І-ІV классъясын коми кывлад велӧдан программа

Мӧд юкӧн небӧгысь:

Вязова Е.Н., Сизова А.В. Методические рекомендации по обучению коми языку как неродному в 1-4 классах. Сыктывкар: ООО «Анбур», 2013. 120 лб. Тираж 1625 экз.

© Вязова Е.Н., 2013

© Сизова А.В., 2013

ПРОГРАММА ИЗУЧЕНИЯ КОМИ ГРАММАТИКИ В І-ІV КЛАССАХ

МЕДВОДДЗА КЛАССЯНЬ НЁЛЬӦД КЛАССӦДЗ ГРАММАТИКА ВЕЛӦДАН УДЖТАС

Роч челядьӧс комиӧн сёрнитны велӧдігӧн ыджыд пай урокъяс дырйи босьтӧ грамматикаӧн тӧдмӧдӧм. Медводдза классянь нёльӧд классӧдз видлавсьӧны татшӧм грамматика юкӧнъяс:

Сёрни. Текст

• Коми кывлӧн тӧдчанлун.
• Гижӧда да гижтӧм сёрни. Ӧтка сёрни. Ёрта сёрни.
• Текстлӧн тема да шӧр мӧвп.
• Шӧр мӧвп серти юрним бӧрйӧм. Сетӧм юрнимъяс пӧвстысь колана юрним бӧрйӧм.
• Текст юкӧнъяс йитӧм. План лӧсьӧдӧм. План серти текст лӧсьӧдӧм.
• Текст артмӧдігӧн отсасян кывъяслӧн коланлун. Текст пом артмӧдӧм. Юалӧмъяс отсӧгӧн текст дасьтӧм.
• Дзугӧм текст лӧсьӧдӧм.
• Мог серти текстъяс артмӧдӧм: юӧртана, аттьӧалана, чолӧмалана, корана.
• Комиысь роч вылӧ 3-4 сёрникузяа текст вуджӧдӧм.

Сёрникузя. Пунктуация пасъяс

• Сёрникузяын кывъяслӧн йитчӧм.
• Висьталан могъяс серти сёрникузя сикасъяс: юӧртана, горӧдана, абу горӧдана.
• Шуанног серти сёрникузя сикасъяс: горӧдана, абу горӧдана.
• Сёрникузя помын чут, юалан пас, горӧдан пас сувтӧдӧм.
• Висьталан могъяс серти сёрникузяяс колана ног лыддьӧм.
• Мый, коді, кор, кыдзи, кутшӧм, кымын, кӧні?- юалана нимвежтасъяс отсӧгӧн сёрникузяяс артмӧдӧм.
• Ӧтсяма юкӧдъяс костын пас сувтӧдӧм.
• Дзугӧм сёрникузяяс лӧсьӧдӧм.

Шыкуд (фонетика), шыпаскуд (графика), шуансям (орфоэпия), гижанног (орфография)

• Шы да шыпас, налӧн торъялӧм.
• Гласнӧй шыяс да шыпасъяс. Согласнӧй шыяс да шыпасъяс.
• Коми да роч шыяс да шыпасъяс орччӧдӧм. Коми да роч кывъясын [сь] да [зь] согласнӧй шыяс орччӧдӧм. Коми анбурлӧн роч анбурысь торъялӧм. Анбур серти кывъяс гижӧм. Кывкудысь кывъяс аддзыны велӧдчӧм.
• Согласнӧйяс бӧрын и да і шыпасъяс гижӧм.
• Торйӧдан ь да ъ гижӧм.
• Дз, дж, тш шыпаса кывъяс колана ногӧн гижӧм, ӧти шы кык шыпасӧн пасйӧм. Дз [z'], дж [z], тш [ч] шыа кывъяс колана ног шуӧм.
• Рочысь пырӧм ф, х, ц шыпаса кывъясын п, к, ч шуӧм да гижӧм.
• Щ шыпаса кывъяс колана ногӧн шуӧм да гижӧм.
• Комиын да рочын ударение орччӧдӧм.

