Кулӧмдін район — различия между версиями

Текущая версия на 14:01, 1 урасьӧм 2021

Кулӧмдін район — Коми Республикаса район.

География

Мувыв ин

Кулӧмдін районыс 26368,01 км² ыджда. Куйлӧ Коми Республикаса асыв-лунвылын. Орчча Уква каркытшкӧд да Сосногорск районкӧд войвылын, Мылдін районкӧд асыввылын, Перым крайкӧд лунвылын да Кӧрткерӧс районкӧд рытыввылын. Веськӧдлан шӧрин – Кулӧмдін. Кулӧмдінсянь Сыктывкарӧдз 189 километра.

Рельеф да му пытшкӧс

Му веркӧс – тшӧтшкӧс, эмӧсь мылькйӧсь вевтасъяс (Джеджим парма, Оч Парма, Нем).

Мупытшкӧсса озырлунъяс: трунда, мусир, кирпич сёй, извесьт, руд шом, боксит, алмаз, зарни, стрӧитчан да эжсян сырьё, бурдӧдан да минерал ваяс и сідз водзӧ.

Ваяс

Медыджыд ю Кулӧмдін районын – Эжва, код дорын сулалӧ ачыс Кулӧмдін да мукӧд гырысьджык сиктъяс. Район кузя шлывгӧны мӧд юяс, кодъяс пырӧны Эжва вожӧ: Войвыв Кӧтйӧм, Лунвыв Мылва, Нем, Вӧль да мӧдъяс. Медся ыджыд тыяс: Донты да Кадам.

Климат

Климат районас шӧркодя континентвывса. Январ коста шӧркодь температура –15,5 °С, июль коста +16 °С.

Мусин да быдмӧг

Районын подзолӧсь мусинъяс. Вӧръясыс — коръя пу сора пожӧма-козъяин. Позьӧ аддзыны сус пуяс да быдмӧгъяс, кодъяс пырӧны гӧрд небӧгӧ (сибырса ирис, адамаглава турун), и ӧтка-ӧтка быдмӧгъяслӧн видъяс (адонис, астрагал). Вӧрас чукӧртӧны тшак (еджыд гоб, кӧдж рыжик да бабпель, ельдӧг, путник, ягсер, гӧрд гоб, подберезовик, масленикъяс) да вотӧс (пув, чӧд, турипув, мырпом, чӧдлач).

Пемӧсъяс

Вӧръясын олӧны йӧввывсаяс 47 сикас (руч, ур, кӧин, ош, сан да мукӧд) да 147 лэбач сикас (байдӧг, сизь, утка, жонь да мӧдъяс). Эжва вылын ихтиологъяслӧн эм 3 заказник (дона чери кульмӧданінъяс).

Йӧз

Кор 2010 воын муніс Ставроссияса йӧзӧс гижалӧм, Кулӧмдін районӧ пырис 63 грезд, сикт да посёлок, на пиысь 3 вӧлі овтӧм.

Районын оліс 26,9 сюрс морт. 2002 восянь лыдыс чиніс 16 процент вылӧ (республика пасьта 11,5 процент вылӧ).

Став йӧзысь 12,9 сюрс вӧлі айловӧн, 13,9 сюрс — нывбабаӧн, либӧ 48 да 52 процент. 2002 воын кӧ 1000 айлов вылӧ воис 1059 нывбаба, то 2010 воын — 1079. Та дырйи уджавны вермысь томджык 1000 айлов вылӧ воис 1003 нывбаба, уджалысь вылӧ — 859, уджавны вермысьысь олӧмаджык вылӧ — 2915.

Районын медся унаӧсь комияс — став йӧзсьыс 77 прӧчент, рочьяс — 19, украинечьяс — 2 прӧчент.

Районса верстьӧ пӧвстысь унджыкыс уджавны велӧдчӧм йӧз. Сідз, 15 арӧса да ыджыдджык йӧз пӧвстысь 8 прӧчентыс помалӧма вылыс тшупӧда, 25 прӧчентыс — шӧр тшупӧда да 15 прӧчентыс улі тшупӧда велӧдчанін. Таысь ӧтдор, став йӧз пиысь 16 прӧчентыс помалӧма тыр шӧр школа, 26 прӧчентыс — 9 класс, 9 прӧчентыс — начальнӧй школа.

Став йӧз пиысь 52 процентыс оліс ас керкаясын, 46 процентыс — уна патераа керкаясын. ^[1]

Кулӧмдін районын 2020 вося Комистат гижӧд серти олӧ 23 493 морт. 76,9 % олысьыс – коми. Став йӧз пиысь 12118 вӧлі нывбабаӧн, 11375 – айловӧн. Олысь йӧзлӧн топыдлуныс – 0,89 морт/км.

Овмӧс

История

Артмис 1929 вося сора тӧлысь 15 лунӧ ВЦИК-са Президиум Шуӧм серти Коми (Зыряна) асвеськӧдлан обласьтын.

