкыс сьӧлӧмсяньыс висьталіс лӧз чышъян йылысь... Ӧтчыд, тайӧ вӧлі ар помын нин, Иван Анна садьмис торйӧн водз. Ӧшинь сайын — дзурс пемыд. Сьӧлӧмыс тіпкис-пессис морӧсас, быттьӧ висьталіс талун мыйкӧ виччысьӧ тэнӧ, Анна. А гашкӧ, Петырыс воас? Либӧ Гриша сетас юӧр. Кӧзяйка шурк-шарк ломтіс пач, пелькӧдіс керка пытшкӧс. Абутӧм пызьторсьыс пӧжасис. Луныс кусі, а сы дінӧ некод эз во. То ӧти лёк дум волас-гӧгралас, то мӧд. Вежон мысти сиктса почтальон пыртіс Иван Анналы письмӧ. Дыр эз восьт. Поліс: гашкӧ, омӧль юӧр. Тіралана киясӧн разис гижӧдсӧ. Письмӧыс вӧлі кузь, некымын лист вылын. «Чолӧм, Анна, гижа ме ылі мусянь. Думыштныд он куж — Дальньӧй Востоксянь. Россия помсянь. Гижа дыр чӧв олӧм бӧрын. Тэ, дерт, ёна нин виччысин месянь юӧр. Со и пукси гижны, Аннук. Веськыда кӧ висьтавны, сьӧкыд меным сёрнитны тэкӧд. Перӧ-ручкаыс киын тіралӧ, колана кывъясыс оз сюрны. Война кустӧдзыс на миянӧс бергӧдісны мӧдарӧ. Став Россия-матушкасӧ вомӧналім, сӧмын кык вежон мысти воим татчӧ. Тэ, тыдалӧ, гӧгӧрвоин, мыйын делӧыс. Японечьяслы паныд. Меным войнаыс помасис эз тувсов лунӧ, а сёр арын. Тэ эн думайт, мый эляся. Сьӧкыдлунъяс дінад, тӧдан ачыд, велавлі томсянь. Но век жӧ татчӧ нуигӧн сьӧлӧмӧй эз вӧв места вылын. Войнаыслӧн ӧд помыс тыдаліс нин. Ставӧн гӧгӧрвоим: некымын тӧлысь мысти пеж вӧрӧгтӧ дзикӧдз чергӧдам. Мӧвпала вӧлі: мыйӧн воа Эжва бокӧ, медводз пидзӧсчаняся да чужан муӧс окышта. Ок и гажӧй быри. Но ставӧн гӧгӧрвоим: японечьястӧ сідз-тадз он босьт, кодсюрӧлы быть ковмас юртӧ пуктыны. Миян туйыс чужанінӧ муніс тайӧ тышъяс пырыс. Вӧлі пемыд вой на, кор кыпӧдчим. Ылын, кӧнкӧ енэж помас, тыдыштісны сопкаяслӧн мыгӧръясыс. Здук мысти зымӧбтісны пушкаяс. Юр весьтӧд чардыштісны-лэбисны вӧрӧглань снарядъяс. Югдандорыс уськӧдчим атакаӧ. Первойсӧ японечьясыд чӧв олісны. Тыдалӧ, налы чорыда веськалі. Но здук мысти, мыйӧн лоим матынӧсьджык, кутісны воча лыйсьыны. Мекӧд орччӧн котӧртіс миян взводысь татарин Сайфулин. Смел мортыс вӧлі. Бура дыр сыкӧд воюйтім. А тані, ылі муын, юрсӧ лои пуктыны. Уси другӧн, быттьӧ сійӧс кодкӧ сконйыштіс. Котӧртігмоз копыртчылі, а сійӧ эз нин лолав... Налӧн окопъяслань нин кутім воны, кор кыськӧ ловзисны кык пулемёт. Оръявлытӧг мӧдісны сизьдыны. Ковмис пласьт усьны муӧ, юртӧ лэптыны он вермы. Гымӧбтісны миян миномётъяс, парсалӧны-жуглӧны японечьяслысь траншеяяссӧ. Тадзи, мися, найӧс, тадзи. Этшаджык вир киссяс. Быдӧн сьӧлӧм вылын кокниджык лои отсӧг бӧрас. Нетшыштчим му бердысь да водзӧ, вӧрӧглань. Тані и суис менӧ лёк рӧкыд. Быттьӧ кокӧ зорйӧн вачкисны, пемдіс син водзын. Нинӧм йылысь думыштны эг удит, сӧмын юковтіс мӧвп: мися, пом, тыдалӧ. Помнитышта ру пытшкын моз санинструктор Олялысь повзьӧм чужӧмсӧ, сійӧ мыйкӧ висьталӧ, кинас ӧвтчӧ, а ме нинӧм ог кыв. Сэсся садьӧй воши. Не кӧ тайӧ тэрыб нылыс, ме гашкӧ, вирӧн сэні и ойді, либӧ вӧрӧгыд мӧдар югыдӧ мӧдӧдіс. Японечьясыд лёкысь водзсасисны, тӧдісны, мый пом воӧ налы. Пленад, висьталӧны, медым не сюрны, кынӧмнысӧ асланыс меч-пуртъясӧн вожӧдлывлісны. Веськыда кӧ висьтавны, Анна, тайӧ тышсяньыс и олӧмӧй менам кежис мӧд туй вожӧ. Кор пласьт уси муӧ, отсӧг вылӧ воӧма Оля, миян санинструктор. Та йылысь сійӧ бӧрыннас нин меным висьталіс. Сӧмын на босьтчӧма кӧртавлыны бинтӧн, кыдзи японечьясыд миянӧс бӧр зырны мӧдӧмаӧсь. Со кутшӧм дзескыдінӧ веськавсьӧма миян. Мый вӧчны? Водзын — смерть локтӧ, Оля ки вылын ме, сы ни садь. Шыбитны ранитчӧм морттӧ, — ловйӧн оз кольны. Пышъян — нэмтӧ сӧвесьтӧс кутас йирны. Тадзи думайтӧма сэки санинструктор. Татшӧм здукъясад, Анна, тырвыйӧ петкӧдчӧ мортыдлӧн чужӧмбаныс. Бур, мый абу шӧйӧвошӧма нылыд. Кыскӧма менӧ бокӧ, матысса воронкаӧдз, да воча лыйсьыны заводитӧма автоматысь. А сэсся миян бара атакаӧ кыпӧдчӧмаӧсь, босьтӧмаӧсь сопкасӧ. Позьӧ шуны, смертьлӧн гыжъяссьыс перйис менӧ Оля. Водзӧ гижны, Анна, зэв сьӧкыд. Ог и тӧд, кыдзи ставсӧ тэныд висьтавны. Ӧні думайта да, гашкӧ, бурджык вӧлі сійӧ тышас чергӧдчыны да. Но шулӧмаӧсь тай, судьбасьыд пӧ некытчӧ он пышйы. Госпиталь бӧрын корси ме ассьым спасительӧс. Частьын на вӧлі служитӧ, демобилизуйтчан лун виччысьӧ. Сійӧ став йывсьыс и висьталіс. Кыдзи кыскӧма менӧ, гартӧма-кӧртавлӧма бинтӧн, лыйсьӧма менам автоматысь. Ӧтчыд аддзысьлім, мӧдысь. Сійӧ ас йывсьыс висьталӧ, ме сідз жӧ. Чужлӧма-быдмылӧма Украинаса Кременчуг кар дорын. Батьыс учительӧн вӧвлӧма, усьӧма 1942 воын. Мамсӧ бомбаӧн виӧма. Ӧтка ныв. Чой ни вок сэсся абу. Ачыс вӧсньыдик, турун сі кодь. Кыдз, мися, тэ та сьӧкта мортсӧ петкӧдны вермӧмыд. А сійӧ нюммунӧ да шуӧ: «Ме пӧ не тэ гырся йӧзӧс тыш местаысь кыскавлі». Сійӧ, дерт, меысь ёна томджык. Но сьӧлӧмыд тай вӧлӧм оз юась: сираси Оля дінас ме, Анна. Тӧда, мый лоа мыжа тэ водзын, а мый вӧчан. Кокъясӧй асьныс сы ордӧ нуӧны. Тадзи и чужи миян костын радейтчӧм». Тайӧ кывъяс бӧрас Иван Анна муртса эз чашварт письмӧсӧ. Сэтшӧма дойдісны сьӧлӧмсӧ верӧсыслӧн кывъясыс. Но мыйкӧ кутіс тайӧ челядьлӧн кодь воськовсьыс. Бӧр шыльӧдіс чукрасьӧм листъяссӧ, чышкыштіс на вылысь синва войтъяссӧ. И бара Петырыслӧн гӧлӧсыс кыліс ылі муысь. «Ме ӧд, Анна, ставсӧ зэв бура гӧгӧрвоа. Тӧда: тэныд оз ло кокни. Кык дой эм нин сьӧлӧмад — Ваня да Коля. И со нӧшта ме. Война вылӧ, дерт, ставсӧ бергӧдны оз позь. Кӧть, шуам, сійӧ кӧ эз ыпнит, ставыс эськӧ вӧлі мӧд ног. Но кора, ок кыдзи кора — гӧгӧрво кӧть мыйтакӧ менӧ. Бура дыр ми аддзысьлім Олякӧд. Неважӧн локті сы дінӧ, а нылыд синсӧ оз лысьт лэптыны. Быттьӧ вежисны морттӧ. Юалі: мый нӧ, мися, лои? А сійӧ топӧдчис морӧс бердӧ, кыла, шлюпкыны-бӧрдны кутіс. Шуӧ: кага пӧ ме виччыся... Со мый артмис миян костын, Анна. Бӧрынджык эг ӧти вой думайт та йылысь. Ставыс син пыр муніс. Чужан му, тэ, пиян. Ставыс гӧрддзасис ӧтлаӧ. Но кыдзи тайӧ гӧрӧдсӧ разьны? Быдторйыс юрӧ воліс. Сеті аслым кыв: кольчча Олякӧд. Радейта ӧд ме сійӧс. Сэсся шыбита ӧмӧй батьтӧм-мамтӧм нывсӧ, коля ичӧт кагаӧн! Сё пасибӧ, мися, спаситӧмсьыд. Сӧвесьтӧс, Анна, пеж войнаыс эз на помӧдз курышт, да та вӧсна и сыкӧд. Тӧда: тэ водзын ме кувтӧдз мыжа...» Лигышмуні Анна, быттьӧ мыйкӧ пытшкӧссьыс ори. Лэдзчысис улӧс вылӧ, кӧсйис шогсӧ синваӧн пӧдтыны, да эз нин вермы. Бӧрдсьӧма, тыдалӧ, уна нёль вонад. Пукаліс, мӧвпаліс ас кежас. Быттьӧ кыз стенӧ зурасис. Ни бӧрӧ, ни водзӧ. Гӧгӧр кер, петан туйыс абу. Сӧмын ӧні Иван Анна помӧдз шогсӧ курыштіс, гӧгӧрвоис — виччысьны сылы некодӧс... Шӧйӧвошӧмын моз оліс некымын лун. Весиг некытчӧ эз ветлы. Ас морӧс пытшкас дзебис став курыдсӧ. Эз-ӧ тайӧ лунъясас сук сьӧд юрсисӧ юковтны дзор пратьяс? Гашкӧ, и сэки, а гашкӧ, и пияныслӧн усьӧм-вошӧм бӧрын. Коді нӧ стӧча висьталас, кор Анналӧн едждіс юрсиыс. Нывбаба сьӧлӧмыд шогалӧ кузя. Быттьӧ сьӧкыд дой, кӧсйӧ бурдны и оз бурд. Тадзи вӧлі Иван Аннакӧд. Быдсӧн сьӧдӧдіс мортыд, косьмис. Но пыдын, кӧнкӧ морӧс пытшкас, ӧзйис битор, мый ставыс тайӧ лёк вӧт. Быд рыт петавліс нӧрыс вылын сулалысь пуяс дінӧ да видзӧдіс ю сайӧ. Шлывгисны-пышйисны лунъяс, тӧлысьяс, тулыс