Кулӧмдін район

Материал из Коми тӧданін

Кулӧмдін район — Коми Республикаса район.

Юрсикт: Кулӧмдін

География

Мувыв ин

Кулӧмдін районыс 26368,01 км² ыджда. Куйлӧ Коми Республикаса асыв-лунвылын. Орчча Уква каркытшкӧд да Сосногорск районкӧд войвылын, Мылдін районкӧд асыввылын, Перым крайкӧд лунвылын да Кӧрткерӧс районкӧд рытыввылын. Веськӧдлан шӧрин – Кулӧмдін. Кулӧмдінсянь Сыктывкарӧдз 189 километра.

Рельеф да му пытшкӧс

Му веркӧс – тшӧтшкӧс, эмӧсь мылькйӧсь вевтасъяс (Джеджим парма, Оч Парма, Нем).

Мупытшкӧсса озырлунъяс: трунда, мусир, кирпич сёй, извесьт, руд шом, боксит, алмаз, зарни, стрӧитчан да эжсян сырьё, бурдӧдан да минерал ваяс и сідз водзӧ.

Ваяс

Медыджыд ю Кулӧмдін районын – Эжва, код дорын сулалӧ ачыс Кулӧмдін да мукӧд гырысьджык сиктъяс. Район кузя шлывгӧны мӧд юяс, кодъяс пырӧны Эжва вожӧ: Войвыв Кӧтйӧм, Лунвыв Мылва, Нем, Вӧль да мӧдъяс. Медся ыджыд тыяс: Донты да Кадам.

Климат

Климат районас шӧркодя континентвывса. Январ коста шӧркодь температура –15,5 °С, июль коста +16 °С.

Мусин да быдмӧг

Районын подзолӧсь мусинъяс. Вӧръясыс — коръя пу сора пожӧма-козъяин. Позьӧ аддзыны сус пуяс да быдмӧгъяс, кодъяс пырӧны гӧрд небӧгӧ (сибырса ирис, адамаглава турун), и ӧтка-ӧтка быдмӧгъяслӧн видъяс (адонис, астрагал). Вӧрас чукӧртӧны тшак (еджыд гоб, кӧдж рыжик да бабпель, ельдӧг, путник, ягсер, гӧрд гоб, подберезовик, масленикъяс) да вотӧс (пув, чӧд, турипув, мырпом, чӧдлач).

Пемӧсъяс

Вӧръясын олӧны йӧввывсаяс 47 сикас (руч, ур, кӧин, ош, сан да мукӧд) да 147 лэбач сикас (байдӧг, сизь, утка, жонь да мӧдъяс). Эжва вылын ихтиологъяслӧн эм 3 заказник (дона чери кульмӧданінъяс).

Йӧз

Кор 2010 воын муніс Ставроссияса йӧзӧс гижалӧм, Кулӧмдін районӧ пырис 63 грезд, сикт да посёлок, на пиысь 3 вӧлі овтӧм.

Районын оліс 26,9 сюрс морт. 2002 восянь лыдыс чиніс 16 процент вылӧ (республика пасьта 11,5 процент вылӧ).

Став йӧзысь 12,9 сюрс вӧлі айловӧн, 13,9 сюрс — нывбабаӧн, либӧ 48 да 52 процент. 2002 воын кӧ 1000 айлов вылӧ воис 1059 нывбаба, то 2010 воын — 1079. Та дырйи уджавны вермысь томджык 1000 айлов вылӧ воис 1003 нывбаба, уджалысь вылӧ — 859, уджавны вермысьысь олӧмаджык вылӧ — 2915.

Районын медся унаӧсь комияс — став йӧзсьыс 77 прӧчент, рочьяс — 19, украинечьяс — 2 прӧчент.

Районса верстьӧ пӧвстысь унджыкыс уджавны велӧдчӧм йӧз. Сідз, 15 арӧса да ыджыдджык йӧз пӧвстысь 8 прӧчентыс помалӧма вылыс тшупӧда, 25 прӧчентыс — шӧр тшупӧда да 15 прӧчентыс улі тшупӧда велӧдчанін. Таысь ӧтдор, став йӧз пиысь 16 прӧчентыс помалӧма тыр шӧр школа, 26 прӧчентыс — 9 класс, 9 прӧчентыс — начальнӧй школа.

Став йӧз пиысь 52 процентыс оліс ас керкаясын, 46 процентыс — уна патераа керкаясын. [1]

Кулӧмдін районын 2020 вося Комистат гижӧд серти олӧ 23 493 морт. 76,9 % олысьыс – коми. Став йӧз пиысь 12118 вӧлі нывбабаӧн, 11375 – айловӧн. Олысь йӧзлӧн топыдлуныс – 0,89 морт/км.