Юралӧм

Районса администрацияӧн веськӧдлысьяс

Каплин Сергей Петрович
Шатохин Дмитрий Александрович (2011, рака тӧлысь—2015, вӧльгым тӧлысь)
Стяжкина Елена Алексеевна (2015, вӧльгым тӧлысь—2015, ӧшым тӧлысь 11 лун) — веськӧдлысьлысь удж вӧчысь
Рубан Сергей Владимирович (2015, ӧшым тӧлысь 11 лун—)^[2]

Районса сӧветӧн веськӧдлысьяс

Оланінъяс

Кулӧмдін районын 63 оланін: 16 сикт, 22 посёлок да 25 грезд.

Коми ним	Роч ним	Статус	Олысь лыд (2007)	Индекс	Овмӧдчӧмин
Аныб	Аныб	сикт	262	168064	Аныб сикт овмӧдчӧмин
Бадьёль	Бадьёльск	грезд	290	168091	Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Белоборск	Белоборск	посёлок	330	168073	Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Вад	Вад	посёлок	38	168066	Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Важ Эжва	Важ-Эжва	посёлок	4	168066	Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Вомынбӧж	Вомынбож	грезд	172	168097	Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Вӧль	Воль	грезд	14	168086	Улыс Воч сикт овмӧдчӧмин
Вӧльдін	Вольдино	сикт	270	168093	Вӧльдін сикт овмӧдчӧмин
Вылыс Воч	Верхний Воч	грезд	237	168083	Улыс Воч сикт овмӧдчӧмин
Выльгорт	Выльгорт	грезд	557	168090	Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Габов	Габово	грезд	31	168082	Дзоль сикт овмӧдчӧмин
Дереваннӧй	Деревянск	сикт	1024	168062	Дереваннӧй сикт овмӧдчӧмин
Дёма	Дёма	грезд	6	168083	Улыс Воч сикт овмӧдчӧмин
Джеджим	Жежим	грезд	156	168078	Дон сикт овмӧдчӧмин
Дзоль	Дзёль	сикт	235	168082	Дзоль сикт овмӧдчӧмин
Діасёръя	Диасёръя	посёлок	566	168091	Діасёръя сикт овмӧдчӧмин
Дон	Дон	сикт	542	168077	Дон сикт овмӧдчӧмин
Зимстан	Зимстан	посёлок	1537	168082	Зимстан сикт овмӧдчӧмин
Ичӧт Куж	Малая Кужба	грезд	231	168066	Куж сикт овмӧдчӧмин
Канава	Канава	грезд	47	168086	Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Кебанъёль	Кебанъёль	посёлок	2056	168065	Кебанъёль сикт овмӧдчӧмин
Кекур	Кекур	грезд	463	168097	Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Керчомъя	Керчомъя	сикт	1437	168079	Керчомья сикт овмӧдчӧмин
Климов	Климовск	посёлок	14	168082	Зимстан сикт овмӧдчӧмин
Крутоборка	Крутоборка	посёлок	5	168233	Крутоборка сикт овмӧдчӧмин
Куж	Кужба	сикт	373	168066	Куж сикт овмӧдчӧмин
Кулӧмдін	Усть-Кулом	сикт	5085	168060	Кулӧмдін сикт овмӧдчӧмин
Кырныша	Кырныша	грезд	147	168090	Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Лебежнӧй	Лебяжск	грезд	142	168071	Парч сикт овмӧдчӧмин
Лопъювад	Лопъювад	посёлок	461	168076	Тымсер сикт овмӧдчӧмин
Лӧгинъяг	Логинъяг	посёлок	352	168082	Зимстан сикт овмӧдчӧмин
Лунпока	Лунпока	грезд	0	168097	Руч сикт овмӧдчӧмин
Мальӧ	Мале	грезд	62	168097	Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Мӧдлапӧв	Модлапов	грезд	206	168090	Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Мыс	Мыёлдино	сикт	573	168072	Мыс сикт овмӧдчӧмин
Немдін	Усть-Нем	сикт	851	168070	Немдін сикт овмӧдчӧмин
Носим	Носим	сикт	259	168060	Носим сикт овмӧдчӧмин
Нюмыд	Нюмыд	посёлок	1	168232	Крутоборка сикт овмӧдчӧмин
Озъяг	Озъяг	посёлок	598	168068	Куж сикт овмӧдчӧмин
Ӧлек	Малый Аныб	грезд	1	168064	Аныб сикт овмӧдчӧмин
Парма	Парма	грезд	11	168060	Кулӧмдін сикт овмӧдчӧмин
Парч	Парч	сикт	142	168071	Парч сикт овмӧдчӧмин
Паспом	Паспом	посёлок	439	168060	Носим сикт овмӧдчӧмин
Полльӧ	Великополье	грезд	202	168096	Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Пожӧг	Пожег	сикт	499	168097	Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Пожӧгдін	Пожегдин	грезд	394	168096	Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Помӧсдін	Помоздино	сикт	1317	168090	Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Пузла	Пузла	посёлок	325	168092	Вӧльдін сикт овмӧдчӧмин
Руч	Руч	сикт	898	168063	Руч сикт овмӧдчӧмин
Скӧрӧдум	Скородум	грезд	501	168095	Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Смолянка	Смолянка	посёлок	820	168073	Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Сордйыв	Сордйыв	грезд	142	168096	Помӧсдін сикт овмӧдчӧмин
Сьӧдтыдін	Седтыдин	грезд	1	168095	Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Тымсер	Тимшер	посёлок	1204	168075	Тымсер сикт овмӧдчӧмин
Улляна	Ульяново	посёлок	179	168067	Куж сикт овмӧдчӧмин
Улыс Воч	Нижний Воч	сикт	513	168083	Улыс Воч сикт овмӧдчӧмин
Улыс Ярашъю	Нижний Ярашъю	посёлок	223	168096	Пожӧг сикт овмӧдчӧмин
Фролов	Фроловск	грезд	42	168082	Зимстан сикт овмӧдчӧмин
Шӧръяг	Шэръяг	посёлок	241	168078	Дон сикт овмӧдчӧмин
Югыдтыдор	Югыдтыдор	грезд	33	168091	Діасеръя сикт овмӧдчӧмин
Югыдъяг	Югыдъяг	посёлок	1918	168074	Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин
Ягкӧдж	Ягкедж	посёлок	509	168094	Вӧльдін сикт овмӧдчӧмин
Ярашъю	Ярашъю	посёлок	478	168096	Пожӧг сикт овмӧдчӧмин