вежис тӧлӧс, но некод эз зӧркӧдчы Анна керка ӧдзӧсӧ. А сійӧ пыр виччысис, эскис, мый кӧть медся ичӧтыс, Гриша, коді воши война помланьыс, аддзысяс да воас чужан сиктӧ. Праздникъяс водзвылын Иван Анна асывсянь ноксис пач вом дорас. Шаньгаяс, пувйысь да тшакысь пирӧгъяс — ставыс артмис Анналӧн. Асыв помын, кор дзикӧдз нин югдыліс, кӧзяйка сывдыліс мӧс вый, судзӧдліс пач боксьыс утка борд да тэрмасьтӧг мавтліс пӧсь шаньгаяс. Быд пӧжасиг куим шаньга либӧ пирӧг пуктывліс блюд вылын пызан вылӧ — пияныслы. Ачыс прамӧя нинӧм эз и видлыв. Унджыксӧ новліс матігӧгӧрсалы: то чӧсмӧдлас сы кодь жӧ пӧрысь йӧзӧс, то петкӧдас Павел Васьяслы. Ӧти тувсовъя лун бара на вайис майшасьӧм Иван Анналы. Водз асывсянь енэжын ворсӧдчис югыд шонді. Сьӧкыда упкигтыр шлывгис зэръясысь пӧльтчӧм Эжва. Лун шӧр гӧгӧрын вӧлі на чӧв-лӧнь. Сэсся поводдя друг вежсис: кыськӧ войвылысь сикт весьтӧ ӧшйисны сьӧкыд кымӧръяс, заводитіс швичкыны-пӧльтны кӧдзыд тӧв. Енэжыс зумышмис, мӧдіс резны зэр тусьясӧн. Ышмӧм тӧв сьӧкыда довкйӧдліс ӧшинювса тополь пуяслысь вожъяссӧ, скӧрысь омляліс пач трубаын. Рытгорув поводдяыс дзикӧдз дурмис. Шлявгис-зэрис ведраысь моз. Тӧв ӧвсьыны эз кӧсйы, нӧшта кутіс гымавны-чардавны. Иван Анна сулаліс ӧшинь дорын да видзӧдіс улич вылӧ. Друг енэжыс топольяс весьтын быттьӧ шӧри поті, ыпнитіс яръюгыд биӧн. Мулань сявкнитісны посньыдик ӧгыръяс. Кыліс трачкӧдчӧм. Кӧзяйка повзьӧмысла чепӧсйис ӧшинь дорысь да чӧвтіс пернапас: «Свят, свят, свят». Но здук мысти пуяс весьтын бара югнитіс би кольта. Мыйкӧ швачнитіс, кылӧ, гымӧбтіс лёкысь. Анна керкаын би кусі. Кӧзяйкалы ковмис ӧзтыны карасин лампа. Тадзи и пукаліс Анна рытывбыд ӧшинь дорын, видзӧдіс, кыдзи омлялӧ ывла вылын скӧр тӧв, шлявгӧ зэр. Асывнас, муртса на югдіс, Иван Анна йӧрӧ пырис монтёр. Дыр гӧграліс топольяс гӧгӧр. Мыйкӧ броткыштіс, куритчис здук-мӧд да веськӧдчис Анна керкалань. Гымакыліг пырис пытшкӧсас. Пуксис лабич вылӧ, синсӧ читкыртӧмӧн шуис: — Пуясыд, Анна, мешайтӧны проводъясыдлы. Пӧрӧдавны найӧс колӧ... — Кыдзи нӧ керавны? Проводтӧ вылӧджык лэпты... — велӧдіс Анна. — Тайӧ топольяссӧ менам Петыр на пуктыліс войнаӧдзыс. Медым пӧ быдмасны, кыдзи миян куим пи... А тэ керавны кӧсъян! Помалан ӧд менӧ дзикӧдз!.. Монтёр мыйкӧ нурбыльтіс вомгорулас. Сэсся клопнитіс ӧдзӧсӧн да петіс ывлаӧ. Иван Анна кватитіс чышъян да сы бӧрся. Пановтіс монтёрӧс, вомӧналіс туйсӧ. — Тэ мый, Анна, выжывалан? — вежыньтчис зон. — Ноко, вай вешйы, меным некор. Анна кватитіс пывсян бокын сулалысь зыр да скӧрысь лэптіс юр весьтас. — Олӧмыд кӧ абу жаль, матыстчы. А меным воштыны нинӧм... Сӧмын матыстчы топольяс дінӧ!.. Иван Анналӧн синъясыс ӧзйисны, чышъяныс лэччис пельпом вылас. Монтёр сулалыштіс вомсӧ паськӧдӧмӧн да воши йӧрысь. Иван Аннаӧс ме шуа Анна тьӧтӧн. Бура важӧн нин сыкӧд тӧдсаӧсь. Кор вола тайӧ сиктас, пыр кежала сы ордӧ. Бӧръяысьсӧ пыралі кольӧм во. Сулаліс зарни ар. Дыр нимкодяси Анна тьӧтлӧн йӧрӧн. Быттьӧ ас кыӧм джодждӧра шевкнитӧма сэтчӧ. Тадзи топольяс мичмӧдӧмаӧсь кӧзяйкалысь керка гӧгӧрсӧ асланыс коръясӧн. Восьлала да пола торкны сӧстӧмлунсӧ. Анна тьӧт пукаліс ӧшинь дорын, кысис. — Но, карса гӧсьт, — шеныштіс сійӧ кияснас. — Пуксьы, шойччы, а ме, час, самӧвар пукта. Горшыд, тыдалӧ, косьмӧ жӧ-а. Дыр пукалім-варовитім. Пӧсь петтӧдз чай юим, Анна тьӧт ас пӧжалӧм кӧвдумъясӧн чӧсмӧдліс. Сэки кӧзяйка ас йывсьыс меным унатор висьталіс. — Война бӧрас пыр скӧт дінын уджалі, — казьтыліс ньӧжйӧникӧн Иван Анна. — Киясӧй ӧд ӧні мыйыськӧ юкалӧны. Асьнымӧс эгӧ жалитӧй. Кадыс сэтшӧм вӧлі да. Тшыг кынӧм, пасьтавны нинӧм, йӧз оз тырмыны. Прӧклятӧй Гитлерыд ставсӧ пузувтіс. Видзӧдан да, сиктсаяс эськӧ фронт вылысь воавны кутісны. Коді ранитчӧма, коді калека. Унаӧн бӧрсӧ эз бергӧдчыны. И менам... Анна тьӧтлӧн гӧлӧсыс быттьӧ кытчӧкӧ сибдыліс-гӧрддзасьліс. Чышъян помнас сибӧдчӧ косӧдны вазьӧм синъяссӧ, шогыс сьӧлӧм бердас матын вӧлӧма. Векньыдик пельпомъясыс топалісны, кутісны сыркъявны-вӧрны. Сӧмын ӧні ме казялі, кутшӧм ёна вежсьӧма Анна тьӧт бӧръя каднас. Ичӧтмӧма, косьмӧма. Бандзибсьыс чукыръясыс джудждаммӧмаӧсь, дзор юрсиыс гежӧд. Кызӧктыштіс чышъянас, видзӧдліс мелань, быттьӧ шуис: эн пӧ дивит пӧрысь морттӧ. — Тайӧ шогыс из моз морӧсын ӧшалӧ. Уджас сӧмын и ылавлан. Кыдзкӧ вунӧдчылан быттьӧ. Коркӧ висьмис миян лысьтысь- ысь, Микул Наста. Гортас куйлӧ, чеччыны оз вермы. А мӧсъястӧ лысьтыны колӧ, вердны-юктавны. Колхозса пред пикӧ воӧма: некодӧс скӧт дінӧ мӧдӧдны. Ачым шыӧдчи, вай, мися, отсышта. Гозмӧд тӧлысь ӧтнам тільси-мырси. Локта гортӧ да ки-кокӧс ог кыв. Пласьт уся вольпасьӧ. Он удит синтӧ куньлыны, бара нин югдӧ. Шойччан лун ни отпускъяс эгӧ корлӧй. Сэсся, дерт, кокньыдджык лои. Токӧн лысьтысьны кутім, еджыд халатъясӧн ветлӧдлам, кӧрымыд тырмӧ. Пыдди пуктӧны. Почетнӧй грамотаяс, деньгатӧ, козинъяс — ставсӧ медводз вичмӧдӧны. Меным морӧсӧ орден ӧшӧдісны. Со, мися, олӧмыд пуксис. Пенсия вылӧ петӧм бӧрын вит во на лысьтыси. Сэсся эг кут тай вермыны... Сьӧкыда ышловзис, бергӧдіс мелань дзор юрсӧ. Нюммуныштіс. — Ме ордӧ корасьны на волісны. Война бӧрас. Ӧлей Ёгорӧн шуӧны, миян сиктса. Петыр местаын конюкаліс. Серам петӧ: пырис, доз пуктіс пызан вылӧ, юыштам пӧ, Анна, сёрни эм. Ме, йӧюкыд, мӧвпышті, гашкӧ, мися, Ёгорыд пиян йылысь мыйкӧ тӧдӧ да. Висьтасьны кӧсйӧ. Мортыд ӧд фронт вывсянь. А сійӧ, лешакыд, ӧтлаасьӧм йылысь гаралӧ, муртса оз малась. Коколюкаӧн тодмышкалі. И ӧні ог каитчы... ...Тэрмасьӧмӧн восьлала град йӧр бокті. Морӧсын лолӧй оз тӧр. Окота бурмӧдны Анна тьӧтлысь сьӧлӧмсӧ. Бӧръяысь аддзысьлігӧн Иван Анна корис менӧ туявны Гришасӧ. Мам уна во эз тӧд, кытчӧ пуктіс юрсӧ ичӧт пиыс. Думсьыс пыр виччысис, косьтіс асьсӧ. И со меным воис юӧр оборона кузя министерстволӧн архивысь. Кад воштытӧг ме петі туйӧ, Иван Анна ордӧ. Зептын куйліс дыр виччысяна письмӧ, кӧні тӧдтӧм йӧз гижисны: «Дона Анна Ивановна! Ёна корсьысьӧм бӧрын стӧча тӧдмалӧма, мый тіян пи, гвардияса радӧвӧй Попов Григорий Петрович, сьӧкыд тышын социалистическӧй Рӧдина дорйигӧн героическӧя уси 1945 вося апрель 25 лунӧ. Дзебӧма Альпыясын, Сакуомир сикт дорын». Со мый ылнаын куйлӧ тэнад Гришукыд, Анна тьӧтка. Юрсӧ пуктіс ылі муын, Австрияын... Ме пыри Иван Анна йӧрӧ. Тополь пуяс важ кодь на мичаӧсь, вежӧдӧны-сӧвмӧны. Матыстчи керка дорӧ, кыпӧдчи кильчӧ вылас. Но мый тайӧ? Ӧдзӧсын ӧшаліс ыджыд томан. Чотігтырйи матыстчис Павел Вась. Чолӧмасим. — Кытчӧ нӧ петіс Анна тьӧткаыс? — юалі ме. Павел Вась чышкыштіс тюрӧбтысь синвасӧ: — Кувсис миян Аннукыд. Вежон кык сайын дзебим... Кежим топольяслань, пуксим ас вӧчӧм скамья вылӧ. — Чукӧстіс менӧ да шуӧ: вӧльнӧй светас пӧ ме абу нин дыр олысь. Ланьт, мися, Аннук, миянӧс унаысь на банйӧм шаньганад чӧсмӧдлан. Час, мися, пельшӧрла котӧртла. Пельшӧрыд, шуӧ, меным нинӧмӧн оз отсав. Бурдӧдны позьтӧм дойыс кымын во нин йирӧ-косьтӧ сьӧлӧмӧс. Ті пӧ, тайӧ гажа нӧрысас олысьяс, видзӧдлывлӧй пуяс бӧрсяыс, энӧ вунӧдӧй найӧс... пиян пыдди меным...