Овмӧс

История

Артмис 1929 вося сора тӧлысь 15 лунӧ ВЦИК-са Президиум Шуӧм серти Коми (Зыряна) асвеськӧдлан обласьтын.

Юралӧм

Районса администрацияӧн веськӧдлысьяс

Районса сӧветӧн веськӧдлысьяс

Оланінъяс

Кулӧмдін районын 63 оланін: 16 сикт, 22 посёлок да 25 грезд.

Коми ним Роч ним Статус Олысь лыд

(2007)

Индекс Овмӧдчӧмин
Аныб Аныб сикт 262 168064 Аныб сикт овмӧдчӧмин
Бадьёль Бадьёльск грезд 290 168091 Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Белоборск Белоборск посёлок 330 168073 Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Вад Вад посёлок 38 168066 Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Важ Эжва Важ-Эжва посёлок 4 168066 Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Вомынбӧж Вомынбож грезд 172 168097 Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Вӧль Воль грезд 14 168086 Улыс Воч сикт овмӧдчӧмин
Вӧльдін Вольдино сикт 270 168093 Вӧльдін сикт овмӧдчӧмин
Вылыс Воч Верхний Воч грезд 237 168083 Улыс Воч сикт овмӧдчӧмин
Выльгорт Выльгорт грезд 557 168090 Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Габов Габово грезд 31 168082 Дзоль сикт овмӧдчӧмин
Дереваннӧй Деревянск сикт 1024 168062 Дереваннӧй сикт овмӧдчӧмин
Дёма Дёма грезд 6 168083 Улыс Воч сикт овмӧдчӧмин
Джеджим Жежим грезд 156 168078 Дон сикт овмӧдчӧмин
Дзоль Дзёль сикт 235 168082 Дзоль сикт овмӧдчӧмин
Діасёръя Диасёръя посёлок 566 168091 Діасёръя сикт овмӧдчӧмин
Дон Дон сикт 542 168077 Дон сикт овмӧдчӧмин
Зимстан Зимстан посёлок 1537 168082 Зимстан сикт овмӧдчӧмин
Ичӧт Куж Малая Кужба грезд 231 168066 Куж сикт овмӧдчӧмин
Канава Канава грезд 47 168086 Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Кебанъёль Кебанъёль посёлок 2056 168065 Кебанъёль сикт овмӧдчӧмин
Кекур Кекур грезд 463 168097 Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Керчомъя Керчомъя сикт 1437 168079 Керчомья сикт овмӧдчӧмин
Климов Климовск посёлок 14 168082 Зимстан сикт овмӧдчӧмин
Крутоборка Крутоборка посёлок 5 168233 Крутоборка сикт овмӧдчӧмин
Куж Кужба сикт 373 168066 Куж сикт овмӧдчӧмин
Кулӧмдін Усть-Кулом сикт 5085 168060 Кулӧмдін сикт овмӧдчӧмин
Кырныша Кырныша грезд 147 168090 Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Лебежнӧй Лебяжск грезд 142 168071 Парч сикт овмӧдчӧмин
Лопъювад Лопъювад посёлок 461 168076 Тымсер сикт овмӧдчӧмин
Лӧгинъяг Логинъяг посёлок 352 168082 Зимстан сикт овмӧдчӧмин
Лунпока Лунпока грезд 0 168097 Руч сикт овмӧдчӧмин
Мальӧ Мале грезд 62 168097 Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Мӧдлапӧв Модлапов грезд 206 168090 Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Мыс Мыёлдино сикт 573 168072 Мыс сикт овмӧдчӧмин
Немдін Усть-Нем сикт 851 168070 Немдін сикт овмӧдчӧмин
Носим Носим сикт 259 168060 Носим сикт овмӧдчӧмин
Нюмыд Нюмыд посёлок 1 168232 Крутоборка сикт овмӧдчӧмин
Озъяг Озъяг посёлок 598 168068 Куж сикт овмӧдчӧмин
Ӧлек Малый Аныб грезд 1 168064 Аныб сикт овмӧдчӧмин
Парма Парма грезд 11 168060 Кулӧмдін сикт овмӧдчӧмин
Парч Парч сикт 142 168071 Парч сикт овмӧдчӧмин
Паспом Паспом посёлок 439 168060 Носим сикт овмӧдчӧмин
Полльӧ Великополье грезд 202 168096 Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Пожӧг Пожег сикт 499 168097 Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Пожӧгдін Пожегдин грезд 394 168096 Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Помӧсдін Помоздино сикт 1317 168090 Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Пузла Пузла посёлок 325 168092 Вӧльдін сикт овмӧдчӧмин
Руч Руч сикт 898 168063 Руч сикт овмӧдчӧмин
Скӧрӧдум Скородум грезд 501 168095 Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Смолянка Смолянка посёлок 820 168073 Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Сордйыв Сордйыв грезд 142 168096 Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Сьӧдтыдін Седтыдин грезд 1 168095 Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Тымсер Тимшер посёлок 1204 168075 Тымсер сикт овмӧдчӧмин
Улляна Ульяново посёлок 179 168067 Куж сикт овмӧдчӧмин
Улыс Воч Нижний Воч сикт 513 168083 Улыс Воч сикт овмӧдчӧмин
Улыс Ярашъю Нижний Ярашъю посёлок 223 168096 Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Фролов Фроловск грезд 42 168082 Зимстан сикт овмӧдчӧмин
Шӧръяг Шэръяг посёлок 241 168078 Дон сикт овмӧдчӧмин
Югыдтыдор Югыдтыдор грезд 33 168091 Діасеръя сикт овмӧдчӧмин
Югыдъяг Югыдъяг посёлок 1918 168074 Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Ягкӧдж Ягкедж посёлок 509 168094 Вӧльдін сикт овмӧдчӧмин
Ярашъю Ярашъю посёлок 478 168096 Пожӧг сикт овмӧдчӧмин