Юксьӧм

Районын 19 сикт овмöдчöмин.

Кулӧмдін районын 22 сикт овмӧдчӧмин (вӧвлӧм сикт сӧвет):

Овмӧдчӧмин	Лыд оланін	Веськӧдланін	Факс	Юрнуӧдысь
Аныб сикт овмӧдчӧмин	2	160064, Аныб сикт, Шӧр ул., 172	(82137) 922-21	Панюкова Валентина Ивановна
Вӧльдін сикт овмӧдчӧмин	3	168093, Вӧльдін сикт, Шӧр ул., 34а	(82137) 977-36	Андриевская Ирина Александровна
Дереваннӧй сикт овмӧдчӧмин	1	168062, Дереваннӧй сикт, Шӧр ул., 196а	(82137) 927-46	Гуляева Галина Васильевна
Дзоль сикт овмӧдчӧмин	2	168085, Дзоль сикт, Шӧр ул., 81	(82137) 949-61	Тарабукина Валентина Пантелеймоновна
Діасёръя сикт овмӧдчӧмин	2	168091, Діасёръя посёлок, Д. Каликова ул., 28	(82137) 983-17	Попова Анастасия Алексеевна
Дон сикт овмӧдчӧмин	3	168077, Дон сикт, Шӧр ул., 73	(82137) 992-42	Тарабукин Василий Николаевич
Зимстан сикт овмӧдчӧмин	4	168082, Зимстан посёлок, Интернациональнӧй ул., 1	(82137) 920-80	Ракина Наталья Михайловна
Кебанъёль сикт овмӧдчӧмин	1	168065, Кебанъёль посёлок, Ленин ул., 6	(82137) 964-22	Зайцева Валентина Вячеславовна
Керчомъя сикт овмӧдчӧмин	1	168079, Керчомъя сикт, Шӧр ул., 230	(82137) 963-44	Траилина Любовь Егоровна
Крутоборка сикт овмӧдчӧмин	2	168088, Крутоборка посёлок, Шӧр ул., 60	(82137)	?
Куж сикт овмӧдчӧмин	4	168066, Куж сикт, Шӧр ул., 138	(82137) 995-41	Липин Игорь Павлович
Кулӧмдін сикт овмӧдчӧмин	2	168060, Кулӧмдін сикт, Гагарин ул., 1	(82137) 942-26	Пунегова Ольга Владимировна
Мыс сикт овмӧдчӧмин	1	168072, Мыс сикт, Шӧр ул., 90	(82137) 915-18	Паршуков Валентин Александрович
Немдін сикт овмӧдчӧмин	1	168070, Немдін сикт, Тимушев ул., 73	(82137) 913-22	Пименов Анатолий Васильевич
Носим сикт овмӧдчӧмин	2	168061, Носим сикт, Сӧвет ул., 26	(82137) 991-17	Гилев Пётр Магометович
Парч сикт овмӧдчӧминКулöмдiн районын 63 оланiн: 16 сикт, 22 посёлок да 25 грезд.	2	168071, Парч сикт, Сиктса ул., 24	(82137) 914-21	Лодыгин Рудольф Иванович
Пожӧг сикт овмӧдчӧмин	9	168097, Пожӧг сикт, Шӧр ул., 9	(82137) 976-67	Сенькин Василий Иванович
Помӧсдін сикт овмӧдчомин	7	168090, Помӧсдін сикт, Сордйыв ул., 5	(82137) 974-81	Ужицкий Алексей Иванович
Руч сикт овмӧдчӧмин	2	168063, Руч сикт, Шӧр ул., 213	(82137) 921-41	Вологжанин Михаил Григорьевич
Тымсер сикт овмӧдчӧмин	2	168075, Тымсер посёлок, Сӧвет ул., 9	(82137) 955-84	Паршукова Галина Николаевна
Улыс Воч сикт овмӧдчӧмин	4	168083, Улыс Воч сикт, Шӧр ул., 25а	(82137) 925-31	Ширяева Валентина Александровна
Югыдъяг сикт овмӧдчӧмин	6	168074, Югыдъяг посёлок, Школадор ул., 4	(82137) 952-89	Ау Владимир Ионардович