ВӦЛІ БАБА ГОЖӦМ Висьт
Чужан сиктас, Чукля Шорӧ, Иван мӧдӧдчис подӧн. Самолётысь чеччӧм бӧрын эз кут шлапъявны райцентр кузя, шыбитіс кокньыдик нопсӧ пельпом саяс да лэччис Эжва дорӧ. Вуджӧдчанінын быттьӧ сійӧс и виччысьӧмаӧсь — здук мысти паром шлывгис нин лӧнь ю вомӧн, упкиг бергӧдчис боквыв, эркнитіс-сибӧдчис кырӧм береглань. Сой кыза сира гезъяс водзсяньыс и бӧрсяньыс кыскисны-топӧдісны сійӧс керйысь тшупӧм моски бердӧ. Йӧз чукӧр ылькнитіс лыа туй вылӧ, кежис кыр йылын тыдалысь сиктлань. А Иван муніс водзӧ, сылань, кӧні ытшкӧм-идралӧм ыбъяс зурасисны уна рӧма пармалӧн паськыд морӧсӧ. Юсянь ылыстчӧм бӧрын нин, чой паныдын, мунысьӧс суӧдіс кузола машина. Иван сетіс сылы туйсӧ, кежис тракторъясӧн нырӧм борйӧ. Машина выныштчыліс, кылӧ, да сьӧкыда ружтігтыр пановтіс нопъя мортӧс. Дзужгис-кайис чой йылӧдзыс вель дыр. Кузов тырыс мешӧкъяс тэчӧма, гашкӧ, пызь, гашкӧ, ӧтруб нуис. Веніс-воис чойсӧ да джӧм сувтіс. Виччысьӧ, тыдалӧ, Иванӧс. Сідзи и вӧлӧма. Шоперыс, шӧр арлыда, пелыс кодь чужӧма морт, ылысянь на горӧдіс: — Чукля Шорӧдз? Кавшась вай кузолас. Кабинаын кагаа баба-а... — Аттьӧ, аттьӧ, — ӧвтыштіс кинас Иван. — Ме подӧн, кокъясӧс веськӧда. — Ачыд тӧдан, — дӧзмискодь мӧдыс да гораа крапкис кабина ӧдзӧснас. — Шлопсьӧд, колӧкӧ... Машина сьӧлыштіс сьӧд тшын ёкмыльӧн, скӧра нетшыштчис да турки-тарки воши чукыль сайӧ. Бӧръя кывъясыс чепӧльтісны Иванлысь сьӧлӧмсӧ. Шлопсьӧд
пӧ, шуӧ. Дас верстӧн повзьӧдіс Марья Ваньӧс, коді став вӧльнӧй светсӧ ас кокнас кытшовтіс. Мед кӧть и тыртӧм машинаыс вӧлі, эз эськӧ пуксьы. Мыйла? Ачыс оз сяммы вочавидзнысӧ Иван. Восьлалӧ со, апалӧ арся сынӧдсӧ, а сьӧлӧмыс небзьӧ-шоналӧ, синва кодь сӧстӧм морӧс вылас лоӧ, быттьӧ корӧся пывсян бӧрын керка йӧрас петіс... Квайт во Иван эз волы чужан муас. Мунліс-чепӧсйыліс шуд корсьны — ӧзйылан тай том дырйиыд. Лыддян, мый кымын ылӧ сетчан, сымын выяджык нянь вичмас. Сьӧмыд тшӧтш и, пурйӧн кылӧдмӧн. Лешакъясыс тойлалісны бокас: мун пӧ, мый нюжмасян. Няйттӧ лойысьыд тані сюрас на. Мунліс тай, квайт во собаліс ылі муясын, быдса нэм быттьӧ чужан муас эз вӧв. Но сьӧмыд кысь нин пурйӧн кылӧдны, зептас пуктымӧн муртса лои. А выя няньтӧ аслад пӧсьӧн жӧ колӧ вӧлӧм перйыны, некод тэныд вомад оз сюй... Вель унаысь топӧдліс Иванӧс олӧмыс аслас чорыд кабырӧ. Топӧдлас, кутыштас, сэсся бӧр лэдзас. Дэльӧдчӧ-ворсӧдчӧ быттьӧ. Мудзис бӧръявылыс Иван, лигышмуні ас муысь бокын уявны-ветлыны. Эз на ӧд кӧдзав Комиысь, Эжва юысь, енэж помӧдз нюжвидзысь пармаысь. Кысь нӧ кӧдзаліс! Райцентрын, самолётысь петӧм бӧрын, дась вӧлі луд вылас усьны да окыштны чужан мусӧ. Синваыс дольсъяліс-доршасис. Висьтав ас грездсаясыслы, мамыслы либӧ чойыслы, оз, дерт, эскыны. Содталан пӧ, шуасны. Кысь нӧ сӧрӧ да содталӧ! Коді мусюръяс кытшовтіс, код пыр мунліс бокӧвӧй йӧзпӧвстса олӧмыс, сійӧ тӧдӧ, кыдзи нетшкысьӧ сьӧлӧмыд гортад воигӧн, быдсӧн вир-яйыд пӧсявлӧ, бордъя лолан, дась лэбзьыны-кыпӧдчыны енэжас, сэтшӧма шудыс шымыртас. Тьпу! Вӧлі кӧ туйыс, карсянь эськӧ подӧн швачӧдіс-локтіс, наридз пӧвстті Эжвасӧ вуджис, эбӧсыс кӧ быри, пон моз кыссис, ловсӧ пуктіс, а воӧдчис жӧ Чукля Шорӧдз. Иван бергӧдчыліс лӧсталысь юлань, нюммуніс да содтіс воськовсӧ. Шавксьӧдіс тэрыба, быттьӧ зілис вӧтӧдны пановтысь машинасӧ, кодлӧн дзужгӧмыс вочасӧн ылыстчис сук вӧр сайӧ. Ытшкӧм-идралӧм ыбъяс помасисны, и арся вӧрыс сывйыштіс туй кузя мунысьӧс. Вӧлі сентябрь шӧр. Лӧз енэжыс джуджыд, пыдӧстӧм, кӧнкӧ ылын петкӧдчылас-мыччылас нырсӧ лым еджыд кымӧр юр, здук мысти вошӧма нин син улысь. Ӧтнас шонді гӧвкъялӧ — вешйӧ рытыввыв, ваймӧм пывсян горйысь моз койӧ ыркалысь му вылӧ жарсӧ. Сынӧдыс югыд, сӧстӧм, ылӧдз бара-й тыдалӧ. Вӧрсянь ӧвтӧ кос турун кӧрӧн, тшак-вотӧсӧн. Шоръяс вуджигӧн, увтасінъясын ыркыд, сук бадьяс тупкӧмаӧсь аснаныс вӧрса ёль. А сійӧ вильшасьӧ, тёльгӧ-дзольгӧ, ас дінас чуксалӧ: кежалӧй пӧ мелань, видлӧй чӧскыд васӧ, веськӧдӧй горшнытӧ. Чӧла сулалӧны пуяс. Биа ӧгырӧн ыпъялӧ пелысь, вижӧдыштӧма кыдз пу, но оз на кӧсйы сетчыны арыслы, гожся кадсӧ казьтылӧ. Быттьӧ полӧмпырысь, медым не торкны арся чӧв-лӧньсӧ, кышакылӧ гӧрд коръяснас пипу. Зумышӧсь сулалӧны, кӧдзыд тӧв водзын жугыльмӧмаӧсь пожӧмъяс да козъяс. А колльыс таво мыйта на лапъясын, кок увсяньыс медся вылі туганӧдзыс! Лоӧ зверь-пӧтка, оз пышйы-мун коми пармаысь. Быд пулы да быдмӧглы, быд ловъя ловлы мича арлӧн зарни пасыс вичмӧма. Сулалӧны туй пӧлӧн, шӧпкӧдчӧны ас костаныс, быттьӧ Иванлы паныд, шӧвк тугъясыд, петӧмаӧсь, быттьӧ сы локтӧмлы нимкодясьӧны, меліа шуалӧны: со и воин пӧ, Иван, гортад, чужанінад. Баба гожӧм шойччӧ Коми муын. Шойччӧ вӧр-ваыс, лӧз енэжыс, дэбалӧм шондіыс. Шойччӧны лэбачьяс кузь туй водзын. Шойччӧ ловнас Иван. Вом тырнас кыскӧ ас пытшкас юр кольмӧдан вӧрса сынӧдсӧ да мойдын моз томмӧ, став вир-яйнас дась сывйыштчыны муса арыскӧд, баба гожӧмкӧд. Лэччӧ вӧр туйті Иван, кымын водзӧ, сымын гырысьджыка воськовтсьӧ, и быд воськолӧн матынджык лоӧ Чукля Шорыс. «Морт нэмыд, тыдалӧ, баба гожӧм кодь жӧ дженьыд! — кыськӧ воӧ Иванлы мӧвп. — Став олӧмсӧ кӧ, шуам, босьтны да сыкӧд орчаӧдны. Чужан вӧльнӧй светас, дзирдыштлан зарни арыс моз, видзӧдан да, бӧр нин тӧв пуксьӧ. Тэнад нэмыд, Енмӧн сетлӧмторйыс, лэбыштӧма нин. Баба гожӧмыс, кӧть мый эн шу, регыдӧн вошӧ. Лун коляс, мӧд, гашкӧ, вежон, а сы бӧрти сьӧд ар виччысь... Пысасис тайӧ мӧвпыс Иванлы, бергалӧ юрас, вежӧрсӧ гудралӧ. Мездысьӧ сыысь, ылыстӧ-вӧтлӧ, но здук мысти думнас бара нин сатшкысьӧма. Аслас олӧмыс син водзас сувтӧ. Комын арӧс тыри, а челядь руыс эз и пет. Гӧтыр ни поз, керка ни карта. Зептыс куш и. Нопъяс новлан кӧлуй сӧмын. Гӧснеч тай шеді жӧ-а. Мамыслы шоныд ковта вайӧ, чойыслы — гырысь дзоридзьяса чышъян. Куш киӧн ӧд он лок. Мый керан, эз кӧ сяммы Иван олӧм визяс тувччыны, шыбласис ӧтарӧ-мӧдарӧ. Быдсяма уджас кутчысьліс, весиг БАМ кыпӧдны-лэптыны ырыштчыліс. Но бара жӧ сьӧлӧмнас кӧдзаліс. Бӧрынджык нин, тӧдтӧм йӧз пӧвстын олігӧн, гӧгӧрвоны кутіс — весьшӧрӧ сійӧ лытайтӧ страна пасьта. Некодарӧ оз сибав-а, некытчӧ оз поздысь. Абу весьшӧрӧ важ йӧз шулӧмаӧсь: ас муыд пӧ мам, а йӧз муыд — тьӧтка... Кор туйӧ петіс, гортланьыс сетчис, быттьӧ сьӧкыд из морӧс вывсьыс чӧвтісны. Личалі гӧгӧр, прӧстмис, кокъясыс асьныс вокзалӧ нуисны. И локтӧ со, матыстчӧ Чукля Шорлань. Долыд Иванлы, нимкодь. Ас муыд век на ас, туйбокса быд пу нюмъёвтӧ. А уджыд, майбыр, татысь сюрас. Мортыс сійӧ абу дзик шыбитана, комын арнад лы кодь ён... Верст кык-куим муніс тэрыба, збой чань моз. Но ӧдйӧ пӧсявны кутіс — дӧрӧмсӧ кӧть пыдзырт. Лои ньӧжмӧдны воськовсӧ, а сэсся эз кут песны асьсӧ. Кежис мир туй бокӧ, кыддза раслань, пуксис луд вылӧ. Шойччыштны. Кӧсйис чигарка ӧзтыны, тшынасьыштны, но киыс зептас эз пыр — сэтшӧм сӧстӧм вӧлі гӧгӧр, пув корйӧн ӧвтіс сынӧдыс. Водіс-ляскысис му бердӧ, кунис синсӧ. Кадыс джӧмдіс-сувтіс, кынмис здук кежлӧ. Некод эз торк баба гожӧмыслысь небыдик воськовъяссӧ, сӧмын Иванлӧн сьӧлӧмыс гыпкис-йӧткаліс сӧнъясӧдыс вирсӧ. Гораа, шыӧн, быттьӧ тэрмӧдліс: чеччы пӧ вай, водзӧ восьлав. Пӧльыштіс тӧвру, вайис кос турун дук, казьтыштіс Иванлы челядьдырсясӧ. Со найӧ кайӧны Найдан ты бокӧ ытшкыны. Иван, Оля чойыс да мамыс — батьныс сэки эз нин ловъя вӧв, сьӧкыда висьӧм бӧрын кувсьыліс. Чеччӧны водз, муртса на шондіыс гӧрд чужӧмбансӧ вӧр сайысь мыччӧ. Иван, гач новлысь, мужик морт, водзын мунӧ. Пельпом вылас важ чышъянӧ гартыштӧм косаяс. Шашаритчӧма наӧ, а унмыс му бердас личкӧ, синмыс ачыс куньсьӧ. Нюжӧдчыны эськӧ потшӧс бокӧ, веж турун пиӧ, ланьтӧдчывны здук кежлӧ. Иван пыдісянь очсыштӧ, пыркнитчӧ асъя ыркыдсьыс. Оля быттьӧ кылӧма вокыслысь мӧвпъяссӧ, зульӧдӧ-велӧдӧ бӧрсяньыс: — Мый узян, тэрыбджыка восьлав. Вӧттӧ аски асыв позьӧ помавны. Иван котӧртыштӧ туй кузя, мездысьӧ чойыслӧн сирасьӧмысь. А мӧдыс пыльсйысьӧ, серам сылы. Нӧшта на мам сэтчӧ содтас, аслыснога, нюжйӧдлӧмӧн: — Пи-ук! Восьлав, восьл-а-а-в, лысваыс дзикӧдз усьӧ-ӧ. Вӧр тырнас гигзьӧны кыкнанныс, дэльӧдӧны Иванӧс. Но сійӧ абу жӧ кын мыр. Тільыштас