Юксьӧм

Районын 19 сикт овмöдчöмин.

Кулӧмдін районын 22 сикт овмӧдчӧмин (вӧвлӧм сикт сӧвет):

Овмӧдчӧмин Лыд

оланін

Веськӧдланін Факс Юрнуӧдысь
Аныб сикт овмӧдчӧмин 2 160064, Аныб сикт, Шӧр ул., 172 (82137) 922-21 Панюкова Валентина Ивановна
Вӧльдін сикт овмӧдчӧмин 3 168093, Вӧльдін сикт, Шӧр ул., 34а (82137) 977-36 Андриевская Ирина Александровна
Дереваннӧй сикт овмӧдчӧмин 1 168062, Дереваннӧй сикт, Шӧр ул., 196а (82137) 927-46 Гуляева Галина Васильевна
Дзоль сикт овмӧдчӧмин 2 168085, Дзоль сикт, Шӧр ул., 81 (82137) 949-61 Тарабукина Валентина Пантелеймоновна
Діасёръя сикт овмӧдчӧмин 2 168091, Діасёръя посёлок, Д. Каликова ул., 28 (82137) 983-17 Попова Анастасия Алексеевна
Дон сикт овмӧдчӧмин 3 168077, Дон сикт, Шӧр ул., 73 (82137) 992-42 Тарабукин Василий Николаевич
Зимстан сикт овмӧдчӧмин 4 168082, Зимстан посёлок, Интернациональнӧй ул., 1 (82137) 920-80 Ракина Наталья Михайловна
Кебанъёль сикт овмӧдчӧмин 1 168065, Кебанъёль посёлок, Ленин ул., 6 (82137) 964-22 Зайцева Валентина Вячеславовна
Керчомъя сикт овмӧдчӧмин 1 168079, Керчомъя сикт, Шӧр ул., 230 (82137) 963-44 Траилина Любовь Егоровна
Крутоборка сикт овмӧдчӧмин 2 168088, Крутоборка посёлок, Шӧр ул., 60 (82137) ?
Куж сикт овмӧдчӧмин 4 168066, Куж сикт, Шӧр ул., 138 (82137) 995-41 Липин Игорь Павлович
Кулӧмдін сикт овмӧдчӧмин 2 168060, Кулӧмдін сикт, Гагарин ул., 1 (82137) 942-26 Пунегова Ольга Владимировна
Мыс сикт овмӧдчӧмин 1 168072, Мыс сикт, Шӧр ул., 90 (82137) 915-18 Паршуков Валентин Александрович
Немдін сикт овмӧдчӧмин 1 168070, Немдін сикт, Тимушев ул., 73 (82137) 913-22 Пименов Анатолий Васильевич
Носим сикт овмӧдчӧмин 2 168061, Носим сикт, Сӧвет ул., 26 (82137) 991-17 Гилев Пётр Магометович
Парч сикт овмӧдчӧминКулöмдiн районын 63 оланiн: 16 сикт, 22 посёлок да 25 грезд. 2 168071, Парч сикт, Сиктса ул., 24 (82137) 914-21 Лодыгин Рудольф Иванович
Пожӧг сикт овмӧдчӧмин 9 168097, Пожӧг сикт, Шӧр ул., 9 (82137) 976-67 Сенькин Василий Иванович
Помӧсдін сикт овмӧдчомин 7 168090, Помӧсдін сикт, Сордйыв ул., 5 (82137) 974-81 Ужицкий Алексей Иванович
Руч сикт овмӧдчӧмин 2 168063, Руч сикт, Шӧр ул., 213 (82137) 921-41 Вологжанин Михаил Григорьевич
Тымсер сикт овмӧдчӧмин 2 168075, Тымсер посёлок, Сӧвет ул., 9 (82137) 955-84 Паршукова Галина Николаевна
Улыс Воч сикт овмӧдчӧмин 4 168083, Улыс Воч сикт, Шӧр ул., 25а (82137) 925-31 Ширяева Валентина Александровна
Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин 6 168074, Югыдъяг посёлок, Школадор ул., 4 (82137) 952-89 Ау Владимир Ионардович