Экономика

Вӧр промышленносьт муниципалитет экономикалӧн подув. Вӧр занимайтӧ район мутаслӧн 92 %. 2008 восянь быдмӧ вӧчан вӧр производство мындаыс шӧркодя 11,8 % вылӧ. Кулӧмдiн районын 4 вӧр дӧзьӧритан овмӧс: Помӧсдiнса, Кулӧмдiнса, Усть-Немса, Пруптса.

Талунъя лунö районын 100 гöгöр гырысь да шöр предприятие, индивидуальнöй предпринимательяс вöчöны вöр. Медшöр вöр лэдзöм уджаинъяс: ОАО «Монди Сыктывкарса ЛПК», ООО «Боровской ЛПК», ЗАО «Леском», ООО «ЦентрВудКом», асшöр уджалысь Белый В.В, ООО «Сыктывкарса завод ОСП», ООО «Комилесбизнес». Медыджыдӧн кольö ОАО «Монди Сыктывкарса ЛПК». Кулӧмдiн район кутчьысьӧ мӧдӧд местаын Сыктывкар бӧрын тьӧс-плака вöчöм серти.

Муниципальнӧй юкӧнын регистрируйтöма 32 видз-му вöчысь(предприниматель), на пиын 28 крестьяна-фермерлӧн овмӧс. Найӧ вӧчӧны йӧв да йӧв продукция, яй, картупель, нянь и сiдз водзӧ.

Районын сöвмö ичöт бизнес. Частнöй предпринимательяс вузасьöны, пöрöдöны вöр, лöсьöдöны автортранспорт да новлöдлöны йöз да груз. Районын эм вося туй визь, векся би сетöм сиктса да грездса войтырлы.

Культура

Кулӧмдiн районса клубъяссӧ ӧтувтӧма ӧти системаӧ (ЦКС), кытчӧ пырӧ 34 филиал. Кулӧмдiнын уджалӧ челядьлӧн шылад велӧдан школа. Кулӧмдiнса небӧгаинъяссӧ ӧтувтӧма ӧти системаӧ, кытчӧ пырӧны шӧр небӧгаин, челядьлы небӧгаин да 26 филиал.

Пӧшти быд сиктын эм сьылан, йӧктан, театральнӧй котыр. Медся нималана Тима Вень нима йӧзкоста хор «Эжваса дзоридзъяс» да йӧзкоста сьылан ансамбль «Июль».

Кулöмдiн районын петö коми кыв вылын газета «Парма гор».

Районса быд вося праздникъяс да конкурсъяс:

   • январ 13 лун – «Василей» гаж Кулöмдiн сиктын (асшӧр шылад тэчысьяс пӧвстын ӧнія коми сьыланкывъяслӧн республикаса конкурс-фестиваль);
   • июнь – «Пыжа гаж» Керчомья сиктын;
   • июль 7 лун – «Иван лун» Дереваннӧй сиктын;
   • июль 12 лун -  – «Петыр Павел лун» Кулöмдiн;
   • август 2 лун – «Илья лун» Ручын;
   • август 28 лун – «Успенскӧй ярмарка» Помӧсдiн сиктын;
   • октябр 20 лун – районса Тима Веньлы сиöм лыддьысьӧмъяс Кулӧмдiн сиктын;
   • октябр – «Туган» (районса коми том вӧралысь пӧвстын конкурс);
   • ноябрь – «Василек» (асшӧр шылад тэчысьяс пӧвстын ӧнія коми сьыланкывъяслӧн конкурс-фестиваль чельядлы); 
   • февраль –  «Зумыд Ош» турнир;
   • март – «Йиркап» (тӧвся ворсӧмъяс).

Кулӧмдiн районса нималана мастеръяс - Михаил Лужиков, Владимир Шомысов, Ольга Токмакова, Александр Игнатов. Самодеятельнӧй серпасалысьяс – Николай Васильевич Мальцев, Ким Степанович Ветошкин. Кулӧмдiн районса нималана гижысь – Тима Вень.