синсӧ, ӧдӧбтас — ылӧдз кольӧны мама-ныла. Туй чукыль сайын звиркнитас сук вӧрӧ, ланьтӧдчас пуяс костӧ. Локтӧны мамыс да Оля, мыйкӧ варовитӧны ас костаныс, вель дыр оз казявны вошӧмтортӧ. Сувтасны лолыштны, сӧмын сэки кватитчасны: — Кӧні нӧ Иванным? — Сійӧ, буди, Найдан бокын нин... — Чӧв, ӧні на тані вӧлі! — Иван! А-у! Иван! — чилӧстас вӧр тырнас чойыс. Ӧвтыштасны кинаныс, броткигтыр мӧдасны водзӧ. А Иван на бӧрся, шыш моз гусьӧник. Сэсся тай кыдз чеччыштас пуяс сайсянь, горӧдас-мурӧстас ош гӧлӧсӧн. Ойкнитасны мама-ныла, гортлань чепӧсъясны. Иван ваксьӧ-сулалӧ: водзӧстӧ пӧ босьті. Оля петук моз уськӧдчылас вок вылас, дась юрсиас кутчысьны. Кысь нин! Сӧтыштас туй кузя, сӧмын коса воропъясыс клёнӧдчӧны мыш саяс. Кузь лунтыр ытшкасны ты бокын. Иван ӧти покос помалӧ, а мамыс мӧдӧс нин варскӧдӧ-нуӧдӧ. Оля винёв жӧ, мудз оз тӧд. Лолышттӧг ӧтарӧ-мӧдарӧ шарскӧ. Видзӧдлас вокыслань, довкйӧдлӧ юрнас мужик пӧ шусян. Пузьӧ сэки мӧдыс, сьӧлыштас ки пыдӧсас да суӧдӧ чойсӧ. Ӧвтӧ, ӧвтӧ, ӧвтӧ... Пановтны нин кутлас, но сойыс дубалӧ дзикӧдз. Гӧрбушыс вильснитӧ кисьыс. Веськӧдчыны кӧсйӧ, да оз вермы. Коскас быттьӧ нӧшкӧн кучкӧмаӧсь. Сулалӧ, видзӧдӧ мама-ныла вылӧ. И кысь сӧмын налы эбӧсыс! Косаныс югнитлӧ шонді водзын. Сэсся лӧнясны жӧ коркӧ, лэчтасьны босьтчасны. Но дойдана кывтӧ оз шуны ытшкигад. Шойччигмоз кытшовтас мамыс Иванӧн уськӧдӧм местасӧ, ошкыштас на: — Вокыд регыд миянӧс парснитас. Со мыйта ытшкӧма. Чышкыштас ылькнитӧм пӧсьсӧ, зэлӧдас чышъянсӧ да тэрыба гольскас-лэчталас Иванлысь косасӧ. И куимӧн бара воськовтасны лӧддзӧн-номйӧн жувгысь видзлань. — Варс, варс, варс, — сёрнитӧны ӧта-мӧдыскӧд косаяс, вазьӧ дӧрӧм, солассьӧ вом дор. Но позьӧ-ӧ весь овны татшӧм мича лунӧ, ӧд гортаныс эм на нёльӧд олысь — Тӧлысь нима мӧс. Найӧс вердысь да юкталысь... Бӧрсӧ лэччӧны тэрмасьтӧг, лӧня, Иванлӧн чуньясыс муртса куснясьӧны, ки пыдӧсас сярвидзӧны пев пом кодь гадьяс. — Мудзин, пиук? — жальпырысь юалас мамыс. Меліа сывйыштас пельпомӧдыс, кутыштлас. И кокнялас морӧсас Иванлӧн, мудзыс быттьӧ абу и вӧвлӧма. Збодера видзӧдлас чой вылас, нюмъёвтас мамыслы. Збоя чургӧдас морӧссӧ: — Кӧть дас покос на уськӧда! Кысь эськӧ. Муртса коксӧ гортланьыс кыскӧ. Аддзӧ тайӧс ма- мыс, шпыннялӧ — коді пӧ сэні пожйӧн васӧ койӧ, сэсся вак-вакӧн куимнанныс серӧктасны. Бур серам тайӧ, лов-сьӧлӧмтӧ личӧдысь, удж эштӧм бӧрса. ...Восьтіс синсӧ Иван, пуксис луд вылӧ. Мамыс ни Оля чойыс оз тыдавны. Кышакылӧны юр весьтас зарни паськӧма пуяс. Трактор-машинаӧн вожлӧдлӧм туй куйлӧ сы водзын. Вывлань каян — райцентрӧ воан. Увлань лэччан — Чукля Шорӧ зурасян. А грезд саяс некутшӧм туй абу. Помтӧм-дортӧм парма шлывкнитчӧма. Сэні, водзӧсӧ, Кировскӧй обласьт нин. Мыж вӧчысьяслы лагерьяс пӧ эмӧсь. Вӧр пӧрӧдӧны-лэдзӧны... Сувтіс, пыркнитіс кор-турунысь гачсӧ, петіс туй вылӧ. Шань, тырмас лажвидзны. Кӧть эз юӧрт воӧм йывсьыс, но пывсянтӧ талун удитасны на ломтыны. Ок и швачӧдчас жар вылас, сьӧлӧм бурмытӧдзыс небзьӧдас лысьӧмсӧ. А пывсьӧм бӧрас быть пукыштас керка бокас, рытья сынӧдсӧ лолыштас, кывзысяс грездлӧн олӧмӧ. То ӧтилаын мӧс бакӧстас, жыннян шы кылас, то мӧдлаын пон увтчӧ; кӧнкӧ катыдас трактор жургӧ, челядь ворсӧны... Шойччыштӧм бӧрад зільджыка мунсьӧ. Но и туйыс абу ӧткодь. Кыті васӧд, кыті багыль, лыаыс кӧмкот пытшкас пырӧ. А тані со гальки, кок улас посни изъяс чарскӧны. Восьлалӧ Иван, шӧркодь тушаа, паськыд пельпома, сім сьӧд юрсисӧ дженьыдика шырӧма-тшӧтшӧдӧма. Чужӧмыс гӧгрӧс, тушаыслы лӧсялӧ, статя-мичаник, абу пач пӧдан кодь, кутшӧм мукӧдлӧн овлӧ. Гырысь рудов синъясыс ас дорас кыскӧны. Видзӧдласыс небыд, сьӧлӧмтӧ шонтана. Кывлан тай: мортсӧ пӧ син сертиыс позьӧ тӧдмавны. Быттьӧ Иван йылысь шуӧма. Синъясыс сійӧс юрнас вузалӧны. Пыр и казялан: абу лёк морт тэ водзын. Пожӧма вӧр тӧдлытӧг помасис. Пипу сора кыдзьяс котӧртісны увтасӧ, джуджыд кӧлея вожӧдіс туй шӧрсӧ, сьӧдоват мусӧ. «Регыд Изъя чой воас, — аслыс шуис Иван. — А сэсянь Чукля Шорыд орччӧн нин». Шуйгавылын, пашкыр тугана козъяс сайын, енэжыс быттьӧ воссис-паськаліс. Тыдовтчис Кузӧб нюр. Мамыс на Иванлӧн висьталӧ вӧлі: помтӧм-дортӧм пӧ сійӧ. Став грездыс тані турипув вотлӧ. Ӧти помнас нюрыс люкасьӧ мир туйӧ, мӧд помыс енэжӧдзыс шылькнитчӧма, синмыд оз судз. Йӧз таті нэмсӧ ветлывлӧмаӧсь. Веськыда, нюрсьыс бокӧ кежтӧг. Местаыс эськӧ зыбуч да васӧд, лайкъялӧ гӧгӧр, но и мортыд вына. Кымын пӧвста керйӧн посйӧма нюр помсӧ, медым сӧмын писькӧдчыны. Нюрсӧ вуджӧм бӧрын, нӧрыс йылын, бара пожӧма яг петкӧд-
чис. Быттьӧ гажӧдіс Иванӧс татчӧс вӧр-ваыс, мыйӧн вермис, отсаліс ӧтка мунысьлы. Баба гожӧмыс тшӧтш шонтіс сьӧлӧмсӧ, том вир-яйсӧ, ас муӧ воысьӧс. Но нӧрыс йылас нин, кор мир туйыс мӧдіс чукльӧдлыны-гартчыны пашкыр пожӧмъяс костӧд, Иванлы мыйлакӧ эз ло лӧсьыд морӧс вылас, ловнас кыліс-казяліс, быттьӧ сы бӧрся кодкӧ кыйӧдчӧ. Бергӧдліс юрсӧ, туй ӧтар-мӧдарсӧ кытшовтіс синъяснас — некод эз тыдав. «Тьпу, сё лешак!» — сьӧлыштіс сійӧ шуйга пельпом вомӧныс. Мамыс на коркӧ тадзи велӧдліс, мед пӧ каститчыны оз кут. Мунігмозыс гораа, морӧс тырнас ышловзис. Ышловзис, а кор лэптіс юрсӧ да водзӧ видзӧдліс, измыліс здук кежлӧ: туй бокын кодъяскӧ сулалісны. Бура ылынӧсь на. «Вотчысьяс, тыдалӧ», — ловзис весиг Иван да шавксьӧдіс водзӧ, быттьӧ Чукля Шорыс нин тыдовтчис, ас керкаыс. Сьӧлӧмыс нимкодьпырысь зутшкис, кыскис-нуис морттӧ. Воськов кызь мысти сюсьджыка видзӧдліс тӧдтӧм йӧзлань. Ӧні бура нин тыдалісны. Кыкӧнӧсь, мужикъяс. Мыйкӧ сёрнитӧны ас костаныс. Э-э-э! Абу вотчысьяс тайӧ. Чуман ни пестер оз тыдав, куш киаӧсь. Кыйсьысьяс, буди... Сьӧла-тар шковгӧны. Но пищальныс кӧні? Пон оз бергав ни. «Код лешакыс нӧ сэні?» — ыркнитіс Иванлӧн сьӧлӧмыс. Надзмӧдіс воськовсӧ, пӧсьсӧ чышкыштіс, нопсӧ мӧд пельпом вылас босьтіс-шыбитіс... Ачыс водзӧ дзоргӧ, юрас нӧйтчӧ-визъялӧ: кодъяс сэні сулалӧны? Вӧлӧкыд вӧлӧк и эм. Быдторйыс овлӧ... Матынӧсь нин Ивансянь тӧдтӧм йӧз, зэв матынӧсь. Ӧтиыс сьӧд пупайкаа, шапкатӧм, кисӧ зептас сюйӧма. Чӧла сулалӧ туй чукыляс, кыз пожӧм весьтын, нимкодясьӧ арся мичнас. Мӧдыс сы гӧгӧр жӧдзӧ, шпуткӧ-куритӧ, синсӧ Иванлань лэптывлӧ. Пельпом вылас плащ плавгӧма, векньыдик картуза. Мыр моз сулалысьыс, тыдалӧ, олӧмаджык, орччӧн гартчысьыс том, сартас кодь кос. Но мыйӧнкӧ ӧткодьӧсь быттьӧ. Мыйӧн нӧ? А-а-а! Шырӧм юраӧсь. Кыкнанныс... «Пышъялысьяс!» — личавлісны Иванлӧн кок сӧнъясыс. Кезнитӧдіс тайӧ шуштӧм мӧвпсьыс, йиа ваӧн мыш вылас койыштісны. Юрыс сӧстӧм лоис, кокни, став мукӧдторсьыс мездысис, шышъясӧс вежӧрыс ылькйӧ-казьтылӧ. Олӧмсьыс найӧс он тай шыбит. Вужъясисны татчӧ, Войвылӧ, важысянь. Коми мулӧн быд пельӧсӧ лагерьяссӧ сатшйӧдлӧма, лёк висьӧм моз паськалісны. Челядь дырйи на Иван та йылысь кывліс. Пышъялысьясыд вӧлі Чукля Шор гӧгӧр быд гожӧм-ар шаштитӧны, тшак вотысьясӧс повзьӧдлӧны. Тӧдысь йӧз висьтавлісны: ла- герныс пӧ грездсянь верст ветымын сайын и сулалӧ, кӧрт туй бокын. Вӧр пӧрӧдӧны, парма-ягсӧ чашйӧны. Коркӧ, во сизим сайын, кык пукалысь орчча вӧр посёлокӧ винала волӧмаӧсь. Картіысь пӧ ворссим. Юсьӧмаӧсь сэсся, гоз-мӧд лун тӧкаритӧмаӧсь татчӧс гылыд аньяскӧд. А кор паляласны, синныс плешкас каяс. Зепныс куш, и винаыд абу. Сэки и шоммӧма налӧн ӧтилаті: ог пӧ лысьтӧй куш киӧн мунны, юрнымӧс мӧдӧдысьясыс бергӧдасны. Криста радиӧн да синва сорӧн ветлӧмаӧсь посёлок пасьта, корсьӧмаӧсь курыдтортӧ. Вежон мысти довгӧмаӧсь жӧ бӧрсӧ... Пышъялысьяс йылысь сёрни шыӧн паськавліс грездас, шышъяслысь карточкаяссӧ ляскавлісны лавка пельӧсӧ, кыськӧ и салдатъяс волісны Чукля Шорӧдз. Весьӧпӧртасны вӧлі став ловъя ловсӧ, рӧмдігӧн быд кильчӧ ӧдзӧс крапкӧма-пӧдлалӧма, он бара-й пыр. Шыш кӧ кывсьӧма, бабаяс сук вӧрсьыд биысь моз полӧны. Ыбъяс бокӧдз тшактӧ вотны и кайласны. Да оз ӧтнаныс, вит-ӧ-квайтӧн. Видзчысьӧны лёк йӧзсьыд. И быть видзчысь, кор олӧмыс повзьӧдлӧ, сьӧлӧмыд пыр коклябӧрад. Ӧти арӧ, сэки Иван школаын велӧдчис, петӧма вӧравны Ласей Миш. Мунӧма да, гашкӧ, ӧні ветлӧ. Став грездӧн корсисны, но лы ни кучик эз сюр. Быттьӧ му