Экономика

Вӧр промышленносьт муниципалитет экономикалӧн подув. Вӧр занимайтӧ район мутаслӧн 92 %. 2008 восянь быдмӧ вӧчан вӧр производство мындаыс шӧркодя 11,8 % вылӧ. Кулӧмдiн районын 4 вӧр дӧзьӧритан овмӧс: Помӧсдiнса, Кулӧмдiнса, Усть-Немса, Пруптса.

Талунъя лунö районын 100 гöгöр гырысь да шöр предприятие, индивидуальнöй предпринимательяс вöчöны вöр. Медшöр вöр лэдзöм уджаинъяс: ОАО «Монди Сыктывкарса ЛПК», ООО «Боровской ЛПК», ЗАО «Леском», ООО «ЦентрВудКом», асшöр уджалысь Белый В.В, ООО «Сыктывкарса завод ОСП», ООО «Комилесбизнес». Медыджыдӧн кольö ОАО «Монди Сыктывкарса ЛПК». Кулӧмдiн район кутчьысьӧ мӧдӧд местаын Сыктывкар бӧрын тьӧс-плака вöчöм серти.

Муниципальнӧй юкӧнын регистрируйтöма 32 видз-му вöчысь(предприниматель), на пиын 28 крестьяна-фермерлӧн овмӧс. Найӧ вӧчӧны йӧв да йӧв продукция, яй, картупель, нянь и сiдз водзӧ.

Районын сöвмö ичöт бизнес. Частнöй предпринимательяс вузасьöны, пöрöдöны вöр, лöсьöдöны автортранспорт да новлöдлöны йöз да груз. Районын эм вося туй визь, векся би сетöм сиктса да грездса войтырлы.

Культура

Кулӧмдiн районса клубъяссӧ ӧтувтӧма ӧти системаӧ (ЦКС), кытчӧ пырӧ 34 филиал. Кулӧмдiнын уджалӧ челядьлӧн шылад велӧдан школа. Кулӧмдiнса небӧгаинъяссӧ ӧтувтӧма ӧти системаӧ, кытчӧ пырӧны шӧр небӧгаин, челядьлы небӧгаин да 26 филиал.

Пӧшти быд сиктын эм сьылан, йӧктан, театральнӧй котыр. Медся нималана Тима Вень нима йӧзкоста хор «Эжваса дзоридзъяс» да йӧзкоста сьылан ансамбль «Июль».

Кулöмдiн районын петö коми кыв вылын газета «Парма гор».

Районса быд вося праздникъяс да конкурсъяс: 

   • январ 13 лун – «Василей» гаж Кулöмдiн сиктын (асшӧр шылад тэчысьяс пӧвстын ӧнія коми сьыланкывъяслӧн республикаса конкурс-фестиваль);
   • июнь – «Пыжа гаж» Керчомья сиктын;
   • июль 7 лун – «Иван лун» Дереваннӧй сиктын;
   • июль 12 лун -  – «Петыр Павел лун» Кулöмдiн;
   • август 2 лун – «Илья лун» Ручын;
   • август 28 лун – «Успенскӧй ярмарка» Помӧсдiн сиктын;
   • октябр 20 лун – районса Тима Веньлы сиöм лыддьысьӧмъяс Кулӧмдiн сиктын;
   • октябр – «Туган» (районса коми том вӧралысь пӧвстын конкурс);
   • ноябрь – «Василек» (асшӧр шылад тэчысьяс пӧвстын ӧнія коми сьыланкывъяслӧн конкурс-фестиваль чельядлы); 
   • февраль –  «Зумыд Ош» турнир;
   • март – «Йиркап» (тӧвся ворсӧмъяс).

