“Олӧм” ворсӧм
Содержание
Терминъяс
кык муртӧса – двумерный видлӧг – пример пома лыда ловъя клеткаа – состоящий из конечного числа живых клеток
“Олӧм” ворсӧм
1970 воын кембриджса математик Джон Конвей лӧсьӧдӧма аслыспӧлӧс кык муртӧса енкӧла да шуӧма сійӧс “Олӧм” ворсӧмӧн. Збыльысь кӧ, тайӧ абу ворсӧм – ворсысьяс абуӧсь да. Индан кӧ воддза здукся серпас, сылысь вежсьӧм-сӧвмӧм верман тӧдмавны енкӧлаыс законъяс серти.
Конвей мирыс – тайӧ квадрат клетка вылӧ юклӧм тшӧтшкӧс (тетрадь лист кодь, сӧмын помтӧм). Торъя кык клетка шусьӧны орччаӧн, налӧн кӧ эм кӧть ӧти ӧтувъя чут. Сідзкӧ, быд клеткалӧн эм кӧкъямыс “сусед”.
Быд клетка либӧ “ловъя”, либӧ “ловтӧм” (найӧс пасйӧны торъя рӧмъясӧн).
Ловъя да ловтӧм клеткаясысь серпасыс вежсьӧ сетӧм кад коласт мысти (шуам, 1 секунд мысти) со кутшӧм законъяс серти: 1) клеткаыс кӧ ловъя да сылӧн кӧ эм кык либӧ куим ловъя сусед, сійӧ кольӧ ловъяӧн; 2) клеткаыс кӧ ловтӧм да сылӧн кӧ эм куим ловъя сусед, сійӧ “ловзяс”; 3) мӧд ногӧн кӧ, клеткаыс кулӧ (ӧткалунла либӧ дзескыдлунла) либӧ кольӧ ловтӧмӧн.
Видлӧгъяс: осцилляторъяс, натюрмортъяс да планеръяс
Медводдза видлӧг. Босьтам сувтсаногӧн тэчӧм орчча ловъя куим клетка. Кутшӧм лоас серпасыс 1 секунд мысти? Шӧрса ловъя клеткалӧн кык ловъя сусед да, сійӧ коляс ловъяӧн. Вылыс да улыс ловъя клеткаяс куласны, налӧн сӧмын ӧти ловъя сусед да. Шӧрса ловъя клеткалӧн веськыдвывса да шуйгавывса суседъяс ловзясны. Мукӧд клеткаяс ловтӧмӧн колясны. Сідзкӧ, артмас водсаногӧн тэчӧм орчча куим клетка. Ӧні нин позьӧ гӧгӧрвоны: 2 секунд мысти бара лоас сувтсаногӧн тэчӧм орчча куим клетка, да с. в. Сэтшӧм сяма серпасъяс шусьӧны осцилляторъясӧн.
Мӧд видлӧг. Ловъя нёль клетка артмӧдӧ квадрат. Нёльнаныс ловъяӧн колясны, налӧн куим ловъя сусед да. Став мукӧд клеткаыс ловтӧмӧн коляс. Сідзкӧ, серпасыс оз вежсьы. Сэтшӧм сяма серпасъяс шусьӧны натюрмортъясӧн.
Коймӧд видлӧг. Ловъя куим клетка артмӧдӧ пельӧс. Куимнаныс колясны ловъяӧн, ставыслӧн кык ловъя сусед да. Нӧшта ӧти ловтӧм клетка ловзяс. Мукӧд клеткаяс ловтӧмӧн колясны. Сідзкӧ, артмас квадрат, сэсся серпасыс оз нин вежсьы.
Нёльӧд видлӧг. Мед ловъя клеткаяс тэчӧмаӧсь сідзи, кыдзи петкӧдлӧма серпас вылын (тэчасыс шусьӧ планерӧн).
Тэчасыс вежсяс со кыдзи:
Ми аддзам: 4 секунд мысти серпасыс лоас воддза кодь, но улӧ да веськыдвылӧ вештӧм.
Тані петкӧдлӧма нӧшта некымын натюрморт:
Тані петкӧдлӧма кык осциллятор:
1. крест
2. часі
Эмӧсь и планер сяма тэчасъяс. Тані петкӧдлӧма сідз шусяна кокньыд космическӧй корабль:
Нёль секунд мысти артмас вештӧм воддза тэчас. Эм нӧшта сэтшӧм торъяланлуна кык космическӧй корабль: шӧркоддьӧм сьӧкта да сьӧкыд. Серпас вылын петкӧдлам воддза тэчасъяссӧ.
шӧркоддьӧм сьӧкта корабль:
сьӧкыд корабль:
R-пентамино.
Тайӧ 5 ловъя клеткаысь тэчас; сійӧс петкӧдлӧма серпас вылын:
R-пентамино эволюционируйтӧ вель дыр; 1103 вежсьӧм бӧрын артмӧ 8 блок, 4 мазі чом, 1 пыж, 1 тупӧсь, 1 караб (тайӧ натюрмортъяс, найӧ оз нин вежсьыны), куим клеткаа 4 осциллятор (кыдз ми тӧдам нин, найӧ “бергалӧны” шӧр клетка гӧгӧр) да 6 планер (найӧ диагональӧд “лэбӧны”, вӧрзьӧдчытӧм торъяссянь ылыстчӧмӧн).
Конвей юалӧм
Эм-ӧ ӧтырышъя быдмысь тэчас? Стӧчджыка кӧ, позьӧ-ӧ татшӧм торъяланлуна тэчассӧ лӧсьӧдны:
1) сійӧ пома лыда ловъя клеткаа;
2) кӧть кутшӧм ыджыд лыд он босьт, кутшӧмкӧ здукӧ артмас сыысь унджык ловъя клетка.
Татшӧм тэчассӧ – планер ружйӧ (серпас вылын) вӧлі лӧсьӧдӧма 1970-ӧд вося ноябрын массачусетса математикъясӧн. 40-ӧд вежсьӧм бӧрын артмӧ медводдза планер, а быд 30 вежсьӧм бӧрын “чужӧ” выль планер.
Планер ружйӧ эволюция бӧрын:
Ӧтырышъя быдмысь тэчас нӧшта ӧти сикаса – сідз шусяна “паровозъяс”. Найӧ мунӧны планеръяс либӧ космическӧй корабльяс моз, но туйсӧ ас бӧрсяыс кольӧны. Шуам, эм планер ружйӧа туйсӧ кольысь паровоз.
Райса сад
Райса сад (либӧ Эдем сад) – тайӧ конфигурация, кодлӧн водзвывса тэчасыс абу; нинӧм оз вермы пӧрны сыӧ ӧти вежсьӧм мысти. (Татшӧм нимыс сетӧма, райса сад оз артмы эволюция бӧрын да.)
Ӧти пример серпас вылын петкӧдлӧма; сійӧс лӧсьӧдӧма Р. Бэнкс 1971 воын.