пырыс войтыштӧма. Мортыс збодер вӧлі, уна ошкӧс чергӧдліс. Нэмсӧ пармаын келалӧма. Вӧр керкаыс некымын. Сыланьӧ пӧ, висьталӧны, лагерланьыс сетчӧма. Лэч туйяс видлавны. Буретш сэки, кык лун мысти, пышъялысьясӧс корсьны кутісны. Гашкӧ, кык кока ошъяскӧд Ласей Мишыс паныдасис? Код тӧдӧ... А Педӧр Нинакӧд мыйсӧ абу вӧчӧмаӧсь! Коньӧрӧй, шудтӧм аньӧй, пув вотігӧн пышйӧг киӧ веськалӧма. Пурӧмаӧсь-йирӧмаӧсь, пеж ловъясыд. Морт этшсӧ воштӧмӧн, тшыг кӧинъяс моз. Нопсӧ лӧсьӧдігӧн Иван кыйкнитліс вӧрлань, мышку саяс: кыськӧ бокысь, пожӧмъяс костысь, мир туй вылӧ петіс коймӧд морт, тупкис мунысьлысь бӧрыньтчан туйсӧ. Ӧні став вир-яйнас нин кыліс Иван — пышъялысьяс тайӧ, пышъялысьяс! Налькйӧ со йӧртӧны сійӧс, Енмыс тӧдӧ, мый юраныс. Ньӧжмис Иванлӧн воськолыс. Кокъясыс водзӧсӧ эз нуны. Быттьӧ кер костӧ топӧдісны, кӧть шӧри орӧдчы. Бӧрӧ ни водзӧ. И мыйла сійӧ, кын юр, машина кузолас эз сӧв, пыксис, шоперыс корис и быдӧн, ӧні эськӧ Чукля Шорын нин, мам пызан саяс пукаліс, чай юис. Орччӧн ӧд грездыс, верст куим лоӧ. Анькытш муяс регыд тыдовтчасны... Ыркнитліс Иванлӧн сьӧлӧмыс, быттьӧ вӧтын ставыс тайӧ. Ӧні со пыркнитас юрсӧ, синсӧ восьтас да садьмас. И некутшӧм пышъ- ялысьяс абуӧсь, некутшӧм из оз ӧшав сьӧлӧм вылас. Мича ар шӧпкӧдчӧ зарни коръяснас, баба гожӧм сывйыштӧма, лелькуйтӧ Коми мусӧ. Но кӧть мыйта эн пыркӧд юртӧ, а найӧ тонӧ сулалӧны, Иванӧс, дерт, виччысьӧны. Горӧдны, гашкӧ, кодкӧ кылас да доръяс? Либӧ вӧрас шыбитчыны, пышйыны наысь? Пессьӧ сьӧлӧмыс Иванлӧн, сё мӧвп юрас бергалӧ. Пышйыны... Ас серам вылӧ. Абу полысь рӧдысь Иван, сэсся мый повнысӧ, чужан муас ӧд, гортас. Бӧрсӧ бара-й оз бергӧдчы, тырмас, квайт во шӧйтіс нин. Мед найӧ, лёк йӧзыс, вешйӧны сы туй вылысь, мед найӧ бокӧсӧ кежӧны. Воськов дас коли сулалысьяс дорӧдз, кор томджыкыс, картуза мортыс, петіс воча, сувтӧдіс Иван вылӧ пупыш синсӧ. Бритчытӧм, вомас чигарка няклялӧ, улыс черлыыс ӧтарӧ-мӧдарӧ вежнясьӧ. — Куды путь держим? — юаліс рочӧн, веськодьпырысь, кӧдзыда, быттьӧ сы водзын эз морт, а вӧрса конда сулаліс. — В Чукля Шор иду, домой, — кыдзкӧ небыдика артмис Иванлӧн, бурӧн на думсьыс кӧсйис мездысьны пышъялысьясысь. Топӧдліс пельпомъяссӧ, лӧня содтіс: — Сто лет не был, решил мать навестить... — Возвращение блудливого сыночка. Ха-ха! — векыштліс кӧрт пиня вомсӧ томыс да бергӧдіс юрсӧ пупайкаа ёртыслань. А сійӧ орччӧн нин сулаліс, кор и матыстчӧма, лешакыд. Мугов чужӧма, уска, видзӧдласыс кӧрт тув кодь, сьӧлӧмтӧ кырлӧдлӧ. — Коль так, давай побалякаем, — тшапкысис ноп волысӧ томыс, а мӧд киыс зептас пырис. Иван нимсӧ эз кут сылысь юасьны — кимльӧскивыв, бергӧдчыштӧмӧн лӧсыштіс пель вужъяс. Мӧдыс, тӧдӧмысь, абу виччысьӧма вартӧмтӧ, ойӧстіс да шмоткысис туй бокӧ. Мугов чужӧмаыс чеччыштіс Иванлань — синмыс кольча ыджда, вижӧдӧм пиньяснас герчкӧ, чарӧмвывса ош кодь скӧр. Иван воча зырӧдіс, кежыштліс веськыдвыв да мый вынсьыс сӧтыштіс ки пыдӧс дорышнас. Сьылідзиръяс буретш. Кузь голяа юрыс уси-ляскысис, ачыс керыштӧм пу моз шлапкысис муӧ. Но бергӧдчынысӧ Иван эз удит. Коймӧдыс, бӧрсяньыс кыйӧдчысь-локтысьыс, мыш саяс нин вӧлӧма. Чепӧсйис тшыг пон моз, векыштчӧмӧн сюйис Иванлы ордлы костас лагерын вӧчӧм ёсь йыла пурт, сэсся мӧдысь сатшкис, коймӧдысь... Горӧдіс-шатовтіс Иван, но эз усь, пӧсьвывсьыд нетшыштчис, вит-ӧ-квайт воськов муніс на Чукля Шорлань. Биа дойсӧ кӧсйис венны, вом дорсӧ вирӧдз курччаліс. Джомдіс-крукасис кокыс, водзӧсӧ эз ну. Пӧри-плавгысис мыш вылас, уси туй вомӧн ног, тушанас тупкис лёк йӧзысь чужан грездсӧ... Кӧнкӧ вылын-вылын, дзик шонді бердас, шлывгис лунвыв турияслӧн веськыд визь. Чурк боксянь ӧвтыштіс сьӧд сэтӧр кӧрӧн. Увтасас, сук понӧль пӧвстті, тёльгис вӧрса ёль, дэльӧдіс Иванлысь гудрасьысь вежӧрсӧ. А дойыс ытва моз паськаліс, чашйис-косяліс морӧссӧ, доналӧм кӧртӧн сотіс гӧгӧр. Иван горша апаліс баба гожӧмлысь бӧръя здуксӧ, чуймӧм синъясӧн видзӧдіс сӧдз енэжас, быттьӧ юасис: мыйла нӧ, мыйла...
ВОЛӦН ДЖЕНЬЫД ЛУНӦ Висьт
Декабрь пом. Дженьыдӧсь лунъясыс, пемыдӧсь да гажтӧмӧсь. Енэжыс букыш, шевкнитчӧма-ӧшӧдчӧма пуяс весьтӧдз. Видзӧдлан, да шуштӧм босьтӧ. Быттьӧ топӧдны му бердас кӧсйӧ морттӧ, сьӧкыд изйӧн личкӧ сьӧлӧмтӧ. Абу кокни морӧс вылад тайӧ кадас. Джуджыд гуын кодь. Торйӧн нин сэк, ылын кӧ чужан гортыд, кытчӧ кольӧма-вужъясьӧма томдырся кад. Со и пукси гижны письмӧ, сьӧлӧмӧс небзьӧдыштны. Бумага кузя тэрыба котӧртісны медводдза кывъяс. «Видза оланныд, мамӧ, батьӧ...» Киӧй муртса эз содты и бабӧ, но зурасис кытчӧкӧ, лигышмуні. И сійӧ здукас жӧ син водзӧ сувтіс чужан сикт, потшӧс бокын сулалысь бабӧй. Ӧд неважӧн на, кольӧм во, письмӧын чолӧмавлі и сійӧс, мусаӧс да донаӧс. Ӧні тай дженьдаммис гижӧдӧй, тыртӧмджык лои и. Ори вужйыс, дыр сійӧ кутчысис олӧм бердас. Некор нин сэсся ог кутлы, мӧдӧд письмӧын пӧсь чолӧм, корав гӧститны. Эз ло сьӧлӧмшӧрӧй. Кувсис тадзи жӧ, декабрь помын... Кӧсйи лолӧс небзьӧдыштны, а мӧдарӧ дзик артмис. Кырышті важ дойсӧ. Коркӧясӧ казьтышті. Уджйӧза ӧд коли бабӧ водзын... Телеграммаыс вӧлі дженьыдик, курыд. Кывъясыс ыпъялысь биӧн пырисны морӧсӧ, сотыштісны пытшкӧсӧс. Вежӧрӧс нуисны али мый — быттьӧ му вылас ӧтнамӧн коли. Сулала, нинӧм ог кыв. Руын кодь гӧгӧр. Сӧмын кӧнкӧ орччӧн тыдалӧ бабӧ. Пемыдлӧз платтьӧа, гӧрд дзоридзьяса чышъяна, синъяссӧ читкыртӧма. Сэтшӧмӧн и коли-йиджсис сійӧ менам сьӧлӧмӧ. Нэм кежлӧ, бӧръя воясӧдз. ...Машина тӧвзис Эжва катыд. Нетшкысис-мургис чой паныдъ- ясын, кокниа ышлолаліг тюрис кыр горув. Асфальт регыд помасис. Вӧрса туй кутіс шыбласьны ӧтарӧ-мӧдарӧ, чукльӧдліс пуяс костті. И кымын вывлань, Эжва йывлань, сымын топӧдісны сійӧс пашкыр козъяс. «Ӧдйӧджык, ӧдйӧджык!» — нӧйтчис менам вежӧрын сьӧкыд мӧвп. «Луншӧр нин регыд...» Машина йирис помтӧм-дортӧм туйсӧ, быд здукӧн, быд чукыльӧн матыстіс миянӧс сылань, мыйысь ыркавліс морӧсӧй. Куня синмӧс — локтӧ мелань пӧлыньтчыштӧм керка, кильчӧ помас — кузь кока крест... — Кытчӧ нӧ, сӧтана, лэбзян! — лёкгоршӧн горӧдіс шопер. Быттьӧ унзільысь садьми — векни туй шӧрӧд воча варкӧдіс паськыд морӧса машина. Гашкӧ, «МАЗ», гашкӧ, «Урал». Эг удит син лапнитны, орччӧн пукалысь шопер песовтіс рульсӧ, вомсӧ векыштӧмӧн шыбитіс ассьыс кӧрт вӧвсӧ юж туй бокӧ. Муртса слӧйми кватитчыны кӧрт вугйӧ. Машина ӧдӧбӧн чеччыштіс лым чукӧр вылӧ да упкысис толаӧ. Кӧдзыд пӧсь чепӧсйис быдӧн. Горшӧй пакталіс-сотчис, быттьӧ кодкӧ пыдзыртіс вир-яйысь васӧ. Повзьӧмпырысь видзӧдлі шоперлань. Сійӧ сьӧкыда лолаліс, чужӧмыс быдсӧн топалӧма, лымйыс кодь еджыд. Пыркнитіс кудриа юрсинас, пыдісянь да кузя матьӧбтіс. Ылькнитіс сы пытшкысь ставыс: и вочаасьысь машина вылӧ скӧрлун, и кад воштӧм вӧсна дой и весиг гажа нюм — ловйӧн ӧд колины, майбыр. Орччӧн эськӧ шутёвтіс мӧдар югыдыс да. Пукала кӧрт вугьяс кватитчӧмӧн, ки ни кок ог вермы вӧрзьӧдны. Кыла сӧмын шоперлысь тіралысь гӧлӧссӧ: «Воим, Ӧльӧксан, петам вай». Орччӧн сёрнитӧ, а быттьӧ верст сайын. Муртса шӧпкӧдчӧмыс пельӧдз воӧ. Ӧвта юрӧн, мися, петам, петам. Тракъя ӧдзӧссӧ, восьтӧм пыдди пӧдлассьӧ, вӧлӧмкӧ. Кор ылькнитіс кӧдзыд сынӧдыс, сотыштіс бандзибъяс да пырис-котӧртіс питшӧгӧ, вӧлисти гӧгӧрвои, кутшӧм ӧдйӧ да повзьӧдчана ставыс артмис. Шопер собаліс лым пиын, видзӧдаліс сунӧм машинасӧ, сэсся юаліс: — Уна на коли сиктӧдзыс? Сьӧлӧмӧй кӧдзавліс сылӧн кывъясысь. Ме дзикӧдз вунӧді кад йывсьыс. Мыр моз сулала. Абу ӧд этша на гортӧдз. Мича шор сӧмын вуджим. Верст вит тасянь лоӧ-а. Чепӧсйи машинаӧ, кӧлуй кватиті. Сӧмын горӧді ёртлы, гашкӧ, мися, бур мортыд сюрас, перъясны, а ме мӧді, сёрма нин. Сійӧ ӧвтыштіс кинас — мун пӧ ӧдйӧджык, тэрмась. Лым тола вомӧн кавшаси мир туй вылӧ да котӧрӧн сорӧн — водзӧ, ас сиктлань. Мый йылысь сэки думайті? Пинялі-песі ачымӧс, лыдди медся шудтӧм мортӧн вӧльнӧй светас. Мукӧд олӧны-вылӧны, майбыр, быдтор налӧн шыльыда артмӧ. А тэ? Бабтӧ морт ног колльӧдны он вермы. Бӧръя туйӧ! Тьпу... Кужи-ӧ мӧвпыштлыны, мый ставыс тадзи помасяс. Шуштӧма, курыда, кӧдзыд тӧлын. Челядь вежӧрӧн на овсьылӧма, буракӧ. Гашкӧ, и унзіль сьӧлӧмӧн, ас