Кулӧмдін районса почёт олысьяс

Игнатов Иона Васильевич (сетӧма 1991 воын)
Липина Тамара Михайловна (1991)
Игнатов Михаил Константинович (1999)
Попова Дина Егоровна (1999)
Терлецкий Матвей Николаевич (1999)
Цгоев Андрей Абрамович (2000)
Карманов Феликс Григорьевич (2001)
Напалков Виктор Егорович (2002)
Поповцев Василий Ильич (2002)
Пашнин Михаил Амосович (2003)
Ракин Рем Фёдорович (2004)
Линдт Фрида Эмануиловна (2006)
Игнатов Пётр Иванович (2008)
Кирушева Мария Александровна (2009
Каплин Сергей Петрович (2012)
Нефедова Нина Алексеевна (2014)
Курочкин Михаил Васильевич (2015, вӧльгым тӧлысь 11 лун)

Вӧр-ва памятникъяс

1) Республикаса тӧдчанлун заказник «Эжва»

Куйлӧ Кулӧмдін да Мылдін район вежтасын. Заповедникыс 30 000 га ыджда. Видзöм ног заказнöй.

2) Ботаническӧй вӧр-ва памятник «Габшор»

Меститчӧма парма подзонаын, Эжва ю йылын, Помӧсдін сиктсянь 9 км улынджык, Габшор ковтысын. Ыджда – 25 га. Габшор ковтысын, кӧні быдмӧ сус пу, сідз жӧ эм ньыв пу, кыдз пу, чӧдъяин. Сус пуяслӧн бур олан выв, налӧн джуджда 15-22 м, пучӧръяслӧн кызта 26-40 см.

3) Ботаническӧй вӧр-ва памятник «Войвож»

Куйлӧ парма подзонаын, Эжва ю йылын, Помӧс ю йылын, Войвож шор ковтысын. Ыдждаыс – 13 га. Сибырса сус пу быдмӧ чӧдъя пожӧма ягын. Тані сус пу ареаллӧн рытыв-лунвывса вежтас, да быдмӧ сійӧ торъя діясӧн.

4 ) Ботаническӧй вӧр-ва памятник «Вуктыл»

Меститчӧма парма подзонаын, Вуктыл ю веськыдладорын, Кулӧмдін сиктсянь 20 км лунвывлань. Сэні видзӧны донъялана быдмӧгъяс. Ыдждаыс – 88 га. Тані сулалӧны козъя, кыддза вӧръяс да пожӧма ягъяс. Сідзжӧ тані быдмӧ нюрвыв вӧрса турун сорас.

5) Вӧр-ва памятник «Плесовка»

Меститчӧма парма подзонаын, Эжва веськыдладорын, 5 км улӧджык Вуктыл ю усянінсянь. Ыдждаыс – 50 га. Плесовка ты асыв-лун берегын да ваын быдмӧны ёсь эжӧр, бутыль кодь эжӧр, нюрвыв сабельник, филиккоръя бадь.

6) Пожӧгса заказник

Сэтчӧ пырӧ Пожӧг ю, Эжвалӧн вож. Заказник лӧсьӧдӧма чими да ком кульмӧданінъяс видзӧм понда. Чери кыйӧм сэтӧн оз позь.

7) Донты

Тыыс артмӧма Кулӧм ю да Эжва ю вожъясын. Дон сиктсянь 7 км рытыв-лунвывлань. Ыджда – 4,6 км². Джудждаыс – 1,5-2 м. Донты важся йизьылӧмводзвывса валӧн коляс. Тыын олӧ сир, ёкыш, сын да кельчи.

8) Кадам ты

Тыыс артмӧма нюрын Керчомъя да Дон сиктъяс костын. Ты сідзжӧ важся йизьылӧмводзвывса валӧн коляс. Тыыс шар сяма. Кузьтаыс 4 км гӧгӧр, пасьта – 3,5 км гӧгӧр. Кадам тыын олӧ ёкыш, сир, гыч, кельчи.

9) Куръядор

Геология вӧр-ва памятник. Куйлӧ Эжва веськыдладорын Куръядор сиктсянь 6 км улынджык.

Ӧтуввез

Кулӧмдін районса Веськӧдланінлӧн сайт

Ӧшмӧсъяс

Кулӧмдін районлӧн канпас
Коми Республикаса сиктса овмӧдчӧминъяс
Коми Республикаса статкомитетлӧн сайт
Вот чукӧртысьяслӧн сайт
Игнатов М.К. Взгляд сквозь годы. — Сыктывкар: Коми небӧг лэдзанін, 1998. — 224 с.
Игнатов М.К. Гордость и трудовая слава Усть-Куломского района. — Сыктывкар, 2005. — 124 с.
Игнатов М.К. Усть-Куломский район: помни прошлое, зная настоящее, делай будущее (1620—2008). — Сыктывкар, 2009. — 366 с.
Игнатов М.К. Усть-Куломский район в годы Великой Отечественной войны. Труженики тыла. — Сыктывкар: ООО «КРТ», 2015. — 264 с.