Кыв да сылӧн вежӧртас

• Ӧти да уна вежӧртаса кывъяс.
• Матын вежӧртаса кывъяс (синонимъяс).
• Паныд вежӧртаса кывъяс (антонимъяс).
• Ӧткодя юргысь кывъяс (омонимъяс).
• Зумыд кывтэчасъясӧн тӧдмӧдӧм, найӧс сёрниӧ пыртӧм.

Кывсикасъяс да кыв гижанног

Эмакыв.

• Коді? да мый? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъясӧн тӧдмӧдӧм. Ловтӧм предмет ним дорӧ мый? юалӧм пуктӧм, йӧз да пемӧс ним дорӧ коді? юалӧм пуктӧм.
• Уна лыда эмакывъясын чорыд согласнӧйяс бӧрын -яс водзын торйӧдан чорыд пас (ъ) да небыд согласнӧйяс бӧрын -яс водзын торйӧдан небыд пас (ь) гижӧм.
• Морт ним, ов, вич, пемӧс, кар, сикт, грезд, ю нимъяс ыджыд шыпассянь гижӧм.
• Вежлӧгъяслӧн вежӧртасӧн тӧдмӧдӧм.
• Суффиксъяс отсӧгӧн эмакывъяс артмӧдӧм. Сложнӧй эмакывъяс артмӧдӧм да найӧс гижанног.

Кадакыв.

• Мый вӧчны? Мый вӧчӧ? Мый вӧчас? Мый вӧчис? Мый вӧчасны? юалӧмъяс вылӧ вочавидзысь када кывъясӧн тӧдмӧдӧм.
• Кад, лыд, морт серти кадакывлӧн вежласьӧм.
• Кывподлӧн -ны (-ыны) суффикс.
• Соссяна кадакывъяс. Морттӧм кадакывъяс.

Кывберд.

• Кутшӧм? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъясӧн тӧдмасьӧм. Предмет признакъяс видлалӧм: рӧм, ыджда, судта, пасьта, мыйысь вӧчӧма.
• Суффикс отсӧгӧн эмакывйысь кывберд артмӧм.
• Кывбердлӧн лыд серти вежласьӧм.
• Ӧтлаын гижан рӧм петкӧдлысь сложнӧй кывбердъяс: кельыдлӧз, турунвиж.

Нимвежтас.

• Первой, мӧд, коймӧд морта ӧтка да уна лыда нимвежтасъяс.
• Морта нимвежтасъяслӧн лыд, морт, да вежлӧг серти вежласьӧм.
• Текст артмӧдігӧн коймӧд морта нимвежтасӧн кыв вежӧм.

Урчитан.

• Кор? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъясӧн тӧдмӧдӧм. Када урчитанъяс.

Лыдакыв.

• Кымын? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъясӧн тӧдмӧдӧм.
• Лыд петкӧдлысь лыдакыв.
• Кымынӧд? юалӧм вылӧ вочавидзысь кывъясӧн тӧдмасьӧм.
• Пӧрадок петкӧдлысь лыдакыв.

Кывбӧр.

• Када, ина, ӧткодялан кывбӧръясӧн тӧдмӧдӧм.