пытшкӧ йӧршитчӧмӧн. Тэныд кӧ гажа да гылыд, сідзкӧ и мукӧдлӧн дой ни висьӧм. Но воясыд тай тюрӧны-котӧртӧны, том пӧраад найӧс он казяв, да и мыйла. Мед рӧдтасны, сэтчӧдзыс, бӧръя воськолӧдзыс, ылын на да. А бабӧлы зэв нин этша кольлӧма. Со кутшӧм этша... Шулӧмаӧсь: олӧмыд пӧ морттӧ мичмӧдӧ. Тыдалӧ, сідзи и эм. Олӧмыс морттӧ лэптӧ-бордъялӧ, сетӧ вын да сям. Ставыс тайӧ гӧгӧрвоана. А водзӧ мый? Чунь пом ыджда мортыслӧн доныд, оз кӧ кыпӧдчы вылӧджык, оз кӧ сьӧлӧмнас шонты мӧдлысь сьӧлӧмсӧ, юк сылысь синвасӧ либӧ нюмсӧ, югзьӧд олӧмсӧ, водзӧ мунысь ордымсӧ. И кымын матыстчи джуджыд керӧсын сулалысь сиктлань, сымын ылысті ас дорысь сійӧ сьӧкыд здуксӧ, коді виччысис менӧ. Пыр тшӧкыдджыка сувтліс син водзӧ бабӧй. Ловъя да збодер, рам да статя. Личалі морӧсын, быттьӧ нинӧм абу и лолӧма. Киӧй оз тір, юрын ясыд. Локта со, шавксьӧда коркӧя моз, воа да пывсян ваймӧма нин. Мам корӧсьла гид вылӧ петалас, а баб нимкодьпырысь шуас: — Пач чышкигӧн ӧгыр талун уси. Но, мися, Ӧльӧксан, сідзкӧ, воас. Со тай, пырин... Ыджыд-ӧ бабӧлы доныс? Мыйлакӧ ӧні думышті та йылысь, вӧр туйті восьлалігӧн. Мӧвпышті да весиг ачым чуйми. Некор юрӧ эз волы мӧвпыс. Но сьӧлӧмсянь — ог тӧд ме доныслысь ни кузьтасӧ, ни пасьтасӧ. Сійӧ, гашкӧ, шувгысь пармаыс кодь, помтӧм-дортӧм. Тайӧ доныс воысь-во содіс-туис. Челядьдырсянь — му бердӧ вужъясьтӧдз. Ӧні со ылькнитіс енэж помӧдзыс, кӧні енэжыслӧн помыс, сэні и доныслӧн кузьтаыс да пасьтаыс. ...Пукала ӧшинь дорын, лабич вылын. Кымын арӧса вӧлі, ӧні ог нин помнит. Школаӧ ветлытӧдз на эськӧ да. Бабӧ пачводзын ноксьӧ, ме пӧв помысь пищаль лӧсала-вӧча. — Мый нин сэн тілян? — читкыртліс синсӧ бабӧ да шлапнитіс кияснас. — О, господи! Бара тай пищаль. Война туналан, ерӧмакань. Тапиктіс лабичлань, а ме дзеба сыысь джынвыйӧ вӧлалӧм пӧвйӧс, мыш сайӧ йӧтка. Час, мися, кватитас да шургас пач вомӧ. А сійӧ орччӧн пуксис, кытчӧкӧ бокӧ дзоргӧ. Дыркодь чӧв олім. — Мый нӧ, бабӧ, лои? — юала сылысь. — Нинӧм, пиук. Ӧльӧксанӧй тай дум вылӧ уси. Чожыд тэнад. Карточкаыс со стенас ӧшалӧ. Ме бергӧді юрӧс. Миянлань видзӧдіс гӧгрӧс чужӧма том зон. — Тэ кодь жӧ вӧлі вильыш, — малыштіс менӧ чорыд кинас. — Пеж Гитлерыд ловсӧ босьтіс... Первойысь кыла чож йылысь. Вуні и пӧвйӧй, и вӧласян пуртӧй. А бабӧ менам чукыртчис, лэдзис юрсӧ. Повзьӧмӧйла инмӧдчи пельпомас, лета сійӧс. Сэки и казялі: бӧрдӧ вӧлӧм. Горшӧ мыйкӧ тасасис, аслам синва доршасьӧ. Кыв ог вермы шуны. — Пищаль жӧ пыр клёнӧдіс-вӧчис, — чышкыштіс синсӧ бабӧ. — Кымыныськӧ шыбитлі карта сайӧ. А сійӧ пыр ассьыс камгӧ-нырӧ. Сабля да пищаль. Тэ нин кӧть эн дӧсадитчы. — Ме ӧд Ӧльӧксан жӧ, чож кодь лоа, — збояла лабич вылын. — Чужӧмыд эськӧ дзик сы кодь да, — ловзьӧ-нюммунӧ бабӧ. — Чангыль ныра и. Господи, мед сӧмын войнаыд оз нин таляв Ӧльӧксанӧс моз. Дзеб пищальтӧ. Дузгӧдчыла бабӧ вылӧ. Но челядь сьӧлӧмыд ӧдйӧ тай небзяс. Ӧвтышта киӧн: — Бабӧ, пета да чивга потшӧс вомӧн. Карта вылӧдз и воа. Жаль лоӧ вӧчӧмторйыд. Дзеба-саймовта турун пиӧ. Кыдзи нӧ пищальтӧгыс! Мужик мортлы. А бара кӧ уськӧдчас пеж Гитлерыд? Небыд сьӧлӧма вӧлі мортыс. Эз бара-й горӧдлы ми вылӧ, кӧть олӧмас быдторйыс паныдасьліс. Дӧзмыныд дӧзмывліс, дерт, гежӧдика, но кыдзкӧ ас ногыс. Броткыштас вомгорулас, видзӧдан да, бара нин важкодьыс. Быттьӧ тӧв нырыс абу мунлӧма. Скӧрсӧ пытшкас, тыдалӧ, дзебис-кутіс, эз лэдз бокӧ ылькнитны... Коркӧ ӧтчыд ёна эськӧ скӧрмыліс ме вылӧ. Ньӧръяліс весиг, шонъянӧй... Сулаліс тӧв пом. Шондіыс тулыслань нин катовтіс. Марья тьӧткалӧн пикӧд, Толяӧн вӧлі шуӧны, исласим налӧн пывсян дорын. Турдім-кынмим вель ёна, гӧлӧсным чирны кутіс. Киным гегдіс дзикӧдз, а сьӧлӧмным век оз бурмы. Толя и шуӧ: — Вай шонтысьыштам миян пывсянын. Ме пыксьыны эг жӧ кут. Чуньясӧй ӧд эз нин куснясьны. Ызӧбтім пывсянад, сералам-гигзям. А кын пывсяныд нӧ
ёна-ӧ шонтас. Пиньным зяткакылӧ. Кӧдзыд. Толя и чуйдӧдіс: — Истӧг со куйлӧ. Мамӧ, тыдалӧ, кольӧма. Битор пестам. Гашкӧ, ӧдйӧджык шоналам. — А пывсяныд кӧ сотчас? — Ми ӧд ичӧтикӧс. Важ корӧсь чегъялыштам дай. — Ӧзты вай. Пазӧдім важ корӧсь, тэчим кӧджас коръяссӧ да чутким би. Сійӧ, майбыр, ӧдйӧ кватитчис. Сэсся Толя содтіс на — разьтӧм корӧсь шлапкис биӧ. Мед пӧ шоныдджык лоӧ. Тшын кутіс пӧдтыны миянӧс, лои ӧдзӧссӧ восьтыны. А Марья тьӧт песла петӧма, казялӧма тшынтӧ. И бур, мый аддзӧма. Биыс кутчысьӧма нин джоджас, чеччаліс нитшка керъяслань. — Час, ме тіянлы вола, — ӧвтіс кинас Марья тьӧт да тӧвзис пывсянлань. — Петкӧдла лешакъяслы пуж. Ёна и повзим. Уйкнитім пывсянысь да лым тола вомӧн собим миян йӧрлань. — Сюралас талун мамӧсянь, — шлюпкис Толя да гӧрдӧдӧм кинас чышкаліс тюрӧбтысь синвасӧ. Ме эськӧ повзи жӧ, но чӧв олі. Гашкӧ, Марья тьӧтыд оз и висьтав гортсалы да. А висьталас кӧ, первой бабӧлы. Сійӧ пыр гортын. Доръяс оз-а? Восьті керка ӧдзӧс. Бабӧ пукаліс ӧшинь дорын да печкис. — Кӧн нӧ та дырасӧ шӧйтан? Бара голяӧдзыд ва. Гӧлӧс сертиыс тӧді: Марья тьӧткаыд слӧймӧма нин удтысьны. — Марья Толякӧд исласим пывсян дорас, — пӧрччысигмоз вочавидза. Ачым син пӧлӧн кыйкъяла бабӧлань. — И пывсянсӧ муртса энӧ сотӧй. Юр янӧдысь. Час, тэныд батьыд волас. Чеччис лабич помысь, кватитіс вӧсни ньӧр да швич-швач менӧ. Бӧрддзыны эг удит. — Со тэныд истӧгыс, со тэныд пывсяныс... Бӧрынджык нин, паччӧрын куйлігӧн, синваӧй петіс. Бура дыр шлюпки-бӧрді. Некор киӧн эз вӧрзьӧдлы, а со кыдзи ньӧръяліс талун. Прамӧя пывсьӧдіс пывсянсьыд. Дузгӧдчылі быдӧн баб вылӧ. Но весьшӧрӧ, дерт. Думайті, бать локтас да нӧшта на содтас. Но бабӧ пывсян йывсьыд сылы — кыв ни джын. Быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма. Сэсся бурасим жӧ бабкӧд. Уна во нин сійӧ кадсяньыс шлывкнитіс-муніс, а пыр на вежӧрын бабӧлӧн ньӧръялӧмыс. Первойя и бӧръя. Ӧтчыдысь и сюравлі сысянь. Ёнджыка на, тыдалӧ, колі шлачӧдны, медым мукӧд лёкыс пыркалі. Ёнджыка
на, гашкӧ, и тшӧкыдджыка. Ӧд вӧлі мыйысь. А терпитліс пыр... ...Рази пась кизьясӧс. «Тэрмась, тэрмась, тэрмась», — гыпкис сьӧлӧмӧй. Мышкуӧй вазис. Пӧсьыс тюрӧбтіс пель бокӧд, сотіс синмӧс. Туй пӧлӧн сулалысь пуяс чеччалісны-йӧктісны, быттьӧ кодӧсь. Ме эг нин восьлав, а тӧвзи. Упки-пошки чой паныд кайысь вӧв моз, вомӧс векыштӧмӧн тэрмася аслам сиктлань. Мир туй кузя котӧрӧн сорӧн мунігӧн бара на сувтіс син водзӧ бабӧй. Олӧма нин, но збодер на, винёв. Ю дорӧ турун ытшкыны кайӧ. Сулалӧ-кыйкъялӧ пывсян бокын: оз-ӧ кодкӧ аддзыв. Косасӧ дӧраӧн гартыштӧма. Лэчтасяныс шышлӧн моз сапӧг гӧленяс сюйӧма, помыс сӧмын чурвидзӧ. Гезсӧ лӧз ковта улас гартыштӧма — мед этшаджыклы син улас усьӧ. Бура дыр жӧдзас ӧтарӧ-мӧдарӧ. А сэсся мыйӧн здук сюрас, лыйыштас мир туй вомӧн, тювксьӧдас лӧзалысь пармалань. Мам-бать уджалӧны-а, кодлыкӧ ӧд мӧс-куканьтӧ вердны колӧ. Гурскас-ытшкас вутшкӧсь бадь кустъястӧ, а сьӧлӧмыс быд тӧв пӧльыштӧмысь топавлӧ — йӧз синмысь полӧ. Аслад вуджӧрысь вӧлі полан. Ставсӧ гусьӧн вӧчлісны: и ытшкылісны, и юрасьлісны, и турунтӧ вайлісны. Ен мед видзас йӧзасьӧмысь. Зорӧдтӧ нуасны колхоз карта дорӧ. Кӧть эськӧ сё пӧсь кисьтӧма, китӧ гаддьысла шамыртны он вермы. Оз бара-й юавны, кыдзи мӧстӧ кутан тӧвйӧдны. Дзескӧдлісны-дойдлісны сиктса морттӧ, кык кер костӧ топӧдлісны. Скӧтыд эм, а пуктысьӧмнад пикӧ воштӧны. Кодкӧ бьптьӧ мырдӧн васӧ гудраліс. Кымын гудырджык, сымын гылыд. Сиктса мортыд пӧслукман, мыйта доддялан, сійӧс и кыскас. И кыскис ӧд! Вель дыр пыкис сюрукъястӧ вазьӧм мышкунас, рыт-войын гурскӧм туруннас. А сэсся ӧвтыштіс кинас: тырмас пӧ. Пасибӧсӧ некод оз шу, мӧдарӧ, быдласянь кокыштны видзӧдӧны. Шуӧны-велӧдӧны на — йӧв-яйтӧ пӧ регыд быдӧн лавкаысь ньӧбны кутас. Регыд джаджъясыс чегны кутасны... Син водзын на гортса зык. Миян Сюруклысь олӧм-вылӧмсӧ пудъялісны. Вердысь-юкталысь дор — мамӧ да бабӧ. Налы паныд бать сулалӧ. — Мӧстӧгыд нӧ кутшӧм олӧм, — ропкӧ бабӧ. — Пызан вылад нинӧм лэптыны. Сэсся челядь быдмӧны! Йӧлыд, майбыр, мӧд муӧд оз новлӧдлы. — Лэччысям таво. Ӧтнаным регыд колям, — кусыньтӧ асланьыс батьӧ. — Дыр-ӧ позьӧ дас верст сайӧ кыскасьны, нырны-пуктысьны.