Ыстӧдъяс

Коми Республикаса юкӧнъяс

Coat of arms of the Komi Republic

Flag of the Komi Republic

Юркар: Сыктывкар

Каркытшъяс: Вӧркута • Вуктыл • Инта • Сыктывкар • Уква • Ускар

Районъяс: Емва • Емдін • Изьва • Койгорт • Кӧрткерӧс • Кулӧмдін • Луздор • Мылдін • Печӧра • Сосногорск • Сыктыв • Сыктывдін • Удора • Чилимдін

[1] Кулӧмдін район 2010 вося гижӧдӧмлӧн лыдпасъяс серти //«Парма гор» газет, 2013 во, кӧч тӧлысь 12-ӧд лун

[2] Руководителем администрации Усть-Куломского района избран Сергей Рубан // «Комиинформ» юӧр сетан агентство (2015.12.11; рочӧн)

[1]

[2]

@@ Строка 6: / Строка 6: @@
 == География==
 ===Мувыв ин===
+Кулӧмдін районыс 26368,01 км² ыджда.  Куйлӧ Коми Республикаса асыв-лунвылын. Орчча Уква каркытшкӧд да Сосногорск районкӧд войвылын, Мылдін районкӧд асыввылын, Перым крайкӧд лунвылын да Кӧрткерӧс районкӧд рытыввылын. Веськӧдлан шӧрин – Кулӧмдін. Кулӧмдінсянь Сыктывкарӧдз 189 километра.
 ===Рельеф да му пытшкӧс===
-Му веркӧс – тшӧтшӧс, эмӧсь мылькъӧсь вевтасъяс (Джежим парма, Очь-парма, Немскӧй).
+Му веркӧс – тшӧтшкӧс, эмӧсь мылькйӧсь вевтасъяс (Джеджим парма, Оч Парма, Нем).
+Мупытшкӧсса озырлунъяс: трунда, мусир, кирпич сёй, извесьт, руд шом, боксит, алмаз, зарни, стрӧитчан да эжсян сырьё, бурдӧдан да минерал ваяс и сідз водзӧ.
 ===Ваяс===
-Медыджыд ю Кулӧмдін районын – Эжва, кӧдi дорын сулалӧ ачыс Кулöмдiн да мöд гырысьджык сиктъяс. Район кузя котӧртӧны мӧд юяс, кодъяс пырӧны Эжва вожӧ: Войвыв Кӧтйӧм, Лунвыв Мылва, Нем, Вӧль да мӧдъяс. Медся ыджыд тыяс: Донты да Кадам.
+Медыджыд ю Кулӧмдін районын – Эжва, код дорын сулалӧ ачыс Кулӧмдін да мукӧд гырысьджык сиктъяс. Район кузя шлывгӧны мӧд юяс, кодъяс пырӧны Эжва вожӧ: Войвыв Кӧтйӧм, Лунвыв Мылва, Нем, Вӧль да мӧдъяс. Медся ыджыд тыяс: Донты да Кадам.
 ===Климат===
-Климат районас шӧркодя континентвывса. Январ коста шӧркодя температура –15,5 °С, июль коста +16 °С.
+Климат районас шӧркодя континентвывса. Январ коста шӧркодь температура –15,5 °С, июль коста +16 °С.
 ===Мусин да быдмӧг===
-Районын подзолистӧй мусинъяс. Вӧръяс пожӧма-козъя сорасьӧм коръя пу рӧдкӧд. Позьӧ аддзыны сус пуяс да быдмӧгъяс, кодъяс пырӧны гӧрд книгаӧ (ирис сибирскӧй, адамаглава турун),  и ӧтка-ӧтка быдмӧгъяслӧн видъяс (адонис, астрагал).
+Районын подзолӧсь мусинъяс. Вӧръясыс — коръя пу сора пожӧма-козъяин. Позьӧ аддзыны сус пуяс да быдмӧгъяс, кодъяс пырӧны гӧрд небӧгӧ (сибырса ирис, адамаглава турун),  и ӧтка-ӧтка быдмӧгъяслӧн видъяс (адонис, астрагал). Вӧрас чукӧртӧны тшак (еджыд гоб, кӧдж рыжик да бабпель, ельдӧг, путник, ягсер, гӧрд гоб, подберезовик, масленикъяс) да вотӧс (пув, чӧд, турипув, мырпом, чӧдлач).
 ===Пемӧсъяс===
-Вӧръясын олӧны 47 млекопитяющӧйяслӧн видъяс (руч, ур, кӧин, ош, сан да мукӧд) да 147 лэбачъяслӧн видъяс (байдӧг, сизь, утка, жонь да мӧдъяс). Эжва вылын эм 3 ихтеологическӧй заказник (дона чери кульмӧданінъяс).
+Вӧръясын олӧны йӧввывсаяс 47 сикас (руч, ур, кӧин, ош, сан да мукӧд) да 147 лэбач сикас (байдӧг, сизь, утка, жонь да мӧдъяс). Эжва вылын ихтиологъяслӧн эм 3 заказник (дона чери кульмӧданінъяс).