Кулӧмдiн районса нималана мастеръяс - Михаил Лужиков, Владимир Шомысов, Ольга Токмакова, Александр Игнатов. Самодеятельнӧй серпасалысьяс – Николай Васильевич Мальцев, Ким Степанович Ветошкин. Кулӧмдiн районса нималана гижысь – Тима Вень.

Кулӧмдін районса почёт олысьяс

Вӧр-ва памятникъяс

1) Республикаса тӧдчанлун заказник «Эжва»

Куйлӧ Кулӧмдін да Мылдін район вежтасын. Заповедникыс 30 000 га ыджда. Видзöм ног заказнöй.

2) Ботаническӧй вӧр-ва памятник «Габшор»

Меститчӧма парма подзонаын, Эжва ю йылын, Помӧсдін сиктсянь 9 км улынджык, Габшор ковтысын. Ыджда – 25 га. Габшор ковтысын, кӧні быдмӧ сус пу, сідз жӧ эм ньыв пу, кыдз пу, чӧдъяин. Сус пуяслӧн бур олан выв, налӧн джуджда 15-22 м, пучӧръяслӧн кызта 26-40 см.

3) Ботаническӧй вӧр-ва памятник «Войвож»

Куйлӧ парма подзонаын, Эжва ю йылын, Помӧс ю йылын, Войвож шор ковтысын. Ыдждаыс – 13 га. Сибырса сус пу быдмӧ чӧдъя пожӧма ягын. Тані сус пу ареаллӧн рытыв-лунвывса вежтас, да быдмӧ сійӧ торъя діясӧн.

4 ) Ботаническӧй вӧр-ва памятник «Вуктыл»

Меститчӧма парма подзонаын, Вуктыл ю веськыдладорын, Кулӧмдін сиктсянь 20 км лунвывлань. Сэні видзӧны донъялана быдмӧгъяс. Ыдждаыс – 88 га. Тані сулалӧны козъя, кыддза вӧръяс да пожӧма ягъяс. Сідзжӧ тані быдмӧ нюрвыв вӧрса турун сорас.

5) Вӧр-ва памятник «Плесовка»

Меститчӧма парма подзонаын, Эжва веськыдладорын, 5 км улӧджык Вуктыл ю усянінсянь. Ыдждаыс – 50 га. Плесовка ты асыв-лун берегын да ваын быдмӧны ёсь эжӧр, бутыль кодь эжӧр, нюрвыв сабельник, филиккоръя бадь.

6) Пожӧгса заказник

Сэтчӧ пырӧ Пожӧг ю, Эжвалӧн вож. Заказник лӧсьӧдӧма чими да ком кульмӧданінъяс видзӧм понда. Чери кыйӧм сэтӧн оз позь.

7) Донты

Тыыс артмӧма Кулӧм ю да Эжва ю вожъясын. Дон сиктсянь 7 км рытыв-лунвывлань. Ыджда – 4,6 км². Джудждаыс – 1,5-2 м. Донты важся йизьылӧмводзвывса валӧн коляс. Тыын олӧ сир, ёкыш, сын да кельчи.

8) Кадам ты

Тыыс артмӧма нюрын Керчомъя да Дон сиктъяс костын. Ты сідзжӧ важся йизьылӧмводзвывса валӧн коляс. Тыыс шар сяма. Кузьтаыс 4 км гӧгӧр, пасьта – 3,5 км гӧгӧр. Кадам тыын олӧ ёкыш, сир, гыч, кельчи.

9) Куръядор

Геология вӧр-ва памятник. Куйлӧ Эжва веськыдладорын Куръядор сиктсянь 6 км улынджык.

Ӧтуввез

Ӧшмӧсъяс

Ыстӧдъяс

  1. ↑ Кулӧмдін район 2010 вося гижӧдӧмлӧн лыдпасъяс серти //«Парма гор» газет, 2013 во, кӧч тӧлысь 12-ӧд лун
  2. ↑ Руководителем администрации Усть-Куломского района избран Сергей Рубан // «Комиинформ» юӧр сетан агентство (2015.12.11; рочӧн)
Коми Республикаса юкӧнъяс Coat of arms of the Komi Republic Flag of the Komi Republic
Юркар: Сыктывкар

Каркытшъяс: Вӧркута • Вуктыл • Инта • Сыктывкар • Уква • Ускар

Районъяс: Емва • Емдін • Изьва • Койгорт • Кӧрткерӧс • Кулӧмдін • Луздор • Мылдін • Печӧра • Сосногорск • Сыктыв • Сыктывдін • Удора • Чилимдін

Источник — «http://wiki.komikyv.org/index.php?title=Кулӧмдін_район&oldid=76244»