Гожӧмбыд мышкыд ва! Сё син тэ бӧрся дзоргӧ. Быттьӧ йӧз жытникӧ пыралан. Тырмас! — Кокниа ӧд «тырмассӧ» шуӧ, — вомалӧ сійӧс мамӧ. — Тіянлы, мужикъяслы, кӧть нинӧм эн видз. Тавосӧ тӧвйӧдам на-а, водзӧсӧ — олӧмыс петкӧдлас... — Ме аслам кывйысь ог кеж, — пузьӧ батьӧ. — Сэтшӧм кӧ нин окота мӧстӧ пыкны, кайӧй Кузь лыаӧ да асьныд и пуктысьӧй... Пызан сайын чӧв-лӧнь. Сӧмын кузь гираа часі шлочкӧ-гартӧ кадсӧ. Бабӧ клёнӧдчӧ пач водзын, самӧвар пуктӧ. А сюрас стрӧка, кыйкнитлывлӧ гозъялань: мыйӧн пӧ помасяс зыкыс. — Ачыд тӧдан, — ӧвтыштӧ кинас мамӧ. Чужӧмыс сылӧн жугыль, быдӧн чукыръясыс плеш вылас джудждаммӧмаӧсь. Чеччӧ лабичысь да чышъянсӧ кӧрталігмоз шуӧ батьлы. — Мӧстӧгыд, дерт, нокыд этшаджык лоӧ. Сӧмын мед гырддзатӧ бӧрыннас эз ков курччавны... — И камгӧ керка ӧдзӧсӧн. Сёр арын, кор мусӧ кабыртіс первойя кӧдзыд, а букыш енэжыс печласис лым чиръясӧн, Сюрукӧс петкӧдісны картаысь. Сійӧ нора бакӧстіс, быттьӧ тӧдіс, мый бӧрсӧ оз нин бергӧдчы, да дышпырысь воськовтіс пывсян боклань. Тані сійӧс виччысисны нин. Эз и удит юрсӧ лэптывны — чер тышкӧн швачкисны сюр костас. Мӧс ружӧктӧмӧн гыпкысис боквыв да вель дыр на бӧръя кокъяснас чужъяліс-парсаліс кынмыштӧм мусӧ... Керка пельӧсысь казялі бабӧс. Мыджсьӧма кер пом вылӧ да чышкалӧ вазьӧм синсӧ. Тювкниті сы дінӧ. — Тайӧ, Ӧльӧксан, мыйкӧ абу жӧ тадзи, — довкйӧдліс сійӧ чышъяна юрнас. — Пыр скӧтӧн овлім ӧд. Мӧдарӧ на ставыс бергӧдчас, вот аддзылан. Сьӧлӧмӧй кылӧ. Кор Петырӧс менсьым комын сизимӧд воын кватитісны, тадзи жӧ морӧсӧс сотіс. Партейнӧй и быдӧн эськӧ вӧлі да. Эжва йывсянь карӧдз нагана йӧз лэччӧдісны. Подӧн. Но олӧмыд тай мӧдарӧ сэсся бергӧдчис. Правдаыс вӧлӧма вӧльнӧй светад. Пывсян сайсянь ӧвтыштіс пӧсь вир дукӧн. Менӧ кезнитӧдіс сыысь, горшӧ сатши курыд ёкмыль. Тадзи ми колим и мӧстӧг, и йӧвтӧг... Тӧвзисны вояс. Унатор вежсис миян олӧмын. Турунтӧ, майбыр, ӧні кӧть гожӧмбыд пукты. Кыв ни джын некод оз шу. И скӧттӧ тшӧктӧны лӧсьӧдны. Кӧть кык мӧскӧс видз... Ылӧдз видзӧдлӧма бабӧ. Овмӧдчис на миян картаӧ выль Сюрук. Сьӧд пеля, еджыд бокъяса. Гырысь синъяснас меліа видзӧдӧ мамӧ вылӧ. Быдсӧн гид-картаным гажмис. Кос турунӧн ӧвтӧ — ма кодь кӧрыс; пошкӧ-ышлолалӧ лудысь воӧм мӧс, клонгӧ-ветлӧ мам гӧгӧрыс паськыд плешка ӧшпи. И нимкодясь эськӧ, сӧмын нюркмунлӧ сьӧлӧмыд, вит-ӧ-квайт мӧс и довгӧны сикт сайӧ. Быдса Ягвыв грездысь! А водзын, кӧть и сьӧкыда шедліс кӧрымыд, кутчысьлісны мӧс бердад. Вердліс и юктавліс сійӧ семьятӧ. Ӧні йӧзыд лавкалань видзӧдӧны. Сюсьмисны, а гашкӧ, дышмисны. Кыкнанныс эм. Сійӧ пӧраыс, кор дзескӧдлісны скӧтӧн олӧмтӧ, талун ёна тӧдчыны кутіс. Сэкся верстьӧястӧ кадыс чукыльтіс нин, эбӧс-выннысӧ нёньыштіс. Гежӧд морт кутчысис коса воропад. А налӧн ныв-пияныс? Мӧс вӧра йӧвсӧ прамӧя эз кывлыны. Баксысь-руксысьяссьыд биысь моз полӧны. Кинаныс и кокнаныс пыксьӧны. Син водзаныс, буди, бать-мамыслӧн вазьӧм мышкыс, а гашкӧ, и дышджыкъяслӧн кокниа лолыштӧмыс — Енмыс пӧ мездіс жӧ ноптӧ кыскӧмсьыд. Но сійӧ нопйыс зэв на яя да выя вӧлӧма. Ӧні зато лавка кильчӧ помын виньгыртӧны-виччысьӧны, кор нин мыччысяс сьӧд тшынӧн сьӧласьысь трактор. Быдса кызь верст сайысь кыскалӧны йӧвсӧ. Абу, майбыр, аслад картаад еджыд бока Сюрукыд. Оз кӧ сибды вӧлӧкас гажа юра трактористыс, йӧлыд воас на. Дудас кӧ... А коді таысь мыжа? Колӧ мӧс вӧра йӧв — гаддьӧссьӧ киыд, шондіыскӧд чеччы, пемыдӧн вод. Водзын тай кыдзкӧ овлӧмаӧсь... Ме тӧвзи-тэрмаси лымйӧн сывйыштӧм пуяс бокті, а юрӧ чепӧсйис коркӧя кывбур, коді чужліс школаӧ котралігӧн на. Кок улын парскисны кывъяс:
Дзуртыштіс керка ӧдзӧс. Югыд нин. Гӧгӧр чӧв. Пач водзын бабӧ сӧдзӧдӧ Кринчаӧ мӧс вӧра йӧв. «Чеччы вай, Ӧльӧксан, чеччы, — Меліа шӧпкӧдӧ мен. — Сюруктӧ ю дорӧ лэччӧд. Йирсяс мед рытӧдзыс сэн». Унзіля пасьтала дӧрӧм, Очсышта чӧскыда, ок. Котӧрта ӧшинь ув йӧрӧ, Лысваыс малыштас кок. Сюруклы сола нянь мычча, Тапнита — ӧдйӧджык мун. Тӧвруыс чужӧмӧ зыртчӧ, Тэрмасьӧ пальӧдны ун.
Асылыс шондісӧ вӧтлӧ, Дзирдалӧ-сёльӧдчӧ ю... Коркӧ-ӧ тэысь ме пӧтла, Сьӧлӧмшӧр — чужан му.
Гудыр енэжыс быттьӧ воссьыштіс-паськаліс — кӧнкӧ водзын, вӧр помас, чепӧсйисны нӧрыс пӧлӧн шевкнитчӧм муяс. Налӧн лымъя морӧсныс ылысянь тыдаліс сьӧд пуяс пӧвстын. Кӧнкӧ сэні эм и бабӧ рӧдлӧн ыбыс. Кымын во сайын муторсӧ вӧчлӧмаӧсь, некод оз куж висьтавны. Весиг бабӧ кинас ӧвтыштас вӧлі: гашкӧ пӧ, дзонь нэм нин да. Колхозын пӧ сэні кӧдзлім-а. Сійӧ кадсӧ радейтіс казьтывны, шонъянӧй. Том пӧраыс ӧд ыб-видзын и кольӧма. Дыр висьтасяс юрнас довкйӧдлӧмӧн. А ме пукала воча да кывза. Бабӧлы таысь зэв любӧ. И кыдзи эжа муястӧ гӧрлӧмаӧсь, и шонді петтӧдзыс чеччылӧмаӧсь, качтӧ сёйлӧмаӧсь... Ставсӧ казьтыштас. Быдтор мунлӧма на вывті, сюрлӧма выль олӧм тэчысьяслы. — Пензиятӧ колхозсянь жӧ сетісны, — лӧсьӧдыштас дзор юрсисӧ бабӧ. — Дас кык чӧлкӧвӧй. Батьыд серӧктас: бур йӧзлы пӧ ӧти лунся сьӧм. А ме ӧмӧй мыжа? Бабӧ сюся видзӧдӧ ме вылӧ. Но мый вочавидзны сылы? Менӧ быттьӧ стен бердӧ пыкисны. М-да. Тыдалӧ, тайӧ дас кык шайтыс ставсӧ нин шуӧма. Со и чӧв олам. Сӧмын бабӧлӧн чукыра чуньясыс оз аддзыны ассьыныс места — дӧбӧдӧны и дӧбӧдӧны пызандӧра... Кадыс ӧдйӧ исковтіс-муніс. Тэд вӧлі сизимдас нин, кор помалі школа да лэччи карӧ, водзӧ велӧдчыны. А регыд мысти и гӧтраси. Сідзи артмис, да мый сэсся вӧчан. Шулӧмаӧсь: водз чеччӧмсьыд да водз гӧтрасьӧмсьыд пӧ некод на абу каитчывлӧма. Кодлы ӧд кыдзи... Меным тай ковмис юрӧс гыжъявны-а. Пи чужи. И нимкодь быттьӧ, и нюкыртчӧ сьӧлӧмӧй. Водзӧсӧ нӧ кыдзи овны? Ме велӧдча, гӧтыр грамота жӧ йирӧ. Он тай авзысь тубраснад лекция вылӧ мун. Со тэныд и водз чеччӧм да водз гӧтрасьӧм. Ковмас коднымлыкӧ велӧдчӧмсьыс лэччысьны. Мый сэсся вӧчан? Но бабӧ отсаліс. Письмӧ воис гортсянь. Аттьӧалӧй пӧ бур сьӧлӧма бабтӧ. Ноп чукӧртӧ, регыд воас караныд, мездас кага вӧчалысьясӧс. Помалӧй кыдзкӧ нин велӧдчӧмнытӧ... Кӧть бӧрд татчӧ, кӧть серав. Мамӧ бӧрынджык висьтавліс: — Пукалам рытнас, шогсям: кыдзи нӧ мися пузчужӧм кагананыс велӧдчыны кутасны. Бабыд чӧв оліс, сэсся шуӧ: ме пӧ лэчча, верма на да. Видзӧдам, гӧбӧч вылын нин дзуртӧ, нопсӧ чукӧртӧ. Адрестӧ
