"Флатландия": тшӧтшкӧсын олысьяс йылысь небӧг
Терминъяс
тшӧтшкӧс – плоскость; Флатландия “flat – тшӧтшкӧс” кывсянь артмӧм ылдӧс – пространство; Спейсландия “space – ылдӧс” кывсянь артмӧм веськыд визь – прямая; Лайнландия “line – визь” кывсянь артмӧм чут – точка; Пойнтландия “point – чут” кывсянь артмӧм вундӧг – отрезок унапельӧса – многоугольник ӧткодь берда куимпельӧса – равнобедренный треугольник ӧткодь доръяса куимпельӧса – равносторонний треугольник кык муртӧса – двумерный бур витпельӧса – правильный пятиугольник
Небӧг да автор йылысь
1884-ӧд воын Эдвин Эбботт, лондонса священник да школаса директор, A. Square гусянимӧн йӧзӧдӧма “Флатландия” небӧг. Повесьтсӧ вӧлі гижӧма квадрат (square) нимсянь.
Флатландияса олысьяс
Флатландия дзоньнас, аслас став эмбурӧн да олысьясӧн, куйлӧ тшӧтшкӧсын. Олӧны сэні вундӧгъяс, унапельӧсаяс да кытшъяс. Мыгӧрныс петкӧдлӧ социал тӧдчанлунсӧ.
Аньяс – вундӧгъяс, иерархияын налӧн медулыс тшупӧдыс. Ань-вундӧглӧн ӧти помас югъялысь син. Мӧд помыс оз югъяв да, “мышкӧн” бергӧдчӧм ань тыдавтӧм. Кодкӧ кӧ виччысьтӧг бытшкысяс лэчыд “мышкас”, вермас кувны. Та вӧсна флатландияса оланпас став аньлы тшӧктӧ дугдывтӧг вӧрӧдны тыдавтӧм помнысӧ. Шуӧны, вылыс обществоса аньяс пӧ “бӧжнысӧ” лӧсьыдджыка легӧдӧны.
Флатландияса салдатъяс да уджалысьяс – ӧткодь берда куимпельӧсаяс. Налӧн подувныс ёна дженьыдджык боквыв дорсьыныс. Ӧткодь доръяса куимпельӧсаяс – шӧркоддьӧм олысьяс. Квадратъяс да витпельӧсаяс – велӧдчӧм йӧз. Вылыс обществоысь олысьяс – квайтпельӧсаяс, сизимпельӧсаяс да с. в. Кытшъяс – флатландияса веськӧдлысьяс да тунъяс.
Сюжет
Висьтасьысь – квадрат – вӧтӧн веськалӧ ӧти муртӧса мирӧ, Лайнландияӧ, коді куйлӧ дзоньнас веськыд визь вылын. Сійӧ видлӧ лайнландияса корольлы син водзӧ вайӧдны кык муртӧса мирсӧ, да оз вермы: йӧй монарх нинӧм оз гӧгӧрво.
Сэсся квадратыс тӧдмасьӧ шаркӧд – Спейсландияысь локтыськӧд, коді висьталӧ квадратыслы куим муртӧса ылдӧс йылысь. Шар отсӧгӧн квадратыс кыпӧдчӧ Флатландия весьтӧ да вермӧ аддзыны ассьыс керкасӧ дзоньнас (керкаыс – бур витпельӧса).
Квадратыс гӧгӧрвоӧ: эм кӧ коймӧд муртӧс, сідзкӧ, гашкӧ, эм нёльӧд, витӧд да с. в.? Висьталӧ сы йылысь шарлы, но сійӧ сӧмын дӧзмӧ да вайӧдӧ квадратсӧ бӧр, Флатландияӧ.
Сэсся квадрат вӧтӧн аддзӧ Пойнтландия. Тайӧ чут, сійӧ жӧ енкӧла, сійӧ жӧ ӧтка олысь да монарх. Чутыс чайтӧ: “Кодкӧ кӧ шыӧдчӧ ме ордӧ – тайӧ, сідзкӧ, менам мӧвп”.
Квадратыс висьталӧ флатландиясаяслы коймӧд муртӧс йылысь, но сійӧс оз гӧгӧрвоны да йӧйӧн шуӧны, бӧръяпомыс тюрмаӧ пуксьӧдӧны. Таӧн помасьӧ небӧгыс.