ПРОГРАММНО-ТЕМАТИЧЕСКОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ

Тема: ТӦДМАСЬӦМ

Класс	Час лыд	Мог	УУД	Велӧдчысьлӧн кужанлун
1 кл.	5 час	Тӧдмӧдны ичӧт класса велӧдчысьясӧс коми кыв предметӧн.	Кужны: кывзыны велӧдысьӧс да ёртъясӧс; орччӧдны коми да роч анбур; велӧдысь отсӧгӧн уджавны небӧгӧн.	Тӧдны да кужны пыртны сёрниӧ вежавидзана кывъяс. Тӧдны 1-сянь 10-ӧдз лыдпасъяс да кужны на отсӧгӧн лӧсьӧдны сёрникузяяс.
2 кл.	4 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун лӧсьӧдны ёрта сёрни; лӧсьӧдны ӧтка сёрни.	Кужны: кывзыны велӧдысьӧс да ёртъясӧс; уджавны параын да чукӧрын; донъявны ас удж; уджавны небӧгӧн.	Сёрнитны ӧта-мӧдкӧд (2-3 сёрникузя). Висьтавны 2-3 сёрникузя (ӧтка сёрни). Тӧдны 20-ӧдз лыдпасъяс да лӧсьӧдны на отсӧгӧн кывтэчасъяс да сёрникузяяс.
3 кл.	2 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун: пуктыны юалӧмъяс; вочавидзны юалӧмъяс вылӧ.	Кужны: артмӧдны юалана, горӧдана да юӧртана сёрникузяяс; пуктыны ичӧтик могъяс текст ним серти; донъявны ас удж.	Юавны да вочавидзны тема серти.
4 кл.	2 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун мӧвпалыштны коми овъяс артманног йылысь.	Кужны: уджавны роча-комиа кывчукӧрӧн; пырӧдчыны ёрта сёрниӧ.	Сёрнитны ӧта-мӧдкӧд (4-5 сёрникузя). Висьтавны 4-5 сёрникузя (ӧтка сёрни). Пыртны сёрниӧ коми нимъяс да овъяс. Мӧвпавны кыв артманног йылысь.

Тема: КОТЫР

Класс	Час лыд	Мог	УУД	Велӧдчысьлӧн кужанлун
1 кл.	4 час	Сетны позянлун туявны выль тема (небыд согласнӧй шыяса кывъяс).	Кужны: уджавны ёрткӧд ӧтвыв; мӧвпавны да сетны вочакыв; кывзыны велӧдысьӧс да висьтавны сёрни тема.	Стӧча шуны небыд согласнӧй шыяса кывъяс. Велӧдны да висьтавны юрысь кывбур.
2 кл.	4 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун: артмӧдны модульяс отсӧгӧн кывтэчасъяс; «Котыр» тема серти вӧчны серпаса небӧг.	Кужны: артмӧдны модульяс отсӧгӧн тема серти кывтэчасъяс; пуктыны ас водзын мог: вӧчны серпаса небӧг; вӧчны ас котыр йылысь серпаса неыджыд небӧг.	Модульяс отсӧгӧн артмӧдны тема серти кывтэчасъяс. Вӧчны ас котыр йылысь серпаса неыджыд небӧг.
3 кл.	4 час	Сетны ичӧт класса велӧдчысьяслы позянлун вӧчны ас котыр йылысь велӧдӧм лексика пыртӧмӧн неыджыд проект.	Кужны: вочавидзны юалӧмъяс вылӧ; сёрнитны ёртъяскӧд котыр йылысь; вӧчны план серти неыджыд проект; тӧдмавны юрпесан.	Вӧчны сетӧм план отсӧгӧн тема серти проект.
4 кл.	2 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун туявны да орччӧдны роч да коми соссяна кадакывъяс.	Велӧдчыны мӧвпавны да вочавидзны соссяна кадакыв отсӧгӧн. Пуктыны кадакывъяс колана кадын, мортын да лыдын.	Вочавидзны соссяна кадакывъяс отсӧгӧн. Гӧгӧрвоны да висьтавны соссяна кадакывъяс пыртӧмӧн текстлысь шӧр мӧвпсӧ.