 ===Йӧз===
-Кор [[2010 во]]ын муніс Ставроссияса Йӧзӧс гижалӧм, Кулӧмдін районӧ пырис 63 грезд, сикт да посёлок, на пиысь 3 вӧлі овтӧм.
+Кор [[2010 во]]ын муніс Ставроссияса йӧзӧс гижалӧм, Кулӧмдін районӧ пырис 63 грезд, сикт да посёлок, на пиысь 3 вӧлі овтӧм.
 Районын оліс 26,9 сюрс морт. [[2002]] восянь лыдыс чиніс 16 процент вылӧ (республика пасьта 11,5 процент вылӧ).
@@ Строка 33: / Строка 37: @@
 Став йӧз пиысь 52 процентыс оліс ас керкаясын, 46 процентыс — уна патераа керкаясын. <ref>[http://komіpress.ru/smі/іssue.php?іdі899248&doc_yearі2013 Кулӧмдін район 2010 вося гижӧдӧмлӧн лыдпасъяс серти //«Парма гор» газет, 2013 во, кӧч тӧлысь 12-ӧд лун]</ref>
+Кулӧмдін районын 2020 вося Комистат гижӧд серти олӧ 23 493 морт. 76,9 % олысьыс – коми. Став йӧз пиысь 12118 вӧлі нывбабаӧн, 11375 – айловӧн.  Олысь йӧзлӧн топыдлуныс – 0,89 морт/км.
 ===Овмӧс===
@@ Строка 504: / Строка 510: @@
 == Юксьӧм ==
+Районын 19 сикт овмöдчöмин.
 Кулӧмдін районын 22 [[сикт овмӧдчӧмин]] (вӧвлӧм сикт сӧвет):
@@ Строка 605: / Строка 612: @@
 |[[Гилев]] Пётр Магометович
 |-
-|[[Парч сикт овмӧдчӧмин]]
+|[[Парч сикт овмӧдчӧмин]]Кулöмдiн районын 63 оланiн: 16 сикт, 22 посёлок да 25 грезд.
 |2
 |168071, Парч сикт, Сиктса ул., 24
@@ Строка 647: / Строка 654: @@
 |Ау Владимир Ионардович
 |}
+==Экономика==
+Вӧр промышленносьт муниципалитет экономикалӧн подув. Вӧр занимайтӧ район мутаслӧн 92 %. 2008 восянь быдмӧ вӧчан вӧр производство мындаыс шӧркодя 11,8 % вылӧ. Кулӧмдiн районын 4 вӧр дӧзьӧритан овмӧс: Помӧсдiнса, Кулӧмдiнса, Усть-Немса, Пруптса.
+Талунъя лунö районын 100 гöгöр гырысь да шöр предприятие, индивидуальнöй предпринимательяс вöчöны вöр. Медшöр вöр лэдзöм уджаинъяс: ОАО «Монди Сыктывкарса ЛПК», ООО «Боровской ЛПК», ЗАО «Леском», ООО «ЦентрВудКом», асшöр уджалысь Белый В.В, ООО «Сыктывкарса завод ОСП», ООО «Комилесбизнес».  Медыджыдӧн кольö ОАО «Монди Сыктывкарса ЛПК».
+Кулӧмдiн район кутчьысьӧ мӧдӧд местаын Сыктывкар бӧрын тьӧс-плака вöчöм серти.
+Муниципальнӧй юкӧнын регистрируйтöма 32 видз-му вöчысь(предприниматель), на пиын 28 крестьяна-фермерлӧн овмӧс. Найӧ вӧчӧны йӧв да йӧв продукция, яй, картупель, нянь и сiдз водзӧ.
+Районын сöвмö ичöт бизнес. Частнöй предпринимательяс вузасьöны, пöрöдöны вöр, лöсьöдöны автортранспорт да новлöдлöны йöз да груз. Районын эм вося туй визь, векся би сетöм сиктса да грездса войтырлы.
+==Культура==
+Кулӧмдiн районса клубъяссӧ ӧтувтӧма ӧти системаӧ (ЦКС), кытчӧ пырӧ 34 филиал. Кулӧмдiнын уджалӧ челядьлӧн шылад велӧдан школа. Кулӧмдiнса небӧгаинъяссӧ ӧтувтӧма ӧти системаӧ, кытчӧ пырӧны шӧр небӧгаин, челядьлы небӧгаин да 26 филиал.
+Пӧшти быд сиктын эм сьылан, йӧктан, театральнӧй котыр. Медся нималана Тима Вень нима йӧзкоста хор «Эжваса дзоридзъяс» да йӧзкоста сьылан ансамбль «Июль».
+Кулöмдiн районын петö коми кыв вылын газета «Парма гор».
+Районса быд вося праздникъяс да конкурсъяс:
+    • январ 13 лун – «Василей» гаж Кулöмдiн сиктын (асшӧр шылад тэчысьяс пӧвстын ӧнія коми сьыланкывъяслӧн республикаса конкурс-фестиваль);