бумагаӧ гижим, сьӧмсӧ чышъян помас гартыштім. Аскинас и петіс туйӧ. Ӧні на ставыс син водзын. Вунас ӧмӧй татшӧмторйыд... Вӧлі тӧвся рыт. Керка ӧдзӧсӧ кодкӧ тотшкӧдчис: «Пырӧй!» — горӧді. Порог вомӧн воськовтіс шӧр арлыда, паськыд пельпома морт. «Тані Ӧльӧксан нима студентыс олӧ?» — букӧстіс кыз гӧлӧсӧн. «Тані», — шуа. «Лок, сідзкӧ, петалам ывла вылас. Гӧснеч вайи». Ме шӧйӧвошлі быдӧн. Кутшӧм гӧснеч? Кодсянь? Юрті быдсяма мӧвпыс юковтіс-муніс. Но петі тӧдтӧм дядьӧ бӧрся. А сійӧ таксист вӧлӧма. Общежитие дорын жургис машинаыс. Восьтіс ӧдзӧссӧ, а пытшкас бабӧ троньвидзӧ. Кузь пальтоа, вурун кепыся, кокас гын сапӧг. Юрсӧ кыз шалльӧн гартлӧма — муртса синмыс тыдыштӧ. Ёна и чуймалі бӧрыннас. Абу тай, майбыр, вошӧма карад, кӧть первойысь на лэччис. — Кор чеччи автобуссьыд, ки-кокӧс тірӧм босьтліс. Рыт пуксис, пемыд, кытчӧ нӧ воштысян. Видзӧда, такси сулалӧ. Матыстчи да шуа шоперыслы: ну, мися, зарни пи, Ӧльӧксан дорӧдз. Воша тані ӧтнамтӧ. Эз пыксьы, сӧлӧдіс. Сет Енмыс сылы бур здоровье... Куим во оліс бабӧ миянкӧд. Гожйис ас сиктын, тӧвйис карын. Пӧрысь лысьӧмыд эськӧ юкавліс да, но мортыд кыв ни джынйӧн эз элясьлы. Ляскысяс керка шонтан батарея бердад да дзоргӧ-видзӧдӧ карса улича кузя жуысь йӧз вылас. Коркӧ сэсся шуис жӧ: — Карад овнытӧ майбыр. Сӧмын пӧсь паччӧрыд тані абу. Паччӧрыд баблы зэв нин муса вӧлі. Нэмсӧ узьліс. И ме тшӧтш сэні куткыраси, бабӧкӧд орччӧн. Бура ыджыдӧдз нин. Исласьӧм-турдӧм бӧрад, кор ки ни кок оз куснясь, нюжӧдчан пач мыш вылад да кылан, кыдзи шоналӧм вирыс сӧнъясӧдыд визъялӧ. Кыскан ас пытшкад небыд сынӧдсӧ. Кос лукӧн ӧвтӧ, бурдӧдчан турунӧн да нӧшта мукӧд кутшӧмкӧ кӧрӧн. Вежӧрыд гудыртчӧ, синмыд былялӧ. Сэсся и ланьтан шоныд пельӧсас... Пикӧ воӧмысь мездіс сэки бабӧ. Со кутшӧм уджйӧза сы водзын. Мыйӧн нӧ таысь мынтыся? Уджйӧза, уджйӧза. Весиг сьӧмыд сеттӧм лои, нитш юрлӧн. Быдса дас шайт. Важӧн сійӧс босьтлі, во вит-ӧ-квайт сайын... Веськалі гортӧ арнас, буретш картупель вӧлі керӧны. Эг ӧтнам во, бур ёрткӧд, Ӧльӧксанӧн жӧ шуӧны. Важӧнкодь нин мортыс вӧзйысис — нулы пӧ Эжва катыдас, видзӧдла, кыдзи сэні олӧны-вылӧны коми войтырыс. Карысь воысьястӧ пыр и доддялісны — ки гаддявтӧдз путкылялім картупель, отсасим град йӧрын. А кор чомӧралім, мамӧ да батьӧ карӧ лэччисны, Эжва кынмытӧдзыс чойясӧс видлыны. Гортӧ куимӧн колим. Асывнас чеччим водз. Бабӧ пачӧ би чуткис да петіс мӧс лысьтыны. Ми пывсян гӧгӧр ноксим — ва пыртлім, пес поткӧдлім-новлім. — Лысьӧмнымӧс небзьӧдыштам, — рытнас на такӧдіс миянлы бабӧ. — Код тӧдас, кор сэсся воланныд. Пывсяныд карсаыдлы медся бур гӧснеч. Бабӧӧй дай сьӧлӧмшӧрӧй. Тӧдін кӧ, мый ставыс тайӧ: и пывсянсӧ ломтӧм-ваймӧдӧмыс, и чайтӧ пузьӧдӧмыс, и ӧшинь дорын кык Ӧльӧксанӧс виччысьӧмыс весьшӧрӧ, эн жӧ, гашкӧ, кут шонді петӧмсянь та вӧсна чепсасьны. Но кысь нӧ олӧмтӧ водзвыв тӧдан. Абу тай тун. Карса гӧсьтъяслысь сьӧлӧмсӧ зілин бурӧдны. А ми? Тьпу! Яндзим казьтыштнысӧ. Кайим лавкаӧ да вошим. Паныдасисны сикт шӧрын челядьдырся ёртъяс. Ӧтлаын накӧд велӧдчывлім, школа помалім. Нёльӧн варгам улич шӧрын. И ставным Ӧльӧксанъяс. Нӧшта ӧти Ӧльӧксаныслӧн чужан лун. Первойя доз бӧрас менам юрын кутчысис на пывсяныд. — Ӧні абу тӧв. Час-мӧднад оз на кӧдзав, — зэв эскана ланьтӧдісны менӧ гажмӧм Ӧльӧксанъяс. Чужан лунтӧ пасйӧмыс нюжаліс. Кутшӧм нин пывсян, кор тэкӧд орччӧн пукалӧны верстяммӧм ёртъясыд. Паськыд пельпомаӧсь, зумыдӧсь, ёнӧсь. Нюмъялӧны-казьтылӧны коркӧясӧ, ичӧтдырсясӧ. Ӧта-мӧд вежмӧн ӧвтчӧны кинаныс, ваксьӧны, быттьӧ челядь. И кутшӧм тэ шуда на пӧвстын! Тані, чужан сиктын, кӧні тӧдса быд морт, быд керка, быд пу. Кӧні тэнӧ тӧдӧны жӧ, ыдждӧдлӧны нин ним-вичнад. А юр весьтад нимкодясьӧ арся шонді. Кыдз пу кышӧдчӧ зарни корнас, биа ӧгырӧн ӧзйӧ льӧм пу. Баба гожӧм воӧма муыслӧн тайӧ пельӧсас. Ӧльӧксанъяс лӧнисны жӧ, апалӧны синнаныс зарни арыслысь мичсӧ. И сӧмын стӧканъяс зилькнитлӧны... Довгим жӧ коркӧ гортлань. Кувтӧдз эськӧ яндзим баб водзын да, быть петкӧдчы. Корсьны регыд кутас. Воим йӧрӧдз, пуксим потшӧс праслӧ вылӧ. Виччысям, оз-ӧ бабӧ мыччысь. — Но, удал зонъяслӧн келавсис, — кыліс мыш сайын. Вӧлӧм лавкаӧ нин няньла кайлӧма. — Пырӧй вай, тшай кӧть юӧй. Горшыд, тыдалӧ, пакталӧ жӧ-а Эз ропкы ёнасӧ. Ми шыръяс моз тювӧдім керкаӧ. А бабӧ мӧдысь на пывсянсӧ ломтіс, ёна на и швачӧдчим кык Ӧльӧксан, став пӧкмеллясӧ вӧтлім. Асывнас мӧдӧдчим туйӧ. — Сьӧмыд лэччынытӧ эм абу? — юаліс бабӧ. Мый сылы и шуан. Мыръяс моз сулалам Ӧльӧксанкӧд, зепъясын тӧв шутьлялӧ. — Уна-ӧ нӧ колӧ? Чирӧм гӧлӧсӧн пычикті: — Дас шайтыс тырмас, буди. Судзӧдіс сёр дорысь ассьыс тубрассӧ, разис сійӧс. Мыччис даса. — Тӧрыт пензия буретш вайисны... Ми лэччим Эжвалань, теплоход вылӧ, а бабӧ дыр на сулаліс потшӧс бокын. Колльӧдіс миянӧс... И сійӧ здукас, кор чышкыштіс доршасьысь синвасӧ, топӧдчыліс кос морӧснас ме бердӧ, мыччис гырысь сӧнъяса кисӧ, первойысь ыркнитіс юрын мӧвп: а гашкӧ, бӧръяысь аддзысьлім да? Олӧмад ӧд нинӧм он тӧд. Но ловъяӧн сулі на. Тӧлын, рӧштво дырйи. Кузь туй бӧрад пызан сайӧ пукси нуръясьыштны. — А бабӧ нӧ кӧні? — оз тыдав да сійӧн юалі, гашкӧ, рытйысьны петіс. — Паччӧрын куйлӧ. Гоз-мӧд лун нин висьӧдчӧ, — чӧла шуис мамӧ. Дзуртыштісны гӧбӧч пӧвъяс. Паччӧрысь лэччис бабӧ. Ньӧжйӧник, сьӧкыда. Сьӧд гын сапӧга, юрсӧ чышъянӧн гартыштӧма. Повзьӧдіс сылӧн видзӧдласыс — синъясыс тыртӧмӧсь, коркӧя моз оз югъявны, быттьӧ бусӧссьӧмаӧсь. И видзӧдӧны мыш сайӧ кытчӧкӧ. Пуксис орччӧн, киас пань босьтіс. Ог шыась, думайта, тӧдас оз. — Тайӧ нӧ коді? Бара нин, тыдалӧ, йӧлыдла локтісны, — сёрнитӧ миянкӧд. — Ме тайӧ, Ӧльӧксаныд, карысь вои, — бергӧдчи бабӧлань. Сійӧ видзӧдліс мелань, весиг паньсӧ пуктіс. Мудзӧмпырысь нюммуніс да шлапнитіс кинас: — Ӧльӧксан вӧлӧма. А ме первойсӧ эг и тӧд. Йӧлыдла волывлӧны да, гашкӧ, мися, найӧ... Кутышті топалӧм-вӧснялӧм пельпомӧдыс. Вочасӧ шуны нинӧм эг сяммы, горшӧй гӧрддзасис да. Аддзи: кусӧ бабӧ, мунӧ таладорсьыс. Мыйла оз позь бара-й нюжӧдны бур йӧзыслысь нэмсӧ? Кӧть ассьым том воясӧс сета, сӧмын олышт на, бабӧ, миянкӧд орччӧн. ...Лолӧй дзикӧдз нин тыри, син водзын туйыс катласис. Око- та вӧлі пласьт усьны тола пиас да здук кежлӧ ланьтлыны. Но кор лэпті сьӧкталӧм юрӧс, сьӧлӧмӧй нетшыштчис водзӧ: ыб гӧгӧр котӧртісны потшӧс праслӧяс, мыччысис чужан сикт. Дзуртыштіс керка ӧдзӧс. Чӧв гӧгӧр. Кузь пызан дорын ноксьӧны тӧдтӧм пӧчьяс. — Нуисны? — сӧмын и артмис порог дорсянь. — Ӧні на петкӧдісны, пиук, — шога ышловзисны пызан дорын сулалысьяс. — Виччысисны эськӧ ёна да-а. Котӧрт вай, гашкӧ, суан на-а-а... И суи. Кӧть чаль пом ыджда, но шудӧй вӧлӧма. Эз тай весьшӧрӧ пессьы-тэрмӧдлы сьӧлӧмӧй, биӧн сот морӧсӧс. Кыліс сійӧ ставсӧ, тӧдіс: нянь-солыд водзӧса... Шойна дорын, мир туй бокас, таргис телегаа «Беларусь». Джуджыд лым тола вомӧн писькӧдчис векньыдик ордым, чукльӧдліс пожӧма яглань. Чепӧсйи бӧръя вынысь, кавшаси лым пиӧ. Гӧрд дӧраӧн эжӧм гортсӧ кытшалісны бабӧӧс дзебысьяс. Сулалісны чӧла — матыстчис, тыдалӧ, бӧръя здукыс. Кыліс сӧмын пуяслӧн шувгӧмыс да эркнитлывліс туй бокын сулалысь трактор. Колльӧдчысьяс вежавидзана вешйыштісны горт дорысь, лэдзисны менӧ гулань. Со и аддзысим, бабӧ. Здук мысти сюйисны эськӧ тэнӧ кыз му улӧ. Но вои тай, удиті, мусаӧй. Узь ӧні, шойччы шог-печальтӧг гажа ягас... Инмӧдчылі кӧдзалӧм плешкас. Гортсӧ тупкисны, кодкӧ горӧдіс «Мӧлӧтсӧ мыччӧй». «Котш, котш, котш», — гораа кыліс кӧдзыд сынӧдас. Быттьӧ морӧсӧ швачӧдісны кӧрт тувсӧ. Кӧч бӧж кодь декабрса луныд. Рӧмдыны кутіс. Колльӧдчысьяс казьтыштісны бабӧӧс винаторйӧн, чепӧльтісны кӧвдум. Бӧръяысь копыртчылісны лым пӧвстӧ чужӧм выль мыльклы да петісны мир туй вылӧ. Ме дыр на сулалі гу дорын. Мудзыс ылькнитіс ки-кокӧ, юрын ставыс гудрасис. И телеграмма, и кузь вӧлӧк, и дас шайт, кодӧс эз и ло сетӧма бабӧлы. Но сьӧм йылысь ӧмӧй сёрниыс? Морӧсӧй доймис мӧд, нӧшта ыджыдджык уджйӧзысь. Сійӧс шайт вылад он вуджӧд, сылӧн кузьта ни пасьта абу. Верма-ӧ коркӧ вештысьны, бабӧ? Кужа-ӧ аслам сьӧлӧмӧн шонтыны орччӧн мунысьлысь сьӧлӧмсӧ? Лым чиръяс тэрыба суктӧны гувывса сёя мусӧ. Вошӧ-катовтӧ волӧн дженьыд луныс. А кӧнкӧ ылын-ылын шонді бергӧдчӧ тулыслань...