Тема: ЧАЧАЯС. ВОРСӦМ

Класс	Час лыд	Мог	УУД	Велӧдчысьлӧн кужанлун
1 кл.	4 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун висьтавны уна лыда эмакывъяслысь артманногсӧ наука боксянь.	Кужны: орччӧдны ӧтка да уна лыда эмакывъяс; висьтавны бать-мамлӧн, пӧч-пӧльлӧн радейтана чачаяс йылысь.	Висьтавны радейтана чача йылысь (2-3 сёрникузя) уна да ӧтка лыда эмакывъяс пыртӧмӧн. Сёрнитны ёрткӧд чача йылысь (2 сёрникузя).
2 кл.	6 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун туявны выль тема (кадакывлӧн уна лыда тшӧктана наклонение).	Кужны: тӧдмавны признак ним серти предметсӧ; уджавны ёрткӧд да чукӧрӧн: юкны ӧта- мӧд костын удж; ворсны вузасянінысь.	Пуктыны уна лыда формаа кадакыв дорӧ юалӧм. Сёрнитны тема серти тшӧктана наклонениеа кадакывъяс пыртӧмӧн.
3 кл.	2 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун висьтавны коми йӧзлӧн чачаяс йылысь.	Тӧдмасьны коми йӧзлӧн традиционнӧй культураӧн. Кужны кывбур серти висьтавны сьӧлӧмкылӧм.	Лыддьыны мичаа кывбур. Серпасавны кывъясӧн чачаяс. Тӧдмавны признак серти чача ним.
4 кл.	2 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун бӧрйыны урок туйвизьсӧ урок мог олӧмӧ пӧртӧмӧн.	Тӧдмасьны небӧгъяс да ӧтуввез отсӧгӧн коми йӧзлӧн ворсӧмъясӧн. Вӧвлытӧмтор йылысь висьталӧмӧн сӧвмӧдны сёрни.	Пыртны вӧвлытӧмтор йылысь висьталӧмӧ колян када уна лыд формаа кадакывъяс.

Тема: МЕНАМ ГОРТ

Класс	Час лыд	Мог	УУД	Велӧдчысьлӧн кужанлун
1 кл.	4 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун пыртны сёрниӧ «керка» тема велӧдігӧн паныд вежӧртаса кывбердъяс.	Кужны: корсьны кывкуд отсӧгӧн паныд вежӧртаса кывбердъяс; уджавны ёрткӧд ӧтвыв.	Артмӧдны паныд вежӧртаса кывберд отсӧгӧн тема серти кывтэчас.
2 кл.	4 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун кывйӧн серпасавны ас вежӧс; артмӧдны «Менам горт» тема серти ёрта сёрни.	Кужны: корсьны кывчукӧрысь велӧдан тема серти колана кывъяс; корсьны велӧдысь отсӧгӧн небӧгысь колана удж; мӧвпавны юалӧм серти.	Кывйӧн серпасавны вежӧс (3-4 сёрникузя). Сёрнитны ёрткӧд «Менам горт» тема серти (2-3 сёрникузя).
3 кл.	2 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун артмӧдны «Менам оланін» тема серти ёрта сёрни.	Кужны: вӧдитчыны роча-комиа кывчукӧрӧн; кывзыны ёртлысь вочакыв да донъявны.	Сёрнитны ёрткӧд эскана да соссяна вочакыв пыртӧмӧн велӧдӧм тема серти.
4 кл.	4 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун туявны да орччӧдны коми йӧзлысь ӧнія да кольӧм нэмся керка; вӧчны тема серти проект.	Кужны: сёрнитны урок мог серти; корсьны юӧр кывчукӧрысь, ӧтуввезысь; лӧсьӧдны «Менам вежӧс» тема серти план.	Аддзыны мытшӧда юалӧм вылӧ вочакыв. Вӧчны «Менам вежӧс» тема серти проект.