+    • июнь – «Пыжа гаж» Керчомья сиктын;
+    • июль 7 лун – «Иван лун» Дереваннӧй сиктын;
+    • июль 12 лун -  – «Петыр Павел лун» Кулöмдiн;
+    • август 2 лун – «Илья лун» Ручын;
+    • август 28 лун – «Успенскӧй ярмарка» Помӧсдiн сиктын;
+    • октябр 20 лун – районса Тима Веньлы сиöм лыддьысьӧмъяс Кулӧмдiн сиктын;
+    • октябр – «Туган» (районса коми том вӧралысь пӧвстын конкурс);
+    • ноябрь – «Василек» (асшӧр шылад тэчысьяс пӧвстын ӧнія коми сьыланкывъяслӧн конкурс-фестиваль чельядлы);
+    • февраль –  «Зумыд Ош» турнир;
+    • март – «Йиркап» (тӧвся ворсӧмъяс).
+Кулӧмдiн районса нималана мастеръяс - Михаил Лужиков, Владимир Шомысов, Ольга Токмакова, Александр Игнатов. Самодеятельнӧй серпасалысьяс – Николай Васильевич Мальцев, Ким Степанович Ветошкин. Кулӧмдiн районса нималана гижысь – Тима Вень.
 == Кулӧмдін районса почёт олысьяс ==
@@ Строка 666: / Строка 705: @@
 * Нефедова Нина Алексеевна ([[2014 во|2014]])
 * Курочкин Михаил Васильевич ([[2015 во|2015]], [[11 вӧльгым|вӧльгым тӧлысь 11 лун]])
+==Вӧр-ва памятникъяс==
+) Республикаса тӧдчанлун заказник «Эжва»
+Куйлӧ Кулӧмдін да Мылдін район вежтасын. Заповедникыс 30 000 га ыджда. Видзöм ног заказнöй.
+) Ботаническӧй вӧр-ва памятник «Габшор»
+Меститчӧма парма подзонаын, Эжва ю йылын, Помӧсдін сиктсянь 9 км улынджык, Габшор ковтысын. Ыджда – 25 га. Габшор ковтысын, кӧні быдмӧ сус пу, сідз жӧ эм ньыв пу, кыдз пу, чӧдъяин. Сус пуяслӧн бур олан выв, налӧн джуджда 15-22 м, пучӧръяслӧн кызта 26-40 см.
+) Ботаническӧй вӧр-ва памятник «Войвож»
+Куйлӧ парма подзонаын, Эжва ю йылын, Помӧс ю йылын, Войвож шор ковтысын. Ыдждаыс – 13 га. Сибырса сус пу быдмӧ чӧдъя пожӧма ягын. Тані сус пу ареаллӧн  рытыв-лунвывса вежтас, да быдмӧ сійӧ торъя діясӧн.
+) Ботаническӧй вӧр-ва памятник «Вуктыл»
+Меститчӧма парма подзонаын, Вуктыл ю веськыдладорын, Кулӧмдін сиктсянь 20 км лунвывлань. Сэні видзӧны донъялана быдмӧгъяс. Ыдждаыс – 88 га. Тані сулалӧны козъя, кыддза вӧръяс да пожӧма ягъяс. Сідзжӧ тані быдмӧ  нюрвыв вӧрса турун сорас.
+) Вӧр-ва памятник «Плесовка»
+Меститчӧма парма подзонаын, Эжва веськыдладорын, 5 км улӧджык Вуктыл ю усянінсянь. Ыдждаыс – 50 га. Плесовка ты асыв-лун берегын да ваын быдмӧны ёсь эжӧр, бутыль кодь эжӧр, нюрвыв сабельник, филиккоръя бадь.
+) Пожӧгса заказник
+Сэтчӧ пырӧ Пожӧг ю, Эжвалӧн вож. Заказник лӧсьӧдӧма чими да ком кульмӧданінъяс видзӧм понда. Чери кыйӧм сэтӧн оз позь.
+) Донты
+Тыыс артмӧма Кулӧм ю да Эжва ю вожъясын. Дон сиктсянь 7 км рытыв-лунвывлань. Ыджда – 4,6 км². Джудждаыс – 1,5-2 м. Донты важся йизьылӧмводзвывса валӧн коляс. Тыын олӧ сир, ёкыш, сын да кельчи.
+) Кадам ты
+Тыыс артмӧма нюрын Керчомъя да Дон сиктъяс костын. Ты сідзжӧ важся йизьылӧмводзвывса валӧн коляс. Тыыс шар сяма. Кузьтаыс 4 км гӧгӧр, пасьта – 3,5 км гӧгӧр. Кадам тыын олӧ ёкыш, сир, гыч, кельчи.
+) Куръядор
+Геология вӧр-ва памятник. Куйлӧ Эжва веськыдладорын Куръядор сиктсянь 6 км улынджык.
 == Ӧтуввез ==