Тема: МЕНӦ КЫТШАЛЫСЬ ОЛӦМ. ВӦРСА ДА ГОРТСА ПЕМӦСЪЯС

Класс	Час лыд	Мог	УУД	Велӧдчысьлӧн кужанлун
1 кл.	3 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун: кывзыны да вочавидзны велӧдысьлӧн юалӧм вылӧ; орччӧдны коми да роч мойдъясса пемӧсъясӧс.	кывзыны велӧдысьлысь комиӧн лыддьӧм; сувтӧдны ас водзӧ урок серти мог.	Вочавидзны эскана да соссяна вочакывъяс пыртӧмӧн гортса пемӧсъяс йылысь юалӧм вылӧ.
2 кл.	6 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун ас кывйӧн, качественнӧй кывбердъяс пыртӧмӧн висьтавны вӧрса пемӧс йылысь.	Тӧдмавны энциклопедия, ӧтуввез, батьмам отсӧгӧн коми муын олысь вӧрса пемӧсъяс йылысь. Нуӧдны урок тема серти сёрни.	Висьтавны качественнӧй кывберд кывтэчасъясӧ пыртӧмӧн пемӧс йылысь (2-3 сёрникузя). Висьтавны лэбач йылысь ӧти кывбур.
3 кл.	10 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун: туявны пемӧс ним артманног (каньпи, порсьпи да с.в.); торйӧдны лунвылӧ лэбысь да войвылын олысь лэбачьясӧс, висьтавны на йылысь.	Кужны: сувтӧдны уроклысь мог; висьтавны тема серти шы петкӧдлан лӧсялана кывъяс рочысь да комиысь.	Висьтавны лэбач йылысь (3-4 сёрникузя). Пыртны сёрниӧ пыран вежлӧга эмакывъяс да шы петкӧдлан (звукоподражательнӧй) кывъяс.
4 кл.	6 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун: ас кывйӧн висьтавны лыска да коръя пуяс; висьтавны гут-гаг йылысь.	Тӧдмавны ӧтуввезысь либӧ энциклопедияысь быдмӧгъяслӧн, пуяслӧн, гут- гаглӧн коланлун йылысь. Корсьны мытшӧда юалӧмъяс вылӧ вочакыв. Кужны кывзыны быдмӧгъяс видзӧм йылысь ёртлысь висьталӧм да донъявны.	Висьтавны лыска да коръя пуяс йылысь. Висьтавны (ас бӧрйӧм серти) гут-гаг йылысь план серти (4-5 сёрникузя).

Тема: ГАЖЛУНЪЯС

Класс	Час лыд	Мог	УУД	Велӧдчысьлӧн кужанлун
1 кл.	3 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун: чолӧмавны ёртӧс Выль воӧн; ӧтвылысь гажӧдчыны коз дорын.	Кужны чукӧрын гажӧдчыны выльвося коз дорын.	Сьывны выльвося сьыланкывъяс, висьтавны кывбуръяс. Чолӧмавны ёрта- ёртӧс, бать-мамӧс Выль воӧн.
2 кл.	8 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун: ёрта-ёртӧс чолӧмавны чужан лунӧн; сёрнитны ёрткӧд велӧдан тема серти.	Велӧдчыны ворсны чукӧрӧн, петкӧдлыны ёртлӧн чужан лун дырйи радлун. Кужны корсьны кывкудйысь ёртӧс чолӧмалан кывъяс.	Чолӧмавны ёрта-ёртӧс чужан лунӧн. Лӧсьӧдны ёрта сёрни (уна лыдын ӧнія кадын (2-3 сёрникузя).
3 кл.	8 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун: уджавны текст серти; лыддьысьны рольяс серти.	Велӧдчыны мотивация отсӧгӧн сӧвмӧдны текст серти уджалігӧн кужанлун. Велӧдчыны мӧвпавны текст ним серти да вочавидзны колана ногӧн.	Помавны сетӧм текст. Лыддьысьны рольяс серти.
4 кл.	6 час	Сетны велӧдчысьяслы позянлун: висьтавны Рӧштво да Ыджыд лун йылысь; уджавны кывйӧзӧн.	Тӧдмавны энциклопедияысь, ӧтуввезйысь, небӧгысь Рӧштволысь да Ыджыд лунлысь лоӧмсӧ. Кужны уджавны «Коми йӧзлӧн приметаяс» небӧгӧн. Тӧдмавны ёрткӧд юржугӧдан.	Сёрнитны Рӧштво да Ыджыд лун йылысь. Гӧгӧрвоӧдны приметаяс либӧ вайӧдны татшӧм жӧ примета роч йӧзлысь.

ТЕМА: СЁЯН-ЮАН. ДОЗМУК